tag:blogger.com,1999:blog-58048107685696103242024-03-20T10:43:14.447-07:00Tài sản càng chia càng nhỏ. Trí tuệ càng nhân càng lớnholieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.comBlogger317125tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-2804118020426856522023-01-24T22:53:00.005-08:002023-01-24T22:53:27.535-08:00<p> </p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;">THẾ
GIỚI NHƯ LÀ ẤN ĐỘ<o:p></o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Bài
giảng ở St.Jerome về Dịch thuật Văn học<o:p></o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">ĐỂ
TƯỞNG NHỚ W. G. SEBALD [NHÀ VĂN ĐỨC, 1944 – 2001]<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Susan Sontag <o:p></o:p></span></b></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch
</i><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmza6w1jh8jf27W0zUVakw6pNZhpeB6BAV-0iYtugpaIGFfG38v7AaUBy4-gpk__u81g7S-Uh1bwRkEVSzZ57tIme_iJCtZ99X5Q_wp--GC66wJR_kZcokwk-suvCffiKODC0B2j_uECi3Z33NNThL5SVIqdK8JFXUVvLp0UuzmdzMqcP4pQCq58zYtQ/s1200/5017%20(1).webp" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1200" height="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmza6w1jh8jf27W0zUVakw6pNZhpeB6BAV-0iYtugpaIGFfG38v7AaUBy4-gpk__u81g7S-Uh1bwRkEVSzZ57tIme_iJCtZ99X5Q_wp--GC66wJR_kZcokwk-suvCffiKODC0B2j_uECi3Z33NNThL5SVIqdK8JFXUVvLp0UuzmdzMqcP4pQCq58zYtQ/w443-h450/5017%20(1).webp" width="443" /></a></div><br /><p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Dịch thuật mang nghĩa nhiều
điều, trong số đó: luân chuyển, chuyên chở, gieo rắc, giải thích, khiến dễ tiếp
cận (hơn). Tôi sẽ khởi sự với đề xuất, nếu bạn cho phép – với sự cường điệu rằng
bằng sự dịch thuật văn học chúng ta muốn nói, chúng ta có thể muốn nói, sự dịch
thuật số bách phân nhỏ nhoi của những sách xuất bản thực sự đáng đọc: tức là xứng
đáng để đọc lại. Tôi sẽ lập luận rằng một sự cứu xét đúng đắn về nghệ thuật
phiên dịch văn học thiết yếu là một tuyên xưng về giá trị của tự thân văn học.
Vượt ngoài nhu cầu hiển nhiên về những thuận lợi cho dịch giả trong sự sáng tạo
sự tồn kho cho văn học như một vinh danh nhập khẩu xuất khẩu có uy thế, vượt ngoài
vai trò không thể thiếu của sự phiên dịch để kiến thiết văn học như là một môn
thể thao có cạnh tranh, cả trên trường quốc gia và quốc tế (với những đối địch,
đội ngũ, và những giải thưởng sinh lợi) vượt ngoài những khích lệ thương mại và
đấu tranh và những khích lệ đùa chơi để làm việc dịch thuật còn có một khích lệ
xưa cũ hơn, thực tình truyền đạo, khó để thú nhận trong những thời buổi vô đạo
một cách ngượng ngùng này.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong cái tôi gọi là sự khích lệ
truyền đạo, mục đích của việc dịch thuật là mở rộng giới độc giả của một cuốn
sách được xem là quan trọng. Nó cho rằng một số sách được nhận thức tốt hơn những
sách khác, rằng thành tích văn học tồn tại trong một hình kim tự tháp, và điều
thúc bách là những tác phẩm gần đỉnh thành ra sẵn có cho càng nhiều người càng
tốt, điều này có nghĩa là được dịch thuật rộng rãi và thường khi được dịch lại
nếu có thể làm được. Rõ là một quan điểm như thế về văn học cho rằng một sự đồng
thuận đại khái có thể đạt được về những tác phẩm nào là thiết yếu. Nó <i>không</i>
bao hàm việc nghĩ rằng sự đồng thuận – hoặc quy điển – được cố định cho mọi thời
và không thể bị biến cải. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ở đỉnh của kim tự tháp là những sách
được xem như thánh thư: tri thức ngoại điển không thể thiếu hoặc thiết yếu mà
theo định nghĩa mời gọi sự phiên dịch. (Chắc là những sự phiên dịch có ảnh hưởng
nhất về mặt ngữ học là những phiên dịch của Thánh kinh: do Thánh Jerome,
Luther, Tyndale, Phiên bản Thánh kinh được Phê chuẩn.) Khi đó sự phiên dịch
trên hết khiến những gì đáng được biết được biết nhiều hơn – bởi nó cải thiện, đào
sâu, đề bạt; bởi nó là một di sản không thể thiếu được từ quá khứ; bởi nó là một
sự đóng góp cho tri thức, thiêng liêng hoặc cách khác. Trong một lưu kí mang
tính thế tục hơn, sự phiên dịch cũng được nghĩ là mang lại ơn ích cho dịch giả:
sự dịch thuật là một tập luyện có giá trị – về nhận thức – và đức lí.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong một kỉ nguyên khi có đề nghị
rằng các máy điện tính – “các máy dịch thuật” – chẳng bao lâu sẽ có thể thao
tác hầu hết những công cuộc dịch thuật, cái mà chúng ta gọi là sự phiên dịch
văn học làm trường cửu cái cảm thức truyền thống về những gì sự dịch thuật bao
gồm. Quan điểm mới là rằng sự dịch thuật là việc tìm ra những cái tương đương; hoặc
làm cho ẩn dụ mang tính đa dạng, rằng một sự dịch thuật là một vấn đề, mà những
giải pháp có thể đề ra. Tương phản sự thấu hiểu xa xưa rằng phiên dịch là làm
những chọn lựa, những chọn lựa có ý thức, những chọn lựa không đơn giản chỉ là những
chia đôi về xấu và tốt, đúng và không đúng, nhưng là những chọn lựa giữ một phức
hợp hơn về những giao thế chẳng hạn như “tốt” đối với “tốt hơn” và “tốt hơn” đối
với “tốt nhất”, chứ khoan kể tới những giao thế không thuần tuý như là “kiểu cổ”
đối lại “thời thượng”, “thông tục” đối lại với “kiêu kì”, và “vắn tắt” đối lại
với “dông dài”. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Đối với những chọn lựa như thế để
được tốt – hoặc tốt hơn – được cho là có hàm ý về tri thức, vừa rộng vừa sâu về
phần dịch giả. Sự phiên dịch, ở đây được xem như là một hoạt động về sự chọn lựa,
trong cảm thức rộng rãi hơn là một nghề nghiệp của các cá nhân là những người
cưu mang một văn hoá nội tâm nhất định. Để phiên dịch một cách chín chắn, một
cách nhọc nhằn, một cách tinh xảo, một cách tôn kính là một mức độ chuẩn xác về
lòng thành của dịch giả đối với công cuộc của tự thân văn học.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Những sự lựa chọn có thể được nghĩ chỉ
là thuần tuý mang tính ngữ học nhưng luôn luôn cũng hàm ý luôn cả những tiêu
chuẩn về đức lí khiến cho hoạt động về phiên dịch tự thân là phương tiện chuyển
tải của những giá trị như là tích hợp, trách nhiệm, chung thuỷ, táo bạo, khiêm
tốn trong sự thấu hiểu đức lí về công cuộc của người dịch thuật xuất phát từ nhận
thức rằng sự phiên dịch căn bản là một công cuộc bất khả nếu nó mang ý nghĩa rằng
dịch giả có thể đảm đương văn bản của một tác giả được viết trong một ngôn ngữ
và chuyển giao nó trọn vẹn, không bị mất mát, vào một ngôn ngữ khác. Hiển nhiên
là điều này <i>không</i> được nhấn mạnh bởi những kẻ nóng lòng chờ đợi sự dẹp bỏ
những thế lưỡng nan của dịch giả bởi những sự đánh giá tương đương của các máy
phiên dịch khôn khéo hơn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sự phiên dịch văn học là một ngành
của văn học – bất cứ chi trừ ra một công cuộc cơ giới. Nhưng điều khiến cho sự
phiên dịch là một công cuộc phức hợp đến thế là bởi nó đáp ứng cho một sự đa dạng
về mục tiêu. Có thiên chức, với một tác phẩm được coi là thiết yếu, là làm nó
được biết bởi một thính chúng rộng nhất khả dĩ. Có sự khó khăn tổng quát về việc
đi từ một ngôn ngữ sang một ngôn ngữ khác, và sự khăng khăng đặc biệt của những
văn bản nhất định, nó vạch ra một điều gì nội tại trong tác phẩm hoàn toàn nằm
ngoài những ý hướng hoặc nhận thức của tác giả hiện xuất khi chu kì cách dịch
thuật bắt đầu – một phẩm chất mà, vì thiếu một từ ngữ tốt đẹp hơn, chúng tôi gọi
là sự khả dĩ dịch thuật.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Cái tổ của những câu hỏi phức hợp
này thường được giảm trừ thành cuộc tranh luận muôn thuở giữa các dịch giả – sự
tranh luận về tính nghĩa đen – có niên đại lui lại ít nhất từ La mã thời cổ đại,
khi văn học Hi lạp được phiên dịch sang tiếng Latin, và tiếp tục thi triển trên
các dịch giả trong mọi xứ sở (và tương ứng với nó có một sự đa dạng về các truyền
thống và các thiên kiến quốc gia). Chủ đề cũ xưa nhất của sự thảo luận về các bản
dịch là vai trò của sự chuẩn xác và sự trung thành. Chắc hẳn phải có những dịch
giả trong thế giới cổ đại mà tiêu chuẩn là sự chung thuỷ theo nghĩa đen nghiêm
ngặt (và bỏ mặc sự hài âm!), một lập trường được bênh vực với sự ngoan cố chói
loà của Vladimir Nabokov khi ông dịch sang tiếng Anh tác phẩm <i>Eugene Onegin</i>
của Pushkin. Làm cách nào khác để giải thích sự nhấn mạnh táo bạo của chính
Thánh Jerome (khoảng 331 – 420) --- là nhà trí thức trong thế giới cổ đại đã
(thích ứng những lập luận do Cicero đầu tiên phác hoạ ra) phản ánh một cách khoáng
trương nhất, trong các bài tựa và trong các thư tín, về công cuộc của dịch thuật
– rằng kết quả không thể tránh được của sự nhằm đến một việc tái sản xuất về
các từ ngữ và hình tượng của tác giả là sự hi sinh về ý nghĩa và về duyên dáng?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Đoạn văn này là từ bài tựa của Jerome
viết cho bản dịch của ông ra tiếng Latin của <i>Biên niên</i> của Eusebius.
(Ông dịch nó trong những năm công nguyên 381-82, khi ông đang sống ở
Constantinople để tham gia vào Công đồng – sáu năm trước khi ông định cư ở
Bethlehem để cải thiện sử hiểu biết của ông về tiếng Do thái cổ Hebrew, và gần
một thập niên trước khi ông bắt đầu công cuộc mang tính kỉ nguyên về phiên dịch
Kinh thánh từ tiếng Do thái cổ Hebrew thành tiếng Latin.) Về sự dịch thuật sớm
này từ tiếng Hi lạp, Jerome viết:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">Từ lâu đã là việc thực hành của những
người thông bác là thi triển đầu óc bằng cách chuyển tác phẩm của những nhà văn
Hi lạp thành tiếng Latin, và còn khó khăn hơn, là phiên dịch những bài thơ của
các tác gia lừng danh qua sự trở ngại của những yêu cầu thêm nữa của văn vần.
Đó là như vậy mà Tully phiên dịch nghĩa đen trọn vẹn những cuốn sách của Plato…
[và sau này] tự giải trí với những kiệm ước của Xenophon. Trong tác phẩm sau
này dòng sông vàng về hùng biện lại lần lần gặp những chướng ngại, mà con sông
lượn quanh vỗ sóng và sủi bọt tới một mức độ đến nỗi rằng những người không
quen thuộc với nguyên tác không thể tin rằng họ đang đọc những lời lẽ của Cicero.
Và không có gì đáng ngạc nhiên! Khó để theo dõi những dòng của một người khác…
Đó là một công cuộc gay go để bảo tồn sự hân hoan và cái duyên dáng không bị
hao hụt trong một bản dịch. Một từ ngữ nào đó đã hùng hồn biểu lộ một tư tưởng
cho sẵn; tôi không có một từ ngữ của riêng tôi để chuyển tải cái ý nghĩa đó; và
trong khi tôi tìm kiếm cách để thoả mãn cảm thức này tôi có thể đi dông dài và
chỉ hoàn tất được một khoảng cách nhỏ nhoi của cuộc hành trình. Và rồi chúng ta
còn phải kể tới những cái trong và cái ngoài của sự chuyển dịch, những biến
thiên trong các trường hợp, sự đa dạng của các hình tượng, và, sau chót, cái có
thể gọi là đặc thù, và, tạm gọi là, tiếng bản địa của ngôn ngữ. Một sự phiên dịch
nghĩa đen nghe ra phi lí; nếu, mặt khác, tôi vì bó buộc phải thay đổi hoặc là
trật tự hoặc là chính các từ ngữ, tôi sẽ dường như phế bỏ cái bổn phận của một
dịch giả. (bản dịch do W.H. Fremantle, năm 1892)<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Điều trội bật về đoạn văn tự biện minh
này là mối quan tâm của Jerome rằng độc giả của ông thấu hiểu ngay sự gay go đến
đâu của một công cuộc phiên dịch nghĩa đen. Những gì chúng ta đọc trong bản dịch,
ông tuyên bố sau này trong cùng bài tựa thiết yếu là một sự làm nghèo nàn về
nguyên tác.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">Nếu có bất cứ ai nghĩ rằng cái duyên
dáng của ngôn ngữ không chịu thiệt qua dịch thuật, hãy để kẻ đó chuyển từng từ
của Homer thành tiếng Latin. Tôi sẽ đi xa hơn và nói rằng nếu kẻ đó sẽ dịch tác
giả này thành văn xuôi trong ngôn ngữ của chính mình, thứ tự của các từ ngữ sẽ
dường như lố bịch, và nhà thơ hùng hồn nhất hầu như là ngớ ngẩn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-right: .7in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Vậy thì đâu là cách tốt
nhất để xử lí sự bất khả cố hữu của việc dịch thuật? Đối với Jerome không còn hồ
nghi gì về cách tiến hành, khi ông giải thích đi giải thích lại trong những bài
tựa ông viết cho các bản dịch đa dạng của ông. Trong một lá thư gửi Pammachius,
viết vào năm Công nguyên 396, ông trích dẫn Cicero để khẳng định rằng đường lối
duy nhất thích hợp để dịch là <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">… giữ cái nghĩa nhưng biến cải hình
thức bằng cách thích ứng cả các ẩn dụ và các từ ngữ cho phù hợp với chính ngôn
ngữ của chúng ta. Tôi đã xem như không cần thiết để chuyển từng từ cho từng từ
nhưng tôi đã tái tạo cái văn phong tổng quát và sự nhấn mạnh.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-right: .7in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Trong cùng lá thư đó, lần
này là trích dẫn Evagrius – người ta phải giả định rằng có nhiều nhà phê bình
và nhiều người kêu ca – ông tuyên bố một cách thách thức: “Một bản phiên dịch
nghĩa đen từ một ngôn ngữ sang một ngôn ngữ khác làm tối nghĩa.” Nếu điều này
khiến dịch giả thành đồng tác giả với cuốn sách, thì cứ vậy đi. “Sự thật là,”
Jerome viết trong bài tựa cho Eusebius, “tôi đã phần nào đảm nhận công việc của
một dịch giả và phần nào công việc của một nhà văn.” <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Chuyện
này khó có thể đặt ra một cách táo bạo hoặc thích đáng hơn với những suy tư hiện
đại. Người dịch được ban quyền tới đâu để thích nghi – tức là <i>tái sáng tạo</i>
– văn bản trong cái ngôn ngữ tác phẩm đang được phiên dịch vào? Nếu sự chung
thuỷ và sự xuất sắc văn học từng từ ngữ bằng từ ngữ trong cái ngôn ngữ mới
không tương hợp, thì một bản dịch có trách nhiệm có thể “tự do” đến đâu? Liệu
có phải trách nhiệm đầu tiên của dịch giả là xoá nhoà tính xa lạ của một văn bản,
và đúc khuôn nó lại theo những quy củ của ngôn ngữ mới? Không có dịch giả
nghiêm túc nào lại không băn khoăn về những vấn đề như thế: giống như vũ kinh
điển, sự phiên dịch văn học là một hoạt động với những tiêu chuẩn không mang
tính thực tế, nghĩa là những tiêu chuẩn nghiêm ngặt tới nỗi bị bó buộc phải làm
nảy sinh sự không thoả mãn, một cảm thức là hiếm khi đạt tới mức độ, trong số
những người thực hành có cao vọng. Và giống như vũ kinh điển, phiên dịch văn học
là một nghệ thuật của kho tiết mục. Những tác phẩm được xem là chủ chốt được đều
đặn tái diễn – bởi sự phóng tác bây giờ dường như quá tự do, không chính xác đầy
đủ; hoặc sự phiên dịch bị nghĩ là chứa đựng quá nhiều lầm lạc; hoặc phương ngữ,
vốn dường như trong suốt với những kẻ đương đại với bản dịch, nay dường như lỗi
thời.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Các vũ công được huấn luyện không phải để nỗ lực cho mục tiêu hoàn toàn
không tưởng của sự hoàn hảo: tức là tính biểu đạt gương mẫu, không mắc sai lầm.
Trong một phiên dịch văn học vốn có những thúc bách đa thức mà một bản dịch văn
học phải đáp ứng, chỉ có thể có một thao tác cao cấp hơn, chứ chẳng bao giờ có
một thao tác hoàn hảo. Phiên dịch bằng định nghĩa, luôn luôn bao gồm một sự mất
mát nào đó của thực chất nguyên thuỷ. Mọi bản dịch trước hoặc sau gì cũng bộc lộ
như là không hoàn hảo, và sau chót, ngay cả trong trường hợp những thao tác
gương mẫu nhất, rồi cũng bị xem là lâm thời.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Thánh Jerome làm những bản dịch – từ
tiếng Do thái cổ Hebrew và từ tiếng Hi lạp – sang tiếng Latin. Cái ngôn ngữ
Latin mà ngài phiên dịch vào đã là, và còn là trong nhiều thế kỉ, một ngôn ngữ
quốc tế.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tôi làm cuộc nói chuyện này trong cái
ngôn ngữ quốc tế mới, được ước tính là tiếng mẹ đẻ của hơn ba trăm năm mươi triệu
con người, và được nói như một ngôn ngữ thứ nhì bởi hàng chục triệu con người
khắp thế giới. Tôi đang ở đây là nước Anh, nơi cái ngôn ngữ tôi đang nói và
trong đó tôi viết được sinh ra. Tôi sẽ lấy cái quan điểm đơn giản là chúng ta <i>không</i>
bị phân chia bởi một ngôn ngữ chung như lời nói dí dỏm xưa cũ đã đặt điều như
thế. Và trong xứ sở của tôi, chúng tôi không gọi cái ngôn ngữ mà hầu hết chúng
tôi nói là tiếng “Hoa kì” (dù tất cả điều đó cái trang tựa đề của những bản dịch
tiếng Pháp cho những cuốn sách của tôi đều nói <i>“dịch từ tiếng Hoa kì”/
“traduit de l’américain”</i>). Tuy nhiên, ngoài mặt, có những người ở Hoa kì
không biết lí do tại sao họ gọi nó là tiếng Anh.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Một số năm trước đây người bạn tiếng
Anh của tôi, một nhà văn có giọng nói mang âm sắc phong phú của Đại học
Oxbridge [Oxford và Cambridge], thăm viếng Hoa kì lần đầu tiên cùng vợ và mấy đứa
con gái tuổi thiếu niên và quyết định rằng đường lối tốt nhất để có toàn bộ trải
nghiệm về Hoa kì là mướn một chiếc xe hơi và lái ngang suốt xứ sở này từ New
York tới California [từ Đông sang Tây]. Khi dừng lại ở một trạm đổ xăng đây đó
trong Tiểu bang Iowa trong một ngày hè thiêu đốt, bạn tôi được một người đơn lẻ
phục vụ xe của anh, sau vài khoảnh khắc chuyện trò rằng, “Các người từ đâu tới?”
bạn tôi đáp lời “nước Anh”, tự hỏi <i>điều đó</i> kích khởi sự gì. Người phục vụ
ở trạm xăng la lên “đừng có bỡn”. “Các người thực sự nói tiếng Anh rất giỏi đối
với một người ngoại quốc.”<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Dĩ nhiên, hầu hết chúng ta quả có
biết lí do tại sao nó được gọi là tiếng Anh. Và là vinh quang cho văn học của xứ
sở tôi, không nhiều cho lắm hơn hai trăm năm tuổi, được viết trong cái ngôn ngữ
có tuổi cả ngàn năm của các bạn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Mỗi ngày tôi ngồi xuống để viết, thực
kì diệu về sự phong phú của các ngôn ngữ tôi có đặc quyền sử dụng. Nhưng sự tự
hào của tôi về tiếng Anh phần nào lại chênh với nhận thức của tôi về một loại đặc
quyền khác thuộc ngôn ngữ: viết trong một ngôn ngữ mà bất cứ ai ai, trên nguyên
tắc, bị bó buộc – mong mỏi – thấu hiểu.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Mặc dù dường như đồng nhất hiện nay
với sự thống ngự thế giới của cái siêu cường khổng lồ và duy nhất mà tôi là một
công dân, sự thăng tiến khởi thuỷ thành ngôn ngữ giao tiếp quốc tế/ lingua
franca của cái tiếng nói trong đó Shakespeare viết phần nào là một sự ăn may. Một
trong những khoảnh khắc chìa khoá là sự tiếp nhận vào thập niên 1920 (tôi tin
là như thế) của tiếng Anh như ngôn ngữ quốc tế của hàng không dân sự. Để cho
các máy bay lưu thông với sự an toàn, những người bay chúng và những người hướng
dẫn chuyến bay phải có chung một ngôn ngữ. Một phi công người Italia đáp xuống ở
Vienna nói với tháp điều khiển bằng tiếng Anh. Một phi công Austria đáp xuống ở
Naples nói với tháp điều khiển bằng tiếng Anh. Hơn nữa, nó sản sinh ra sự dị kì
là một máy bay Italia đi từ Naples đến Palermo, một phi công Thuỵ điển đi từ
Stockholm tới Malmö, một phi công Brazil đi từ São Paulo tới Rio – mỗi người
đó nên truyền thông với tháp canh bằng tiếng Anh. Điều này hiện giờ chúng ta
coi là tự nhiên.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Hùng mạnh hơn, và tôi nghĩ dứt
khoát hơn là sự có mặt khắp nơi của máy điện toán – phương tiện của một hình thức
vận chuyển khác: vận chuyển tinh thần – đã yêu cầu một ngôn ngữ thống ngự.
Trong khi những hướng dẫn trên giao diện của bạn thường khi là trong ngôn ngữ bản
địa của bạn, sự đi vào trực tuyến và sự sử dụng những đầu máy kiếm tìm – tức là
lưu thông một cách quốc tế trên máy điện toán – yêu cầu một sự hiểu biết về tiếng
Anh.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tiếng Anh đã trở nên cái ngôn ngữ
chung thống nhất hoá những chênh lệch về ngôn ngữ. Ấn độ có mười sáu thứ “ngôn
ngữ chính thức” (thực ra, có nhiều phương ngữ hơn được người ta nói), và không
có cách nào mà Ấn độ, với sự bố cục và đa dạng hiện nay, bao gồm 180 triệu người
Muslim [tín đồ của đạo Islam], có bao giờ chịu đồng thuận, rằng cái ngôn ngữ
chính yếu là tiếng Hindi, lại trở thành ngôn ngữ của quốc gia. Cái ngôn ngữ có
thể là ngôn ngữ quốc gia hẳn chính xác không thể là một ngôn ngữ bản địa mà là
ngôn ngữ của kẻ chinh phục, của kỉ nguyên thuộc địa. Chính bởi vì nó xa lạ, nước
ngoài, nó mới có thể trở nên ngôn ngữ thống nhất của một nhân dân đa tạp từ
muôn thuở: ngôn ngữ duy nhất là tất cả những người Ấn độ có thể có chung không
phải chỉ là, mà phải là, tiếng Anh.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Máy điện toán không chỉ củng cố sự
ưu thắng của tiếng Anh trong khung cảnh Ấn độ toàn cầu của chúng ta. Chắc hẳn rằng
những hiện tượng ngôn ngữ lí thú nhất của kỉ nguyên chúng ta là, một mặt, sự biến
mất của nhiều ngôn ngữ ít ỏi hơn – tức là, những ngôn ngữ được nới bởi những
nhân dân rất nhỏ nhoi, cô lập, nghèo khó – và sự thành công độc đáo của tiếng
Anh, nó hiện có một vị thế không giống như bất cứ ngôn ngữ nào khác được sử dụng
trên hành tinh. Tiếng Anh bây giờ đang tiến lên trên mọi phần của thế giới, qua
sự ngự trị của những phương tiện truyền thông nói tiếng Anh – có nghĩa là những
phương tiện trong đó tiếng Anh được nói với một giọng Hoa kì – và nhu cầu cho giới
doanh thương và các khoa học gia truyền thông trong một tiếng nói chung.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Chúng ta đang sống trong một thế giới
mà, trong vài phương diện quan trọng, vừa sa lầy trong những chủ nghĩa dân tộc
tầm thường nhất, vừa triệt để hậu quốc gia. Đặc trưng hàng đầu của các rào cản
mậu dịch có thể sụp đổ, đồng tiền có thể trở nên đa quốc gia (giống như đồng
đôla, là thứ tiền tệ song hành trong vài quốc gia châu Mĩ la tinh, và dĩ nhiên
là đồng euro). Nhưng có một đặc trưng bất trị trong đời sống chúng ta nó bắt rễ
chúng ta vào những biên giới xưa mà chủ nghĩa tư bản tiến lên, khoá học và kĩ
thuật tiến lên, cùng sự thống trị đế chế tiến lên (theo kiểu Hoa kì) thấy rất cản
trở. Đó là sự kiện rằng chúng ta nói quá nhiều ngôn ngữ khác biệt. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vậy nên có sự cần thiết của một ngôn
ngữ quốc tế. Và có ứng viên hợp cách nào hơn là tiếng Anh?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sự toàn cầu hoá của tiếng Anh này đã
có một hiệu ứng nhận biết được trên những vận may của văn học, tức là sự phiên
dịch. Tôi ngờ rằng có ít tác phẩm văn học thuộc văn học nước ngoài, đặc biệt là
từ các ngôn ngữ được cảm thấy là ít quan trọng, được dịch sang tiếng Anh hơn
là, chẳng hạn, hai mươi hoặc ba mươi năm trước đây. Nhưng có nhiều sách hơn viết
bằng tiếng Anh đang hiện được dịch ra các tiếng nước ngoài. Hiện nay cực hiếm
cho tiểu thuyết nước ngoài xuất hiện trên danh sách bán chạy nhất của tờ <i>New
York Times</i>, như hai mươi hoặc ba mươi năm trước đây. Những tiểu thuyết lừng
danh do Kundera và García Márquez và Lampedusa và Pasternak và Grass đã là những
sách bán chạy nhất ở Hoa kì. Hơn nửa thế kỉ trước đây một chút cuốn <i>Bác sĩ
Faustus/ Doctor Faustus</i> của Thomas Mann có thời đúng số một trên danh sách
sách bán chạy – điều ngày nay không thể quan niệm được.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>***<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Rất thường được coi là tự nhiên rằng
mục tiêu của một bản dịch là làm cho tác phẩm “nghe ra” như thể nó được viết
trong ngôn ngữ nó được phiên dịch.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sự phiên dịch là một hoạt động không
chỉ được thực hành ở mọi quốc gia mà còn phải gánh chịu những truyền thống của
các quốc gia, có nhiều áp lực lớn hơn trong một số xứ sở so với các nơi khác là
xoá nhoà hết sức bằng chứng của tính ngoại quốc. Nước Pháp có một truyền thống
mạnh đặc thù về việc phiên dịch như là phóng tác, làm thiệt hại cho sự chung
thuỷ nghiêm ngặt với văn bản. Tôi thường được các nhà xuất bản bằng tiếng Pháp
của tôi, khi tôi vạch ra những sự không chuẩn xác rành rành trong một bản dịch
của một trong những cuốn sách của tôi: “Vâng, đúng rồi… nhưng nó đọc rất hay
trong tiếng Pháp.” Khi tôi nghe rằng cuốn sách của mình hoặc của một ai khác,
nhờ nỗ lực của dịch giả, bây giờ đọc rất hay trong tiếng Pháp, tôi biết rằng cuốn
sách đã bị định hình lại theo những quy ước hiện tồn (thường không phải là những
thứ kĩ tính nhất) của văn xuôi tiếng Pháp đương đại. Nhưng bởi vì văn xuôi của
tôi trong tiếng Anh <i>không</i> luôn luôn mang tính quy ước trong các nhịp điệu
hoặc trong những lựa chọn từ vựng của nó, tôi có thể chắc chắn rằng điều này <i>không</i>
được chuyển tải vào tiếng Pháp. Chỉ có cái nghĩa – và phần nào của nghĩa đó (bởi
nghĩa dường như đối với tôi là có kết nối một cách thiết yếu đối với bất cứ gì
là lạ lẫm trong văn xuôi của tôi) – là được chuyển tại.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Điều phê bình đầu tiên, và có lẽ
còn là quyết định về ý tưởng này – được khai triển một cách mạnh mẽ đến như vậy
bởi Jerome – đó là công việc của dịch giả là hoàn toàn khuôn đúc lại tác phẩm
cho phù hợp với tinh thần của ngôn ngữ mới được tạo bởi nhà thần học Tin lành
người Đức là Friedrich Scheleiermacher (1768–1834) trong bài luận văn vĩ đại
mang tên “Về những Phương pháp Khác nhau của sự Phiên dịch”/ “On the Different
Methods of Translation”, được viết vào năm 1813.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khi biện luận rằng “đọc hay” không
phải là tiêu chuẩn sơ yếu của thành tích trong phiên dịch, Schleiermacher
không, dĩ nhiên, muốn nói là tất cả các bản dịch mà riêng những bản dịch văn học
– tức là những bản dịch có liên can tới cái mà ông gọi, một cách thỉnh cầu, tới
“tính nghiêm túc thiêng liêng của ngôn ngữ”. Và về những cái còn lại, ông viết:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">… bởi các quốc gia hầu như pha trộn
trong thời chúng ta ở một chừng mực lớn hơn so với trước đây, thị trường ở khắp
nơi và đây là những chuyện trò của thị trường, dù rằng chúng mang tính xã hội,
hay văn học hay chính trị, và thực sự không thuộc về lãnh vực của dịch giả mà
đúng ra là lãnh vực của người thông ngôn (bản dịch của André Lefevere)<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Đối với Schleiermacher, sự
phiên dịch – còn hơn rất nhiều một sự phục vụ cho thương mại, cho thị trường –
là một thiết yếu phức hợp. Có một giá trị nội tại làm cho biết được, băng qua
biên giới của ngôn ngữ, một văn bản thiết yếu. Cũng có một giá trị trong sự nối
kết với một cái gì khác biệt với cái chúng ta biết, với tự thân tính nước ngoài.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Đối với Schleiermacher, một văn bản
văn học không phải chỉ là cái cảm thức của nó. Trên hết nó là cái ngôn ngữ
trong đó nó được viết ra. Và mỗi người có một căn cước cốt lõi, thiết yếu mỗi
người chỉ có một ngôn ngữ.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">Hệt như một người phải quyết định là
thuộc về một xứ sở, kẻ đó phải gắn liền với một ngôn ngữ, bằng không kẻ đó sẽ
không có gắn bó gì bên trên một nền tảng khúc giữa không vui thú gì. Đúng là
ngay cả bây giờ tiếng Latin được viết ra giữa chúng ta như ngôn ngữ của sự quan
phương, để giữ cho sống động cái ý thức rằng đây là tiếng mẹ bác học và thiêng
liêng của tổ tiên chúng ta; tốt rằng điều này cũng xảy ra trong lãnh vực của nền
kinh tế chung của Châu âu, làm cho thương mại dễ dàng hơn; nhưng trong trường hợp
này nữa, nó cũng sẽ chỉ thành công trong mức độ rằng mục tiêu là mọi thứ cho một
sự tái hiện như thế và rằng ý kiến của riêng người ta và cung cách trong đó người
ta kết hợp các vật thể chẳng đáng kể là bao nhiêu.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Lấy tiếng Anh thay thế
cho tiếng Latin trong sự tuyên dương cực kì dè dặt của Schleiermacher cho một
ngôn ngữ toàn Châu âu (hãy đọc là toàn cầu) để làm dễ dàng cho những sự trao đổi
kĩ thuật và khoa học toàn Châu âu (hãy đọc toàn cầu) và bạn sẽ thấy ông ta
trông chờ ít ỏi xiết bao ở ngôn ngữ này như là một phương tiện biểu hiện của chủ
thể, tức là biểu hiện văn học.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong vấn đề thực hành cụ thể,
Schleiermacher lấy vị thế đối lập chính xác với vị thế của Jerome, biện luận rằng
bổn phận bậc nhất của dịch giả là hết sức gần khả dĩ với văn bản nguyên tác, với
sự thấu hiểu rằng hậu quả sẽ chính xác là được đọc như một bản dịch. Nhập tịch
hoá một cuốn sách nước ngoài là đánh mất cái gì giá trị nhất về nó: tức là tinh
thần của ngôn ngữ, cái tập tính tinh thần mà từ đó văn bản hiện xuất. Vì vậy nếu
một bản dịch chẳng hạn từ tiếng Pháp hoặc tiếng Nga sang tiếng Đức nghe ra như
thể được nguyên thuỷ viết bằng tiếng Đức, thì độc giả nói tiếng Đức sẽ bị lấy mất
cái tri thức về tính khác lạ tới từ việc đọc một thứ gì thực sự nghe ra mang
tính nước ngoài.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Sự dị biệt giữa vị thế của
Jerome và vị thế của Schleiermacher là sự dị biệt được tạo ra bởi sự chen vào bởi
ý niệm về căn cước quốc gia như cái khung quanh đó sự tách biệt về ngôn ngữ gắn
bó. Đối với Jerome nói bằng một ngôn ngữ khác không phải là một loại con người
khác. Jerome sống trong một thế giới , trong những đường lối chẳng phải không
giống thế giới của chính chúng ta, một cách tạo nghĩa và xuyên quốc gia hoặc quốc
tế. Đối với Schleiermacher, nói một ngôn ngữ khác là trở thành, trong cái nghĩa
sâu xa nhất không nguyên bản. Ông viết:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">… mục tiêu của sự phiên dịch trong một
đường lối sao cho như thể tác giả ắt hẳn nguyên thuỷ viết trong ngôn ngữ của bản
dịch không chỉ vượt ngoài tầm tay, mà còn là số không và tự thân trống rỗng, đối
với bất cứ ai thừa nhận cái quyền năng định hình của ngôn ngữ, như thể nó là một
với tính chất đặc thù của một quốc gia, phải thừa nhận rằng mọi con người kiệt
xuất đã thủ đắc tri thức, cũng như khả tính biểu lộ nó, trong và qua ngôn ngữ,
và vì vậy không ai gắn bó với ngôn ngữ của mình một cách máy móc như thể bị cột
vào nó… và không ai có thể thay đổi ngôn ngữ trong suy tư như mình muốn như
cung cách một người có thể dễ dàng thay đổi đoạn đường của ngựa và thay nó bằng
một con khác; đúng ra mọi người sản sinh tác phẩm nguyên thuỷ của mình chỉ
trong tiếng mẹ đẻ, cho nên không thể nêu ra vấn đề là người đó sẽ viết các tác
phẩm của mình như thế nào trong một ngôn ngữ khác.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Dĩ nhiên Shleiermacher
không phủ nhận một điều như là khả năng nói hoặc viết trong hơn một ngôn ngữ,
như ông ta cho rằng mọi người đều có một tiếng mẹ đẻ và mối tương quan với một
ngôn ngữ khác trong đó người đó có thể nói, hoặc thậm chí viết thơ hoặc làm triết
học, sao đó vẫn không mang tính “hữu cơ” – một ẩn dụ được ưa chuộng nhất của thời
kì đó. Điều này rõ ràng là một lập trường mang tính hình thái ý thức: nhiều người
đã là thông thạo hai thứ tiếng, nếu không phải là nhiều thứ tiếng. Chẳng hạn
như nước Italy người ta không chỉ nói tiếng Tuscan (còn gọi là Italian) mà còn
có thể nói tiếng Neapolitan hoặc tiếng Romagnolo. Québec, nơi những người có học
nói cả tiếng Pháp lẫn tiếng Anh. Trong đế chế Áo-Hung xưa hầu hết những người
có học trong các xứ sở ngày nay mang tên là Austria/ nước Áo, Cộng hoà Séc,
Romania, và Hungary nói được ít nhất hai, đôi khi ba ngôn ngữ mỗi ngà. Rõ rang
vị thế của Shleiermacher không chỉ mang tính mô tả. (Chương trình nghị sự sâu
xa của ông có gắn kết với khái niệm của ông về thể chế quốc gia và thể chế nhân
dân.) Trong quan điểm của Schleiermacher, chẳng phải là người ta không thể mà
là người ta không <i>nên</i> phô diễn hai ngôn ngữ như là bình đẳng. Điển hình
của sự phi nguyên bản hẳn là giả thiết rằng người ta có thể cư ngụ trong một
ngôn ngữ khác trong cùng tinh thần người ta có thể cư ngụ trong ngôn ngữ của
chính mình. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>***<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nhưng liệu một người có thể một cách
nguyên bản nói nhiều hơn một ngôn ngữ chăng?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Câu hỏi này của Schleiermacher vẫn còn
tiếp tục vang vọng. Liệu việc làm chủ một ngôn ngữ thứ hai mang nghĩa gì?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tôi đã được những người bạn Hoa kì và
Anh là những người cư trú lâu dài ở Nhật bản (với phối ngẫu là người Nhật) bảo
cho biết rằng người Nhật một cách tiêu biểu nhìn với sự nghi ngờ lớn và thậm
chí còn có một chút hiềm khích đối với một người nước ngoài nói ngôn ngữ của họ
mà không phạm lầm lỗi. Nhưng chắc là thành kiến này sẽ nhạt nhoà đi, khi nước
Nhật tiếp tục chấp nhận sự tồn tại của người nước ngoài giữa họ không phải là một
sự lạ lẫm hoặc một bất hạnh hoặc là một sự pha loãng cái tinh hoa của dân tộc.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ở một cực khác, tấm gương gần đây của
điều liên can tới sự đạt được làm chủ hoàn hảo của một ngôn ngữ thứ nhì – trường
hợp này là tiếng Anh – cho chúng ta một kịch bản hoàn hảo kiểu Schleiermacher về
sự không nguyên bản. Tôi đang nghĩ về một nền kinh doanh thịnh vượng trong công
nghệ phần mềm giá trị nhiều tỉ đô la bây giờ rất là quan trọng cho nền kinh tế
của Ấn độ. Đây là những trung tâm kêu gọi điện thoại tuyển dụng nhiều ngàn phụ
nữ và thanh niên trẻ họ làm những trợ giúp kĩ thuật hoặc giữ chỗ bằng cách quay
số 1-800 (tức là những số điện thoại miễn lệ phí trên khắp Hoa kì). Những người
trẻ tuổi này, tất cả đều đã thông thạo tiếng Anh, tranh đua một cách thành công
để có những công việc được khao khát này trong các trung tâm kêu gọi điện thoại,
và đã hoàn tất cái giáo trình nhọc nhằn để tẩy xoá mọi dấu vết của giọng nói Ấn
độ của họ trong tiếng Anh (nhiều người thất bại) và hiện đang được trả lương hậu
hĩ so với công việc bàn giấy ở Ấn độ, mặc dù dĩ nhiên là thua xa những gì các
công ti IBM, American Express, GE/Genral Electries, Delta Airlines, và các chuỗi
khách sạn và tiệm ăn phải trả cho những người Hoa kì làm một công việc như thế
– đó là lí do đủ khiến cho những nhiệm vụ như thế càng ngày càng được “tìm nguồn
ở bên ngoài.” Đó cũng là trường hợp mà người Ấn độ thao tác những nhiệm vụ này
tốt hơn, với ít sai lầm hơn, điều không gây ngạc nhiên, bởi vì gần như toàn bộ
họ đều có tốt nghiệp cao đẳng.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Từ những sàn nhà rộng của các cao ốc
văn phòng ở Bangalore hoặc Bombay hoặc New Delhi, hết lời kêu gọi điện thoại
này đến lời khác được trả lời bởi những người Ấn độ trẻ tuổi ngồi thành hàng
trong các ô nhỏ (“Chào, đây là Nancy, tôi có thể giúp được gì cho bạn?”), mỗi ô
được trang bị với một máy điện toán cho phép họ kêu gọi với vài cái nhấp chuột
thông tin thích đáng để giữ chỗ, nhưng bản đồ để cho thông tin về xa lộ tốt nhất,
những dự báo thời tiết, vân vân và vân vân.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nancy, hoặc Mary Lou, Betty, Sally
Jane, Megan/ Bill, Jim, Wally, Frank – những giọng nói vui tươi này thoạt tiên
phải được huấn luyện nhiều tháng, bằng các huấn luyện viên và bằng băng từ, để
có được một giọng nói vui tươi, của người Mĩ trung lưu (không phải một giọng
nói của một người Mĩ có học), và học những từ tiếng lóng Hoa kì căn bản, những
thành ngữ thông dụng (bao gồm những thứ thuộc vùng miền), và những tham chiếu về
văn hoá đại chúng sơ đẳng (các nhân vật thuộc giới truyền hình và các tình tiết
cũng như vai chính của các tình tiết trong nhà ngoài phố chủ chốt, cuốn phim
bom tấn mới nhất trong các chuỗi rạp hát, các thành tích mới về bóng chày bóng
rổ, và đại loại như thế), để nếu sự trao đổi với thân chủ ở Hoa kì có trở thành
kéo dài, họ sẽ không bị vấp ngã với việc nói chuyện tào lao và sẽ có đủ phương
tiện để đóng vai là những người Hoa kì.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Để đóng trọn vai trò này, họ phải tự
thân coi mình khả dĩ là người Mĩ. Họ đã được gán cho những cái tên Mĩ và một
chút tiểu sử của căn cước Mĩ: như là nơi sinh và ngày sinh, nghề nghiệp của cha
mẹ, con số anh chị em, giáo phái (hầu hết luôn luôn là Tin lành), trường trung
học, môn thể thao ưa chuộng nhất, loại âm nhạc ưa chuộng nhất, tình trạng hôn
phối, và vân vân. Nếu được hỏi họ đang ở đâu, họ phải trả lời, chẳng hạn nếu
thân chủ gọi từ Savannah, tiểu bang Georgia, giữ chỗ cho một khách sạn ở Macon,
tiểu bang Georgia, và được hỏi hướng đi mau chóng nhất để lái xe từ Savannah tới
Macon, tổng đài viên có thể nói rằng cô ấy hoặc cậu ấy đang ở Atlanta. Nếu để lộ
ra rằng họ đang ở Bangalore, Ấn độ, sẽ khiến cho người đóng vai Nancy hoặc đóng
vai Bill lập tức bị sa thải. (Mọi sự kêu gọi theo thường lệ và không thể bị
khám phá ra được đều được các giám sát viên theo dõi.) Và lẽ dĩ nhiên là hầu
như không có ai trong số thanh niên này đã từng bao giờ rời khỏi quê nhà.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Liệu “Nancy” và “Bill” có muốn là
Nancy thực sự và Bill thực sự chăng? Gần như tất cả đều nói – đã có những cuộc
phỏng vấn – rằng họ tất muốn. Nếu họ muốn sang Hoa kì phải chăng thông thường
là nói tiếng Anh toàn thời gian với một giọng Hoa kì? Dĩ nhiên họ muốn thế.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>***<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ý niệm của chúng ta về văn học (và vì vậy
về sự phiên dịch) tất yếu mang tính cách phản ứng. Trong sơ kì thế kỉ thứ mười
chín dường như tiến bộ là đề cao số một các nền văn học quốc gia và sự trội bật
(“thần tính” đặc biệt) của các ngôn ngữ quốc gia. Uy thế của quốc gia – nhà nước
trong thế kỉ mười chín có nhiên liệu là ý thức về việc sản sinh những nhà văn
“quốc gia” vĩ đại – trong những xứ sở như là Balan và Hungari, đây thường là những
nhà thơ. Thực vậy, ý niệm quốc gia đã có sự biến cách đặc thù về tự do trong
các xứ sở nhỏ hơn của Châu âu, còn tồn tại bên trong những đường biên của một hệ
thống đế chế, đang chuyển hướng về căn cước của những quốc gia-nhà nước.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sự quan tâm về tính nguyên bản cho sự
thể hiện ngôn ngữ của văn học là một đáp ứng cho những ý niệm này và đã khiến
phát khởi sự hỗ trợ thâm sâu cho việc viết bằng các phương ngữ hoặc những cái gọi
là ngôn ngữ vùng miền. Một đáp ứng hoàn toàn khác cho ý niệm về căn cước quốc
gia là đáp ứng của Goethe, có lẽ là người đầu tiên phác hoạ – ở vào một thời điểm
là đầu thế kỉ thứ mười chín, khi ý niệm về căn cước quốc gia là tiến bộ nhất –
cái dự án về văn học thế giới (tiếng Đức là <i>Weltliteratur</i>).<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Điều có thể gây cho chúng ta kinh ngạc
là Goethe có thể đưa ra một khái niệm đi trước đến thế về thời đại của ông. Hẳn
bớt lạ lẫm hơn nếu người ta nghĩ về Goethe không chỉ là người đồng thời với
Napoleon như tự thân còn mang tính Napoleon trong hơn một vài dự án và ý niệm
có thể là tương đương về trí tuệ với cái đế chế của Napoleon. Ý niệm của Goethe
về văn học thế giới nhắc nhắc ta đến ý niệm của Napoleon về môt Hợp chúng quốc
của Châu âu, bởi vì cái ý niệm về “thế giới” của Goethe có nghĩa là Châu âu và
các xứ sở tân Châu âu, nơi đã có nhiều lưu thông văn học vượt trên các biên giới.
Trong viễn kiến của Goethe, cái phẩm giá và sự chuyên biệt của các ngôn ngữ quốc
gia (gắn bó một cách mật thiết với các khẳng định của chủ nghĩa quốc gia) là
hoàn toàn tương thích với ý niệm về một nền văn học thế giới, nó là một khái niệm
về giới độc giả thế giới: đọc sách trong bản dịch.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sau này trong thế kỉ thứ mười chín
chủ nghĩa quốc tế hoặc chủ nghĩa thế giới trong văn học trở thành, trong các xứ
sở hung mạnh, khái niệm tiến bộ hơn, khái niệm với biến cách về tự do. Sự tiến
bộ sẽ là phát triển tự nhiên của văn học từ thứ “hàng tỉnh” tới “quốc gia” tới
“quốc tế”. Một khái niệm về <i>Weltliteratur/ Văn học thế giới</i> thịnh vượng
qua phần lớn của thế kỉ hai mươi, với giấc mơ tái diễn của nó về một nghị hội
quốc tế trong đó tất cả các quốc gia-nhà nước sẽ ngồi vào với tư cách bình đẳng.
Văn học sẽ là một hệ thống quốc tế như thế, vốn sáng tạo một vai trò thậm chí
còn lớn hơn cho các bản dịch, vậy nên tất cả chúng ta có thể đọc sách của lẫn
nhau. Sự phổ cập toàn cầu của tiếng Anh thậm chí còn có thể xem như một vận động
thiết yếu hướng về việc biến cải văn học thành một hệ thống thực sự toàn thế giới
về sản xuất và trao đổi.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nhưng, như nhiều người đã quan sát,
toàn cầu hoá là một tiến trình mang lại những lợi ích hoàn toàn bất bình đẳng
cho những nhân dân đa dạng tạo thành dân số loài người, và sự toàn cầu hoá của
tiếng Anh đã không biến cải lịch sử của những thành kiến về các căn cước quốc
gia, với một hậu quả trong đó là một số ngôn ngữ - và nền văn học sản xuất
trong chúng đã luôn luôn được coi là quan trọng hơn những ngôn ngữ khác. Một
thí dụ. Chắc chắn rằng cuốn sách <i>Những kí ức sau khi chết của Brás Cubas/
The Posthumous Memories of Brás Cubas</i> và cuốn <i>Dom Casmurro</i> của
Machado de Assis và cuốn <i>Xóm ổ chuột/ The Slum </i>của Aluísio Azevedo, ba
trong những cuốn tiểu thuyết hay nhất được viết ở bất cứ nơi nào trong phần cuối
của thế kỉ thứ mười chín, hẳn sẽ lừng danh như một kiệt tác văn học của thế kỉ
thứ mười chín giờ đây nếu chúng không được viết bằng tiếng Bồ đào nha hoặc tiếng
Brazil mà được viết bằng tiếng Đức hoặc tiếng Pháp hoặc tiếng Nga. Hoặc tiếng
Anh. (Đây không phải là vấn đề của các ngôn ngữ lớn đối lại với các ngôn ngữ nhỏ.
Brazil chẳng hề thiếu cư dân, và tiếng Bồ đào nha là ngôn ngữ phố biến hàng thứ
sáu trên thế giới.) Tôi vội thêm vào rằng những cuốn sách kì diệu này <i>được</i>
phiên dịch, một cách tuyệt vời, vào tiếng Anh. Vấn đề là chúng không được nhắc
nhở tới. Chúng không – ít nhất là chưa – được coi là cần thiết cho một người
nào đó có văn hoá, một người nào đó tìm kiếm sự xuất thần mà chỉ có hư cấu mới
mang lại, để đọc chúng.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Hình tượng xa xưa của kinh thánh [về việc
Thượng đế muốn làm thất bại dự án của con người xây tháp Babel lên trời bằng sự
phân tán ngôn ngữ] gợi ý rằng chúng ta đang sống trong những dị biệt, một cách
biểu hiệu là ngôn ngữ, chồng chất lên nhau – giống như giấc mơ của kiến trúc sư
Frank Lloyd Wright về một toà cao ốc chúng cư cao một dặm [tức là 1650m]. Nhưng
cảm thức thông thường bảo chúng ta rằng sự phân tán về ngôn ngữ của chúng ta
không thể là một toà tháp. Địa lí về sự phân tán thành nhiều ngôn ngữ của chúng
ta mang tính chiều ngang nhiều hơn là chiều dọc (hoặc dường như thế), với những
sông những núi và những thung lũng, và những đại dương liếm quanh đại khối đất
liền. Phiên dịch là đi đò, là đem qua.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nhưng có thể có một sự thật nào đó
trong hình tượng này. Một toà tháp có nhiều bình diện, và nhiều người ngụ cư của
toà tháp này được chồng chất lên nhau. Nếu tháp Babel trong kinh thánh có phần
nào giống như các toà tháp khác, các tầng ở trên cao hơn được ưa chuộng nhiều
hơn. Có thể một thứ ngôn ngữ nhất định chiếm ngụ toàn bộ các phân đoạn của các
tầng bên trên, những căn phòng lớn và những bao lơn có tầm nhìn kiểm soát. Và
các ngôn ngữ khác và những sản phẩm văn học của chúng bị hạn chế vào những tầm
phía dưới, những trần nhà thấp, những cảnh quan bị che chắn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khoảng mười sáu thế kỉ sau thánh
Jerome, nhưng chỉ có hơn một thế kỉ sau luận văn đánh dấu của Schleiermacher về
phiên dịch, là tới bài thứ ba trong cái đối với tôi là những suy tư gương mẫu về
dự án và những bổn phận của dịch giả. Đó là bài luận văn tựa đề là “Nhiệm vụ của
Dịch giả” do Walter Benjamin [1892 – 1940] viết vào năm 1923 như bài tựa cho
tác phẩm phiên dịch của ông cuốn <i>Những bức tranh về Paris/ Tableaux
parisiens </i>của thi sĩ Pháp Charles Baudelaire. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khi đưa tác phẩm của Baudelaire bằng
tiếng Pháp vào tiếng Đức, Walter Benjamin bảo chúng ta rằng ông không bị bó buộc
phải khiến cho Baudelaire nghe ra như thể ông này viết bằng tiếng Đức. Ngược lại,
nghĩ vụ của ông là duy trì cái cảm thức rằng độc giả người Đức có thể có được một
điều gì khác biệt. Ông viết:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: .7in; margin-right: .7in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">Mọi phiên dịch chỉ là phần nào phong
cách lâm thời để xử lí với tính nước ngoài của các ngôn ngữ… Không phải là lời
ngợi khen cao nhất về một bản dịch, đặc thù trong thời đại về nguồn gốc của nó,
để nói rằng nó đọc như thể nó được viết nguyên thuỷ bằng ngôn ngữ ấy. (bản dịch
của Harry Zohn)<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Cơ hội được cống hiến bằng
bản dịch không phải là một cơ hội tự vệ: bảo tồn, xức ướp, cái hiện trạng về
ngôn ngữ của chính dịch giả. Ông lập luận rằng, đúng ra nó là một cơ hội để cho
phép một tiếng nước ngoài ảnh hưởng và biến cải cái ngôn ngữ mà tác phẩm được
phiên dịch vào. Cái lí do Benjamin ưa chuộng hơn một bản dịch phơi mở cái tính
nước ngoài hoàn toàn khác với cái lí do của Schleiermacher. Đó không phải vì
ông muốn đề cao sự tự trị và sự chỉnh thể của các ngôn ngữ cá thể. Suy tư của
Benjamin là ở cực đối lập của bất cứ chương trình nghị sự nào về dân tộc chủ
nghĩa. Đó là một sự cứu xét siêu hình, khởi từ ý niệm của ông về chính bản tính
của ngôn ngữ, theo đó tự thân ngôn ngữ đòi hỏi những sự thi triển của dịch giả.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Mọi ngôn ngữ là thành phần của ngôn
ngữ, vốn rộng lớn hơn là bất cứ ngôn ngữ nào riêng lẻ. Mọi công trình văn học của
cá nhân là một thành phần của văn học, vốn là rộng lớn hơn cái văn học của bất
cứ ngôn ngữ đơn lẻ nào.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Phần nào giống như quan điểm này – nó
vốn đặt sự phiên dịch vào trung tâm của công cuộc văn học – nên tôi đã cố hỗ trợ
với những nhận xét này. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vốn là bản tính của văn học như chúng
ta thấu hiểu nó – thấu hiểu nó một cách đúng đắn, tôi nghĩ như thế – để lưu
thông, vì những động cơ đa tạp và thiết yếu không trong sạch. Phiên dịch là hệ
thống lưu thông của các nền văn học của thế giới, sự phiên dịch văn học, theo
tôi nghĩ, là một nhiệm vụ đức lí một cách kiệt xuất và là một nhiệm vụ soi
gương và nhân gấp bội vai trò của tự thân văn học, nó vốn là khuếch trương những
cảm tình của chúng ta; giáo dục tâm hồn và trí tuệ; sáng tạo nội tâm; làm an
toàn và làm sâu sắc nhận thức (với tất cả các hậu quả của nó) khiến cho những
người khác, những người khác biệt với chúng ta, thực sự quả có tồn tại. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>***<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tôi đủ tuổi để đã trưởng thành, ở vùng
Tây nam Hoa kì, ngỡ rằng có cái gọi là văn học trong tiếng Anh, trong đó Văn học
Hoa kì là một nhánh. Nhà văn quan trọng nhất đối với tôi khi còn là một đứa bé
là Shakespeare – Shakespeare như một trải nghiệm về đọc (thực sự là một trải
nghiệm về việc đọc lớn tiếng), nó khởi đầu với việc tôi được cho một ấn bản có
minh hoạ xinh xắn của Charles Lamb, tựa đề là <i>Những chuyện kể từ Shakepeare/
Tales of Shakepeare</i> khi tôi lên tám tuổi; việc tôi đọc Lamb và rồi nhiều vở
kịch là bốn năm trước khi tôi thực sự thấy Shakespeare trên sân khấu hoặc trong
một phóng tác điện ảnh. Và ngoài Shakespeare, được kể lại hoặc thẳng thừng, còn
có Winnie-the-Pooh và <i>Khu vườn Bí mật/ The Secret Garden</i> và <i>Gulliver
Du kí/ Gulliver’s Travels</i> và sách của chị em nhà Brontës (đầu tiên là <i>Jane
Eyre</i>, rồi <i>Đỉnh gió hú/ Wuthering Heights</i>) và <i>Tu viện và Bếp lửa/The
Cloister and the Hearth</i> và Dickens (đầu tiên là <i>David Copperfield</i> và
<i>Thánh ca Giáng sinh/A Christmas Carol</i> và <i>Một chuyện về hai thành thị/
A Tale of Two Cities</i>) và rất nhiều Stevenson (<i>Bị bắt cóc/Kidnapped</i>, <i>Đảo
châu báu/ Treasure Island</i>, <i>Tiến sĩ Jekyll và ông Hyde/ Mr. Jekyll and
Mr. Hyde</i>) và <i>Hoàng tử hạnh phúc/The Happy Prince</i> của Oscar Wilde… Dĩ
nhiên cũng có những cuốn sách Mĩ nữa, như là những truyện của Poe và <i>Những
phụ nữ bé nhỏ/Little Women</i> và những tiểu thuyết của Jack London và <i>Ramona</i>.
Nhưng trong cái kỉ nguyên xa xưa ấy, vẫn còn phản ánh một cách thanh lịch về văn
hoá chuộng nước Anh, dường như hoàn toàn thông thường rằng hầu hết những sách tôi
đọc phải đến từ một nơi nào khác, chẳng hạn như là nước Anh, xa xăm, mang tính
cách hương xa một cách hồi hộp. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khi từ “một nơi nào khác” trở thành
rộng lớn hơn khi việc đọc của tôi – vẫn luôn luôn trong tiếng Anh, dĩ nhiên – lại
bao gồm những cuốn sách kì diệu nguyên thuỷ không phải được viết bằng tiếng Anh
khi tôi di chuyển tới văn học thế giới, sự chuyển tiếp hầu như không được nhận
biết. Dumas, Hugo, và tiếp diễn từ đó… Tôi đã biết rằng bây giờ tôi đọc những
nhà văn “nước ngoài”. Điều không xảy ra với tôi là suy tư về sự trung gian đã
mang những cuốn sách ngày càng kinh hoàng hơn đến với tôi (Câu hỏi: Ai là nhà văn
Nga vĩ đại nhất thế kỉ thứ mười chín? Trả lời: Constance Garnett [là dịch giả
phổ biến đầu tiên của các nhà văn Nga sang tiếng Anh].) Nếu tôi có nhận ra một
câu văn vụng về trong một cuốn tiểu thuyết tôi đang đọc do Mann hoặc Balzac hoặc
Tolstoy, điều không xảy ra cho tôi là thắc mắc xem câu văn đọc vụng về đó là trong
nguyên tác tiếng Pháp, tiếng Đức hoặc tiếng Anh, hoặc hồ nghi rằng câu đó có thể
bị dịch một cách “tồi tệ” đối với tâm trí của một người đọc trẻ trung, bắt đầu
như tôi, không hề có điều gì như là một bản dịch tồi. Chỉ có các bản dịch mà thôi
– chúng giải mã những cuốn sách bằng cách khác tôi không thể tiếp cận được, và đặt
chúng trong đôi tay và trái tim tôi. Trong chừng mực mà tôi có thể quan tâm, văn
bản nguyên tác và sự dịch thuật là một.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Kết luận đầu tiên mà tôi khơi ra cho
chính mình vấn đề của một sự dịch thuật kém cỏi là khi tôi khởi sự đi xem nhạc
kịch ở Chicago, khi tôi mười sáu tuổi. Khi đó tôi cầm trên tay lần đầu tiên một
sự phiên dịch <i>trước mặt/ en face</i>– ngôn ngữ nguyên thuỷ ở bên tay trái (đến
lúc này tôi đã biết võ vẽ đôi chút tiếng Pháp và tiếng Ý) và tiếng Anh bên tay
phải – và tôi bị sững sờ và hoang mang vì sự không chuẩn xác lộ liễu của các bản
dịch (đó là nhiều năm trước khi tôi hiểu ra rằng tại sao những từ ngữ của một vở
ca kịch không thể phiên dịch theo nghĩa đen.) Ngoại trừ ca kịch, tôi chẳng bao
giờ tự hỏi mình, trong những năm sơ kì của việc đọc văn học trong phiên dịch về
những gì tôi mất mát. Dường như thể tôi cảm thấy là công việc của tôi, như một
người đọc say mê, để nhìn <i>thấu </i>những lỗi lầm hoặc những hạn chế của một
bản dịch – như thể một người nhìn thấu (hoặc nhìn qua những vết xước trong một ấn
bản tồi của một cuốn phim xưa được yêu quý mà người ta đang xem lại một lần nữa.
Những bản dịch đã là một tặng phẩm, về điều đó tôi luôn luôn đội ơn. Tôi hẳn đã
là gì – đúng hơn là ai nếu tôi không có Dostoyevsky và Tolstoy và Chekkhov?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Cảm thức của tôi về sự văn học có thể
là gì, sự kính ngưỡng của tôi đối với việc thực hành văn học như một thiên chức,
và sự đồng hoá của tôi về thiên chức của nhà văn với việc thực thi tự do – tất
cả những thành tố cấu tạo nên sự xúc cảm của tôi không thể quan niệm được nếu
không có những cuốn sách mà tôi đã đọc trong phiên dịch từ thời niên thiếu. Văn
học là du lịch trong tâm trí: du lịch vào quá khứ… và tới các xứ sở khác. (Văn
học là phương tiện đưa bạn tới <i>bất cứ nơi nào</i>.) Và văn học là sự phê bình
chính cái thực tại của một người, trong ánh sáng của một tiêu chuẩn tốt đẹp hơn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Một nhà văn trước hết là một người đọc.
Chính từ việc đọc mà tôi rút ra những tiêu chuẩn theo đó tôi đo lường tác phẩm
của chính tôi và theo đó tôi thua sút một cách thảm thương. Chính từ việc đọc,
thậm chí còn trước cả việc viết, mà tôi trở nên phần từ của một cộng đồng – cộng
đồng của văn học – bao gồm nhiều nhà văn quá cố hơn là hiện đang sống. Việc đọc,
và việc có những tiêu chuẩn vậy là có những mối tương quan với quá khứ và cái gì
là tha nhân. Việc đọc và việc có những tiêu chuẩn cho văn học là, không thể thiếu
trong quan điểm của tôi, có những mối tương quan với văn học trong dịch thuật.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">Xuất bản do Nxb Farrar,
Straus và Giroux (FSG) trong cuốn <i>Đồng thời: luận văn và diễn từ/ At the Same
Time: essays and speeches</i>, © 2007 bản quyền do Di sản của Susan Sontag.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-right: .7in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-right: .7in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">NGUỒN:
http://www.susansontag.com/prize/onTranslation.shtml<o:p></o:p></span></b></p>holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-22593499283594975072023-01-14T16:03:00.004-08:002023-01-14T16:03:59.907-08:00<p> </p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">LÀM
SAO SÁNG TẠO MỘT TRUYỀN THỐNG THƠ (2002)<o:p></o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">[</span></b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Nguyên
thuỷ xuất hiện trong Tạp chí Trăng thứ Mười ba/ Thirteenth Moon (Mùa Đông
2002)]<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><o:p> Annie Finch</o:p></span></b></p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 107%;"><o:p> Nguyễn Tiến Văn <i>dịch</i></o:p></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></b></p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"></span></b></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiX5hgykTV8UZctng9aYE5jPz2nhvRKjpu3uqwFMVgXRZljjloWveCEBcAKEl5DKxtqcjdUD0MG_P0N9GdUR5q4MX34ecW8XFcaoRi4my5SZp8lCHdK4KUj751WOSk76tza9M6zpj4wsCzAC7dUcyn-AJzVcs9BMCdaRiJW44I2FQUNuJRSQPEns3wqmg/s1026/Annie-Finch-photo-by-Kate-Warren-high-res.jpeg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1026" data-original-width="1026" height="370" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiX5hgykTV8UZctng9aYE5jPz2nhvRKjpu3uqwFMVgXRZljjloWveCEBcAKEl5DKxtqcjdUD0MG_P0N9GdUR5q4MX34ecW8XFcaoRi4my5SZp8lCHdK4KUj751WOSk76tza9M6zpj4wsCzAC7dUcyn-AJzVcs9BMCdaRiJW44I2FQUNuJRSQPEns3wqmg/w365-h370/Annie-Finch-photo-by-Kate-Warren-high-res.jpeg" width="365" /></a></b></div><b><br /><o:p><br /></o:p></b><p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Thư ngỏ này nguyên thuỷ
là một điện thư/email để đáp lại khẩn cầu tha thiết từ một nhà thơ trẻ, Mira
Rosenthal, tới Wom-Po (Thảo luận về Thơ của Phụ nữ/ Discussion of Women’s
Poetry) địa chỉ mạng <i>listserv</i>. Được công bố trong cuốn <i>Thân thể của
thơ: Luận văn về Phụ nữ, Hình thức, và Tự thân Thơ/ The Body of Poetry: Essays
on Women, Form, and the Poetic Self</i> (Ấn quán Đại học Michigan, 2005) và sau
được cập nhật năm 2016.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Mira thân mến,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Nhận xét của cô, “Nhưng
tôi bị bỏ lại với câu hỏi muôn thuở: tại sao những nhà thơ nam được xem những kẻ
chuyển tải chủ chốt của dòng thơ truyền thừa?” làm tim tôi tan vỡ và tinh thần
tôi bùng lên. Tim tôi tan vỡ vì thấy cô bị nản chí biết bao với việc giáo dục về
thơ của cô và tôi nhận thức rằng sự việc đã thay đổi nhỏ nhoi biết bao trong
hai mươi năm kể từ khi tôi nhập vào cùng chương trình sau cử nhận về môn viết
văn sáng tạo như bây giờ cô hiện đang ghi danh. Và nó làm bùng tinh thần tôi để
nhìn nhận rằng bây giờ tôi hiện biết bao nhiêu điều để bảo cô về cách thay đổi
tình thế. Giải đáp cho “câu hỏi muôn thuở” của cô là cực kì trực tiếp và đơn sơ
một cách thách thức: “Lí do những nhà thơ nam (da trắng) được coi như những kẻ
chuyển tải chủ chốt của dòng thơ truyền thừa là bởi vì họ đã cật lực làm việc
trong hàng bao thế kỉ để tạo nên điều đó như thế, qua những hành vi về phê bình
sáng tạo ra những dòng thơ truyền thừa.” <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bằng phê bình tôi muốn nói toàn bộ
cơ chế văn học của các bài điểm duyệt, các tuyển tập, các chuyên san, các lịch
sử, các hội đồng, các hội thảo, các bách khoa thư, và các sách giáo khoa. Văn cảnh
được sáng tạo không chỉ qua quyền lực chính trị mà còn qua những hành vi nhỏ về
kiên trì, nảy sinh từ niềm tin và ý chí của cá nhân; sự rộng mở để chuyển tải
các di sản; và sự hợp tác và công việc của nhóm. Biên tập, viết, và cách khác
sáng tạo thiết bị này trong tự thân là việc làm sáng tạo và thoả mãn và có chiều
hướng làm phong phú thơ của một thi sĩ. Như Eliot đã vạch ra lâu trước đây, những
nhà thơ sáng tạo nên một văn cảnh cho các nhà thơ khác, cả những người đi trước
và những người đồng thời, đến lượt lại củng cố tác phẩm của chính họ. Vậy nên,
bây giờ các nhà thơ nữ đang ở trong vị thế để làm phần nào công cuộc này, tại
sao chúng ta lại ngại ngần đến như vậy để vận dụng những quyền lực văn học chớm
nở của chúng ta? Khi ngày càng có tuổi hơn tôi đã học được sự thật của một bài
học mà tôi cảm thấy nhiều nhà thơ nữ có thể có lợi ích bằng sự ghi nhớ: quyền lực
chỉ là quyền lực tới chừng mực nào người ta sử dụng nó vì kẻ khác – và, hầu như
mọi nhà thơ nữ mà tôi có thể nghĩ tới có nhiều quyền lực sẵn để sử dụng hơn là
họ dường như ý thức được. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Các nhà thơ trẻ thường khi bị tỉnh mộng bởi sự theo đuổi sự nghiệp mà họ
thấy hoạt động trong các nỗ lực văn học của phái nam. Tôi biết được trực tiếp
là thật nản lòng biết bao khi thấy các nhà thơ “tự bịt mắt để làm những công việc
mà họ không chọn để thấu hiểu,” hoặc gây áp lực với những kẻ khác để đoan chắc
rằng tác phẩm của những người thân quen được gộp trong các tuyển tập. Tuy thế một
bản năng chung thuỷ mãnh liệt và tự bảo tồn trong các nhà văn nam khiến tự thân
nó được cảm nhận trong các cử chỉ danh dự cũng như thiếu danh dự. Ngắm nhìn những
người đàn ông văn học da trắng hoạt động xây dựng những quy điển của chính họ
trong hai thập kỉ vừa qua, tôi đã học được sự thán phục lớn lao về sự hào sảng
của tinh thần, can trường và nhiệt năng họ đảm đương để sáng tạo những truyền
thống thơ căn cứ trên tác phẩm của những nhà thơ họ hâm mộ. Thật trớ trêu để học
tấm gương của họ, bởi vì đó cùng là những truyền thống áp bức và làm ngơ những
nhà thơ nữ hiện nay trong và ngoài lớp học. Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể theo
kiểu mẫu tốt đẹp nhất của họ để học cách đan dệt những văn cảnh phê bình của
chính chúng ta. Chúng ta không có lựa chọn nào khác, nếu chúng ta nhằm sáng tạo
những truyền thống phát đạt của chính thơ nữ.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>“Mira ơi, lí do giáo sư của cô thấy rất
đơn giản để vạch một sự liên kết rành mạch từ Stevens tới Ashbery,” và “gạt phụ
nữ ra ngoài” của truyền thống ấy, là ông đang đi theo con đường do Harold Bloom
vạch ra, đi theo tác phẩm phê bình của chính Stevens và Ashbery và của các sinh
viên, thân hữu, đồng nghiệp, và những kẻ hỗ trợ qua nhiều thập kỉ, đến lượt lại
rút ra từ công trình phê phán của nhiều nhà phê bình, hầu hết là đàn ông da trắng.
Lí do giáo sư của cô chỉ nói về “việc sử dụng dự án Hiện đại chủ nghĩa để tạo một
sự đo lường mới” Là bởi vì cả hai Creeley và Olson đều đề khởi những ý niệm của
họ về đo lường trong chính văn xuôi phê bình của họ. Rồi các sinh viên của họ
viết về điều ấy, và các nhà thơ và/ hoặc các nhà phê bình thu lượm những ý niệm
ấy và in lại chúng trong các tuyển tập phê bình, rồi các nhà thơ và nhà phê
bình khác viết sách về các điều đó, rồi những nhà thơ và phê bình khác sau chót
đưa những ý niệm đó thành sách giáo khoa dễ dàng đạt tới giáo sư của cô.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vắn tắt, cái tri thức bí mật trả lời
cho câu hỏi của cô là rằng văn cảnh phê bình sáng tạo ra sự tri giác về truyền
thống văn học. Nhiều nhà thơ thấu hiểu điều này một cách trực giác nhưng những
người khác, bao gồm nhiều phụ nữ, chậm hơn để nhìn ra điều đó. Cùng với sự bùng
nổ to tát về các nhà thơ nữ kể từ thập niên 1960, đã không có một sự trào dâng
tương ứng gần rộng lớn bằng như thế về sự biên tập và công cuộc phê bình do các
nhà thơ nữ. Thật lạ lẫm (hoặc không lạ lẫm cho lắm), kỉ nguyên chính xác trong
đó phụ nữ nhập vào cảnh tượng trong những số lượng lớn là thời gian trong đó
các nhà phê bình chuyên nghiệp hầu hết đã đảm đương công việc phê bình về thơ từ
truyền thống trước đây của những nhà thơ kiêm phê bình gia.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Có lẽ phụ nữ phần nào đã bị khập khiễng
bởi tấm gương của các bà mẹ tiền bối của chúng ta, bao gồm cả nhà thơ nữ duy nhất
của thế kỉ 19 hiện được đưa vào quy điển. Emily Dickinson đoan chắc rằng người
ta biết bà làm thơ, đã gửi các bài thơ của bà cho bằng hữu, chuẩn bị những cuốn
sách bìa cứng, và hẳn đã biết hoàn toàn rõ rằng chúng tất sẽ được xuất bản. Nhưng
bà bảo đảm hành động một cách quy ước giống như mệnh phụ phu nhân cho sự tiếp
nhận chúng, như thể bà chỉ chờ đợi để được khám phá. Phillis Wheatley, Anne
Bradstreet, Louise Labé, và nhiều nhà thơ nữ khác chỉ được in ấn như là những
quà tặng bất ngờ từ các thân hữu. Sự kín tiếng như thế đối với hầu hết lịch sử
của chúng ta là một huy hiệu về danh dự, bởi như là phụ nữ, chúng ta loạng choạng
dưới cái truyền thống lâu dài của “những bài tựa bất đắc dĩ” đã làm ơn và đè nặng
lên biết bao sách của các nhà thơ nữ. Mira, cô biết đó, loại đề tựa bắt đầu,
trên giấy có đường biên mạ vàng, bắt đầu bằng những nhận xét như thể (tôi xin
phép mỉa mai chúng một chút): “Tôi đã viết những câu văn vần bé bỏng này một
cách tự phát, giữa những bề bộn về gia chánh, và chỉ vì tôi thường xuyên bị bằng
hữu thúc giục nên cuối cùng tôi mới, miễn cưỡng xấu hổ, đưa ra công chúng…” Hãy
thử tương phản thế đứng này, với, chẳng hạn, Whitman, xuất bản cuốn sách của
chính mình và rồi viết bài điểm nó cân phân.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Cái truyền thống nữ nhi của sự bẽn lẽn
hoà điệu với câu thần chú sau thập niên 1960 của những nhà thơ nữ có Văn bằng
Cao học về Viết văn Sáng tạo/MFA rằng “tôi không phải là một nghệ sĩ” đã làm nản
chí các nhà thơ nữ đương đại khiến họ không cảm thấy thoải mái khi viết về tác
phẩm của chính họ, chứ khoan nói là giữ cái thái độ tự tin về phê bình cần thiết
để đặt lại cấu hình cho các quy điển. Chúng ta thường có thói quen là những kẻ
khác có quyền lực về phê bình, và vậy nên chúng ta chờ đợi một nhà phê bình nữ
như Higginson, hoặc một vị như Vendler, khám phá ra chúng ta. Nhưng điều đó là
tự hạn chế. Phải chăng những nhà phê bình nam, hoặc đồng nhất với phái nam thực
sự có sẽ khám phá ra chúng ta trong cung cách chúng ta có thể tự khám phá chính
mình chăng? Có lẽ chúng ta mắc nợ với chúng ta điều đó; sau cùng, các phụ nữ đã
từ lâu nuôi nấng các nhà thơ phái nam. Và dĩ nhiên nhiều người thảo luận về tác
phẩm của phụ nữ. Nhưng chúng ta có thể chờ đợi quá lâu nếu chúng ta quá kiêu ngạo
hoặc “mệnh phụ phu nhân” để làm bẩn đôi tay chúng ta bằng cách đào sâu vào các
cội rễ của truyền thống thi ca và gieo trồng lại những dòng truyền thừa do
chúng ta chọn lựa ở đó.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khi tôi biên tập <i>Một Cảm xúc Chính
thức Hiển hiện/ A Formal Feeling Comes</i> tôi thấy khó thuyết phục nhiều nhà
thơ nữ đóng góp, ngay cả những nhà thơ nữ sung mãn, chịu đưa ra một lời phê
bình vào trang sách, thậm chí cả những lời phát biểu về tác phẩm của chính họ.
Một số chỉ đồng ý sau khi tôi thoả thuận ghi chép lại nguyên văn trong những cuộc
phỏng vấn qua điện thoại. Tôi đã lắng nghe những bất an và những nỗi sợ về việc
viết một cách phê bình thường xuyên đến nỗi rằng tôi bắt đầu trông chờ những
đáp ứng như thế. Một nhà thơ nữ giải thích các lí do của chị như sau: “Đàn ông
thoải mái hơn trong việc nói lên các điều và rồi thay đổi ý kiến. Tôi sợ phải
viết xuống các ý nghĩ của tôi về thơ bởi tôi sợ tôi sẽ không thể thay đổi ý kiến;
tôi không cảm thấy tôi có cái đặc quyền ấy.” Viết về tác phẩm của các nhà thơ nữ
khác, là cái chìa khoá thực sự để làm thay đổi những khái niệm về truyền thống
thơ, còn khó khăn hơn nữa với các phụ nữ này. Mặc dù có thay đổi phần nào trong
thập kỉ tiếp theo – đặc biệt qua trào lưu của Thơ Ngôn ngữ/ Language Poetry, với
tiền cảnh của nó là những ý niệm phi quy điển và truyền thống phong phú của nó
về tác phẩm phê bình do phụ nữ – vẫn còn, Mira ơi, như cô biết rất rõ, phải đi
rất là xa nữa.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Một trong những lí do có thể xảy ra
khiến những nhà thơ nữ có khuynh hướng lánh xa những nỗ lực phê bình là rằng,
giống như nữ thi sĩ của chúng ta, chúng ta sợ rằng họ quá gắn liền với thứ mà một
người gần đây gọi trên địa chỉ mạng <i>listserv</i> này rằng “tất cả những thứ
ngọt xớt thương lượng khá uốn éo cần phải làm, tôi đoán chừng như vậy”. Nhưng
phê bình cho phép chúng ta tìm ra một lối để nghĩ về thơ mà bạn quan tâm, và nếu
bạn nhận thức được công cuộc này quan trọng và thiết yếu xiết bao để cho thứ
thơ mà bạn quan tâm, gồm cả thơ của chính bạn, nở ra trọn vẹn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Chìa khoá để làm bước nhảy này, trong
kinh nghiệm của tôi, là nhận thức rằng các nhà thơ và thơ sẽ chẳng bao giờ tồn
tại trong một sự trống không về phê bình, dù cho chúng ta cố mạo nhận rằng các
nhà thơ và thơ tồn tại như thế. Phê bình giống như chính trị: nếu bạn không làm
thứ chính trị của bạn, thì do sự thiếu vắng đó, là bạn đang chấp nhận cái hiện
trạng và cuối cùng chính bạn chịu trách nhiệm về bất cứ những gì hiện trạng làm
ra cho bạn. Và trong khi hiệu ứng của sự phê bình trên tiến trình sáng tạo của
cá nhân được mở ra để tranh luận, rõ rệt là sự phê bình là then chốt cho đời sống
của các truyền thống thơ – những đường lối trong đó chúng ta thấy, thưởng thức,
và trao truyền các bài thơ. Trong nghĩa này, phê bình đối với một nền thơ như
không khí đối với một tiếng động: nó cho phép thơ hay tiếng động đó được nghe
ra; và dù rằng chúng ta không thể thấy hoặc cảm thấy nó, nó vẫn có ở đó và định
hình cách chúng ta nghe. Phê bình đối với thơ cũng như nước đối với loài cá; nó
cho phép sự di động. Phê bình đối với thơ cũng như ánh mặt trời đối với cỏ cây;
nó nuôi dưỡng sự tăng trưởng và sự thay đổi. Phê bình đối với thơ cũng như dưỡng
khí đối với thực phẩm, nó cho phép sự tiêu hoá. Và phê bình đối với thơ giống
như các truyền thống đối với một gia đình; nó tạo nên sự tự giác.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Năng động trong sự phê bình thơ là một
trong những cung cách tốt đẹp nhất để khắc hoạ một ý niệm về thơ đủ vững mạnh để
đối đầu với những yêu cầu công chúng về sự nghiệp như một nhà thơ. Nhiều nhà
thơ đáng thán phục đã khám phá ra sự thật này trước chúng ta, cho dù họ đặt sự
phê bình vào những luận văn, như là Milton, Sheley, Sidney, Eliot, Arnold,
Williams, Stevens, Bishop, Zukofsky; hoặc trong thư tín của họ, như là Keats,
Hopkins, Barrett Browning, Dickinson, Frost, Olson; hoặc trong những thứ linh
tinh bên lề, như là Blake; hoặc trong những bài điểm, như là Poe, Bogan, Crane,
Moore, Lowell. Nếu nhiều loại nhà thơ hơn có thể khám phá ra sự thật này và đưa
phê bình vào hình thức được công bố, những người đàn ông da trắng chủ lưu sẽ
không còn là “những người chuyển tải chủ yếu của dòng truyền thừa về thơ”.
Nhưng nếu những nhà thơ nữ chúng ta tiếp tục tự coi chúng ta là cao hơn, hoặc
thấp hơn, tất cả những nỗ lực văn học thiết yếu và hào sảng này mà các nhà thơ
nam giới cùng với thân hữu của họ và những người ái mộ họ đã bận tâm làm việc
hàng bao thế kỉ, chúng ta chỉ sẽ có thể tự trách mình nếu chúng ta bị viết loại
ra ngoài HIStory một lần nữa [History là lịch sử, HIStory là lịch sử của nam giới].<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p><p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Thân mến trong lịch sử (của nữ giới)/ herstory</span></p><p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 14pt;">Annie</span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><i><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Nguồn: https://anniefinch.com/how-to-create-a-poetic-tradition/<o:p></o:p></span></i></b></p>holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-52074618566411220242023-01-10T18:36:00.006-08:002023-01-14T16:04:21.759-08:00<p> </p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;">MURIEL
RUKEYSER CHO THẾ KỈ 21<o:p></o:p></span></b></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">Andrienne
Rich <o:p></o:p></span></b></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Tháng Tám, 2003 <o:p></o:p></span></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch
</i><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-KOQaNuJ4GvFx_W6BHnYEhtMMBBG_p4oecw6f_cPcH56bfEzRdJqTT5Q5BMOa7XE6qq1k9lS28yOyrz7Ub5alMJUt3uH7SICjnZEV_mabeZOZltCmD34tWFKOfS3vmt3CdOymx5OT9dTJWCcTRwTqqWvl79biKFacqhWcFFRB2mXBCrzzyyL76BcJ0Q/s374/1_QfLns0eUTocbIfMb1R0y8w.jpeg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="374" data-original-width="279" height="438" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-KOQaNuJ4GvFx_W6BHnYEhtMMBBG_p4oecw6f_cPcH56bfEzRdJqTT5Q5BMOa7XE6qq1k9lS28yOyrz7Ub5alMJUt3uH7SICjnZEV_mabeZOZltCmD34tWFKOfS3vmt3CdOymx5OT9dTJWCcTRwTqqWvl79biKFacqhWcFFRB2mXBCrzzyyL76BcJ0Q/w339-h438/1_QfLns0eUTocbIfMb1R0y8w.jpeg" width="339" /></a></b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><b><br /></b></div><p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">Tôi đã viết về Muriel
Rukeyser trong <i>Những gì thấy được ở đó: Sổ tay về thơ và chính trị</i>/<i>What
Is Found There: Notebooks on Poetry and Politics</i> (New York, Nxb Norton,
1993) và trong cuốn do Jan Heller Levi biên tập <i>Một độc bản Muriel Rukeyser/A
Muriel Rukeyser Reader </i>(Nxb Norton, 1994). Vào năm 2003 Geoffrey O’Brien thuộc
Thư viện Hoa kì/ Library of America yêu cầu tôi biên tập và giới thiệu một tuyển
lựa về thơ của Rukeyser cho dự án các thi sĩ Hoa kì/ The American Poets Project.
Luận văn ở đây viết cho cuốn đó chuyển tải sự suy nghĩ của tôi về bà qua lằn
ranh thế kỉ [20 và 21]. Đó không phải là một công tác dễ dàng để chưng cất một
cuốn sách gọn từ một công cuộc cả đời người rộng lớn đến thế trong mọi cảm thức.
Bây giờ, cuốn <i>Tuyển tập Thơ/ Collected Poems</i> 650 trang (Biên tập do
Janet E.Kaufman và Anne F Herzog với Jan Heller Levi [Pittsburgh: Ấn quán Đại học
Pittsburgh, 2005]) đứng như phiên bản quyền uy của tác phẩm ấy.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">MURIEL RUKEYSER là một
nhà thơ và nhà văn Hoa kì chủ yếu và sung mãn và, qua phần lớn đời bà là một
nhà hoạt động chính trị và văn hoá. Ngoài <i>Tuyển tập thơ/ Collected Poems</i>
650 trang, bà để lại sau ba cuốn tiểu sử, một vở nhạc kịch, mang tên <i>Houdini</i>;
một bản tự sự lôi cuốn, hoàn toàn không thể phân loại mang tên <i>Cuồng hoan</i>/<i>The
Orgy</i>; những bản dịch từ các nhà thơ Mexico Octavio Paz và nhà thơ Thuỵ điển
Gunnar Ekelöf; <i>Đời sống của Thơ/ The Life of Poetry</i>, là một nghiên cứu về
thi pháp và khủng hoảng xã hội; và còn chưa được sưu tập là những luận văn, bài
báo, thư tín, kịch bản điện ảnh, và những vở kịch. Danh tiếng của bà đã trải
qua nhiều thăng trầm trong đời và còn vượt quá về sau nữa; tác phẩm của bà
không dễ để thẩm định hoặc thích hợp trong những đường lối mà nhiều nhà thơ có
thể được tóm gọn cho việc tiêu thụ. Bề rộng của bà về mối quan tâm với thế giới
là bát ngát, các đề xuất và kĩ thuật văn học của bà là nhiều, và bà từ khước tự
khu biệt bản thân hoặc tác phẩm mình,bà đòi quyền về trí tuệ và tính dục, thơ
và khoa học, chủ nghĩa Marx và huyền thoại, sự hoạt động xã hội và về thiên chức
làm mẹ, lí thuyết và thị kiến. Chẳng một thứ nào trong những điều này là “những
thời kì” vung vãi, bởi bà là một trong những nhà tích hợp vĩ đại, nhìn thế giới
mảnh mún của tính hiện đại không phải như là bị gãy lìa không cách cứu vãn,
nhưng trong nhu cầu tu cải về xã hội và cảm xúc.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sinh năm 1913 “trong thế kỉ đầu
tiên của các cuộc thế chiến” (“Bài Thơ”), Rukeyser lớn lên ở Thành phố New York
như là người con gái đầu lòng của cha mẹ là những người Do thái thế tục từ
Yonkers và Milwaukee, đang trên nút chuyển biến sang thịnh vượng: mẹ bà có một
thời gian làm kế toán và cha bà là một thương gia vật liệu xây cất rồi trở
thành người hợp tác trong một công ti cát và đá sỏi. Chính thành phố New York
cũng tăng trưởng quanh bà bằng những đinh tán xiết bằng tay, xi măng tuôn chảy,
những cỗ máy khổng lồ, trong sự phát triển thâm sâu. “Mỗi toà nhà chúng cư này,
đứng như những gốc cây chết dọc theo đại lộ, đều có riêng cả đoàn trẻ con.”
Quanh chúng, “thành phố mọc lên trong ánh sáng tự thân. Những bộ xương gồm các
cao ốc; những cần cẩu màu vỏ cam; những xa lộ trải dài; cuộc thi đua của các
toà nhà chọc trời. Và bạn là thành phần của điều này.”<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Có những bảo mẫu, một xe hơi nhà có
tài xế, những cao vọng gia đình thăng tiến. “Tôi được trông mong là lớn lên và
trở thành một người đánh cù” [là môn thể thao của giới thượng lưu và trung lưu]
– làm vợ của một người hành nghề tư ở ngoại ô. Sách và các nghệ thuật chỉ coi
như để trang trí, nhưng giáo dục tốt được cung ứng – trường tư, cao đẳng Vassar
trong hai năm. Một sự xuống dốc trong tài sản gia đình sau cuộc suy thoái kinh
tế năm 1929 khiến bà phải rời trường Vassar và việc giáo dục hình thức quy ước.
Cô gái sẵn sàng cho cảnh giới mệnh phụ thành công vốn từ niên thiếu là một người
đọc sách, một kẻ thăm dò thành phố với các băng đảng trẻ con trong xóm giềng,
và là một người âm thầm làm thơ trước khi cô biết, là rằng có những nhà thơ
đang sống. (“Tất cả đều chết rồi; các nhạc sĩ, các nhà thơ, các nhà điêu khắc.
Đây là một thế giới kinh doanh. Những người đàn ông thực sự phải đến văn
phòng.”) Và “minh bạch với một đứa trẻ đang lớn là những dị biệt khủng khiếp chết
người giữa các đường lối người ta đang sống được duy trì khắp thành phố.”<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Muriel Rukeyser là một loại người Hoa
kì mới, thâm sâu và suốt đời bà được đồng hoá với một thành phố, nhưng có tinh
thần và hành động quốc tế; du hành rộng khắp thế giới, nhưng lại có cắm rễ. Thơ
bà ôm choàng cả New York, vốn trong một số bài thơ gần như phần thân thể của
bà, là những nơi chốn mà các cuộc tranh chấp và cấu hình nhập vào tâm thức của
bà: Cầu Gauley, Bang Tây Virginia, Vùng Catalonia trong Nội chiến Tây ban nha;
những Ngân hàng Bên ngoài/Outer Banks [1967]; các Hang động Ajanta ở Ấn độ,
Ireland, Việt nam; Nam Triều tiên.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ít nhà thơ Hoa kì đã hiểu như
Rukeyser về cách thế đời sống cá nhân, dù cho vô thức và ác cảm với sự kiện, được
hình thành trong lịch sử và trong tập thể. Bà đã sáng tạo một thi pháp về cảm
tính lịch sử: không phải như một nỗi hoài hương mà như một nguồn năng để biểu lộ
và thông giải sự trải nghiệm đương đại và sự tưởng tượng một tương lai khác. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tổ
chức những kết quả trọn vẹn của quá khứ phong phú ấy<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>mở những cửa sổ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>:<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>thứ xúc tác quyền năng <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">bà viết năm hai mươi tuổi
trong “Bài thơ Ra khỏi Thời thơ ấu.” Ở đây, cũng như trong suốt tác phẩm của
bà, những kí ức thiết thân của nhà thơ được đan bện cùng với chính trị. Từ ngữ “tổ
chức” tạo nghĩa ở đây, trong hàm nghĩa của nhà hoạt động xã hội nhưng còn hơn
thế nữa trong nghĩa về hệ thống tương quan năng động, một khái niệm sẽ trở
thành then chốt cho nghệ thuật và tư tưởng của bà.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Những bài thơ công bố đầu tiên của
bà, trong một tạp chí của sinh viên ban văn cử nhân trường Cao đẳng Vassar, gợi
ra những cảnh tượng và truyện trò ở Thành phố New York.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 125%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Đứa
trẻ thành phố nói, “Xem này họ đã xây trên sông.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Đó
là một đường cong tuyệt đẹp. Nhưng thử nghĩ xem sao:<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Một
vòng tròn trên cánh cung đó sẽ thực sự đáng ngắm!–”<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Người
thu lệ phí nghe thấy, nhăn răng cười, và nhổ nước bọt. “Trời, gớm cho đứa trẻ!”<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Giống
như tất cả bọn chúng, -- muốn một điều tốt lành tiếp diễn mãi mãi.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Hãy
bảo nó nên mừng vui vì họ đã làm điều đã làm .” <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Đã
làm điều họ đã làm!... Tôi nhìn thấy cây cầu đã xây. Một mùa xuân<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Một
người đóng đinh tán đứng cao bên trên bộ xương bằng sắt <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Và
những vảy lửa trắng và gương mặt cứng rắn của y bừng sáng.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Những
người đàn ông căng dây cáp. Họ đẹp,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Những
dây cáp và những người đàn ông, rắn rỏi, trơn láng, sáng bừng, ---<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Niềm
hãnh diện rằng công việc của con người bây giờ chứng tỏ thành quả!<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Các
tiểu bang gửi xe hơi qua sông Hudson.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Một
người đàn ông đứng trên vực thẳm, thả một đồng xu xuống,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Nín
thở ngắm cảnh ào ào. Đứng. Ánh đèn thị trấn<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Chiếu
xuống Xa lộ, và những ngọn tháp ảm đạm của đế chế <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Bừng
lên, Bùng, thắp sáng tối; những ngọn đuốc lung linh,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Chiếu
sáng cao, cuốn lốc phố thị thành một ngọn gió lửa mạnh mẽ.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 150%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 125%;">Hẳn
nhiên, mặc dù có những kết cú vụng về, những phẩm chất trội bật của tác phẩm của
bà đã có mặt: cảm thức về những cấu trúc vĩ đại được tạo lập của tính hiện đại,
vốn là những sáng tạo của cả hai thứ kĩ thuật và lao động bằng bàn tay con người;
của chính những nhà tạo tác; và còn hình tượng cá nhân nhỏ nhoi đối lại với cấu
trúc hoàn tất. Và trí tưởng tượng của đứa nhỏ còn muốn hơn thế nữa. Rukeyser đã
ngắm nhìn việc xây dựng Cầu George Washington khi được chở xe ngược xuôi tới
trường dọc theo đường bờ sông. Bà thấy nó như sự hoàn tất của một diễn trình,
nhưng tự thân nó cũng đồng thời biến cải cả thành phố và đời sống của người ta,
của những bang vượt ngoài thành phố. Chẳng bao lâu bà cũng đi du hành vào các
bang đó, và còn xa hơn thế nữa.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 125%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Một kí thuật vắn tắt về những sự kiện
trong đời sống của bà chỉ có thể gợi ra những khoảng cách và chiều sâu đưa bà tới.
Cả trước và sau khi rời trường Vassar bà đã dự những khoá học mùa hè ở Đại học Columbia
về tâm lí học và nhân học; bà đã can dự vào những nhóm Tả phái sống động mặc dù
không hẳn đồng thanh ở New York, “ở trung tâm của một thập kỉ,” như Suzanne
Gardinier nhận xét, “mà sự hiệp nhất của họ về những vấn đề văn học và chính trị
nhiều người trong chúng ta bây giờ khó có thể tưởng tượng ra.” Bà viết cho nhiều
xuất bản định kì, bao gồm <i>Nhật báo Lao động/ The Daily Worker, tạp chí Cộng
hoà Mới/ The New Republic, Quần chúng Mới/ New Masses</i>, thạm dự những cuộc
tranh luận của phe Tả, cộng sản và xã hội chủ nghĩa, thuộc các khuynh hướng
theo Stalin và Lenin và Trotsky – cũng như những tạp chí nghệ thuật. Bài thơ “Ba
Mặt của một Đồng tiền” trong cuốn sách đầu tay của bà gợi lên – và chất vấn – sự
pha trộn của đời sống giác quan, cảm xúc, và trí tuệ trong thời kì này.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 125%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Năm 1933 bà tiếp nhận sự huấn luyện
về bay ở mặt đất trong một trường hàng không (là một trẻ vị thành niên, bà cần
sự cho phép của phụ huynh để tập luyện như một phi công, nhưng điều này bị từ
khước). Trong cùng năm đó bà du hành tới Scottsboro, Tiểu bang Alabama, để đưa
tin về một vụ án mang tính lịch sử trong đó chín thanh niên Hoa kì gốc Châu phi
bị kết án hãm hiếp hai phụ nữ da trắng (một sự kết án bị Tối cao Pháp viện lật
ngược và là một đề xuất bước ngoặt cho tả phái). Ở đó bà bị tù giam vì giao lưu
thân hữu với các nhà báo khác vượt qua các lằn ranh của màu da và bà bị nhiễm sốt
thương hàn. Ở tuổi hai mươi mốt bà tiếp nhận Tặng thưởng cho Tủ sách những Nhà
thơ Trẻ của Đại học Yale cho cuốn sách đầu tay, tên là <i>Lí thuyết Bay/ Theory
of Fight</i>. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 125%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tiếng nói điềm đạm và những chất liệu
trong cuốn sách này, cao vọng và phạm vi của nó đi ngược cực kì với những truyền
thống hiện hữu về cung cách trữ tình phái nữ như được đại diện bởi Edna St.Vincent
Millay, Elinor Wylie, Louise Bogan, hoặc ngay cả Lola Ridge và Marya
Zaturenska, là những nhà thơ nữ sinh trong thế kỉ mười chín và viết vào tận thế
kỉ thứ hai mươi. Theo lời của nhà nữ phê bình Louise Kertesz, là nhà phê bình
chuyên sâu đầu tiên về bà: “Không nhà thơ nữ nào đã thành công trong việc hoà hợp
các chủ đề thiết thân và xã hội trong một lối thơ hiện đại trước Rukeyser.” Bà
cũng là một sự thoát li khỏi sự châm biếm và thuyết định mệnh của các nhà thơ hiện
đại như Eliot và Auden. Nhà thơ trẻ Rukeyser, thay vì thế, nhập bọn với
Whitman, Crane, và như Reginald Gibbons và Thomas McGrath đã ghi nhận. Bà cũng
rành rẽ Kinh thánh của mình và Shakepeare, cũng như các nhà thơ thuộc ngôn ngữ
Anh trong quá khứ: “<i>Hãy thử nghĩ</i>: những bà thơ cố định phong cảnh này:
Blake, Donne, Keats. (“<i>Vinh danh văn học</i>”)”. Trong <i>Lí thuyết Bay</i>
và trong cuốn sách đi theo ba năm sau, <i>Hoa kì số 1/ U. S. 1</i>, bà đã sẵn
sàng sở hữu trọn vẹn các quyền năng thi ca của bà và thế giới quan mạch lạc, dù
có thể hiện một cách đa dạng. Và đã sẵn sàng, dù bằng bản tính bà loại bỏ truyền
thống nữ tính, bà vẫn viết như một người đàn bà, như một con người có trọn vẹn
dục tính.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 125%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong một tiểu luận được viết vào
năm 1944 cho tạp chí <i>Kí lục Do thái Đương đại/ Contemporary Jewish Record</i>
bà xác quyết:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 125%; margin-bottom: 0in; margin-left: .4in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 125%;">Sống
như một nhà thơ, một người đàn bà, một người Hoa kì, và một người Do thái – điều
này vạch phấn sự định vị của tôi. Nếu bốn tính chất này kết hợp trong một con
người, mỗi khía cạnh củng cố các khía cạnh khác.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>“<i>Dưới bốn mươi tuổi/ Under Forty”<o:p></o:p></i></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">nhưng bà cũng vạch ra sự
tranh chấp của mình với sự rụt rè về xã hội và chính trị của thế giới Do thái
trong đó bà trưởng thành, việc bà chọn lựa đức lí Do thái được bà lên tiếng
trong phần VII của “Thư gửi Tiền tuyến”:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Là
một người Do thái trong thế kỉ hai mươi<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Là được hiến dâng một tặng phẩm. Nếu bạn chối
từ,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Muốn được vô hình, bạn chọn <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Cái chết trong tinh thần, cái điên của đá <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Chấp nhận, trọn vẹn đời sống.
Trọn vẹn các khắc khoải:<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Buổi chiều của bạn ngập sâu
trong máu mê cung <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Của những kẻ đề kháng, thất bại,
và vẫn đề kháng: và Thượng đế<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bị giảm trừ thành một con tin giữa các con
tin<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tặng phẩm là giày vò. Không chỉ là
sự hành hình <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tĩnh tại, cô lập; hoặc sự hành
hình xác thịt.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Điều đó cũng có thể tới. Nhưng
mong muốn chấp thuận,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tinh thần trọn vẹn và phì nhiêu
như bảo chứng<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Cho mọi tự do của con người, chịu
khổ để được tự do,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Dám sống cho điều bất khả.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Công bố năm 1944, bài thơ
phản ánh sự cám dỗ “để vô hình” hiến cho những người Do thái Hoa kì trong khi, ở
Cấm khu Warrsaw, những người Do thái khác đang đề kháng, thất bại, “chịu đau khổ
để được tự do.”<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Từ khởi đầu, bà cũng đã dấn thân
thâm sâu vào nghề thơ, từ chối để nhận thức chính trị gánh vác việc đó. Tim
Dayton, trong nghiên cứu về “Sách của Những người Chết,” ghi nhận rằng, “Mối
quan tâm này về sự khai triển một cách làm chủ kĩ thuật thơ, và rằng những quan
tâm và ý thức chính trị không trở thành một cái thay thế cho nó, chạy suốt qua
những thư từ trao đổi của Rukeyser trong suốt các thập niên ba mươi và bốn
mươi.””<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Năm 1936 bà làm hai chuyến du hành
rất khác biệt nhưng có tương quan với nhau; một là tới Cầu Gauley ở tiểu bang
Tây Virginia, địa điểm của tai nạn tệ nhất trong công nghệ của lịch sử Hoa kì
(khi đó), và hai là tới Barcelona để làm tin về “Thế vận hội Nhân dân” chống
Phát xít. Bị tống xuất khỏi Tây ban nha khi bọn Phát xít đang thắng thế, bà trải
nghiệm đầy đủ ở đó – bao gồm tình yêu với một vận động viên người Đức chống
Phát xít đã ở lại để chiến đấu và chết ở Tây ban nha – kết tinh thị kiến chính
trị của bà. Như bà mô tả điều này những năm về sau:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tôi
rất muốn đảng Cộng sản, như tôi phát minh nó, như tôi nghĩ về nó, là một thứ gì
mà tôi có thể gần gũi, nhưng tôi không thể làm điều đó…. Điều mà tôi muốn hơn hết,
là Mặt trận Thống nhất, và tôi thấy điều này trong những ngày đầu của cuộc Nội
chiến Tây ban nha, không phải trong chính thực Tây ban nha, mà ở Catalonia, nơi
những người xã hội chủ nghĩa, những người vô chính phủ, những người Cộng sản,
những nghiệp đoàn và những người lang bạt Gypsy là cùng nhau trong một Mặt trận
Thống nhất. <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Nếu Đảng Cộng sản Hoa kì
quá hạn hẹp, quá chủ thuyết, với bà, những viễn tượng lớn hơn của một chủ nghĩa
Marxit nhân bản không như thế, và như Dayton đã phô bày trong một việc đọc sâu
xát và có tính cách phê phán, những viễn tượng thông tri sâu xa bài thơ trung
tâm của cuốn <i>Hoa kì 1</i>, “Cuốn sách của những người Chết.” Tôi muốn them rằng
chúng tiếp tục thông tri tác phẩm của bà suốt đời, được biểu hiện bằng ngôn ngữ
riêng của bà.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Mấy năm kế tiếp thấy bà ở San
Francisco cho dịp khai thông Cầu Kim môn/ Golden Gate Bridge, dạy học ở trường
Lao động California, viết những bài báo và điểm thơ, tiếp tục làm việc về một
cuốn tiểu sử của nhà vật lí đầu tiên của Hoa kì, là Willard Gibbs, thuyết trình
ở Vassar và những nơi khác những bài sau này sẽ thành tác phẩm <i>Đời sống của
Thơ</i>. Bị gia đình truất hữu, bà có một cuộc hôn nhân bị tiêu huỷ sau hai
tháng, sanh một đứa con trai do một người đàn ông khác, và nuôi dưỡng đứa bé
này như một người mẹ đơn thân. Bà biên tập một tạp chí về văn hoá tự do có một
tuổi thọ ngắn ngủi tên là <i>Quyết định/ Decision</i>, bà bị săn lùng như một
người Cộng sản, bị công kích và châm biếm bởi cả những nhà phê bình văn học “vô
sản” (và được ngợi khen bởi các nhà thơ khác lạ nhau như là Kenneth Rexroth và
May Swenson), và đi vào phân tâm học với nhà phân tâm nữ theo trường phái Jung
là Frances Wickes. Ngoài cuốn tiểu sử về Gibbs bà viết những cuốn tiểu sử của ứng
cử viên tổng thống thuộc đảng Cộng hoà bị đánh bại là Wendell Willkie, và tiểu
sử của nhà khoa học thời Phục hưng nước Anh là Thomas Hariot. Bà bắt đầu giảng
dạy đều đặn từ năm 1954 ở trường Cao đẳng nữ Sarah Lawrence, bà chịu vài lần
tai biến (xem những bài thơ “Phục sinh phía Bên Phải”/ “The Resurrection of
Right Side” và bài “Các khu Điều trị/ “The Wards”), tham dự các hành động phản
chiến thuộc kỉ nguyên Việt nam, bà du hành tới Việt nam đang trong cuộc ném bom
ở Hà nội cùng với nhà thơ nữ Denise Levertov, và, với tư cách là chủ tịch của
Trung tâm Văn bút Hoa kì P.E.N., bà đi sang Nam Triều tiên, ở đó bà đứng thức
canh trước nhà tù của một thi sĩ Cộng sản bị giam cầm [tên Kimchi Hà] vì những
bài viết của mình. Bà sống để thấy thơ mình được một thế hệ trẻ hơn gồm các nhà
thơ nữ và người đọc nữ có tinh thần chính trị tái khám phá, và <i>Tuyển tập Thơ</i>
đầu tiên của bà được in ấn (New York, nxb McGraw-Hill, 1978).<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bởi bà luôn luôn theo đuổi một thị kiến chính
trị phức hợp và công khai, bà không bao giờ kết hàng với những trí thức và nghệ
sĩ Tả phái bị tỉnh mộng hoặc nghiêng về phía hữu, ngay cả trong những thời kì
(như cuối các thập niên 1940 và 1950) khi có ít đồng vọng công cộng cho cảm thức
của bà về “những sự thật về phẫn nộ và những sự thật về khả tính."<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tác phẩm “Đời sống của Thơ” của Rukeyser
(1949; được in lại ở Williamsburg, tiểu bang Massachusetts: Ấn quán Paris 1996)
là một nghiên cứu về chức năng của thơ trong một thời khủng hoảng, một sự cứu
xét về cái “nghệ thuật bị ruồng bỏ” như một nguồn năng thiết yếu bị phí phạm
trong đời sống Hoa kì. Bà nói:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Thơ
Hoa kì đã là thành phần của một văn hoá tranh chấp. … Chúng ta là một nhân dân
hướng về dân chủ ở bình diện hi vọng; trên một bình diện khác, nền kinh tế của
đất nước, đế chế kinh doanh bên trong nền cộng hoà, bao gồm trong tiền đề cơ bản
của chúng là khái niệm về chiến tranh bất tuyệt. Chính lịch sử của ý niệm về
chiến tranh làm cơ sở cho các lịch sử khác của chúng ta…. Nhưng quanh cả bên dưới
và bên trên ý niệm ấy là một thực tại khác…. Lịch sử này là lịch sử của khả
tính.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Không giống như những luận
văn nhất định của những nhà thơ than phiền về tính bên lề của thơ, đây không phải
là tiếng than của một bản ngã bất mãn; nó cũng không phải là sự bênh vực về một
nghệ thuật ưu tú đối lại với sự đe doạ của văn hoá đại chúng hoặc bình dân. Đúng
ra nó là một suy tư về lịch sử và văn học xã hội của chúng ta trong hạn từ của
“những cái bị chôn vùi, những cái bị mất mát và những cái bị phí phạm” và sự chối
bỏ những mối tương quan sinh tồn trong việc định nghĩa chúng ta là ai như một
nhân dân. Nó là một tranh biện chống lại sự vật hoá về thơ, [biến thơ thành vật
thể] dù là tượng thờ hoặc là không thích đáng; bà đưa thơ ra khỏi sự tĩnh tại để
biến bài thơ thành vật thể vào sự năng động:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">[Một]
bài thơ không phải là những từ ngữ hoặc những hình tượng của nó, chẳng khác nào
một bản giao hưởng không phải là những thanh điệu của nó hoặc một dòng sông chẳng
phải là những giọt nước của nó. Thơ tuỳ thuộc vào những tương quan di động bên
trong tự thân. Nó là một nghệ thuật sống trong thời gian, biểu hiện và gợi ra mối
tương quan di động giữa ý thức cá nhân và thế giới. Công cuộc mà một bài thơ
làm ra là sự truyền năng lượng của con người, và tôi nghĩ rằng năng lượng của
con người có thể được định nghĩa như là ý thức, như là công năng tạo thay đổi
trong những điều kiện hiện tồn.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Bà đồng nhất hoá “nỗi sợ
về thơ” như là sự đề kháng lại những sự trao đổi năng lượng như thế, sự đề
kháng tiềm năng bà vạch ra trong lịch sử Hoa kì, trong nỗi sợ của những người
thực dân thời sơ kì về sự chất vấn những niềm tin và những sự phân hoá mang đến
từ cựu thế giới, nỗi sợ về cái xa lạ và sự khác lạ giữa số con cháu của những
thế hệ hậu nhập cư, và trong “việc sử dụng những khám phá của khoa học hơn là
những phương pháp của khoa học.” Khoa học trong các phương pháp của nó theo đuổi
những mối tương quan và những trào lưu về năng lượng, mặc dù những sản phẩm của
nó, là kĩ thuật học đã được thờ phụng (và thương phẩm hoá) mà không thấu hiểu
những phương pháp này. Đối với Rukeyser một bài thơ là một hệ thống về “những
tương quan di động” giữa từ ngữ, hình tượng, âm thanh: “một mạng lưới về di động,”
không phải về “cơ giới tĩnh tại” khi bà mô tả phương pháp phân tích của các Nhà
Phê bình mới:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Việc
sử dụng ngôn ngữ liên can đến các biểu tượng rất tổng quát, rất súc tích về mặt
cảm xúc, tới nỗi rằng đời sống của chính các biểu tượng phải luôn luôn được cứu
xét. Trong thơ, những mối tương quan không hình thành giống như những tinh thể
trong một sự đan bện của ngôn từ…. Thơ được nhìn theo một tập hợp luật lệ rất
khác.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Khi cứu xét về suy tư
mang tính thơ, giống như phương pháp khoa học, như là một trong những thành tố
thiết yếu của quyền năng con người, không thể tách lìa với sự tái tạo xã hội,
bà vượt rất xa khỏi bất cứ tranh biện hẹp hòi nào bênh hoặc chống “thơ chính trị.”
Bà không cần nói, và bà cũng chẳng hề nói, “tất cả thơ đều mang tính chính trị.”
<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Ví dù Rukeyser chỉ để lại
cho chúng ta “Cuốn sách của những người Chết” và <i>Đời sống của Thơ</i>, bà hẳn
cũng đã đóng góp đáng kể vào văn học Hoa kì. Nhưng tầm mức và sự mạo hiểm trong
tác phẩm của bà, sự hào sảng trong thị kiến của tác phẩm ấy, những canh tân về
hình thức của nó, và bình diện về năng lượng của nó là vô song trong số những
nhà thơ Hoa kì thế kỉ thứ hai mươi. Những bài thơ của bà có thể mang tầm toàn cảnh
(nhưng vẫn cụ thể một cách sinh động), thân mật, có tính châm ngôn, trầm tư, cảm
quan, dí dỏm một cách cay chua, mang tính thị kiến; chúng không hề bình lặng hoặc
vỡ mộng. Bà viết về tính dục trước khi chủ nghĩa nữ quyền và sự giải phóng đồng
tính khai phá không gian cho những sự lương thiện mới về dục tính, và trong những
bài thơ giống như bài bà làm năm 1938 “Cô gái vào cuộc Chơi”/ “Girl at the
Play”: <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Lâu sau khi bạn rụt lại
bàn tay mạnh mẽ<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">và rời cảnh tượng, ngục
tù vẫn còn đó để phá.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bầm dập vì sự vượt thoát,
bạn du hành ra ngoài để ngồi <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">trong những rạp hát trống
trải, ngực bạn căng, cổ cứng<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>chờ hơi ấm để mạo hiểm quay lại.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Thếp vàng bên trên sân khấu,
đăm đăm nhìn các hình dáng cổ sơ <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">treo, giống như những người
đàn ông kia mà bạn học sự phục tùng<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">họ uy nghi ngồi vàng ngời
trong đêm,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">những cô gái trẻ biếng lười,
bàn tay búp măng, miệng mơ hồ <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>mũi ác độc và cằm cùng cuống họng.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chờ đợi sự tê liệt bổ xuống,
đầu của rắn chúa hổ mang bành <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">những nanh nhiễm độc làm
thân thể và gương mặt hoá đá.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">những huy hiệu nhạt nhoà
mọi cách, làm tan biến <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">ngay cả những bé trai chua
cay đòi ngủ <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>những lồng ngực rượu vang mà núm
là những trái nho dài.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Các ghế ngồi đầy ắp. Màn
kéo lên nơi những ánh đèn mạnh hoạt động,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">các tuồng hát vào chủ đề,
quá khứ sống động phù hợp.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đây là câu trả lời trong
quần chúng di động, lựa bằng ánh sáng,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">họ chuyển sân khấu phía
trước thành con đường phía sau,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>và không gì bị lãng quên như sự tê
liệt phái nữ <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>mù loà của bạn chiếm lấy tâm trí,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>và không gì bị lãng quên như cơn sốt đã chết
của bạn,<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>bây giờ nó đã qua và vở kịch chớp
nhoáng dẫn trước.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Hàng ngàn bài thơ do phụ
nữ làm, trên khắp thế giới, đã chấm dứt trong tư thế thụ động, trong “sự tê liệt
của đợi chờ”; cô gái này đào thoát sự thuận tòng để đi vào đời sống mau mắn của
nghệ thuật, của một tuồng hát hơn nữa “nơi người ta biến cái sân khấu phía trước
thành con phố phía sau.” Và điều này không chỉ là một bài thơ của phụ nữ; nó thể
hiện – qua chính ngôn ngữ của nó – cái quyền năng của nghệ thuật làm sống lại
tinh thần, kích khởi ý thức, phục hồi một nhân loại bị bầm dập.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tác phẩm của Rukeyser, giống như tác
phẩm của bất cứ nhà thơ nào thực sự đạt tới độ xa, là không đều đặn; có, phần lớn
trong những bài thơ sau này của bà có những đoạn trừu tượng và mang tính tu từ,
khi bà dường như mở phi hành tự động. Suzanne Gardinier đã nhận xét,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Hơn
hầu hết các nhà thơ trong xứ sở của bà, bà viết trong sự đối thoại với lịch sử
của thời mình, chuyên biệt là với trào lưu hi vọng về sự thay đổi bên trong nó;
trong những bài thơ bà viết … [từ năm 1948 đến năm 1968] khi tiếng nói của người
cộng tác với bà trở nên hoàn toàn không nghe thấy, thường khi có sự trống rỗng dông
dài của một cuộc đàm thoại chỉ có một người.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Và tuy thế, trong thời kì
ấy bà một tay nuôi dạy đứa con trai và viết những bài thơ đa dạng như bài “Tiếng
Tù và trong Kinh hoàng” (một sự miêu tả tan tác về sự mất đi của sự cộng hưởng
lịch sử) và bài “Ngọn lửa Bông súng”:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bất
cứ thứ gì có thể tới một thành thị có thể tới thành thị này…. <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bất
cứ thứ gì có thể tới với một người đàn bà có thể tới với tôi….<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bất
cứ thứ gì có thể xảy ra cho bất cứ ai có thể xảy ra với tôi.<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="margin-left: .4in; text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">–
một trực giác đáng kể cho một người New York, một công dân Hoa kì da trắng
trung lưu, vào năm 1958 <o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Đọc Muriel Rukeyser, viết về bà như tôi
thỉnh thoảng làm, tôi đã đến chỗ cảm thấy ngày càng rõ hơn quyền năng tác phẩm
của bà và sự hiện diện trong văn học Hoa kì – nhiều loại đời sống và đề xuất mà
bà chạm tới, những câm lặng mà bà phá vỡ, những tiếng nói mà bà khiến ta nghe
ra, những cảnh sắc mà bà phủ lên. Trong thời khủng hoảng của chính chúng ta,
cái ý niệm về chiến tranh bất tuyệt đã trút bỏ bất cứ mặt nạ nào nó từng mang,
khi thơ vẫn bị người ta sợ hãi, nhưng không còn bị gạt ra bên lề nữa, khi một nữ
sinh trung học cuối thập niên 1920 tri giác về những “ngọn tháp u ám của đế chế”
và “những dị biệt khủng khiếp, chết người trong cung cách người ta sống” phù hợp
với càng ngày càng nhiều hơn người ta quanh thế giới trải nghiệm và gọi tên,
nhà thơ này đã có những người đọc chờ đợi bà, họ có lẽ, đang cầm cuốn sách này,
sẽ lần đầu tiên nhìn thấy tên bà trên đó.<o:p></o:p></span></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> <i>Bản dịch tại Định an, 1/2023</i></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-58324370576859745262023-01-06T03:05:00.001-08:002023-01-06T03:35:19.145-08:00<p> </p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">THỊ
KIẾN CỦA MURIEL RUKEYSER</span></b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"> [1993]<o:p></o:p></span></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><b><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">Andrienne
Rich<o:p></o:p></span></b></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 14pt; line-height: 19.9733px;"> Nguyễn Tiến Văn <i>dịch<o:p></o:p></i></span></p><p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><o:p><span style="font-size: 14pt;"> </span> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><i><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12pt; line-height: 107%;">Viết như dẫn nhập vào </span></i><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12pt; line-height: 107%;"> Độc bản Muriel Rukeyser/</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12pt; line-height: 17.12px;">Muriel Rukeyser Reader</span><i style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 12pt;"> của Nxb Norton do Jan Heller Levi
biên tập.</i></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">[Nguồn: Andrienne Rich, <i>Arts of the Possible/ Những
nghệ thuật của sự khả dĩ</i>, Luận văn và đàm thoại trang 120 – 128, Nxb WWNorton,
2001]<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p><p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaNR9-X-7v-4N4kPPDn2Okhzc57EWkjAQSLNXlgddGN4KPD7MsirRvnL10tSk_uOhYEgqDsQeTu-32X93VgJ93trApffwzOAM6qvWS3RzwKjJu7bFR42HMw8Wcj841pVNeims1y1L-OmZIk7jcpe03ZHpktdKNZVZ2hVQGqXE_zuTiBKhqBwQYrf2Kaw/s640/Rukeyser-for-LF_Photograph-of-Muriel-Rukeyser-by-Nancy-Naumberg-1937.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="640" data-original-width="485" height="388" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaNR9-X-7v-4N4kPPDn2Okhzc57EWkjAQSLNXlgddGN4KPD7MsirRvnL10tSk_uOhYEgqDsQeTu-32X93VgJ93trApffwzOAM6qvWS3RzwKjJu7bFR42HMw8Wcj841pVNeims1y1L-OmZIk7jcpe03ZHpktdKNZVZ2hVQGqXE_zuTiBKhqBwQYrf2Kaw/w345-h388/Rukeyser-for-LF_Photograph-of-Muriel-Rukeyser-by-Nancy-Naumberg-1937.jpg" width="345" /></a></div><br /><o:p><br /></o:p><p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">Nhập vào tác phẩm của bà
là nhập vào một đời sống với phạm vi mênh mông, ý thức của một phụ nữ là một diễn
viên và một người sáng tạo của thời mình. Nhưng trong nhiều cách Muriel
Rukeyser vượt ngoài thời của mình – và dường như, ở về mép của thế kỉ 21, đã nắm
chắc những nguồn năng chúng ta bây giờ mới chỉ khởi sự vươn tới: những gắn kết
giữa lịch sử và thân thể, kí ức và chính trị, dục tính và không gian công cộng,
thơ và khoa học vật lí, và nhiều thứ khác. Bà cất tiếng nói như một nhà thơ, đầu
tiên và trên hết; nhưng bà cũng cất tiếng nói như một nhà hoạt động suy tư, người
viết tiểu sử, người du hành, người thăm dò địa lí tâm thức của xứ sở mình.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Không phải cường điệu để nói rằng trong
tác phẩm của Muriel Rukeyser chúng ta khám phá những viễn kiến mới và mạnh mẽ về
văn hoá của Hoa kì trong thế kỉ thứ 20, “thế kỉ đầu tiên của các cuộc thế chiến”,
như cách bà gọi. Đời bà vắt ngang hai trong những cuộc thế chiến đó, cùng với
cuộc nội chiến Tây ban nha, việc xử án những người vô chính phủ Sacco và
Vanzetti, Đại suy thoái, Chính sách mới, Hoả thiêu, Chiến tranh lạnh và những
năm McCarthy, Chiến tranh Việt nam, sự làm mới lại của chủ nghĩa cấp tiến trong
thập niên 1960, phong trào giải phóng phụ nữ cuối thập niên 60 và thập niên 70,
và, suốt qua những phong trào của người Mĩ gốc Châu phi và nhân dân lao động cho
tồn tại và phẩm giá. Tất cả những thứ này hình thành cuộc đời và nghệ thuật của
bà, cũng như các nghệ thuật khác: điện ảnh, hội hoạ, kịch nghệ, âm nhạc Blues
và Jazz, và những giàn nhạc kinh điển, ca khúc bình dân. Từ khi niên thiếu bà
dường như tự hiểu mình như sống trong lịch sử – không phải như một dạng thức
tĩnh tại mà như một hợp lưu của những dòng năng động, luôn luôn thay đổi nhưng
vẫn thuỷ chung với ngọn nguồn, một tiến trình lưu động hằng hình thành chúng ta
và rằng chúng ta có thể hình thành.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nhà nữ phê bình Louise Kertesz, một người
đọc sâu sát Rukeyser và ngữ cảnh của bà, ghi nhận rằng “không có nhà thơ nữ nào
hoà hợp các chủ đề thiết thân và xã hội trong thơ hiện đại trước Rukeyser.”<sup>1</sup>
Bà vạch ra một truyền thống của phụ nữ da trắng bắc Mĩ trong Lola Ridge, Marya
Zaturenska và Genevieve Taggard, tất cả sinh vào cuối thế kỉ mười chín và tất cả
đều phấn đấu để giải trừ cảm xúc cho trữ tình thiết thân và để viết từ trải
nghiệm của giai cấp lao động, thành thị, cách mạng<sup>2</sup>. Trong thơ công
bố sớm nhất của bà, Rukeyser viết bản thân mình vào những sự kiện công cộng phơi
mở từ năm sinh, và vào những không gian công cộng của một đại đô thị khoáng
trương. “Thành thị cất lên trong ánh sáng của nó. Những bộ xương các toà cao ốc;
các cần cẩu màu vỏ cam; các xa lộ xuyên trải; cuộc thi đua của các nhà chọc trời.
Và bạn là thành phần của thứ này.”<sup>3<o:p></o:p></sup></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Rukeyser lớn lên trên Đường Bờ sông/
Riverside Drive trong một gia đình Do thái đang thăng tiến – mẹ bà là một kế
toán viên từ Yonkers kể ra nhà thơ học giả, kẻ tuẫn đạo Akiba trong số tổ tiên
truyền kì của bà, cha của Rukeyser là một nhà buôn vật liệu xây dựng từ tiểu
bang Wisconsin trở thành cộng sự trong một công ti cát và đá sỏi. Cả hai đều
yêu âm nhạc và nhạc kịch, nhưng ngôi nhà thì được trang bị sơ sài bằng sách –
“ngoại trừ những căn phòng của người giúp việc: ở đó bạn nghe được gì? <i>Người
đàn ông với Cây cuốc/ The Man with the Hoe, Khúc dạo của Nhà ngục Reading/ The
Ballad of Reading Gaol</i> [Oscar Wilde]. Những tập sách nhỏ năm xu… được đọc
đi đọc lại.”<sup>4</sup> Rukeyser được gửi đến những ngôi trường Văn hoá Đạo đức
và trường Cao đẳng Vassar, nhưng những khó khăn về tài chính của cha đã buộc bà
phải rời trường cao đẳng. “Tôi đã được trông mong là trưởng thành và trở thành
một người đánh cù/ golf,” bà hồi tưởng – một mệnh phụ ở ngoại ô. “Ở thời điểm
đó không hề có ý tưởng rằng một thiếu nữ lớn lên để làm thơ.”<sup>5</sup> Nhưng
bà làm thơ một cách nghiêm túc khi ở trường trung học. Bà cũng có một cuộc sống
bí mật với các trẻ em ở xóm giềng, chơi trong những tầng hầm và những thông đạo
ở dưới các cao ốc chúng cư, và ghi nhận “những khác biệt chết người, khủng khiếp
giữa những cung cách người ta sống.”<sup>6<o:p></o:p></sup></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Rukeyser hai mươi mốt tuổi khi tác phẩm
<i>Lí thuyết Bay/ The Theory of Flight</i> được trao giải Các nhà thơ Trẻ của Đại
học Yale. Hai chủ đề then chốt của đời và tác phẩm của bà đã không thể lầm lẫn
được: tựa đề của sách gợi ra rằng bà sớm biết bao khi ôm choàng lấy cõi tưởng
tượng về kĩ thuật và khoa học; và bài thơ mở đầu “Bài thơ ra khỏi Thời thơ ấu/
Poem out of Childhood” vạch chỉ dự án suốt đời của bà và đan kết lại kinh nghiệm
thiết thân với chính trị. Ở đây “đan kết lại” là câu sai; trong từ ngữ của bà,
bà đơn giản không cho phép chúng tách lìa.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bất cứ phác hoạ nào về đời sống của bà
(và đây tôi chỉ có đủ chỗ cho sự phác hoạ sơ sài nhất) gợi ra sinh lực của một
người đàn bà bằng tính chất là một người tham gia, cũng như một người quan sát
hứng khởi, và sự liều lĩnh của một kẻ tin cậy cái bất ngờ, cái run rủi, mà
không từ bỏ sự lựa chọn hoặc một cảm thức về định hướng. Năm 1933, rời trường
Cao đẳng Vassar, bà tới bang Albama và bị bắt giữ khi đang đưa tin về vụ
Scottsboro. Trong những năm tiếp theo bà du hành như một nhà báo tới Tây ban
nha vào đêm trước Cuộc Nội chiến; tới Cầu Gauley, tiểu bang West Virginia, để dự
thính về một tai hoạ trong một hầm mỏ silicon; tới cuộc khai thông của Cầu Golden
Gate; tới Bắc Việt nam và tới Nam Triều tiên trong những chuyến du hành chính
trị. Bà bị gia đình truất hữu, có một cuộc hôn nhân dài hai tháng bị tiêu huỷ,
sinh một đứa con trai với một người đàn ông khác và nuôi dưỡng đứa con trai này
như người mẹ đơn thân. Bà làm việc trong điện ảnh và kịch nghệ, dạy ở trường
Vassar, và Trường Lao động California, và Trường Cao đẳng Sarah Lawrence, và là
một tham vấn viên cho Phòng Thăm dò, là một viện bảo tàng về khoa học và nghệ thuật
ở San Francisco. Một người đàn bà giàu có ở bang California, hâm mộ tác phẩm của
bà và nhìn nhận những phấn đấu của bà để mưu sinh như một mẹ đơn thân, đã cung
cấp một khoản tiền hàng năm vô danh, khoản này Rukeyser từ bỏ sau bảy năm một
khi bà đã có công việc giảng dạy vững chắc. Bà biên tập một “tạp chí về Văn hoá
Tự do” mang tên là <i>Quyết định/ Decision</i>, bị săn lùng như một người cộng
sản, và bị công kích cả do những nhà Phê bình Mới bảo thủ và những nhà văn “vô
sản”, tiếp tục sản xuất như nhà văn và nhà làm phim, chịu một tai biến nhưng sống
sót để viết những bài thơ về tai biến ấy, và thấy thơ bà được một thế hệ những
nhà thơ nữ trẻ hơn tái khám phá và <i>Tuyển tập Thơ</i>/ <i>Collected Poems</i>
của bà được in ấn. Trong năm 1978 bà đồng ý phát ngôn về một ban bồi thẩm “Đồng
tính nữ và Văn học” tại phiên họp thường niên của Hiệp hội Ngôn ngữ Hiện đại,
nhưng bệnh đã khiến bà không thể xuất hiện.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tác phẩm của Rukeyser thu hút sự hiềm
khích và miệt thị kịch liệt (thuộc một loại gợi ra rằng tác phẩm và tấm gương của
bà có thể gây bất ổn đến đâu) nhưng cũng có cả danh dự và tán dương. Kenneth
Rexroth, trưởng lão của cuộc Phục hưng San Francisco, gọi bà là “nhà thơ hay nhất
của chính thế hệ bà.” Tại đầu mút khác của phổ phê bình, đối với <i>Phụ trang
Văn học của Thời báo London/ London Times Literary Supplement</i> bà là “một
trong những nhà thơ vĩ đại nhất của Hoa kì đang sống.” Bà tiếp nhận Giải thưởng
Copernicus của Hàn lâm viện Hoa kì và Viện Nghệ thuật và Văn học, và viết “Mặt
tối của Hàn lâm viện,” tán thưởng “con phố của tôi… phố tôi sống và viết trong
đó,” sinh lực thành thị tươi rói và những khả tính con người được khích lệ bởi
những cánh cửa khoá và những nghi lễ hình thức của Hàn lâm. Trong đời mình bà
là một thầy dạy cho nhiều nhà thơ, và người đọc về thơ, và một số nhà khoa học
tri ân cho thị kiến của bà về khoa học như là không thể tách biệt với nghệ thuật
và lịch sử. Nhưng, thực ra bà phần lớn được đọc và thán phục trong những văn bản
– một phần bởi vì hầu hết những người đọc đến với bà qua chính những sự phân
cách mà tác phẩm của bà, trong tất cả các giai đoạn của nó, đề kháng một cách
quyết liệt. Chúng ta đọc như là những nhà nữ quyền, hoặc như các sử gia văn học,
hoặc chúng ta kiếm tìm một truyền thống Tả phái sống được, và chúng ta sàng sẩy
các trang viết của bà cho những quan tâm của chúng ta; hoặc chúng ta là những
người học về thơ cho rằng một tiểu sử khoa học thì không phù hợp với mình; hoặc
chúng ta bị mắc bẫy vào những ý tưởng về thể loại mà Rukeyser không hề bận tâm:
Những đoạn thơ là gì trong một tiểu sử chính trị nghiêm túc? (Bà gọi tác phẩm của
mình về đời của Wendell Willkie là “một câu chuyện và một ca khúc.”) Hoặc, chỉ gặp
bà trong những tuyển tập, chúng ta chỉ gặp những bài thơ ngắn của một nhà thực
hành vĩ đại về trường thi, và chúng ta không hề gặp văn xuôi của bà. Chúng ta gọi
văn xuôi của bà là “mang tính thơ” mà không quy chiếu về chính những định nghĩa
của bà là thơ thực sự là gì – <i>đó là</i> <i>một sự trao đổi năng lượng, một hệ
thống các mối tương quan. <o:p></o:p></i></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Rukeyser thì không thể phân loại được,
cho nên khó khăn cho các nhà tạo quy điển và các nhà soạn tuyển tập. Bà không
chỉ đơn giản là một “nhà thơ tả phái”, mặc dầu những mối thiện cảm của bà là
thường nhiều hơn không giao tiếp với những mối thiện cảm của phái tả có tổ chức,
hoặc những phái tả đa dạng, vào thời của bà. Sự tha thiết của bà về giá trị của
cái không thể định lượng và cái không thể xác chứng trái chiều với chủ lưu của
“các thái độ khoa học” và những hình thức miệt mài của chủ nghĩa duy vật. Bà
thăm dò và đề cao huyền thoại nhưng đến chỗ nhìn nhận rằng các hệ thống huyền
thoại có thể ngự trị chúng ta trừ khi chúng ta xuyên thấu chúng, rằng chúng ta
cần phê phán chúng để di động vượt ngoài chúng. Năm ba mươi mốt tuổi bà viết:
“Những chủ đề của tôi và việc tôi đã sử dụng chúng tuỳ thuộc vào đời sống của
tôi như một nhà thơ, như một người đàn bà, như một người Hoa kì, và như một người
Do thái.” <sup>7 </sup>Bà nhìn thấy việc tự thân làm nghèo về sự đồng hoá trong
gia đình mình và trong những người Do thái giữa họ và trưởng thành; bà cũng
nhìn nhận sự dễ bị tổn thương và sự khắc khoải “của đá” mà nhân dân Do thái chịu
mang tính lịch sử và đương đại. Bà vẫn nguyên là một nhà thị kiến thế tục với một
cảm thức chính trị mạnh mẽ về bản sắc Do thái của mình. Bà viết ra từ những
mong mỏi tính dục của một người đàn bà, sự mang thai, cho con bú đêm, trong một
thời khắc làm việc đó là can trường, đặc biệt như bà thực hiện – không hối lỗi,
như một người đàn bà trưởng thành sống động trong tâm trí và thân thể, có khả
năng bạo động và tuyệt vọng cũng như khát vọng.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong một cảm thức rất thực, chúng ta
học cách đọc Rukeyser bằng cách đọc bà. Bà “tung tán các sợi dây lèo,” như bà
đã viết về người tổ chức lao động có uy thế là Anne Burlak, “những dây lèo” chiếu
sáng lẫn nhau, những dây lèo kết hợp những mảnh mún trải nghiệm và tư tưởng của
chúng ta mà chúng ta đã không tin cậy, lãng quên, hoặc cho phép chúng tách lìa
khỏi nhau. Nhiều điều chúng ta được dạy dỗ, nhiều điều mà chúng ta sống được mô
tả như thế. Khi Rukeyser nói rằng bà viết tiểu sử của nhà vật lí Willard Gibbs
bởi vì đó là một cuốn sách mà bà cần đọc, bà đã có thể nói về toàn bộ tác phẩm
của mình như thế. Bà đã muốn có thể đọc cuộc đời và sự nghiên cứu của một nhà vật
lí trội bật với cái nền của sự buôn bán nô lệ, của sự bành trướng kĩ nghệ thế kỉ
mười chín và bạo động thành thị, cái nền của đời sống phụ nữ – giới trí thức và
lao động các xưởng máy – về thơ của Emily Dickinson và sự phát minh của Edison,
về những đồng vọng chính của Gibbs với nhà văn Melville và nhà thơ Whitman. Bà
đã muốn có thể viết những bài thơ của chính mình trong sự nhìn nhận trọn vẹn
ngôn ngữ và hình tượng của trí tưởng tượng khoa học, những “dấu vết” của sự
phân liệt mà bà than tiếc. Tác phẩm của bà luôn luôn là một diễn trình trắc
nghiệm, bằng những từ được viết ra và trong những cung cách cụ thể và liều lĩnh
nhất, trắc nghiệm bản năng của bà, khiến hiển hiện các nền tảng và các ý nghĩa
của chúng, đầu tiên là với chính bà, rồi với thế giới.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khi Rukeyser là, hoặc tỏ ra, “khó
khăn,” điều này có thể một phần là do những sự đề kháng lưu trữ trong chúng ta
bởi sự đào luyện của chính chúng ta về xã hội và cảm xúc. Nhưng cũng đúng là
trong khi bà có thể trực tiếp và thẳng đường, bà thường xây dựng trên một sự
tích luỹ phi luận lí các hình tượng, thấp thoáng, những câu hỏi, một diễn trình
giống như cách những trải nghiệm ngoài mặt dường như không liên quan của chúng
ta có thể xây dựng thành trực giác, một khi được kết nối. Điều này có thể là một
sự tích luỹ trong một bài thơ hoặc một tập thơ có sẵn, bên trong một cuốn văn
xuôi, hay trong dòng không phân li của thơ và văn xuôi của bà. Bà không phải là
nhà văn với một ít “châu ngọc” có thể trích lìa ra khỏi phần còn lại; nhưng
trong số tất cả những nhà văn của thế kỉ 20, tác phẩm của bà đền đáp sự đọc trọn
vẹn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bản thân tôi đầu tiên đọc Rukeyser vào
đầu thập niên 1950. Giống như bà, tôi đã đạt Giải Nhà thơ Trẻ vào năm hai mươi
mốt tuổi, và tôi tò mò muốn biết một nhà thơ nữ, ở tuổi tôi, bây giờ ở trước
tôi, đã viết gì trong tác phẩm đầu tay của bà. Tôi Tôi nhớ sức mạnh phi thường
của bài thơ đầu tiên trong tập <i>Lí thuyết bay/ Theory of Flight</i>, cách nó
nổ bùng trên tôi, và sự ghen tị của tôi về những dòng quét lướt, quyền uy trong
bài thơ đó. Nhưng tôi chưa sẵn sàng để học bà. Tập <i>Đời sống của Thơ/ The
Life of Poetry</i> được xuất bản vào năm 1949, là năm tôi bắt đầu tự coi mình
nghiêm túc là một nhà thơ, hoặc ít nhất là như một người tập nghề thơ. Không ai
trong thế giới văn học ở Cambridge, tiểu bang Massachusetts, nơi tôi là một
sinh viên, nói về cuốn sách đó như một nguồn năng quan trọng; các nhà thơ trẻ
thì mải đọc cuốn <i>Bảy loại hình về sự hàm hồ/ Seven Types of Ambiguity</i> của
Empson, cuốn <i>Truyền thống và tài năng cá nhân/ Tradition and Individual
Talent</i> của Eliot, cuốn <i>Phê bình thực dụng/ Practical Criticism</i> của
I. A. Richards. Trong các giáo sư của tôi, chỉ riêng có người chói sáng và bay
bổng là F. O. Matthiessen nói về Rukeyser, nhưng những nhà thơ ông dạy trong hội
thảo là Eliot, Pound, Williams, Stevens, Marianne Moore, e. e. cummings. Tôi đến
với Rukeyser lúc trưởng thành, khi đời sống của chính tôi mở ra và tôi bắt đầu
tin cậy vào những hướng đi của chính tác phẩm mình. Dần dà tôi thấy rằng bà là
nhà thơ tôi cần thiết nhất trong cuộc tranh đấu để tạo những bài thơ của tôi và
để sống đời tôi. Trong phần tư thế kỉ vừa qua, khi những tiếng nói bị lặng câm
– đặc biệt những tiếng nói của phụ nữ – bắt đầu làm nhân chứng, sự tiên giác và
chiều rộng của thị kiến bà càng sáng tỏ đối với tôi – vì nó là một thị kiến đặc
thù phù hợp cho đời sống của chúng ta trên lục địa này bây giờ.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong thập niên sáu mươi và đầu bảy
mươi Rukeyser và tôi, và cùng với những nhà thơ khác, thường thấy chúng tôi
trên cùng một diễn đàn đọc cho những nhóm như là RESIST/ ĐỀ KHÁNG và Những Nghệ
thuật Giận dữ Chống lại Chiến tranh ở Việt nam. Tôi chẳng bao giờ biết bà rành
rẽ; New York có một cung cách xua quét ngay cả những người cùng tâm tư vào
trong những khung cảnh khác nhau. Nhưng có một cảm thức không thể chối cãi về
quyền lực của phái nữ tới bất kì diễn đàn nào cùng với Muriel Rukeyser. Bà mang
một thân thể vĩ đại và cái đầu được khuôn đúc mạnh mẽ với sự kiêu hãnh to lớn,
và đứng với sự hiện diện ngay sau những lời lẽ của mình. Những bài thơ của bà
trải hàng từ nhân chứng chính trị tới hoa tình tới sự phúng thích trong suốt tới
tính thị kiến. Ngay khi phấn đấu ngược từ một tai biến, bà cũng tỏ ra không hề
cạn kiệt.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Hi vọng rằng nhiều sách khác của bà sẽ
xuất hiện trở lại trong ấn bản và những bài viết chưa công bố sẽ được thu thập
lần đầu tiên. Trong sự độc đáo của tính cách và sự thành đạt của mình thì bà là
một kinh điển của Hoa kì giống như Melville, Whitman, Dickinson, Du Bois, hay
Hurston. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">Trong không gian hạn chế
của một tập sách đơn nhất trong một hành vi biên tập sáng tạo phi thường, Jan
Heller Levi đã thu thập ở đây một số những dây lèo cho di sản của Muriel
Rukeyser với chúng ta. <o:p></o:p></span></p>
<p align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">1. Louise Kertesz, <i>Thị
kiến Thơ ca của Muriel Rukeyser/ The Poetic Vision of Muriel Rukeyser</i>
(Baton Rouge: Ấn quán Đại học Tiểu bang Louisiana, 1980), trang 84<o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">2. Như trên, trang 78 –
84 <o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">3. Muriel Rukeyser, <i>Đời
sống của thơ ca/ The Life of Poetry</i> (Newyork: William Morrow và Công ti,
1974), xem trang 170.<o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">4. Như trên, xem trang
172.<o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">5. Janet Sternberg, biên
tập. <i>Nhà văn trên tác phẩm của mình/ The Writer on Her Work</i> , tập 1
(Newyork: Nxb Norton 1980), trang 221.<o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">6. Như trên, trang 221.<o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><sup><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;">7. “Muriel Rukeyser, 1913
– 1979: ‘Nhà thơ… Phụ nữ, Hoa kì… Do thái’,” trong <i>Những cây cầu: Một chuyên
san cho Những nhà Nữ quyền Do thái và Thân hữu/ Bridges: A Journal for Jewish
Feminist and Our Friends</i>, tập 1 số 1 (Mùa Xuân 1990), những lời của
Rukeyser được trích dẫn từ luận văn trong một chuỗi gọi tên là “Dưới Bốn mươi:
Một Hội thảo về Văn học Hoa kì và thế hệ trẻ hơn của những người Do thái Hoa
kì,” trong <i>Kí lục Đương đại Do thái/ Contemporary Jewish Record</i>, tập 5 số
7 (tháng Hai 1944).<o:p></o:p></span></sup></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14pt; line-height: 107%;"><o:p> </o:p></span></p>holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-24349794344849153512019-03-09T07:17:00.001-08:002019-03-09T07:17:37.856-08:00KHÔNG GÌ CHẾT ĐI BAO GIỜ (phần cuối)<div class="WordSection19">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><b><span style="font-size: x-large;">Việt
nam và Kí ức về Chiến tranh<o:p></o:p></span></b></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"> NGUYỄN THANH VIỆT<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"> <b>Nguyễn Tiến Văn <i>dịch </i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><b><i><br /></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br /></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKijDkCKH7Xk1pxuwMpTMbddiawxvSwNXmU54HiVa47MKogycwZDSyMOPf6CSwywr4LBygyWq5pPUjusd46ghwwNiMVmdEeFB9bXbQrD8P91eZic5G8N5s0NDiWv3xA5jWG9OEzu0NlxwT/s1600/nguyen-viet-thanh-photo-credit-bebe-jacobs_wide-a035d92d43094bcb147199bce1249a5934533dee.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="787" data-original-width="1400" height="224" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKijDkCKH7Xk1pxuwMpTMbddiawxvSwNXmU54HiVa47MKogycwZDSyMOPf6CSwywr4LBygyWq5pPUjusd46ghwwNiMVmdEeFB9bXbQrD8P91eZic5G8N5s0NDiWv3xA5jWG9OEzu0NlxwT/s400/nguyen-viet-thanh-photo-credit-bebe-jacobs_wide-a035d92d43094bcb147199bce1249a5934533dee.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chú thích<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">MỞ ĐẦU<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King, “Beyond Vietnam”/ “Vượt ngoài Việt nam,” trang 144<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 156<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một cái nhìn tổng quan về những sự kết nối điều Mĩ đã làm giữa những cuộc chiến ở Việt nam và Iraq, xem Gardner và Young, tập hợp biên tập <i>Iraq and the Lessons of Vietnam/ Iraq và những bài học Việt nam</i>, và Dumbrell và Ryan, tập hợp biên tập <i>Vietnam in Iraq/ Việt nam ở Iraq</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King, tr. 194‒95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 143. Để biết thêm về tính chất gây dị nghị của bài diễn văn của King vào thời gian phát biểu năm 1967, và truyền thống về chống đối phản chiến trong số những trí thức da đen như là Frederick Douglass và W. E. B. DuBois, xem Aptheker,<i> Dr. Martin Luther King, Vietnam, and Civil Rights/ Tiến sĩ Martin Luther King, Việt nam, và Dân quyền.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Guevar <i>On Vietnam and World Revolution/ Về Việt nam và cách mạng thế giới</i>, tr. 15. Ông không phải là người Mĩ Latin duy nhất có tình tự này, như phơi bày trong cuộc phỏng vấn của bà Macarena Gómez-Barris với tù nhân Carmen Rojas chính trị Chilê. Theo bà Rojas là “thành phần của một thế hệ cảm thấy, ngay chính trong thân thể mình, cuộc tranh đấu của Việt nam, và điều đó rung động trong suốt những cuộc xuống đường chống đế quốc”<i> </i>(<i>Where Memory Dwells/ Nơi kí ức cư ngụ, </i>tr. 99).<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection20">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">KÍ ỨC CÔNG CHÍNH<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cái thân thể văn học và hàn lâm của công trình về chiến tranh và kí ức là có chất lượng. Trong khi nhiều phần của công trình ấy sẽ được viện dẫn qua suốt sách này và trong những cước chú về sau, tôi sẽ nhắc nhở ở đây một số những công trình khác mà tôi đã thấy hữu ích: Ashplant, Dawson, và Roper, “The <i>Politics of War Memory and Commemoration/ Chính trị về Kí ức và Tưởng nhớ Chiến tranh</i>”; Winter, “From <i>Remember War/ </i>Từ <i>Nhớ lại Cuộc chiến</i>”; và những bài luận văn sau đây từ cuốn <i>War and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và Kỉ niệm trong thế kỉ thứ hai mươi, </i>biên tập do Winter và Sivan:<i> </i>Merridale, “War, Death, and Remembrance in Soviet Russia/ Chiến tranh, Cái chết, và Kỉ niệm ở Liên Xô,” Winter, “Forms of Kinship and Remembrance in the Aftermath of the Great War/ Những Hình thức về Thân thích và Kỉ niệm sau cuộc Đại Chiến,” Winter và Sivan, “Introduction/ Dẫn nhập,” Winter và Sivan, “Setting the Framework/ Thiết định khung khổ.<i>”</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về sự bạo động và việc lập cơ sở của quốc gia, xem Renan, “Một quốc gia là gì?”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Shacochis, <i>The Woman Who Lost Her Soul</i>/ <i>Người đàn bà đánh mất linh hồn</i>, phiên bản Kindle, trang 196.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hai cái nhìn thống quan súc tích, hữu ích về lịch sử của cuộc chiến này từ cả hai viễn kiến của Hoa kì và Việt nam là: <i>Vietnam at War/ Việt nam giao chiến</i> của Bradley và <i>The Vietnam War/ Chiến tranh Việt nam</i> của Lawrence. Khi viết cuốn sách này, tôi cũng rút ra từ những bộ sử dài hơn của Young (<i>The Vietnam Wars/ Những cuộc Chiến tranh Việt Nam</i>) và Logevall (<i>Embers of War/ Than hồng Chiến tranh</i>).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Um cũng nêu lên những đề xuất tương tự về cách tên của cuộc chiến chứa đựng ý nghĩa của nó trong bài viết của chị “ ‘Chiến tranh Việt nam’: Có gì trong một cái tên?”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong cuốn <i>America’s Shadow/ Bóng rợp của Hoa kì</i>: mổ xẻ về đế chế<i> </i>và cuốn <i>American Exceptionalism in the Age of Globalization/ Chủ nghĩa ngoại lệ của Hoa kì trong thời đại toàn cầu hoá</i>, nhà nghiên cứu William Spanos đã đặt Chiến tranh Việt nam ở trung tâm của ông về sự phê phán của Hoa kì trong thế kỉ hai mươi. Trong tác phẩm đánh dấu <i>Orientalism/ Chủ nghĩa phương Đông</i> của Edward Said kết nối sự tưởng tượng của châu Âu với vùng “Cận đông” (“Near East”) và vùng “Trung đông” (“Middle East”) với sự tưởng tượng của Hoa kì về “Viễn đông” (“Far East”). Đối với Said, người phương Đông (the Oriental) bao gồm không phải chỉ những kẻ địch của nước Mĩ thuộc vùng Thái bình dương trong giữa thế kỉ thứ hai mươi mà còn gồm cả những kẻ địch mới ở Trung đông trong cuối thế kỉ thứ hai mươi và vượt qua nữa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dudziak, <i>War Time: An Idea, Its History, Its Consequences/ Thời chiến: Một ý niệm, lịch sử của nó, những hậu quả của nó,</i> trang 8.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những con số phần trăm này dựa trên những tính toán của riêng tôi về các thương vong người Việt nam trong tương quan với những kiểm kê về dân số miền bắc và miền nam. Để có một thăm dò chi tiết hơn về những thương vong đối với người Mĩ, người Việt nam, người lào, và người Campuchia, xem Turley, <i>The Second Indochina War/ Chiến tranh Đông dương thứ nhì,</i> trang 255‒58.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ginzburg, <i>A Place to Live/ Một nơi để sống,</i> trang 58<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một kết toán về những quân đồng minh của Hoa kì từ Hàn quốc, Thái lan, Úc, Philippin và New Zealand, xem Blackburn. Để có một thảo luận về kích thước quốc tế của cuộc chiến, xem <i>Making Sense of the Vietnam Wars/ Tạo nghĩa về những cuộc chiến tranh Việt nam</i> của Bradley và Young.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Để có một kết toán về việc những không gian của kí ức bị hạn chế ra sao đối với những người nhập cư vào Hoa kì, xem Behdad, <i>A Forgetful Nation/ Một quốc gia lãng quên.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Để có thêm những tác phẩm quan trọng về kí ức tập thể, xem Olick, <i>The Politics of Regret/ Chính trị của tiếc thương</i>, và Lipsitz, <i>Time Passages/ Thời gian trôi qua.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Young, <i>The Texture of Memory/ Kết thức của kí ức</i>, trang xi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bercovitch, <i>The Rites of Assent/ Những nghi thức về đồng tình</i>, trang 1‒67, đặc thù trang 19‒22.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, <i>The Book of Laughter and Forgetting/ Cuốn sách của cười vang và lãng quên, </i>trang 218.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những ý niệm này về đaoọ đức của việc nhớ cái của chính mình và người khác xuất hiện trong một hình thức sớm trong luận văn của tôi “Just Memory: War and the Ethics of Remembrance”/ “Kí ức công chính: Chiến tranh và đức lí của tưởng nhớ.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Để có một thăm dò soi sáng về những sắc thái của hoài hương, xem Boym, <i>The Future of Nostalgia/ Tương lai của lòng hoài hương.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có những lược quan về ý niệm của một công nghệ kí ức và một sự “thịnh phát” kí ức đã bùng nổ kể từ thập niên 1970, xem những bài luận văn sau đây từ<i> The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Olick, Vinitzky-Seroussi, và Levy: bài của Rosenfeld, “A Looming Crash or a Soft Landing? Forecasting the Future of the memory ‘Industry’ ”/ “Một sự tan tành đang ập tới hay một sự hạ cánh nhẹ nhàng? Dự đoán tương lai của ‘công nghệ’ kí ức.”; Nora, “From ‘Reasons for the Current Upsurge in Memory’ ”/ “Từ ‘Những lí do cho sự trỗi dậy hiện hành của kí ức’ ”; và Olick, Vinitzky-Seroussi, và Levy, “Introduction”/ “Dẫn nhập.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Về công nghệ kí ức và mối tương quan của nó về quyền lực, xem Sturken, <i>Tourists of History/ Những du khách của lịch sử.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Zelizer, <i>Remembering to Forget/ Nhớ để quên,</i> trang 4.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Freud, “Remembering, Repeating, and Working-Through”/ “Hồi tưởng, lặp lại, và thông qua.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Để có một số phê phán về căn cước xem Michaels, <i>The Trouble with Diversity/ Sự phiền nhiễu với tính đa phức</i> và Schlesinger, <i>The Disuniting of America/ Sự phân liệt của Hoa kì.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Charles Maier, chẳng hạn, trong bài viết của ông “A Surfeit of Memory?”/ “Một sự quá tải của kí ức?,” trách tội sự phân mảnh và phiền trách—những dấu hiệu tiết lộ của chính trị căn cước, hay “tính sắc tộc hẹp hòi” (tr. 444)—cho việc ngăn cản một định hướng về tương lai và chính trị chuyển hoá. Nhưng có lẽ chính những phong trào về chính trị chuyển hoá này chưa xử lí thoả đáng với những vết thương của quá khứ, hoặc là không bao gộp đầy đủ khiến giới hạn khả năng chuyển hoá cho những người bị mắc “tính sắc tộc hẹp hòi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhiều nhà nghiên cứu về kí ức đã tạo trường hợp cho mối tương quan hỗ tương cấu thành của kí ức và lãng quên. Chỉ xin nêu hai: Connerton, “Seven Types of Forgetting”/ “Bảy kiểu của quên lãng,” và Schacter, <i>The Seven Sins of Memory/ Bảy tội của kí ức.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 57.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nietzsche, <i>On the Advantage and Disadvantage of History for Life/ Về lợi ích và bất lợi của lịch sử cho cuộc sống</i>, trang 10, in nghiêng trong bản gốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 68.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Borges, “Funes the Memorious”/ “Kẻ cường kí” trong <i>Ficciones/ Giả tưởng,</i> trang 107.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection21">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ SỰ TƯỞNG NHỚ THUỘC CHÍNH MÌNH<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một thống quan về cách Việt nam đã xử lí với những kí ức chiến tranh của nó, xem tuyển tập biên tập do Tai<i> The Country of Memory/ Xứ sở của kí ức</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Augé, “From <i>Oblivion</i>”/ “Từ <i>Lãng quên</i>,” trang 473‒74.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, <i>The Book of Laughter and Forgetting/ Cuốn sách của cười vang và lãng quên,</i> trang 217.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có thêm về những thực hành tiếc thương cho những người lính cách mạng chết, xem Malarney, “The Fatherland Remembers Your Sacrifice”/ “Tổ quốc ghi nhớ sự hi sinh của bạn” và <i>Culture, Ritual and Revolution in Vietnam/ Văn hoá, nghi lễ, và cách mạng ở Việt nam.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Didion, <i>Blue Nights/ Những đêm u buồn</i>, trang 13.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Margalit, <i>The Ethics of Memory/ Đức lí của kí ức</i>, trang 8.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Forster, <i>Aspects of the Novel/ Những phương diện của tiểu thuyết</i>, bản Kindle, loc. (định vị) 735‒850.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một khảo sát chi tiết hơn của những lối thực thành của người Việt nam về việc nhớ cuộc chiến tranh của Hoa kì, xem Schwenkel, <i>The American War in Contemporary Vietnam/ Chiến tranh Hoa kì ở Việt nam đương đại.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một kết toán chi tiết về “Bác Hồ,” xem <i>Hồ Chí Minh </i>của Duiker.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ninh, <i>The Sorrow of War/ Nỗi buồn chiến tranh,</i> trang 232.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên , trang 42.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên , trang 57.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về chấn thương và những sự nhớ lặp lại của nó, xem Caruth, <i>Unclaimed Experience/ Trải nghiệm không tuyên xưng.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ninh, <i>The Sorrow of War/ Nỗi buồn chiến tranh,</i> trang 180. Về chấn thương và những sự khả dĩ khiến một nạn nhân lặp lại sự bạo hành, có thể giải thích hành vi bạo hành của Kiên, xem Leys, <i>Trauma/ Chấn thương.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ninh, <i>The Sorrow of War/ Nỗi buồn chiến tranh,</i> trang 204. Về ưu thế và tác động chấn thương của sự cưỡng hiếp, xem Herman, <i>Trauma and Recovery/ Chấn thương và phục hồi</i>; về sự nhục nhã của dấu vết tính dục và những di sản ám ảnh của những người đàn bà bị chấn thương về dục tính trong trường hợp song hành của Triều tiên cũng bị chiến tranh giày xéo, xem Cho, <i>Haunting the Korean Diaspora/ Ám ảnh cõi phân tán Triều tiên; </i>về cưỡng hiếp trong Chiến tranh Việt nam, xem Weaver, <i>Ideologies of Forgetting/ Những hệ ý thức về lãng quên.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ninh, <i>The Sorrow of War/ Nỗi buồn chiến tranh,</i> trang 94.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên , trang 233.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">The Bamboo Gulag/ Quần đảo ngục tù Gulag (Luỹ tre)</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> của Võ, trang 209, cung cấp thêm thông tin về nhà điêu khắc Nguyễn Thanh thu tác giả của bức tượng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herr, <i>Dispatches/ Những bản tin phát đi</i>, trang 330.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ninh, <i>The Sorrow of War/ Nỗi buồn chiến tranh,</i> trang 88.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Aguilar-San Juan, <i>Little Saigons/ Những Sài gòn nhỏ</i>, trang 64.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Nhi Liễu, <i>The American Dream in Vietnamese/ Giấc mộng Hoa kì trong người Việt nam</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về những chính sách hậu chiến của Hoa kì đối với Việt nam, xem Martini, <i>Invisible Enemies/ Những kẻ thù vô hình.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nora, “Between Memory and History”/<i> </i>“Giữa kí ức và lịch sử.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trích dẫn trong Ch’ien, <i>Weird English/ Tiếng Anh lạ lẫm,</i> bản Kindle, định vị số 819.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Boym, <i>The Future of Nostalgia/ Tương lai của lòng hoài hương</i>, trang viii, trang 41‒48.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Davey, “In Kansas, Proposed Monument to a Wartime Friendship Tests the Bond”/ “Tại Kansas, Đài tưởng niệm được đề nghị cho một tình hữu nghị thời chiến trắc nghiệm mối liên kết.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cargill và Huỳnh, <i>Voices of Vietnamese Boat People/ Những tiếng nói của Thuyền nhân Việt nam,</i> trang 151‒52.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection22">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ SỰ TƯỞNG NHỚ NGƯỜI KHÁC<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ecclesiasticus/ Truyền đạo đoạn 44: câu 8–9, Kinh thánh bản Vua James (1611). Về mối quan hệ của tông giáo với kí ức và cuộc chiến tranh này, xem Trần, <i>The Vietnam War and the Theologies of Memory/ Chiến tranh Việt nam và những thần học về kí ức</i>, đặc thù tiết mục về Cựu chiến binh Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một số những kết toán hữu ích về việc tạo dựng đài tưởng niệm của Maya Lin, những dị nghị quanh nó và quyền lực của mĩ học của nó, có thể tìm được trong Ashabranner, <i>Always to Remember/ Luôn luôn để tưởng nhớ</i>; Edkins, <i>Trauma and the Memory of Politics/ Chấn thương và kí ức về chính trị</i>; Griswold, <i>Forgiveness/ Tha thứ</i>; Hagopian, <i>The Vietnam War in American Memory/ Chiến tranh Việt nam và kí ức Hoa kì</i>; Hass, <i>Carried to the Wall/ Được mang tới bức tường</i>; Huyssen, <i>Present Pasts/ Những quá khứ hiện diện</i>; Lin, <i>Boundaries/ Những đường biên</i>; Marling và Silberman. “The Statue at the Wall”/ “Pho tượng ở bức tường”; Menand, <i>American Studies/ Nghiên cứu Hoa kì</i>; Shan, “Trauma, Re(-)membering, and Reconciliation”/ “Chấn thương, tái chi thể (hồi tưởng), và hoà giải”; Sturken, <i>Tangled Memories/ Những kí ức vướng mắc</i>; và Wagner-Pacifici và Schwartz. “The Vietnam Veterans Memorial”/ “Đài tưởng niệm Cựu chiến binh Việt nam.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vietnam Shadows/ Những cái bóng Việt nam</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> của Isaacs là một kết toán thông thạo về giai đoạn hậu chiến này và tác động của cuộc chiến lên kí ức và đời sống Hoa kì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem “Contested Memory”/ “Kí ức bị tranh chấp” của McMahon để có một tóm lược đúc kết về cách kí ức của cuộc chiến được chuyển hoá về mặt chính trị và văn hoá ra sao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dowd, “After the War”/ “Sau cuộc chiến.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Appy, <i>American Reckoning/ Sự giải quyết của Hoa kì, </i>bản Kindle, định vị số 3689<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Assman, “From <i>Moses the Egyptian</i>”/ “Từ <i>Moses người Ai cập,</i>” trang 211.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Swofford, <i>Jarhead/ Đầu lọ,</i> trang 5‒6.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lin, <i>Boundaries/ Những đường biên</i>, chương 5: trang 6.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> DuBois, <i>The Souls of Black Folk/ Những linh hồn của người da đen</i>, trang 5.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tatum, <i>The Mourner’s Song/ Bài hát vong</i>, trang 9.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ninh, <i>Nỗi buồn chiến tranh</i>, trang 180.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Margalit, <i>The Ethics of Memory/ Đức lí của kí ức</i>, trang 87.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 496.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Tổng thống Obama tuyên bố ngày 29 tháng 3 năm 2012 là Ngày cựu chiến binh Việt nam, tưởng niệm 50 năm kể từ ngày Hoa kì can dự trực tiếp vào Việt nam, trong “Presidential Proclamation”/ “Tuyên bố của Tổng thống.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> để có một sự phê phán về cách phân biệt của Margalit giữa đức lí và luân lí liên quan tới kí ức, xem Blustein, <i>The Moral Demands of Memory/ Những yêu cầu luân lí của kí ức</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 82‒83.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Dương, trong <i>Treacherous Subjects/ Những chủ đề phản trắc</i>, cho thấy chế độ gia trưởng của Việt nam trong tất cả những chủ thuyết thường trút sự phẫn nộ lên phụ nữ ra sao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Young, <i>The Vietnam Wars/ Những cuộc chiến tranh Việt nam</i>, trang 50.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Dương, <i>Novel without a Name/ Tiểu thuyết vô đề</i>, trang 138.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên, trang 84.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên, trang 62.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên, trang 256.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Fussell, <i>The Great War and Modern Memory/ Đại chiến và kí ức hiện đại</i>, trang 341.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Heinemann, <i>Close Quarters/ Cận kề</i>, trang 261.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Baudrillard, <i>Simulacra and Simulation/ Giả hiệu và mạo tác</i>, trang 59.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Chong, <i>The Oriental Obscene/ Cái tục tĩu phương Đông.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sturken, <i>Tangled Memories/ Những kí ức vướng mắc</i>, trang 62‒63.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên, trang 82.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Lesser, “Presence of Mind”/ “Lanh trí.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Để có một phê phán về cách Hoa kì đã tưởng nhớ người lính Hmong ra sao, xem Vang, “The Refugee Soldier”/ “Người lính tị nạn.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">33.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Moua, <i>Bamboo among the Oaks/ Cây tre giữa đám sồi</i>, trang 61‒62.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">34.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 89.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">35.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Gilroy, <i>Against Race/ Chống chủng tộc</i>, trang 115.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">36.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên, trang 114.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection23">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ NHỮNG SỰ PHI NHÂN<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Solzhenitsyn, <i>The Gulag Archipelago 1918‒1956/ Quần đảo Gulag (Lao cải) 1918‒1956</i>, trang 168.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 39.3pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một số các nhà nghiên cứu đã làm việc về sự phân biệt giữa giữa đồng cảm (sympathy) và cảm thông hay thông cảm (empathy), hay là trên quyền lực hoặc những vấn đề của một hay cả hai tình tự này, bao gồm Bennett, <i>Empathic Vision/ Thị kiến thông cảm</i>; Berlant, “Introduction: Compassion (and Withholding)”/ “Dẫn nhập: Từ bi (và rút lại)”; Garber, “Compassion”/ “Từ bi”; và Woodward, “Calculating Compassion”/ “Từ bi tính toán.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một khảo sát bức thiết về một trường hợp khác khi những người sống sót chiến tranh ngần ngại tự xem mình là những kẻ gây nạn nhân, thay vì thế chuyển sang chỉ làm nạn nhân, xem Yoneyama, <i>Hiroshima Traces/ Tàn dư Hiroshima.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Butler <i>Precarious Life/ Đời sống mong manh</i>, trang 150.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chong, <i>The Girl in the Picture/ Cô gái trong bức ảnh.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Turse, <i>Kill Anything That Moves/ Giết bất cứ cái gì nhúc nhích.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một kết toán về cách phụ nữ miền Nam Việt nam đóng chức năng gì trong trí tưởng tượng của người Mĩ, xem Stur, <i>Beyond Combat/ Vượt ngoài giao tranh,</i> trang 17‒63. Để có những kí ức của chính phụ nữ Việt nam, xem Nguyễn, <i>Memory is Another Country/ Kí ức là một xứ sở khác.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Levinas, <i>Totality and Infinity/ Toàn thể tính và vô hạn,</i> trang 23.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 51.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Như trên, trang 47.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Levinas nói rằng “tự do tới từ một sự vâng phục với Hữu thể; không phải con người sở hữu tự do; ấy là tự do sở hữu con người” với “sự nhất hạng của cái đồng nhất, đã đánh dấu chiều hướng của và xác định toàn thể triết học phương Tây” (45); “định nghĩa của tự do là như thế: duy trì tự thân chống lại người khác” (46). Triết học như thế không chất vấn sự bất công và dẫn tới “quyền lực để thống trị đế quốc chủ nghĩa, để bạo tàn” (47).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, xem tr. 26–27 để có một thảo luận về vô biên và quan hệ của đồng với dị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 225.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem <i>An Ethics of Betrayal/ Một đức lí về phản bội</i> của<i> </i>Parikh để có một cách đọc và áp dụng khác của Levinas về vị trí của các thiểu số và các người khác. Trong <i>Toàn thể tính và vô hạn</i>, Levinas nói như thế này về công lí và sự kết hàng của nó với Tha nhân: “công lí bao gồm sự nhìn nhận trong tha nhân người chủ của tôi. Sự bình đẳng giữa những con người tự nó không có nghĩa gì cả; nó phải có một ý nghĩa kinh tế và giải thiết trước về tiền bạc, và ngự sẵn trên công lí—là cái, khi có trật tự tốt, bắt đầu bằng Tha nhân (72); “công lí là một quyền để cất tiếng nói” (298); “điều thiện của việc hiện hữu vì Tha nhân, trong công lí (302).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Từ cuốn phim <i>Derriad,</i> Derrida nói: “Nói chúng, tôi cố gắng và phân biệt giữa những gì người ta gọi là the Future [Tương lai, trong tiếng Anh] và “l’avenir” [cái ‘đương tới’, trong tiếng Pháp]. Tương lai là cái—ngày mai, sau này, thế kỉ kế tiếp—sẽ hiện hữu. Có một tương lai có thể tiên đoán, lập chương trình, lên thời khoá biểu, nhìn thấy trước được. Nhưng khi có một tương lai, l’avenir (cái đương tới) quy chiếu về một ai đó đi tới mà sự tới của người ấy là hoàn toàn không ngờ. Đối với tôi, điều đó mới là tương lai thực sự, là cái hoàn toàn không thể tiên đoán. Tha nhân đi tới mà tôi không có thể dự đoán sự tới của kẻ ấy. Vậy nếu có một tương lai thực sự, vượt ngoài cái tương lai được biết kia, nó là l’avenir (đương lai) trong việc đó là sự đi tới của tha nhân khi tôi hoàn toàn không thể nhìn thấy trước việc tới của kẻ ấy.” Nhưng như tôi biện luận ở một nơi khác trong cuốn sách này, Tha nhân có thể không chỉ là một dấu hiệu của công lí mà là của khủng bố.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herr, <i>Dispatches/ Những bản tin phát đi</i>, trang 20<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem <i>On Killing/ Về việc giết</i> của<i> </i>Grossman để có một sự khảo sát về việc khoảng cách với đích nhắm tác động như thế nào lên kẻ giết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương, <i>Novel without a Name/ Tiểu thuyết vô đề</i>, trang 237.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Levinas, <i>Totality and Infinity/ Toàn thể tính và vô hạn,</i> trang 225.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên , trang 262.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, <i>The Book of Laughter and Forgetting/ Cuốn sách của cười vang và lãng quên,</i> trang 4.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Foucault, <i>The History of Sexuality/ Lịch sử về tính dục</i>, trang 93.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đây là bài học đầu tiên mà McNamara cống hiến trong phim <i>The Fog of War/ Sương mù chiến tranh </i>của Morris.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Voices from S-21/ Những tiếng nói từ nhà tù S-21</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> của<i> </i>Chandler, là một kết toán uy thế về nhà tù này và những nạn nhân của nó, cũng như là <i>Facing Death in Cambodia/ Giáp mặt cái chết ở Campuchia </i>của Maguire.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> <i>When the War Was Over/ Khi chiến tranh kết liễu</i> của<i> </i>Becker hữu ích trong việc thông hiểu lịch sử này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ratner, <i>In the Shadow of the Banyan/ Dưới bóng cây đa,</i> trang 277.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panh và Bataille, <i>The Elimination/ Cuộc thanh toán, </i>bản Kindle, định vị số 2110.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 418<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Michael Paterniti, “Never Forget”/ “Đừng bao giờ quên,” trang 9.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panh và Bataille, <i>The Elimination/ Cuộc thanh toán, </i>bản Kindle, 678.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 3098<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 1298<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">33.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 2998<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">34.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 3004<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">35.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 2866<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">36.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 2164<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">37.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 1881<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">38.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 928<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">39.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 1736<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">40.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 2195<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">41.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, định vị số 2202<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">42.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dunlop, <i>The Lost Executioner/ Đao phủ thất tung</i>, trang 23.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">43.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Sebald được trích dẫn trong Schwartz, <i>The Emergence of Memory/ Sự hiện xuất của kí ức</i>, định vị số 591‒93.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">44.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panh và Bataille, <i>The Elimination/ Cuộc thanh toán, </i>bản Kindle, 1547.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">45.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, <i>The Book of Laughter and Forgetting/ Cuốn sách của cười vang và lãng quên,</i> trang 85‒87.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">46.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Levinas, <i>Totality and Infinity/ Toàn thể tính và vô hạn,</i> trang 303.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">47.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, “Tha nhân không phải là sự nhập thể của Thượng đế, nhưng chính bởi khuôn mặt của y, trong đó y không nhập thể, là biểu hiện của độ cao trong đó Thượng đế được mạc khải” (79).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">48.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 261<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">49.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 233<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">50.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 71<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">51.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 51<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection24">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ NHỮNG CỖ MÁY CHIẾN TRANH<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nietzsche, On the Genealogy of Morals/ Về phả hệ của luân lí, trang 497.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sebald, <i>On the Natural History of Destruction/ Về lịch sử tự nhiên của huỷ diệt, </i>trang 89.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herr, <i>Dispatches/ Những bản tin phát đi</i>, trang 260.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rowe, “ ‘Bringing It All Back Home’ ”/ “ ‘Mang tất cả thứ đó về nhà,’ ” trang 197.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tập nhạc này là tập nhạc đầu tay tự đặt nhan đề là Nổi giận Chống Cỗ máy. Ngôi sao nhạc rock là Dave Navarro thuộc hai bang nhạc rock là Jane’s Addiction (Jane Nghiện) và the Red Hot Chili Peppers (Những trái ớt cay đỏ). Một cuốn video về hồi đoạn của MTV Cribs/ Những cái nôi truyền hình âm nhạc có thể xem trên YouTube: <a href="https://www.youtube.com/watch?v=OXJVxwAdOUg"><span style="text-decoration-line: none;">https://www.youtube.com/watch?v=OXJVxwAdOUg</span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sturken, <i>Tangled Memories/ Những kí ức vướng mắc</i>, trang 8.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Farocki, <i>Inextinguishable Fire/ Ngọn lửa bất diệt</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Một kết toán về công cuộc và những khó khăn phải giáp mặt của các nhiếp ảnh gia miền Bắc Việt nam có thể tìm thấy trong <i>Requiem/ Cầu siêu</i>, biên tập do Faas và Page.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Williams, <i>Marxism and Literature/ Chủ nghĩa Marx và văn học</i>, trang 131–32.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marx và Engels. <i>The German Ideology/ Hệ ý thức của nước Đức</i>, trang 64.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về những kĩ thuật học của kí ức và cuộc chiến này, xem Sturken, <i>Tangled Memories/ Những kí ức vướng mắc</i>, trang 9‒10.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Iyer, <i>Video Night in Kathmandu/ Đêm video ở Kathmandu,</i> trang 3.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem “Virtual Reality Exposure Therapy”/ “Trị liệu bằng việc trình hiện với thực tại ảo” (không có tác giả) và Calverley, “Next Generation War Games”/ “Những trò chơi điện tử chiến tranh thế hệ kế tiếp.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bergson, trong <i>Matter and Memory/ Vật chất và kí ức</i>, nói về cách thế “sự tái hiện có đó, nhưng luôn mang tính ảo” (28), trong khi những tri giác của chúng ta được “được đan kết bằng những kí ức” mà sự tồn tại được hàm nghĩa như mang tính ảo, bởi “một kí ức ... chỉ trở thành có thực nhờ việc mượn thân thể của một tri giác nào đó mà nó luồn vào” (72).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Makuch, Eddie. “Destiny Reaches 16 Million Registered Users, Call of Duty Franchise Hits $11 Billion”/ “Trò chơi Destiny (Định mệnh) đạt con số 16 triệu người đăng kí sử dụng, phạm vi trách nhiệm nhượng quyền thương mại chạm tới 11 tỉ đô la.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem Keen, <i>Empathy and the Novel/ Thông cảm và tiểu thuyết.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Grossman trong <i>On Killing/ Về việc giết</i> đặt sự trách móc đặc thù lên những trò chơi video về việc làm trẻ em mất đi sự nhạy cảm đối với bạo động. Thế đứng của ông về sự phẫn nộ luân lí với các trò chơi video làm mờ tối cái thực tại gây nhiễu rằng chính cỗ máy chiến tranh sản xuất những trò chơi video và nó khích lệ bạo động trong trẻ em qua việc pháo kích cả đời bằng những thông điệp về chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa dân tộc, cái ác của những kẻ khác khôn dò, sự linh thánh của Giới răn thứ Hai [ngươi sẽ không tạo các thần tượng/ you shall not make idols trong mười giới răn của <i>Kinh thánh</i>], và vân vân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Apostol, <i>The Gun Dealers’ Daughter/ Con gái tay lái súng</i>, trang 122.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Minh chứng về những phản ứng của du khách người Mĩ và những người khác được thấy trong những cuốn sổ lưu niệm để khách viếng thăm ghi cảm nhận có sẵn trong nhiều bảo tàng, mời khách viếng thăm ghi lại những phản ứng và tình cảm của họ. Xem <i>Tours of Vietnam/ Những chuyến đi vòng Việt nam</i> của Laderman để xem thử một số những phản ứng của du khách người Mĩ đối với Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem Becker, “Pilgrimage to My Lai”/ “Hành hương tới Mỹ lai,” để có một kết toán về loại du hành này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có những kết toán của các cựu chiến binh và những chuyến họ quay về Việt nam, gồm cả những việc họ hội ngộ với các đài tưởng niệm và kí ức của Việt nam, xem Bleakney, <i>Revisiting Vietnam/ Thăm lại Việt nam.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McCarthy, <i>The Seventeenth Degree/ Vĩ tuyến 17</i>, trang 268.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Irwin, “Viet Reparations Ruled Out”/ “Bồi thường chiến tranh Việt nam bị gạt bỏ.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Johnson dùng câu “đế chế các căn cứ” vài lần, nhưng một quan niệm cốt lõi của lập luận của ông, qua suốt <i>The Sorrows of Empire/ Những nỗi buồn đế chế.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Coppola đưa ra những dòng này ở Liên hoan Phim Cannes vào năm 1979, một khoảnh khắc được ghi lại trong cuốn phim tư liệu của vợ ông là Eleanor Coppola <i>Hearts of Darkness/ Những trái tim của hắc ám</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baudrillard, <i>Simulacra and Simulation/ Giả hiệu và mạo tác</i>, trang 59.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herr, <i>Dispatches/ Những bản tin phát đi</i>, trang 160.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Swofford, <i>Jarhead/ Đầu lọ,</i> trang 6‒7.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Appy, <i>Patriots/ Những người yêu nước</i>, trang 216.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Karlin, Khuê và Vũ, biên tập. <i>The Other Side of Heaven/ Phía bên kia Trời, </i>trang 11.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fitzgerald trong <i>Fire in the Lake/ Lửa trong đầm</i> thảo luận về cách sử dụng của giới quân sự Mĩ về “xứ Da đỏ” để mô tả những vùng bên ngoài sự kiểm soát của họ, tr. 368.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Virilio, <i>War and Cinema/ Chiến tranh và điện ảnh,</i> trang 26.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">33.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trịnh, “All-Owning Spectatorship”/ “Giới khán giả sở hữu tất cả.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">34.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Espiritu, <i>Body Counts/ Đếm xác</i>, trang 83.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">35.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chin, và Chan. “Racist Love”/ “Ái tình vị chủng.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">36.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Remarks of Senator John F. Kennedy at the Conference on Vietnam Luncheon in the Hotel Willard, Washington, D.C.” / “Nhận xét của Thượng nghĩ sĩ John F. Kennedy tại bữa ăn trưa hội thảo về Việt nam trong khách sạn Willard ở thủ đô Washington, Đặc khu Colombia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">37.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem <i>Ends of Empire/ Những kết thúc của đế chế </i>của Kim để có một kết toán về việc châu Á và người Mĩ gốc châu Á đã được định hình ra sao do những tranh chấp và những chính sách của cuộc Chiến tranh Lạnh của Hoa kì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">38.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baudrillard, <i>Simulacra and Simulation/ Giả hiệu và mạo tác</i>, trang 60.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection25">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ SỰ THÀNH NHÂN<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">The Korean War/ Chiến tranh Triều tiên</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> của Cumings cung cấp thông tin lịch sử về cuộc chiến cho chương này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem Gooding-Williams biên tập cuốn <i>Reading Rodney King, Reading Urban Uprising/ Đọc Rodney King, đọc nổi dậy thành thị</i> để có thêm về những biến cố ở Los Angeles.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một kết toán về những người nhập cư ở Los Angeles, xem Abelmann và Lie, <i>Blue Dreams/ Mộng sầu.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jager, “Monumental Histories”/ “Những lịch sử về tượng đài,” trang 390.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Moon mô tả tính hiện đại quân sự hoá như vầy trong tương quan với Nam Triều tiên: “Những yếu tố cốt lõi của tính hiện đại quân sự hoá liên can tới việc kiến thiết quốc gia Triều tiên/ Hàn quốc như một tự thân chống cộng giao chiến với kẻ khác cộng sản, sự cấu thành của những thành viên của cơ thể chính trị chống cộng qua kỉ luật và sức mạnh vật lí, cùng sự đan xen của nền kinh tế công nghệ hoá với sự phục vụ quân sự. Sự quân sự hoá của căn cước quốc gia như vậy xoay quanh những ý hệ về chủ nghĩa chống cộng và an ninh quốc gia. Nói cách khác Nam Triều tiên được đặt nền tảng như một quốc gia chống cộng chống lại “kẻ thù đầu sỏ,” là Bắc Triều tiên. Sự kiến thiết về ý hệ của quốc gia cho phép nhà nước canh tân có thể khai triển những kĩ thuật kỉ luật về giám sát và quy chuẩn hoá, cũng như sự bạo động được thiết chế, trong việc khuôn đúc lại những cá nhân và những đoàn thể xã hội. Nó cũng đã có kết quả là sự ưu thắng của an ninh quốc gia quân sự hoá lấn lướt trên bất cứ đề xuất xã hội chính trị nào và đã biện minh cho việc kiến thiết về quân sự hiện đại hùng mạnh và sự hội nhập chế độ quân dịch của nam giới vào sự tổ chức về nền kinh tế” <i>Militarized Modernity and Genderd Citizenship in South Korea/ Hiện đại tính quân sự hoá và quyền công dân theo phái tính ở Nam Hàn</i>, trang 24).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cumings liên kết cái kí ức được vệ sinh hoá của Hàn quốc về Chiến tranh Triều tiên với cái kí ức được vệ sinh hoá của nó về vai trò của nó trong cuộc chiến này trong bài của ông “Chiến tranh Triều tiên.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem “Surrogate Military, Subimperialism, and Masculinity”/ “Lính đánh thuê, chủ nghĩa đế quốc hạ đẳng, và nam tính” của Lee, trang 657, về đặc trưng của Nam Triều tiên/ Hàn quốc như một đế chế hạ đẳng. Ý niệm về các quốc gia ở Đông Á, đặc thù là Nhật bản, Triều tiên, và Đài loan, như những đế chế hạ đẳng có một mối quan hệ thuộc địa mới với Hoa kì tới từ cuốn <i>Asia as Method/ Châu Á như phương pháp</i> của Chen.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sách này được dịch ra tiếng Anh lần đầu tiên vào năm 1994 và rồi một lần nữa vào năm 2014, cả hai lần do cùng một dịch giả. Tôi trích dẫn từ bản dịch sau. Để có thêm về sự sáng nghĩa của cuốn tiểu thuyết này, xem “Locating the Revolutionary Subject”/ “Định vị chủ thể cách mạng” của Hughes<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Họ và tên của người Triều tiên đã được Latin hoá thành chữ abc trong nhiều cách khác nhau. Chẳng hạn như, Hwang Suk-Young, cũng xuất hiện trong những ấn bản hoặc thảo luận phê bình khác nhau như là Hwang Suk-Young và Hwang Seok-young. Tôi theo sự abc hoá họ tên của tác giả, đạo diễn, và nhân vật tuỳ theo lối chúng xuất hiện ở các văn bản xuất bản, bìa, và phim ảnh tôi trưng dẫn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hwang, <i>The Shadow of Arms</i>/ <i>Bóng che vũ khí, </i>trang 65.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 66.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Park, “<i>Narratives of the Vietnam War by Korean and American Writers/ Những tự sự về chiến tranh Việt nam do các nhà văn Hàn quốc và Hoa kì,”</i> trang76.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hwang, <i>The Shadow of Arms</i>/ <i>Bóng che vũ khí, </i>trang 137.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bởi cả hai Moon (<i>Militarized Modernity and Gendered Citizenship in South Korea/ Hiện đại tính quân sự hoá và quyền công dân theo phái tính ở Nam Hàn</i>) và Choi (“The Discourse of Decolonization and Popular Memory”/ “Diễn ngôn của sự giải trừ thuộc địa và kí ức dân gian”) lập luận trong những đường lối khác nhau, người Nam Triều tiên có một mối quan hệ lưỡng tính đối với phương Tây và cái nó đại diện. Đối với Moon, việc Nam Triều tiên ôm choàng lấy tính hiện đại phương Tây có nhuốm màu do nhận thức rằng tính hiện đại phương Tây là một sự thừa hưởng của chủ nghĩa thực dân. Choi lập luận rằng nam Triều tiên vẫn phải chịu một mối quan hệ tân thuộc địa với Hoa kì. Sự hàm hồ lưỡng tính này về việc trước đây từng bị thuộc địa hoá, nhưng bây giờ lại dinh líu trong việc giúp Hoa kì thực dân hoá hay đô họ những xứ sở khác, góp phần định hình những thái độ của Hàn quốc đối với người Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hwang, <i>The Shadow of Arms</i>/ <i>Bóng che vũ khí, </i>trang 41.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 399<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 46.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem Ryu (“Korea’s Vietnam”/ “Việt nam của Hàn quốc,” trang 106) để có trọn vẹn lời bài hát và một kết toán về sự phổ thông của bài hát cùng cuốn phim được thực hiện trên nó. Kwon (<i>After the Massacre/ Sau cuộc tàn sát,</i> tr. vii) khẳng định tính phổ thông của bài hát, kể lại anh đã hát bài hát đó ra sao khi còn là một thiếu niên trong thời chiến. Trong những kết toán văn hoá đại chúng phổ thông lưu hành bên trong Hàn quốc sau cuộc chiến, người cựu chiến binh Hàn quốc được đặc trưng trong “những tái tạo của nhân vật ROK truyền kì,” tức là người lính của Cộng hoà Triều tiên (Republic of Korea, viết tắt là ROK, (Ryu, “Việt nam của Triều tiên,” tr. 102). Có lẽ điều này không gây ngạc nhiên, bởi công chúng Hàn quốc không chống đối cuộc chiến và, theo Moon, không tham gia trong phong trào toàn cầu chống lại cuộc chiến thậm chí mạnh mẽ ngay trong Nhật bản kề cận. Thay vì thế, công chúng đó phải chịu đựng những nỗ lực của nhà nước Hàn quốc về “vận động và tuyên truyền công chúng,” bằng vào đó “học sinh sinh viên được hô hào để gửi những lá thư uỷ lậu và những hàng hoá uỷ lậu tới những binh sĩ Hàn quốc phục vụ ở Việt nam. Những phương tiện truyền thông đại chúng sản sinh một sự thừa mứa về những hình ảnh và những câu chuyện hỗ trợ cho cái huyền thoại hàng ngày về việc những binh sĩ Hàn quốc can trường và dũng mãnh chiến đấu trong cuộc chiến” (<i>Hiện đại tính quân sự hoá và quyền công dân theo phái tính ở Nam Hàn</i>, trang 26)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Hwang, <i>The Shadow of Arms</i>/ <i>Bóng che vũ khí, </i>trang 67.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> sự hiện diện của người lính và cô gái điếm là minh chứng cho điều Lee gọi là “sự vô sản hoá về tính dục” (“sexual proletarianization”) ở đó Hàn quốc khuyến khích giới đàn ông nông thôn nghèo tình nguyện qua Việt nam như là “lao động quân sự” và giới phụ nữ nghèo tự xuất khẩu như là lao động tính dục (“Surrogate Military, Subimperialism, and Masculinity”/ “Lính đánh thuê, chủ nghĩa đế quốc hạ đẳng, và nam tính,” trang 656). Hwang nhắc tới việc lính Hàn quốc gửi những thiết bị máy móc về nhà trên trang 239 của <i>Bóng che vũ khí</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Về những thái độ của Hàn quốc đối với tính da trắng và tính da đen, và cách thế những thứ này đã được định hình bởi Hoa kì và sự hiện diện quân sự của nó ở Nam hàn, xem <i>Imperial Citizens/ Những công dân đế chế</i> của Kim.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Armstrong kết toán về tựa đề tiếng Triều tiên của<i> White War (Hayan chonjaeng/ </i></span><span style="font-family: "MS Gothic"; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">白色戰爭/</span><span lang="KO" style="font-family: "Malgun Gothic", sans-serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">하얀</span><span lang="KO" style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span><span lang="KO" style="font-family: "Malgun Gothic", sans-serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">전쟁</span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> tức <i>Bạch sắc chiến tranh</i> hay <i>Chiến tranh màu trắng</i>) trong “America’s Korea, Korea’s Vietnam”/ “Triều tiên của Mĩ, Việt nam của Triều tiên,” 539n22<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ahn, <i>White Badge/ Phù hiệu trắng</i>, trang 289.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên , trang 40.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem Cumings (“The Northeast Asian Political Economy”/ “Nền kinh tế chính trị Đông Bắc châu Á”), Woo (<i>Race to the Swift/ Chạy đua với tốc độ,</i> trang 45‒117), và Woo-Cumings (“Market Dependency in U.S.‒East Asian Relations”/ “Sự lệ thuộc thị trường trong những quan hệ Hoa kì‒Đông Á”) để có những chi tiết về mối quan hệ của kinh tế Hàn quốc với Việt nam Cộng hoà trong suốt cuộc chiến và những hậu quả của mối quan hệ ấy với sự thăng tiến của hàn quốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ahn, <i>White Badge/ Phù hiệu trắng</i>, trang 40.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 155.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 69, Lee nói, “Đói và nghèo, họ hăm hở để chứng minh nam tính của họ.” Những người lính hàn quốc trở thành những phiên bản tí hon của người Mĩ, “bắt chước và lặp lại một cách trả thù” (“Surrogate Military, Subimperialism, and Masculinity”/ “Lính đánh thuê, chủ nghĩa đế quốc hạ đẳng, và nam tính,” trang 663‒64).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ahn, <i>White Badge/ Phù hiệu trắng</i>, trang 154.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 155.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 78.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 278.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">33.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 314.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">34.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 155.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">35.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cumings, “The Northeast Asian Political Economy”/ “Nền kinh tế chính trị Đông Bắc châu Á,” trang 129.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">36.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Để có một việc đọc chi tiết về cuốn tiểu thuyết và phóng tác thành phim ảnh của nó, xem Williams, “From Novel to Film”<i>/ </i>“Từ tiểu thuyết đến điện ảnh.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">37.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Xem những luận văn trong <i>New Korean Cinema/ Điện ảnh mới của Hàn quốc</i> của Stringer để có thêm về chủ đề này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">38.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jeffords, <i>The Remasculinization of America/ Sự tái nam nhi hoá của Hoa kì</i>, và Kim, <i>The Remasculinization of Korean Cinema/ Sự tái nam nhi hoá của điện ảnh Hàn quốc</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">39.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như Ryu lập luận, hồn ma nữ trả thù tồn tại như một dấu hiệu về điều mà người Hàn quốc tiếp tục vẫn thấy không thể tưởng tược được, sự kiện rằng những người lính Đại Hàn, như được hàm ý trong cuốn phim, thi hành những chuyện “không thể nói được về bạo động giới tính” bao gồm trọn cả “một phạm vi về hoạt động tính dục từ cưỡng bức tới mua dâm tới bỏ rơi những người vợ Việt nam sống chung và những đứa con hình thành cái thực tại tách khỏi chiến trường cho biết bao nhiêu binh sĩ” (“Korea’s Vietnam”/ “Việt nam của Hàn quốc,” trang 111).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">40.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đề tài về những hồn ma ám ảnh và chấn thương cũng nổi trên bề mặt trong một vở ca kịch của hàn quốc về Chiến tranh Việt nam, <i>Blue Saigon/ Điệu buồn Sài gòn</i>, được trình diễn vào năm 2002 ở nhà hát quốc gia tại Seoul và được cho là những người tạo phim <i>Điểm-R</i> có biết đến. Vở ca kịch đi theo người sống sót duy nhất của một đơn vị Đại Hàn, Trung sĩ Kim, khi anh nằm hấp hối ở Hàn quốc đương đại vì căn bệnh mang đến do Chất độc màu Da cam Hoa kì đã phun rải ra (một quy chiếu khác về Trung sĩ Kim mặt đen của ca khúc đại chúng). Người con gái của Trung sĩ Kim cũng mang thương tật do những tác hại của Chất độc màu Da cam lên cha của cô, trong khi đứa con trai nửa phần (half-son) của anh từ một cô gái phục vụ trong một quán rượu Việt nam và một nhân viên Việt cộng cuối cùng đã tới thăm Hàn quốc, nơi cậu ta bị tỉnh mộng do những gì thấy ra. Khi Trung sĩ Kim nằm hấp hối, một người đàn bà như hông ma xuất hiện cạnh bên giường của ông, hát bài <i>Điệu buồn Sài gòn</i>. Vậy là, trong nhiều đường lối<i>, Điệu buồn Sài gòn </i>chiếm cùng cái lãnh thổ của kí ức như những tác phẩm khác được nêu lên ở đây. Để có bảng tóm tắt về vở ca kịch này và những ý hướng của những nhà sản xuất ra nó, xem Kirk, “Confronting Korea’s Agony in Vietnam”/ “Giáp mặt với sự khắc khoải của Hàn quốc ở Việt nam.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">41.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ đề về “hoả lực bạn” (“Friendly Fire”) là nổi trội những kí ức của Hoa kì về cuộc chiến, như Kinney phô ra trong tác phẩm<i> Hoả lực bạn.</i> Những phim về về cuộc chiến gợi những chủ đề này của Hollywood cho cùng mục đích, để tạo cuộc chiến về những người Đại Hàn hơn là người Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">42.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jager và Jiyul trong “The Korean War after the Cold War”/ “Chiến tranh Triều tiên sau Chiến tranh Lạnh,” trang 234, mô tả tuyên xưng này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">43.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong tiếng Việt, phần về binh sĩ Đại Hàn gọi họ là “Park Chung Hee’s mercenaries” (<i>bọn lính đánh thuê Pắc Chung Hy</i>)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">44.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kỳ viết rằng “nhiều người lính tình nguyện Đại Hàn và Thái ... đã mua những máy móc rẻ trong các quân tiếp vụ của Mĩ và hoặc là gửi chúng về quê nhà để được bán trên chợ đen hoặc bán chúng cho một người Việt nam gấp ba lần phí tổn mua. Nhưng những người này ... là nghèo và lương thấp, và tôi thông hiểu từ kinh nghiệm thiết thân tại sao họ làm điều sai trái (<i>Buddha’s Child/ Con cầu tự, </i>trang 164)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">45.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Brigham, <i>ARVN: Life and Death in the South Vietnamese Army/ Quân lực Việt nam Cộng hoà: Sống và chết trong quân đội Miền nam Việt nam</i>, trang 60.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">46.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đoạn của<i> </i>Michèle Ray trong cuốn phim phản chiến gồm nhiều tiết mục <i>Loin du Vietnam/ Xa Vệt nam</i> (được đạo diễn do Joris Ivens và những người khác) thảo luận về cách “người Việt nam không ưu và sợ những người Đại Hàn này” (vào lúc đánh dấu 1 giờ 11 phút).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">47.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hayslip, <i>When Heaven and Earth Changed Places/ Khi đất trời đảo lộn</i>, trang 198.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">48.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kwon, <i>After the Massacre/ Sau cuộc tàn sát</i>, trang 29.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">49.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ryu gọi ca khúc này là một sự đại ăn khách (“Korea’s Vietnam”/ “Việt nam của Hàn quốc, trang 104).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">50.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về cách những kí ức về các binh sĩ Đại Hàn và những hành động của họ tác động ra sao lên những mối quan hệ hậu chiến giữa thường dân Việt nam và nhà nước Việt nam, xem <i>After the Massacre/ Sau cuộc tàn sát </i>của Kwon.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">51.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King, “Phát biểu tại Đại hội Thường niên lần thứ Tư của Học viện về Bất Bạo động và Thay đổi Xã hội tại Nhà thờ Bethel Baptist.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">52.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, trang 339.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">53.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có viễn kiến của người Mĩ gốc Hàn quốc về cuộc bạo loạn ở Los Angeles và một kết toán về cái chết của người Hoa kì gốc Hàn quốc duy nhất, xem phim tài liệu <i>Sa-I-Gu.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">54.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi rất đội ơn Heonik Kwon đã cung cấp cho tôi những hướng dẫn về đài tưởng niệm. Tác phẩm của ông về đài tưởng niệm trong <i>After the Massacre/ Sau cuộc tàn sát</i> đã cho thông tin nhiều cho sự thảo luận của tôi về đài tưởng niệm, cũng như “ ‘Vấn đề Việt nam’ của Hàn quốc” của Kim.<i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection26">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ SỰ KHÔNG ĐỐI XỨNG<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yamashita, <i>The I-Hotel/ Khách sạn quốc tế</i>, trang 2.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gustafsson, <i>War and Shadows/ Chiến tranh và những chiếc bóng</i>, tr. xiii.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem <i>Vietnamese Women at War/ Phụ nữ Việt nam tham chiến </i>của Taylor và <i>Even the Women Must Fight/ Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh</i> của Turner và Phan để có những khảo sát về phụ nữ Việt nam trong cuộc chiến.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những bình luận được tạo ra vào sự kiện “Dreaming of Peace”/ “Mơ về hoà bình.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một bộ sưu tập về hình ảnh của những chiếc hộp quẹt này, xem <i>Vietnam Zippos/ Những hộp quẹt Zippo Việt nam</i> của Buchanan.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đoạn về chiếc hộp quẹt Zippo được phóng tác từ bài viết của tôi “The Authenticity of the Anonymous”/ “Sự chân chính của cái vô danh.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mbembe, “Necropolitics”/ “Chính trị tử vong,” trang 29.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, <i>The Book of Laughter and Forgetting/ Cuốn sách của cười vang và lãng quên</i>, trang 30–31.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự mô tả về tình trạng vật thể của tấm ảnh chụp tới từ một sự trao đổi riêng tư bằng điện thư từ Horst Faas, ngày 2 tháng Sáu, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Faas và Page, <i>Requiem/ Cầu siêu</i>, trang 315.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 15–19.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Young, <i>The Texture of Memory/ Kết thức của kí ức</i>, trang 5.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về sự nghiên cứu nói rằng con số người chết vượt số người sống rất nhiều, khoảng mười lăm lần so với một, xem Stephenson, “Do the Dead Outnumber the Living?”/ “Người chết có nhiều hơn người sống chăng?”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Memory, History, Forgetting/</i> <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên,</i> trang 166.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection27">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ NHỮNG NẠN NHÂN VÀ NHỮNG TIẾNG NÓI<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sáu đoạn đầu của chương này được phóng tác từ luận văn của tôi “Speak of the Dead, Speak of Viet Nam”/ “Nói về người chết, nói về Việt nam.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo Phi, “Bạn mang ra con người Việt nam trong tôi,” trong tác phẩm <i>Sông Tôi hát</i> (11). Dĩ nhiên, suy tư của tôi ở đây về những tấm ảnh chụp và sự liên hệ của chúng với người chết chịu ảnh hưởng do Sontag (<i>Luận về nhiếp ảnh, Nhìn sự đau đớn của người khác</i>), Barthes (<i>Buồng sáng</i>), và Sebald (<i>Austerlitz</i>, trong số nhiều tác phẩm của ông)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">thuý, <i>The Gangster We Are All Looking For/ Tên cướp tất cả chúng ta đang lùng kiếm</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn-Võ, “Forking Paths/ “Những lối rẽ,” tr. 159.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingston, <i>Nữ chiến sĩ, </i>tr. 3.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 9.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hayslip, <i>Khi đất trời đảo lộn</i>, tr. 15.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gordon, <i>Truyện ma</i>, 187<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Espiritu, <i>Đếm xác</i>, tr. 23.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sollors, <i>Hoa kì đa ngôn ngữ.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về sự phân biệt giữa chủng tộc (race) và sắc tộc (ethnicity), xem Takaki, biên tập, <i>Từ những bờ biển khác biệt: Viễn kiến về chủng tộc và sắc tộc ở Hoa kì, </i>và Omi và Winant, <i>Sự hình thành chủng tộc ở Hoa kì.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những kết toán hàn lâm và báo chí về những phân chia bên trong văn hoá Mĩ về ý nghĩa của cuộc chiến có nhiều. Đây chỉ là một mẫu, những nhan đề của chúng có lẽ cũng đủ để chỉ ra một số của những ý nghĩa này. Anderson và Ernst, biên tập, <i>Cuộc chiến chẳng bao giờ kết thúc</i>; Appy, <i>American Reckoning/ Sự giải quyết của Hoa kì</i>; Bates, <i>Những cuộc chiến chúng ta mang tới Việt nam</i>; Christopher, <i>Chiến tranh Việt nam/Chiến tranh Hoa kì</i>; Hellman, <i>Huyền thoại Mĩ và Di sản Việt nam</i>; Rowe và Berg, <i>Chiến tranh Việt nam và kí ức Hoa kì</i>; Tunner, <i>Những âm vang chiến trận.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Pelaud, <i>đây là tất cả những gì tôi chọn để kể.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một số bài viết nêu lên làm mẫu trong báo chí phổ thông gợi lại cuộc chiến này trong tương quan với những cuộc chiến tranh đương đại, được xuất bản trong suốt việc viết cuốn sách này bao gồm: Friedman, “ISIS và Việt nam”; Logevall và Goldstein, “Liệu Syria sẽ trở thành Việt nam của Obama chăng?”; Packer, “Obama và sự sụp đổ của Sài gòn.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có một kết toán lịch sử về văn học Hoa kì gốc Việt, xem <i>Mĩ Việt</i> của Janette.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Waters, <i>Những lựa chọn sắc tộc.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê, <i>Con thuyền.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Về đề tài phản bội trong văn học sắc tộc, xem Bow, <i>Sự phản bội và những hành vi phản loạn khác</i>, và Parikh, <i>Một đức lí về phản bội.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">C. Wong, “Tình chị em đường mật.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cao, <i>Bông sen và bão tố</i>, bản Kindle, định vị 80.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn, <i>Nhân dân của sự sụp đổ.</i> Nhà phê bình Mimi Thi Nguyễn gọi sự cột chặt của biết ơn và phản bội này là “món quà của tự do” từ cuốn sách cùng nhan đề của cô.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wittgenstein, <i>Chuyên luận luận lí-triết học</i>, tr. 89.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Espiritu, <i>Đếm xác</i>, tr. 101.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xem “Chính trị của sự quay về” của Wang để có một khảo sát về sự quay về này trong văn học Hoa kì gốc Việt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Connor, <i>Huyền bí và lịch sự</i>, tr. 86.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McGurl, <i>Kỉ nguyên thảo chương.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trương, “Văn học Hoa kì gốc Việt,” tr. 235.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Palumbo-Lin, <i>Sự giải thoát của những người khác</i>, tr. 1.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương, <i>Những chủ đề phản trắc,</i> tr. 1–22.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn, <i>Cô gái tiên phong</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kinnell, “The Dead Shall Be Raised Incorruptible”/ “Người chết sẽ được dựng dậy bất hoại” từ <i>Sách về những ác mộng.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">thuý, <i>Tên cướp tất cả chúng ta đang lùng kiếm</i>, tr. 160.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">33.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trịnh, <i>Đàn bà bản địa kẻ khác,</i> tr. 7.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">34.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 98.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">35.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đinh, Yêu như Ghét, bản Kindle, định vị 113.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">36.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hong, “Những hoang tưởng về màu trắng trong tiền tệ.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">37.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đinh, <i>Những bưu thiếp từ Tận cùng nước Mĩ,</i> <a href="http://linhdinhphotos.blogspot.com/">http://linhdinhphotos.blogspot.com/</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">38.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Martin Luther King Jr. trong một cuộc phỏng vấn năm 1966 với Mike Wallace cho những báo cáo đài CBS (<span style="background: white; color: #252525;">Columbia Broadcasting System/ </span>Đài truyền thanh truyền hình Columbia, một mạng lưới truyền hình thương mại của Hoa kì<span style="background: white; color: #252525;">)</span> <a href="http://www.cbsnews.com/news/mlk-a-riot-is-the-language-of-the-unheard/">http://www.cbsnews.com/news/mlk-a-riot-is-the-language-of-the-unheard/</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">39.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phi, <i>Sông Tôi hát</i>, tr. 9.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">40.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 39.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">41.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 78.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">42.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baldwin, <i>Vô danh trong đường phố</i>, tr. 167.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">43.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sontag, <i>Nhìn sự đau đớn của người khác, </i>tr<i>. </i>112.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">44.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 113.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">45.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Acosta, <i>Cuộc nổi dậy của Dân Gián,</i> tr. 201.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">46.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Díaz, <i>Cuộc đời kì diệu ngắn ngủi của Oscar Wao,</i> tr. 4. Judy Tzu-Chun Wu cung cấp khung cảnh lịch sử cho những người cấp tiến thiểu số Hoa kì tìm cách xây dựng những kết nối quốc tế với người cộng sản Trung quốc và Việt nam trong <i>Những người cấp tiến tiến hành: Chủ nghĩa quốc tế, chủ nghĩa phương Đông, và chủ nghĩa nữ quyền trong suốt kỉ nguyên Việt nam.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection28">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ NHỮNG CHUYỆN CHIẾN TRANH CHÂN THỰC<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingston, <i>Đàn ông Trung quốc,</i> tr. 284.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Brien, <i>Những thứ họ mang,</i> tr. 76‒77.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hayslip, <i>Khi đất trời đảo lộn,</i> tr. 97.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 15.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">James, <i>Tương đương luân lí với chiến tranh</i>, tr. 3.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Miles và Roth, <i>Từ Việt nam tới Hollywood</i>, tr. 20.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Brien, <i>Hành trình từ sự thất thủ</i>, tr. 226.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Žižek, <i>Làm cách nào đọc Lacan</i>, tr. 47.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hinton và người khác “Thẩm định về rối loạn u uất sau chấn thương nơi những người tị nạn Campuchia sử dụng thuốc rối loạn u uất sau chấn thương,” và Marshall và người khác , “Sức khoẻ tâm thần của những người tị nạn Campuchia sau 2 thập niên định cư ở Hoa kì.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Žižek, <i>Làm cách nào đọc Lacan</i>, tr. 47.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chang, <i>Quyền công dân phi nhân,</i> tr. 14.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Heinemann, <i>Truyện của Paco,</i> tr. 195.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 209.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Những người về nhà muộn màng,” <i>Giải trí hàng tuần.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuộc nói chuyện của nghệ sĩ tại hội thảo “Người Đông Nam châu Á trong cõi phân tán,” Đại học Illinois, Urbana-Champaign, 16 tháng 4, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thiệp, <i>Tướng về hưu,</i> tr. 102.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 104.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 113.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những đoạn về “Cún” được phóng tác từ luận văn của tôi về cái “Tính chính trị là gì? Văn hoá Hoa kì và trường hợp của Việt nam.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mishra, “Vì sao Salman Rushdie nên khoan trước khi lên án Mặc ngôn về sự kiểm duyệt.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Said, <i>Văn hoá và chủ nghĩa đế quốc.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mishra, “Vì sao Salman Rushdie nên khoan trước khi lên án Mặc ngôn về sự kiểm duyệt.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yang, <i>Người về nhà muộn màng</i>, tr. 46.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 4.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 46.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 93.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cũng xem Cargill và <i>Những tiếng nói của Thuyền nhân Việt nam</i> của Huỳnh, bản Kindle, định vị đoạn 1341 và 1798 về những điều kiện thiếu vệ sinh của các trại tị nạn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Brien, <i>Những thứ họ mang,</i> tr. 161.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jin, <i>Nhà văn như là di dân</i>, tr. 4.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Moua, <i>Cây tre giữa đám sồi,</i> tr. 10.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bhabha, <i>Định vị về văn hoá,</i> tr. 87.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection29">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VỀ KÍ ỨC QUYỀN UY<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kipling, <i>Kipling</i>, tr. 97‒98.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trịnh, <i>Đàn bà bản địa kẻ khác, </i>tr. 10‒11.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong tác phẩm giá trị của bà về <i>Chiến tranh, diệt chủng, và công lí, </i>Schlund-Vials lập luận rằng nhà tù S-21 khuyến khích khách viếng thăm xem lịch sử của nó qua đôi mắt của ban quản trị và những người canh giữ (43). Nếu như vậy, đây có thể là một lí do tại sao người Khmer có thể chẳng quan tâm tới việc thăm viếng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Um, “Exiled Memory”/ “Kí ức bị lưu vong” tr. 832.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Kí ức, lịch sử, lãng quên</i>, tr. 457.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hayslip, <i>Khi đất trời đảo lộn</i>, tr. xiv.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 365.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. xv.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 365<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Storr, <i>Thác loạn</i>,<i> </i>tr. 28<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. xv.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Scarry, <i>Thân thể đau đớn</i>, tr. 131.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Utley, “12 Reasons Why America Doesn’t Win Its Wars”/ “12 lí do tại sao Hoa kì không thắng trong những cuộc chiến tranh của nó.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một số những nguồn tin thông tri cuộc thảo luận này về đồng cảm (sympathy), thông cảm (empathy), và từ bi (compassion) là Berlant, “Dẫn nhập”; Edelman, <i>Không tương lai</i>, tr. 67‒100; Garber, “Từ bi”; Keen, <i>Thông cảm và tiểu thuyết</i>; Song, <i>Tương lai kì lạ,</i> tr. 87‒90; và Yui, “Perception Gaps between Asia and the United States of America”/ “Độ cách về tri giác giữa châu Á và Hoa kì,” tr. 71.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sontag, <i>Nhìn sự đau đớn của người khác, </i>tr. 101.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hirsch, “Từ ‘thế hệ của hậu kí ức,’ ” tr. 347. Cũng xem Hirsch, <i>Những khung gia đình.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ollman, “Dinh Q. le ở [phòng tranh] Shoshana Wayne.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cotter, “Những quan điểm ‘Hai phía’ về chiến tranh ở Việt nam.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sontag, <i>Nhìn sự đau đớn của người khác, </i>tr. 70.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự phân tích của Lê được phóng tác từ luận văn của tôi “Không thể quên, Khó để nhớ: Việt nam và nghệ thuật của Đỉnh Quang Lê.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Morrison, <i>Yêu dấu</i>, tr. 44.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự bình luận về chủ nghĩa thế giới đại đồng là rộng khắp. Để có vài nguồn tin, xem Appiah, <i>Chủ nghĩa thế giới đại đồng</i>; Archibugi, “Nền dân chủ chính trị thế giới”; Brennan, <i>Tự tại trong thế giới</i> và “Chủ nghĩa thế giới và chủ nghĩa quốc tế”; Cheah và Robbins, <i>Chính trị thế giới</i>; Clifford, <i>Những lộ tuyến</i>; Derrida, <i>Về chủ nghĩa thế giới và sự tha thứ</i>; Douzinas, <i>Nhân quyền và đế chế</i>; Gilroy, <i>Chống chủng tộc</i> và <i>U sầu hậu thuộc địa</i>; Hollinger, “Chẳng phải đại đồng, chẳng phải đa nguyên”; Kant, <i>Hướng tới hoà bình vĩnh cửu</i>; Kaplan, <i>Những vấn đề về du hành</i>; Nussbaum, “Chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa thế giới”; Srikanth, <i>Thế giới cạnh cửa</i>; và Vertovec và Cohen, <i>Quan niệm về chủ nghĩa thế giới.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Appiah, <i>Chủ nghĩa thế giới đại đồng,</i> tr. 85.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 144.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gilroy, <i>U sầu hậu thuộc địa</i>, tr. 59–60.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Scarry, “Nỗi khó của việc hư cấu tha nhân,” tr. 105.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 103<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingsolver, “Một cung bậc, cao thuần khiết về khắc khoải.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">30.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King, “Vượt ngoài Việt nam,” tr. 151.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">31.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có những kết toán về tác động và sự phổ thông của cuốn sách, xem những luận văn do Fox, “Ngọn lửa, tinh thần, tình yêu, truyện”; Võ, “Những kí ức đeo đẳng”; và Vương, “<i>Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm </i>và tâm thức Việt nam thời hậu chiến.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">32.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trâm, <i>Đêm qua tôi mơ về hoà bình</i>, tr. 27 và 111.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">33.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 114. Những trích dẫn này được rút ra từ bản tiếng Anh của cuốn nhật kí, mặc dù tôi đã đối chiếu những sự phiên dịch này với bản tiếng Việt gốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">34.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 158.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">35.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 83 và 47, theo thứ tự.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">36.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 96.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">37.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 83.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">38.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 86.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">39.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 104.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">40.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nussbaum, “Chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa thế giới,” tr. 6.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">41.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingston, <i>Cuốn sách thứ năm về hoà bình</i>, tr. 227.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">42.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những lập luận về từ bị, chủ nghĩa thế giới đại đồng và hoà bình trong chương này được phóng tác từ bài viết của tôi “Nhớ chiến tranh, mơ hoà bình.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">43.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingston, <i>Cuốn sách thứ năm về hoà bình</i>, tr. 61.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection30">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">LÃNG QUÊN CÔNG CHÍNH<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thiệp, “Không khóc ở California,” tr. 602, những chữ nghiêng trong nguyên tác, bản tiếng Anh tôi dịch từ truyện của ông “Không khóc ở California.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 559 và 600, in nghiêng trong bản gốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hạnh, <i>Phương bối</i>, bản Kindle, định vị số 1837.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vang, “Những người thừa kế của ‘cuộc chiến tranh bí mật’ ở Lào.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để có những kết toán sâu sắc về thể loại thổ cẩm truyện của người Hmong, Conquergood, “Chế tạo Văn hoá,” và Chiu,“ ‘Tôi kính chào tinh thần của những cộng đồng của tôi.’ ”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tấm thổ cẩm kể truyện của hai chị em Cha có thể tìm thấy trong Cha, <i>Thổ cẩm truyện của Dia.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đoạn này phóng tác từ bài viết của tôi về “Những kí ức của người tị nạn và phê phán Hoa kì gốc châu Á.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Walcott, “The Schooner Flight”/ Bài thơ “Chuyến bay của chiếc tàu buồm” trong <i>Tuyển tập thơ</i>, tr. 330.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trung tâm tin tức Liên hiệp quốc. “Liên hiệp quốc cảnh báo về ‘Kỉ lục Cao’ 60 triệu người bị tản cư giữa những tranh chấp toàn cầu mở rộng.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">10.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Walcott, “The Schooner Flight”/ Bài thơ “Chuyến bay của chiếc tàu buồm” <i>Tuyển tập thơ</i>, tr. 334.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">11.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Davies, “Việt nam 40 năm tiếp diễn.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">12.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong số nhiều bài viết như thế, bài “Ở Iraq, những bài học của Việt nam còn vang rền” của Pincus được công bố khi tôi viết mấy chương cuối của cuốn sách này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">13.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Reilly, <i>“</i>Hỏi & đáp: Doris Lessing nói chuyện với Sarah O’Reilly về <i>Sổ tay vàng kim</i>,”<i> </i>định vị số 11316.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">14.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Derrida, <i>Về chủ nghĩa thế giới và sự tha thứ,</i> tr. 31–32.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">15.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 27.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">16.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 31.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">17.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 33‒34.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">18.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 39.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">19.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thích Nhất Hạnh, <i>Phép lạ của tỉnh thức,</i> bản Kindle, định vị số 741.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">20.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Griswold, <i>Sự tha thứ</i>, tr. 29.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">21.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên, tr. 30.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">22.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Margalit, <i>Đức lí của kí ức,</i> tr. 193.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">23.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Forgive”/ “Tha thứ,” mục từ trong Đại từ điển tiếng Anh/ Oxford English Dictionary.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">24.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Connerton trong <i>Tính hiện đại quên lãng ra sao</i> thảo luận về cách thế sự lãng quên là một phần chỉnh thể của chủ nghĩa tư bản và tính hiện đại, mà quà tặng (hay sự bố thí) được giả thiết là hoá giải qua kí ức cưỡng chế (53).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">25.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, <i>Kí ức, lịch sử, lãng quên, </i>tr. 481.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">26.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ehrhart, “Cuộc xâm lăng vào Grenada.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">27.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hyde, <i>Quà tặng,</i> tr. 258.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">28.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn Pol Pot của Short là một nguồn tin hữu ích để khảo sát về cuộc đời của nhà lãnh tụ Khmer Đỏ này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dunlop, <i>Đao phủ thất tung</i>, tr. 22<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> <o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection31">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">LỜI KẾT<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marker, <i>Không có mặt trời/ Sans Soleil.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như trên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Spiegelman, <i>Siêu chuột</i>, tr. 60.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0in; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những phần của lời kết này được phóng tác từ bài viết của tôi “Chiến tranh, kí ức và tương lai.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 7.1pt; text-align: justify; text-indent: 7.1pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 7.1pt; text-align: justify; text-indent: 7.1pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 7.1pt; text-align: justify; text-indent: 7.1pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 7.1pt; text-align: justify; text-indent: 7.1pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection32">
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Lời tri ân<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sau khi viết một cuốn sách về việc ám ảnh một kí ức, thật là một lạc thú để kết luận với việc nhớ những gì tôi đội ơn người khác. Để bắt đầu, những thiết chế đa dạng đã ban cấp sự trợ giúp tài chính tạo nghĩa cho tôi có thời gian để nghiên cứu và viết, bắt đầu là Đại học Nam California/ University of Southern California (viết tắt là USC) với sự ủng hộ nhất trí cho việc tôi du hành và những năm sabbat [giáo chức đại học theo thông lệ sau sáu năm giảng dạy, được nghỉ năm thứ bảy để nghiên cứu, vẫn hưởng trọn lương]. Một Học bổng Nghiên cứu Suzanne Young Muray Fellowship từ viện cao học Radcliffe Institute for Advanced Study, và một học bổng nghên cứu khác từ Hội đồng các Học thuật Hiệp hội Hoa kì/ American Council of Learned Societies cho tôi cơ hội để suy nghĩ suốt những vấn đề khó khăn. Viện Mùa hè Đông nam Á/ Southeast Asian Summer Studies Institute tài trợ cho tôi họ tiếng Việt nam ở Đại học Wisconsin tại Madison, một trải nghiệm mà tôi tăng tiến thêm qua những chuyến đi Đông nam Á được ủng hộ bởi một Học bổng Nghiên cứu Viện Luce từ Hội đồng Văn hoá Á châu/ Asian Cultural Council, một Ban thưởng cho Canh tân Nghệ thuật/ Grant for Artistic Innovation từ Trung tâm về Canh tân Văn hoá Center for Cultural Innovation, và một ban thưởng từ Trung tâm Quốc tế Học/ Center for International Studies ở USC. Một Nhà văn Nghệ thuật/ An Arts Writers Grant từ Tư bản Sáng tạo/ Creative Capital và Quỹ Warhol khuyến khích tôi viết về vai trò mà văn hoá thị giác đã đóng trong những kí ức về cuộc chiến, trong khi Uỷ hội Hữu nghị Nhật bản-Hoa kì/ Japan-United States Friendship Commission cung ứng cho tôi cơ hội để trình ra những lập luận ban đầu trước những quan chúng Nhật bản. Nhiều năm về sau, tôi quay lại châu Á như một nghiên cứu sinh của Học viện Nghiên cứu châu Á/ Asia Research Institute (viết tắt là ARI) ở Đại học Quốc Gia Singapore/ National University of Singapore, vốn cung cấp cho tôi môi trường phấn khởi để san sẻ phiên bản sau chót của cuốn sách này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Không giống với quan chúng tại ARI, phần lớn những người đã nghe tôi nói chuyện về cuốn sách này lắng nghe những ý niệm của tôi trong hình thức mới sinh nở hơn. Tôi tán thưởng sự rộng lượng và sự dấn thân về trí tuệ của họ. Từ những người gần đây nhất tới những người sớm nhất, các cá nhân và những thiết chế mời tôi đến thảo luận về tác phẩm của tôi là: Eliza Noh, Tu-Uyen Nguyen, và Đại học Tiểu bang California, ở Fullerton; Wafa Azeem, Kent Baxter, và Đại học Tiểu bang California, ở Northridge; Prasenjit Duara, Chua Beng Huat, và Viện Nghiên cứu châu Á/ Asia Research Institute; Bruce Solheim và Cao đẳng Citrus; Mayumo Inoue và Đại học Hitotsubashi; Elaine Kim và Trung tâm Nghiên cứu Văn học Mĩ Trung quốc/ Chinese American Literature Research Center tại Bắc kinh Ngoại quốc Ngữ Đại học [</span><span style="background: white; color: #252525; font-family: "MS Gothic"; font-size: 10.5pt; line-height: 14.98px;">北京外国</span><span style="background: white; color: #252525; font-family: "Microsoft JhengHei", sans-serif; font-size: 10.5pt; line-height: 14.98px;">语大</span><span style="background: white; color: #252525; font-family: "MS Gothic"; font-size: 10.5pt; line-height: 14.98px;">学</span><span style="background: white; color: #252525; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 10.5pt; line-height: 14.98px;">;<span class="apple-converted-space"> </span></span><span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">phiên âm<span style="color: #252525;">:<span class="apple-converted-space"> </span><i>Běijīng Wàiguóyǔ Dàxué</i></span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">]/ Beijing Foreign Studies University; Akitoshi Nagahata và Đại học Nagoya; Otto Heim, Kendall Johnson, và Đại học Hồng Kông; Hyungji Park và Đại học Yonsei; Youngmin Kim và Hiệp hội Văn học và Ngôn ngữ Anh/ English Language and Literature Association của Hàn quốc; Kent Ono, Gordon Hutner, Mimi Thi Nguyen, Fiona I. B. Ngo, và Đại học Illinois ở Urbana-Champaign; Hsinya Huang và Quốc lập Trung sơn Đại học/ National Sun Yat-Sen University, Đài loan; Chih-Ming Wang và Âu Mĩ Nghiên cứu Sở/ Institute of European and American Studies thuộc Trung quốc Nghiên cứu Viện/ Academia Sinica; Guy beauregard và Đại học Quốc lập Đài loan/ National Taiwan University; Lawrence Buell và Đại học Harvard; Yuan Shu và Đại học Kĩ thuật Texas; Viet Le, Yong Soon Min, và Trung tâm Nghệ thuật Arko/ Arko Art Center của Seoul; Adward Park và Đại học Loyola Marymount; Frederick Aldama và Dự án Tự sự/ Project Narrative ở Đại học Bang Ohio; Stefano Catalani và Bảo tàng Nghệ thuật Bellevue/ Bellevue Arts Museum; Yasuo Endo và Trung tâm Nghiên cứu Địa vực America Thái bình dương/ Center for Pacific and American Studies ở Đông kinh Đại học/ University of Tokyo; Satoshi Nakano và Trung tâm Nghiên cứu Hoà bình & Hoà giải/ Center for the Study of Peace and Reconciliation ở Nhất kiều Đại học/ Hitotsubashi University; Juri Abe, America Học Hội của Nhật bản/ Japanese Association of American Studies, và Lập giáo Đại học/ Rikkyo University; Celine Parreñas Shimizu và Đại học California ở Santa Barbara/ UC Santa Barbara; Lan T. Chu và Cao đẳng phương Tây/ Occidental College ở Los Angeles; Iris Schmeisser, Heike Paul và Đại học Erlangen-Nuremberg/ University of Erlangen-Nuremberg, nước Đức; Trung tâm Nghiên cứu Da đen/ Center for Black Studies và Đại học California ở Santa Barbara/ UC Santa Barbara; Charlie Bertsch và Đại học Arizona; Ruth Mayer, Vanessa Künnemann, và Đại học Hannover, nước Đức; và Rachel Lee và Đại học California ở Los Angeles (viết tắt là UCLA).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mặc dù tôi đã du hành xa và rộng để thảo luận cuốn sách này trong lúc tiến hành, phần lớn của sách được định hình tại khuôn viên trường đại học gốc của tôi là Đại học Nam California/ University of Southern California (viết tắt là USC), nơi những sinh viên cao học thuộc hai giảng khoá của tôi về Chiến tranh và Kí ức thách đố tôi để làm bén nhọn sự suy nghĩ của tôi về chủ đề ấy. Những phụ tá nghiên cứu của tôi là, Tiffany Babb, Yvette Marie Chua, Ninalenn Ibrahim, và Cam Vu (cũng như Kathleen Hale ở Harvard), đã chứng tỏ vô cùng giá trị khi họ chăm sóc những điều từ nhỏ đến lớn. Trong Phân khoa tiếng Anh, Joseph Boone đã là người bạn vĩ đại và vị trưởng kho hỗ trợ, trong khi Emily Anderson cho tôi một không gian để chia sẻ công cuộc của tôi với các đồng nghiệp, hai người trong đó John Carlos Rowe và Rick Berg đã suy nghĩ một cách triệt để hơn. Khi cuốn sách hoàn thành, khoa trưởng của tôi là Peter Mancall, cung cấp cho tôi một phụ cấp đã trang trải cho nhiều hình ảnh. Và trong khi tôi bỏ ra một thời gian dài để viết cuốn sách này, hẳn nó đã chiếm thời gian lâu hơn nữa nếu không có Heather James và Dorinne Kondo, với sự cố vấn đại lượng đã giúp tôi rất lớn trong việc đạt được những học bổng nghiên cứu. Sau cùng, tôi hân hoan đã làm việc với Janet Hoskins để khai triển những quan niệm của chúng tôi về những khảo sát xuyên thái bình dương, trong đó nhiều cái hình thành cuốn sách này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ở Phnom Penh, Kok-Thay Eng thuộc Trung tâm Tài liệu/ Documentation Center của Campuchia đã rộng rãi với thời gian của ông. Cũng như vậy là Chuck Searcy thuộc Dự án Đổi mới/ Project RENEW ở Hà nội, và đồng nghiệp của ông là Ngô Xuân Hiền ở Đông hà. Những chuyến du hành của tôi suốt Việt nam được phong phú nhờ sự phụ tá của Trần Minh Đức và qua việc tôi hợp tác với nhiếp ảnh gia Sam Sweezy, người đã chụp mấy tấm ảnh cho cuốn sách này. Tôi xin đội ơn ông về việc sử dụng chúng, cũng như tôi xin đội ơn tất cả những nghệ sĩ, nhiếp ảnh gia và các thiết chế khác được liệt kê trong phần tín dụng. Tôi đặc biệt cảm tạ Andrew Kinney và ban nhân viên ở Ấn quán Đại học Harvard về việc xúc tiến cuốn sách này để xuất bản, cũng như với Zoë Ruiz, với sự biên tập thật là then chốt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu những sự tri ân này khá dài, điều đó phản ánh mười ba năm tôi đã tích nợ khi tiến hành cuốn sách này, và nhiều năm trước đó tôi dấn mình với chiến tranh, kí ức, và làm nghệ thuật. Qua hơn hai thập niên, tôi đã được lợi lạc vô chừng từ cộng đồng của những người nghiên cứu và nghệ sĩ đồng tâm hiến mình với Đông nam Á và những người dân phân tán của cùng này, bao gồm Chuong Chung, Tiffany Chung, Yến Lê Espiritu, Dinh Q. Lê [Lê Quang Đỉnh], Viet Lê, Nguyễn Quí Đức, Isabelle Thúy Pelaud, Thy Phu, và Cathy Schlund-Vials. Trong số những nhà nghiên cứu và nghệ sĩ này, người chuyện trò và cộng tác quan trọng nhất là người bạn đời của tôi, Lan Dương. Không có sự nhẫn nại và hỗ trợ của nàng, cuốn sách này hẳn không tồn tại. Cũng vậy nếu không có con trai của chúng tôi, Ellison, mà đời sống đã để lại dấu ấn tế nhị trên tất cả những gì tôi làm và viết. Trong khi nó sẽ không lớn lên trong một thế giới không có chiến tranh, tôi hi vọng rằng nó sẽ làm việc cho hoà bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ông bà của nó, là cha và mẹ tôi, từng biết quá nhiều năm chiến tranh. Sự hi sinh của các người cho anh trai của tôi là Tùng và tôi, cũng như cho những người bạn đời và con cái chúng tôi, đã thật là lớn lao. Sinh ra trong thập niên 1930 ở một làng quê nghèo khó miền bắc, các người đã du hành một khoảng cách bao la trong không gian và thời gian từ chốn quê hương của họ. Cha mẹ tôi là những người mà tôi đội ơn hơn cả, và tôi xin tặng cuốn sách này, dẫu có thể còn thiếu thốn, dâng lên song thân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">TÁC PHẨM TRƯNG DẪN<br /><br /><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nancy Abelmann và John Lie. <i>Blue Dreams: Korean Americans and the Los Angeles Riots (Mộng sầu: Người Mĩ gốc Triều tiên và những cuộc bạo loạn ở Los Angeles)</i>. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Oscar Zeta Acosta. <i>Revolt of the Cockroach People (Cuộc nổi dậy của Dân Gián)</i>. New York: Nxb Vintage, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Aguilar-San Juan, Karin. <i>Little Saigons: Staying Vietnamese in America (Sài gòn nhỏ: Còn là người Việt nam ở Mĩ)</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Junghyo Ahn. <i>White Badge: A Novel of Korea (Phù hiệu Trắng: Một tiểu thuyết về Triều tiên)</i>. New York: Nxb Soho Press, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">David L. Anderson và John Ernst. <i>The War that Never Ends: New Perspectives on the Vietnam War (Cuộc chiến chẳng bao giờ kết thúc: Những viễn ảnh mới về Chiến tranh Việt nam)</i>. Lexington: Ấn quán Đại học Kentucky, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Apostol, Gina. <i>The Gun Dealers’ Daughter (Con gái tay lái súng)</i>. New York: Nxb W. W. Norton, 2012. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Appiah, Kwame Anthony. <i>Cosmopolitanism: Ethics in a World of Strangers (Chủ nghĩa thế giới: Đức lí trong một thế giới kẻ lạ)</i>. New York: Nxb Viking, 2015. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. Patriots: The Vietnam War Remembered from All Sides (Những người yêu nước: Chiến tranh Việt nam được nhớ lại từ mọi phía)</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">. New York: Viking, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Aptheker, Herbert. <i> Dr. Martin Luther King, Vietnam, and Civil Rights (Tiến sĩ Martin Luther King, Việt nam, và Dân quyền)</i>. New York: New Outlook Publishers/ Nxb Quan điểm Mới, 1967.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Archibugi, Daniele. “Cosmopolitical Democracy” (“Nền dân chủ chính trị thế giới”). Trong <i>Debating Cosmopolitics (Tranh luận chính trị thế giới)</i>, biên tập do Daniele Archibugi, tr.1 tới 15. New York: Nxb Verso, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Arendt, Hannah. <i>Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil (Eichmann tại Jerusalem: Một báo cáo về sự tầm thường của cái ác)</i>. New York: Nxb Viking, 1963.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Armstrong, Charles K. “America’s Korea, Korea’s Vietnam” (“Triều tiên của Mĩ, Việt nam của Triều tiên”). <i>Critical Asian Studies/ Nghiên cứu châu Á phê phán </i>tập 33 số 4 (2001): tr. 527 tới 39.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ashabranner, Brent. <i>Always to Remember: The Story of the Vietnam Veterans Memorial/ Luôn luôn để tưởng nhớ: Chuyện về đài tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam.</i> New York: Nxb G. P. Putnam’s Sons, 1988.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ashplant, T. G., Graham Dawson, và Michael Roper. “The Politics of War Memory and Commemoration: Contexts, Structures and Dynamics”/ “Chính trị về kí ức và tưởng niệm chiến tranh: Khung cảnh, Cấu trúc, và Động thái.” Trong <i>The Politics of War Memory and Commemoration/ Chính trị về kí ức và tưởng niệm chiến tranh</i>, biên tập do T. G. Ashplant, Graham Dawson, và Michael Roper, tr. 3 tới 85. London: Nxb Routledge, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Assman, Jan. “From <i>Moses the Egyptian: The Memory of Egypt in Western Monotheism</i>”/ Từ <i>Moses người Ai cập: Kí ức về người Ai cập trong Độc thần giáo phương Tây. </i>Trong<i> The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi, và Daniel Levy, tr. 209‒15. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Augé, Marc. “From <i>Oblivion</i>”/ “Từ <i>Lãng quên</i>.” Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi, và Daniel Levy, tr. 473‒74. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Balaban, John. <i>Remembering Heaven’s Face: A Story of Wartime Rescue in Vietnam/ Nhớ gương mặt của cõi trời: Chuyện về giải cứu thời chiến ở Việt nam</i>. Athens: Ấn quán Đại học Georgia, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baldwin, James. <i>No Name in the Street/ Vô danh trong đường phố</i>. New York: Nxb Dell, 1972.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo Ninh, <i>The Sorrow of War/ Nỗi buồn chiến tranh</i>. New York: Nxb Riverhead, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Barthes, Roland. <i>Camera Lucida: Reflections on Photography/ Buồng sáng: Suy tư về nhiếp ảnh </i>. Bản dịch từ nguyên văn tiếng Pháp do Richard Howard. New York: Nxb Hill và Wang, 1981.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bates, Milton J. <i>The Wars We Took to Vietnam: Cultural Conflict and Storytelling/ Những cuộc chiến chúng ta mang tới Việt nam: Tranh chấp văn hoá và kể chuyện</i>. Berkeley: Ấn quán Đại học California, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baudrillard, Jean. <i>Simulacra and Simulation/ Giả hiệu và mạo tác</i>. Bản dịch từ nguyên văn tiếng Pháp do Sheila Faria Glaser. Ann Arbor: Ấn quán Đại học Michigan, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Becker, Carol. “Pilgrimage to My Lai: Social Memory and the Making of Art”/ “Hành hương tới Mĩ lai: Kí ức xã hội và việc tạo nghệ thuật.” <i>Art Journal/ Chuyên san nghệ thuật </i>tập 62, số 4 (2003): tr. 50 tới 65.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Becker, Elizabeth. <i>When the War Was Over: Cambodia and the Khmer Rouge Revolution/ Khi chiến tranh kết liễu: Cambuchia và cách mạng Khmer Đỏ </i>. New York: Nxb Public Affairs/ Công vụ, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Behdad, Ali. <i>A Forgetful Nation: On Immigration and Cultural Identity in the United States/ Một quốc gia lãng quên: Về nhập cư và căn cước văn hoá ở Hoa kì</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bennett, Jill. <i>Empathic Vision: Affect, Trauma, and Contemporary Art/ Thị kiến đồng cảm: Cảm thụ, chấn thương, và nghệ thuật đương đại </i>. Stanford, California: Ấn quán Đại học Stanford, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bercovitch, Sacvan. <i>The Rites of Assent: Transformation in the Symbolic Construction of America/ Những nghi thức về đồng tình: Chuyển hoá trong kiến thiết biểu tượng của Hoa kì</i>. New York: Nxb Routledge, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bergson, Heri. <i>Matter and Memory/ Vật chất và kí ức</i>. New York: Nxb Cosimo Classic, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Berlant, Lauren. “Introduction: Compassion (and Withholding)/ “Dẫn nhập: Đồng cảm (và rút lại). ” Trong <i>Compassion: The Culture and Politics of an Emotion/ Đồng cảm: Văn hoá và chính trị của một cảm xúc, </i>biên tập do Lauren Berlant, 1‒13. New York: Nxb Routledge, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bhabha, Homi. <i>The Location of Culture/ Định vị về văn hoá</i>. New York: Nxb Routledge, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Blackburn, Robert M. <i>Mercenaries and Lyndon Johnson’s “More Flags.”/ Những đám lính đánh thuê và việc “Thêm cờ” của Lyndon Johnson.</i> Jefferson, tiểu bang Bắc Carolina: McFarland và Công ty, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bleakney, Julia. <i>Revisiting Vietnam: Memoirs, Memorials, Museums/ Thăm lại Việt nam: Những hồi ức, tưởng niệm, bảo tàng</i>. New York: Nxb Routledge, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Blustein, Jeffrey. <i>The Moral Demands of Memory/ Những yêu cầu luân lí của kí ức</i>. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Borges, Jorge Luis. <i>Ficciones/ Giả tưởng</i>. New York: Nxb Grove Press, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bow, Leslie. <i>Betrayal and Other Acts of Subversion: Feminism, Sexual Politics, Asian American Women’s Literature/ Sự phản bội và những hành vi phản loạn khác: Chủ nghĩa nữ quyền, chính trị tín dục, và văn học của phụ nữ Mĩ gốc châu Á</i>. Princeton, tiểu bang New Jersey: Ấn quán Đại học Princeton, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Boym, Svetlana. <i>The Future of Nostalgia/ Tương lai của lòng hoài hương</i>. New York: Nxb Basic Books/ Sách căn bản, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bradley, Mark. <i>Vietnam at War/ Việt nam tham chiến</i>. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bradley, Mark, và Marilyn B. Young, eds/ biên tập. <i>Making Sense of the Vietnam Wars: Local, National, and Transnational Perspectives/ Tạo nghĩa về những cuộc chiến tranh Việt nam: Những viễn kiến địa phương, quốc gia, và xuyên quốc gia</i>. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Brennan, Timothy. <i>At Home in the World: Cosmopolitanism Now/ Tự tại trong thế giới: Chủ nghĩa thế giới ngày nay</i>. Cambridge, tiểu bang Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt;">——. “Cosmopolitanism and Internationalism.” In <i>Debating Cosmopolitics./ </i>“Chủ nghĩa thế giới và chủ nghĩa quốc tế.”<i> </i>Trong <i>Tranh luận chính trị thế giới</i>, biên tập do Daniele Archibugi, tr. 40 tới 50. New York: Verso, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Brigham, Robert K. <i>ARVN: Life and Death in the South Vietnamese Army/ Quân lực Việt nam Cộng hoà: Sống và chết trong quân đội Miền nam Việt nam</i>. Lawrence: Ấn quán Đại học Kansas, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Brochure for War Memorial of Korea/ Tập sách về đài tưởng niệm chiến tranh của Hàn quốc. Seoul/ Hán thành, Hàn quốc: không ghi nxb.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Buchanan, Sherry. <i>Vietnam Zippos: American Soldiers’ Engravings and Stories/ Những hộp quẹt Zippo Việt nam: Những chữ khắc và những câu chuyện của lính Mĩ ,</i> 1965‒1973: Chicago: Ấn quán Đại học Chicago, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bùi Thạc Chuyên. <i>Living in Fear/ Sống trong sợ hãi</i>. Hà nội: Xưởng phim truyện Việt nam, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Butler, Judith. <i>Frames of War: When Is Life Grievable?/ Những khung về chiến tranh: Khi nào sự sống đáng tiếc thương? </i> New York: Verso, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence/ Đời sống mong manh: Những quyền năng của tiếc thương và bạo lực</i>. New York: Verso, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Butler, Robert Olen. <i>A Good Scent from a Strange Mountain/ Một hương thơm đến từ núi lạ/ Bửu sơn kì hương</i>. New York: Henry Holt, 1992.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cao, Lan. <i>The Lotus and the Storm/ Bông sen và bão tố</i>. New York: Nxb Viking, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Calverley, Bod. “Next Generation War Games” (“Những trò chơi điện tử chiến tranh thế hệ kế tiếp”). <i>USC Trojan family Magazine/ Tạp chí gia đình Đội bóng Chày thành Troy</i>, Đại học Nam California, Số mùa Xuân năm 2002. <a href="http://www.usc.edu/dept/pubrel/trojan_family/spring02/WarGames/WarGames_pg1.html">http://www.usc.edu/dept/pubrel/trojan_family/spring02/WarGames/WarGames_pg1.html</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cargill, Mary Terrell, và Jade Ngọc Quang Huỳnh, biên tập. <i>Voices of Vietnamese Boat People: Nineteen Narratives of Escape and Survival/ Những tiếng nói của Thuyền nhân Việt nam: Mười chín truyện kể về đào thoát và sống sót</i>. Jefferson, tiểu bang Bắc Carolina: McFarland, 2001. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Caruth, Cathy. <i>Unclaimed Experience: Trauma, Narrative, and History (Trải nghiệm không tuyên xưng: Chấn thương, tự sự, và lịch sử)</i>. Baltimore: Ấn quán Đại học Johns Hopkins, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cha, Dia. <i>Dia’s Story Cloth (Tấm vải chuyện kể của Dia)</i>. Denver: Denver Museum of Natural History/ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Denver, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chandler, David. <i>Voices from S-21: Terror and History in Pol Pot’s Secret Prison/ Những tiếng nói từ nhà tù S-21: Khủng bố và lịch sử trong nhà tù bí mật của Pol Pot</i>. Berkeley: Ấn quán Đại học California, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chang, Juliana. <i>Inhuman Citizenship: Traumatic Enjoyment and Asian American Literature/ Quyền công dân phi nhân: Hưởng thụ chấn thương và văn học Mĩ gốc châu Á</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cheah, Pheng. <i>Inhuman Conditions: On Cosmopolitanism and Human Rights/ Những điều kiện phi nhân: Về chủ nghĩa thế giới và nhân quyền</i>. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cheah, Pheng, và Bruce Robbins, biên tập. <i>Cosmopolitics: Thinking and Feeling Beyond the Nation/ Chính trị thế giới: Suy nghĩ và cảm thụ vượt ngoài quốc gia.</i> Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chen, Kuan-Hsing [Trần Quang Hưng]. <i>Asia as Method: Toward Deimperialization/ Châu Á như phương pháp: Hướng về sự giải trừ đế quốc hoá</i>. Durham: Ấn quán Đại học Duke, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ch’ien, Evelyn. <i>Weird English/ Tiếng Anh lạ lẫm</i>. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 2005. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chin, Frank và Jeffery Paul Chan. “Racist Love”/ “Ái tình vị chủng.” Trong <i>Seeing through Shuck/ Nhìn thấu suốt vỏ bọc</i>, biên tập do Richard Kostelanetz, tr. 65‒79. New York: Nxb Ballantine Books, 1972.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiu, Jeannie. “ ‘I Salute the Spirit of My Communities’: Autoethnographic Innovations in Hmong American Literature”/ “ ‘Tôi kính chào tinh thần của những cộng đồng của tôi’: Những canh tân sắc tộc tự động trong văn học Hoa kì Hmong.” <i>College Literature/ Văn học cao đẳng </i>tập 31, số 3 (2004): tr. 43‒69.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cho, Grace. <i>Haunting the Korean Diaspora: Shame, Secrecy, and the Forgotten War/ Ám ảnh cõi phân tán Triều tiên: Ô nhục, bí mật, và cuộc chiến bị lãng quên</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Choi, Chungmoo. “The Discourse of Decolonization and Popular Memory: South Korea”/ “Diễn ngôn của sự giải trừ thuộc địa và kí ức dân gian: Nam Triều tiên.” <i>positions: east asia cultures critique/ lập trường: phê phán những văn hoá á đông </i>tập 1, số 1 (1993): tr. 77 tới 102.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chong, Denise. <i>The Girl in the Picture: The Story of Kim Phuc, Whose Image Altered the Course of the Vietnam War/ Cô gái trong bức ảnh: Câu chuyện về Kim Phúc, hình ảnh đã biến cải dòng chiến tranh Việt nam</i>. New York: Nxb Viking Adult/ Tủ sách thành niên, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chong, Sylvia Shin Huey. <i>The Oriental Obscene: Violence and Racial Fantasies in the Vietnam Era/ Cái tục tĩu phương Đông: Bạo lực và những hoang tưởng chủng tộc trong kỉ nguyên Việt nam</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chow, Rey. <i>Ethnics after Idealism: Theory-Culture-Ethnicity-Reading/ Sắc tộc sau chủ nghĩa lí tưởng: Lí thuyết-Văn hoá-Sắc tộc-Việc đọc</i>. Bloomington: Ấn quán Đại học Indiana, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Choy, Christine và Dai Sil Kim-Gibson. <i>Sa-I-Gu (tháng 4 ngày 29 </i>[1992])<i> </i>. San Francisco: CrossCurrent Media: Distributed by national Asian American Telecommunications Association/ Phương tiện truyền thông giao lưu: Phân phối bởi Hiệp hội Viễn thông Hoa kì châu Á toàn quốc, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Christopher, Renny. <i>The Viet Nam War/ the American War: Images and Representations in Euro-American and Vietnamese Exile Narratives (Chiến tranh Việt nam/ chiến tranh Hoa kì: Hình ảnh và những tái hiện trong những tự sự Âu Mĩ và người Việt lưu vong</i>. Amherst: Ấn quán Đại học Massachusetts, 1995.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Clifford, James. <i>Routes: Travel and Translation in the Late Twentieth Century/ Những lộ tuyến: Du hành và chuyển dịch cuối thế kỉ 20</i>. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Connerton, Paul. <i>How Modernity Forgets/ Tính hiện đại quên lãng ra sao</i>. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Seven Types of Forgetting”/ “Bảy kiểu quên lãng.” <i>Memory Studies/ Nghiên cứu kí ức </i>tập 1, số 1 (2008): tr. 59‒71.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Conquergood, Dwight. “fabricating Culture: The Textile Art of Hmong Refugee Women”/ “chế tạo Văn hoá: Nghệ thuật thêu dệt của phụ nữ tị nạn Hmong.” Trong <i>Performance, Culture, and Identity/ trình diễn, văn hoá, và căn cước</i>, biên tập do Elizabeth C. Fine và Jean Haskell Speer, tr. 207‒48. Westport, tiểu bang Connecticut: Nxb Praeger, 1992.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Coppola, Eleanor<i>. Hearts of Darkness/ Những trái tim của hắc ám</i>. Hollywood: Paramount Home Entertainment/ Paramount giải trí tại gia, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Coppola, Francis Ford. <i>Apocalypse Now/ Tận thế lúc này (điện ảnh)</i>. Santa Monica: Hãng phim Lionsgate, 1978.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cotter, Hollan. “Two Sides’ Viewpoints on the War in Vietnam”/ “ Những quan điểm Hai phía về chiến tranh Việt nam.” <i>New York Times/ Thời báo New York</i>, số ra ngày 9 tháng 12, 2005, tr. E35.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cumings, Bruce. <i>The Korean War: A History/ Chiến tranh Triều tiên: Một lịch sử</i>. New York: Nxb Modern Library, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “The Korean War: What Is Its that We Are Remembering to Forget?”/ Chiến tranh Triều tiên:<i> </i>Nó ra sao mà chúng ta đang nhớ để quên đi?” Trong <i>Ruptured Histories: War, Memory, and the Post-Cold War in Asia/ Những lịch sử bị gián đoạn: Chiến tranh, kí ức, và thời hậu chiến tranh lạnh ở châu Á</i>, biên tập do Sheila Miyoshi Jager và Rana Mitter, tr. 266‒90. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “The Northeast Asian Political Economy”/ “Nền kinh tế chính trị Đông Bắc châu Á.” Trong <i>What Is in a Rim? Critical Perspectives on the Pacific Region Idea/ Trong một vành đai là gì? Những viễn kiến phê phán về ý niệm vùng Thái bình dương</i>, biên tập do Arif Dirlik, tr. 99‒141. Lanham, tiểu bang Maryland: Nxb Rowman và Littlefield, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đặng Nhật Minh. Speech given at “Dreaming of Peace: Vietnamese Filmmakers Move from War to Reconciliation”/ “Diễn từ tại cuộc hội thảo: Mơ về hoà bình: những nhà làm phim Việt nam chuyển từ chiến tranh sang hoà giải,” University of Southern California/ Đại học Nam Carlifornia, 23 tháng 1, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đặng Thuỳ Trâm. <i>Last Night I Dreamed of Peace/ Đêm qua tôi mơ về hoà bình</i>. New York: Nxb Harmony Books, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Nhật Ký Đặng Thuỳ Trâm</i>. Hà nội: Nhà Xuất Bản Hội Nhà Văn, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Davey, Monica. “In Kansas, Proposed Monument to a Wartime Friendship Tests the Bond”/ “Tại Kansas, Đài tưởng niệm được đề nghị cho một tình hữu nghị thời chiến trắc nghiệm mối liên kết.” <i>New York Times/ Thời báo New York</i>, 2 tháng, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Davies, Nick. “Vietnam 40 Years On: How a Communist Victory Gave Way to Capitalist Corruption”/ “Việt nam 40 năm tiếp diễn: Một chiến thắng cộng sản chủ nghĩa nhường lối cho sự tham nhũng Tư bản chủ nghĩa ra sao.” <i>The Guardian/ Nhật báo Người Canh giữ </i>[Vương quốc Anh], 22 tháng 4, 2015.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">de Palma, Brian. <i>Casualties of War/ Những thương vong của cuộc chiến</i>. Burbank, tiểu bang California: Hãng phim Columbia, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Redacted/ Biên tập lại</i>. Los Angeles: Magnolia Home Entertainment/ Magnolia giải trí tại gia, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Debord, Guy. <i>Society of the Spectacle/ Xã hội của cảnh tượng</i>. Detroit: Nxb Black & Red, 1983.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Derrida, Jacques. <i>On Cosmopolitanism and Forgiveness/ Về chủ nghĩa thế giới và sự tha thứ</i>. New York: Nxb Routledge, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Díaz, Junot. <i>The Brief Wondrous Life of Oscar Wao/ Cuộc đời kì diệu ngắn ngủi của Oscar Wao</i>. New York: Nxb Riverhead Books, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dick, Kirby và Amy Ziering Kofman. <i>Derrida</i>. New York: Zeigeist Films: Jane Doe Films/ Điện ảnh tinh thần thời đại, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Didion, Joan. <i>Blue Nights/ Những đêm u buồn</i>. New York: Nxb Knopf, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đinh Linh. <i>Love like Hate/ Yêu như Ghét.</i> New York: Nxb Seven Stories Press, 2010. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Douzinas, Costas. <i>Human Rights and Empire: The Political Philosophy of Cosmopolitanism/ Nhân quyền và đế chế: Triết học chính trị thế giới</i>. New York: Nxb Routledge-Cavendish, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dowd, Mauren. “After the War: White House Memo; War Introduces a Tougher Bush to Nation”/ “Sau cuộc chiến: Giác thư Nhà trắng; chiến tranh giới thiệu một Bush cương nghị hơn với quốc gia.” <i>New York Times/ Thời báo New York</i>, số 1 tháng 3, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">DuBois, W. E. B. <i>The Souls of Black Folk/ Những linh hồn của người da đen</i>. New Haven, tiểu bang Connecticut: Ấn quán Đại học Yale, 2015.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dudziak, Mary L. <i>War Time: An Idea, Its History, Its Consequences/ Thời chiến: Một ý niệm, lịch sử, những hậu quả của nó</i>. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2013.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Duiker, William J. <i>Ho Chi Minh: A Life/ Hồ Chí Minh: Một tiểu sử</i>. New York: Nxb Hyperion, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dumbrell, John và David Ryan, biên tập. <i>Vietnam in Iraq: Tactics, Lessons, Legacies and Ghosts/ Việt nam ở Iraq: Những chiến thuật, bài học, di sản, và hồn ma</i>. New York: Nxb Routledge, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dunlop, Nic. <i>The Lost Executioner: A Journey to the Heart of the Killing Fields/ Đao phủ thất tu: Một cuộc du hành vào lòng của những cánh đồng tàn sát</i>. New York: Nxb Walker và Công ty, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương, Lan. <i>Treacherous Subjects: Gender, Culture, and Trans-Vietnamese Feminism/ Những chủ đề phản trắc: Phái tính, văn hoá, và chủ nghĩa nữ quyền xuyên Việt nam</i>. Philadelphia: Ấn quán Đại học Temple, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương Thu Hương. <i>Novel without a Name/ Tiểu thuyết vô đề</i>. New York: Nxb Penguin, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Eastwood, Clint<i>. Gran Torino</i>. Burbank, tiểu bang California: Warner Video tại gia, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Edelman, Lee. <i>No Future: Queer Theory and the Death Drive/ Không tương lai: Lí thuyết về đồng tính và xung động chết</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Edkins, Jenny. <i>Trauma and the Memory of Politics/ Chấn thương và kí ức về chính trị</i>. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ehrhart, W. D. <i>Going Back: An Ex-Marine Returns to Vietnam/ Đi trở lại: Một cựu thuỷ quân lục chiến quay lại Việt nam </i>. Jefferson, tiểu bang Bắc Carolina: Nxb McFarland, 1987.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “The Invasion of Grenada.”/ “Cuộc xâm lăng Grenada” <a href="http://www.wdehrhart.com/poem-invasion-of-grenada.html">http://www.wdehrhart.com/poem-invasion-of-grenada.html</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ellison, Ralph. <i>Invisible Man/ Người vô hình</i>. New York: Nxb Vintage, 1995.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Espiritu, Yến Lê<i>. Body Counts: The Vietnam War and Militarized Refugees/ Đếm xác: Chiến tranh Việt nam và những người tị nạn được quân sự hoá.</i> Berkeley: Ấn quán Đại học California, 2014. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Faas, Horst và Tim Page, biên tập. <i>Requiem: By the Photographers Who Died in Vietnam and Indochina/ Cầu siêu: Bởi những nhiếp ảnh gia chết ở Việt nam và Đông dương</i>. New York: Nxb Random House, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Farocki, Harun. <i>Inextinguishable Fire/ Ngọn lửa không thể giập tắt</i>. Berlin: Deutsche Film- und Fernsehakademie Berlin (DFFB)/ Học viện truyền hình và điện ảnh Đức ở Berlin (viết tắt là DFFB), 1969.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fitzgerald, Frances. <i>Fire in the Lake: The Vietnamese and the Americans in Vietnam/ Lửa trong đầm: Người Việt nam và người Hoa kì ở Việt nam.</i> Boston: Nxb Back Bay Books, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Forster, E. M. <i>Aspects of the Novel/ Những phương tiện của tiểu thuyết</i>. New York: Nxb Harcourt, Brace, 1956. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Foucault, Michel. <i>The History of Sexuality: An Introduction/ Lịch sử về tính dục: Dẫn nhập.</i> Dịch từ nguyên bản tiếng pháp do Robert Hurley. 3 tập. New York: Nxb Vintage, 1990.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fox, Diane Niblack. “Fire, Spirit, Love, Story”/ “Khói lửa, tinh thần, tình yêu, truyện.” <i>Journal of Vietnamese Studies/ Chuyên san nghiên cứu Việt nam </i>tập 3, số 2 (Hè 2008): tr. 218‒21.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Freud, Sigmund. “Remembering, repeating, and Working-Through”/ “Hồi tưởng, lặp lại, và thông qua.” Trong <i>The Standard Edition of the Complete Works of Sigmund Freud/ Bản tiêu chuẩn toàn tập của Sigmund Freud</i>, tr. 147‒56. London: Nxb Hogarth Press, 1958.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Friedman, Thomas. “Isis and Vietnam”/ “Isis và Việt nam.” <i>New York Times/ Thời báo New York</i>, 28 tháng 10, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fuller, Samuel. <i>China Gate/ Ải Nam quan</i>. Los Angeles: Twentieth Century-Fox Film Corporation/ Tập đoàn điện ảnh Fox thế kỉ 20, 1957 (Điện ảnh): Republic Pictures Home Video/ Video tại gia điện ảnh cộng hoà, phát hành 1998 (thể thức VHS).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fussell, Paul. <i>The Great War and Modern Memory/ Đại chiến và kí ức hiện đại</i>. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 1975.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Garber, Marjorie. “Compassion”/ “Đồng cảm.” Trong <i>Compassion: The Culture and Politics of an Emotion/ Đồng cảm: Văn hoá và chính trị của một cảm xúc</i>, biên tập do Lauren Berlant, tr. 15‒27. New York: Nxb Routledge, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gardner, Lloyd C. và Marilyn Blatt Young. <i>Iraq and the Lessons of Vietnam, or, How, Not to Learn from the Past/ Iraq và những bài học Việt nam, hay làm sao không học từ quá khứ</i>. New York: Nxb W. W. Norton, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gilroy, Paul. <i>Against Race: Imagining Political Culture beyond the Color Line/ Chống chủng tộc: Hư cấu văn hoá chính trị vượt ngoài lộ tuyến sắc màu</i>. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Belknap thuộc ấn quán đại học Harvard, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Postcolonial Melancholia/ U sầu hậu thuộc địa</i>. New York: Ấn quán Đại học Columbia, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ginzburg, Natalia. <i>A Place to Live/ Một nơi để sống</i>. Tuyển tập luận văn trích dịch từ nguyên bản tiếng Italia do Lynne Sharon Schwartz. New York: Nxb Seven Stories Press, 2002.<i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Goldstein, Gordon M. và Frederick Logevall. “Will Syria Be Obama’s Vietnam?”/ “Liệu Syria sẽ trở thành Việt nam của Obama chăng?” <i>New York Times/ Thời báo New York</i>, 7 tháng 10, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gómez-Barris, Macarena. <i>Where Memory Dwells: Culture and State Violence in Chile/ Nơi kí ức cư ngụ: Văn hoá và bạo động nhà nước ở Chile.</i> Berkeley: Ấn quán Đại học California, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gooding-Williams, Robert, biên tập. <i>Reading Rodney King, Reading Urban Uprising/ Đọc Rodney King, đọc nổi dậy thành thị</i>. New York: Nxb Routledge, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gordon, Avery F. <i>Ghostly Matters: Haunting and the Sociological Imagination/ Chuyện ma: Ám ảnh và hư cấu xã hội học.</i> Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Greene, Graham. <i>The Quiet American/ Người Mĩ trầm lặng</i>. New York: Nxb Penguin, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Griswold, Charles L. <i>Forgiveness: A Philosophical Exploration/ Tha thứ: Một thăm dò triết học</i>. New York: Ấn quán Đại học Cambridge, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Grossman, David<i>. On Killing: The Psychological Cost of Learning to Kill in War and Society/ Về việc giết: Tổn phí tâm lí về việc học để giết trong chiến tranh và xã hội</i>. Boston: Nxb Back Bay Books, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Guevara, Che. <i>On Vietnam and World Revolution/ Về Việt nam và cách mạng thế giới. </i>New York, Nxb Merit Publishers, 1967.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gustafsson, Mai Lan. <i>War and Shadows: The Haunting of Vietnam/ Chiến tranh và những chiếc bóng: Sự ám ảnh của Việt nam.</i> Ithaca, New York: Ấn quán Đại học Cornell, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hagopian, Patrick. <i>The Vietnam War in American Memory: Veterans, Memorials, and the Politics of Healing/ Chiến tranh Việt nam và kí ức Hoa kì: Cựu chiến binh, tưởng niệm và chính trị về chữa lành</i>. Amherst: Ấn quán Đại học Massachusetts, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Halbwachs, Maurice. <i>On Collective Memory/ Về kí ức tập thể</i>. Chicago: Ấn quán Đại học Chicago, 1992.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hass, Kristen. <i>Carried to the Wall: American Memory and the Vietnam Veterans Memorial/ Được mang tới bức tường: Kí ức Hoa kì và đài tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam</i>. Berkeley: Ấn quán Đại học California, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hayslip, Le Ly, với sự hợp tác của James Wurts<i>. When Heaven and Earth Changed Places/ Khi đất trời đảo lộn</i>. New York: Nxb Doubleday, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Heinemann, Larry. <i>Black Virgin Mountain: A Return to Vietnam/ Núi Bà đen: Một chuyến quay lại Việt nam</i>. New York: Nxb Vintage, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Close Quarters/ Cận kề</i>. New York: Nxb Vintage, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Paco’s Story/ Chuyện của Paco.</i> New York: Nxb Vintage Đương đại, 1986.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hellman, John. <i>American Myth and The Legacy of Vietnam/ Huyền thoại Mĩ và Di sản Việt nam</i>. New York: Ấn quán Đại học Columbia, 1986.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herman, Judith Lewis. <i>Trauma and Recovery/ Chấn thương và phục hồi</i>. London: Nxb Pandora, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herr, Michael. <i>Dispatches/ Những bản tin phát đi</i>. New York: Nxb Vintage, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hinton, Devon E., Dara Chhean và Vuth Pich, M. H. Pollack, Scott P. Orr và Roger K. Pitman. “Assessment of Posttraumatic Stress Disorder in Cambodian Refugees using the Clinician-Administered PTSD Scale: Psychometric Properties and Symptom Severity.”/ “Thẩm định về rối loạn u uất sau chấn thương nơi những người tị nạn Campuchia sử dụng than rối loạn u uất sau chấn thương: Những tính chất trắc lượng tâm lí và sự trầm trọng của triệu chứng.” <i>Journal of Traumatic Stress/ Chuyên san về u uất chấn thương </i>tập<i> </i>19, số 3 (2006): tr. 405‒9.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hirsch, Marianne. <i>Family frames:</i> <i>Photography, Narrative, and Postmemory/ Những khung gia đình: Nhiếp ảnh, tự sự, và hậu kí ức</i>. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “From ‘the Generation of Postmemory’ ”/ “Từ ‘thế hệ của hậu kí ức.’ ” Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy, tr. 346‒47. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hollinger, David. “Not Universalists, Not Pluralists: The New Cosmopolitans Find Their Own Way”/ “Chẳng phải đại đồng, chẳng phải đa nguyên: Những người theo chủ nghĩa thế giới mới thấy ra đường đi của chính họ.” Trong <i>Conceiving Cosmopolitanism: Theory, Context, and Practice/ Quan niệm về chủ nghĩa thế giới: Lí thuyết, khung cảnh, và thực hành</i>, biên tập do Steven Vertovec và Robin Cohen, tr. 227‒39. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hong, Cathy Park. “Delusions of Whiteness in the Avant-Garde”/ “Những hoang tưởng về màu trắng trong tiền tệ.” Lana Turner 7 (2015). <a href="http://arcade.stanford.edu/content/delusions-whiteness-avant-garde">http://arcade.stanford.edu/content/delusions-whiteness-avant-garde</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hughes, Theodore. “Locating the Revolutionary Subject: Hwang Suk-Young’s <i>The Shadow of Arms</i>”/ “Định vị chủ thể cách mạng: <i>Bóng che vũ khí </i>của<i> </i>Hwang Suk-Young/ Hoàng Triết Ánh.” Munbal-ri, Hàn quốc: Nxb Changbi, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương Thu Hương. <i>Paradise of the Blind/ Thiên đường mù</i>. New York: Nxb William Morrow, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Huyssen, Andreas. <i>Present Pasts: Urban Palimpsests and the Politics of Memory/ Những quá khứ hiện diện: Những vết ngấn thành thị và chính trị của kí ức</i>. Stanford, tiểu bang California: Ấn quán Đại học Stanford, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hwang, Sok-Yong/ Hoàng Triết Ánh. <i>The Shadow of Arms/ Bóng che vũ khí</i>. Dịch từ tiếng Hàn qua tiếng Anh do Chun Kyung-Ja. New York: Nxb Seven Stories Press, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hyde, Lewis. <i>The Gift: Creativity and the Artist in the Modern World/ Quà tặng: Tính sáng tạo và nghệ sĩ trong thế giới hiện đại</i>. New York: Nxb Vintage, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Irwin, Don. “Viet Reparations Ruled Out”/ “Bồi thường chiến tranh Việt nam bị gạt bỏ.” <i>Los Angeles Times/ Thời báo Los Angeles</i>, 25 tháng 3, 1977, tr. 1.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Isaacs, Arnold R. <i>Vietnam Shadows: The War; Its Ghosts, and Its Legacy/ Những cái bóng Việt nam: Chiến tranh; Những hồn ma và di sản</i>. Baltimore: Ấn quán Đại học The Johns Hopkins, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ivens, Joris, William Klein, Claude Lelouch, Agnès Varda, Jean-Luc Godard, Chris Marker, Michèle Ray và Alain Resnais. <i>Loin du Vietnam/ Xa Vệt nam</i>. Paris: Société pour le Lancement des Oeuvres Nouvelles (SLON)/ Nxb Hiệp hội phát động những tác phẩm mới (viết tắt là SLON), 1967.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Iyer, Pico. <i>Video Night in Kathmandu/ Đêm video ở Kathmandu</i>. New York: Nxb Vintage, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jager, Sheila Miyoshi. “Monumental Histories: Manliness, the Military, and the War Memorial”/ “Những lịch sử về tượng đài: Hùng tính, quân sự, và tưởng niệm chiến tranh.” <i>Public Culture/ Văn hoá công cộng </i>tập 14, số 2 (2002): tr. 387‒409.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jager, Sheila Miyoshi và Jiyul Kim. “The Korean War after the Cold War”/ “Chiến tranh Triều tiên sau Chiến tranh Lạnh.” Trong <i>Ruptured Histories: War, Memory, and the Post-Cold War in Asia/ Những lịch sử bị gián đoạn: Chiến tranh, kí ức, và hậu Chiến tranh Lạnh ở châu Á,</i> biên tập do Sheila Miyoshi Jager và Rana Mitter, tr. 233‒65. Cambridge, Massachusetts: Ấn quán Đại học Cambridge, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">James, William. <i>The Moral Equivalent of War, and Other Essays: And Selections from Some Problems of Philosophy/ Tương đương luân lí với chiến tranh và những tiểu luận khác: Và trích tuyển từ một số vấn đề triết học</i>. New York: Nxb Harper & Row, 1971.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Janette, Michelle. <i>Mỹ Việt: Vietnamese American Literature in English/ Mỹ Việt: Văn học Hoa kì gốc Việt bằng tiếng Anh, 1962‒tới nay.</i> Honolulu: Ấn quán Đại học Hawaii, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jeffords, Susan. <i>The Remasculinization of America: Gender and the Vietnam War/ Sự tái nam nhi hoá của Hoa kì: Phái tính và chiến tranh Việt nam</i>. Bloomington: Ấn quán Đại học Indiana, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jeong, Ji-Yeong/ Trịnh Trí Vịnh (đạo diễn Nam Hàn). <i>White Badge/ Phù hiệu trắng </i>(điện ảnh). Costa Mesa, tiểu bang California: Phân phối bởi Vanguard Cinema/ Điện ảnh Tiền phong, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ha Jin/ Cáp Kim. <i>The Writer as Migrant/ Nhà văn như là di dân</i>. Chicago: Ấn quán Đại học Chicago, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Johnson, Chalmers. <i>The Sorrows of Empire: Militarism, Secrecy, and the End of the American Republic/ Những nỗi buồn đế chế: Quân phiệt, bí mật, và sự kết liễu của cộng hoà Hoa kì</i>. New York: Nxb Metropolitan Books, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kant, Immanuel. <i>To Perpetual Peace: A Philosophical Sketch/ Hướng tới hoà bình vĩnh cửu: Một phác hoạ triết học. </i>Phiên dịch từ nguyên bản tiếng Đức sang tiếng Anh do Ted Humphrey. Indianapolis: Nxb Hackett Publishing, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kaplan, Caren. <i>Questions of Travel: Postmodern Discourses of Displacement/ Những vấn đề về du hành: Những diễn ngôn hậu hiện đại về sự dời chỗ.</i> Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Karlin, Wayne. <i>Wandering Souls: Journeys with the Dead and the Living in Viet Nam/ Những linh hồn lang thang: Những cuộc hành trình với người chết và người sống ở Việt nam.</i> New York: Nxb Nation Books, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>War Movies: Journeys to Viet Nam: Scenes and Out-Takes/ Phim ảnh Chiến tranh: Những hành trình tới Việt nam: Những cảnh tượng và những đoạn phim bị loại</i>. Willimantic, tiểu bang Connecticut: Nxb Curbstone Press, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Karlin, Wayne, Lê Minh Khuê và Trương Vũ, biên tập. <i>The Other Side of Heaven: Post-War Fiction by Vietnamese and American Writers/ Phía bên kia Trời: Hư cấu hậu chiến của các nhà văn Việt nam và Hoa kì</i>. Willimantic, tiểu bang Connecticut: Nxb Curbstone Press, 1995.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Keen, Suzanne. <i>Empathy and the Novel/ Đồng cảm và tiểu thuyết</i>. Oxford: Ấn quán Đại học Oxford, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kellogg, Ray và John Wayne. <i>The Green Berets/ Mũ nồi xanh </i>[lính biệt kích Mĩ]. Burbank, tiểu bang California: Warner Home Video, 1968.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kennedy, John F. “Remarks of Senator John F. Kennedy at the Conference on Vietnam Luncheon in the Hotel Willard, Washington, D.C.” / “Nhận xét của Thượng nghĩ sĩ John F. Kennedy tại bữa ăn trưa hội thảo về Việt nam trong khách sạn Willard ở thủ đô Washington, Đặc khu Colombia.” <a href="http://www.jfklibrary.org/Research-Aids/JFK-Speeches/Vietnam-Conference-Washington-DC_19560601.aspx">http://www.jfklibrary.org/Research-Aids/JFK-Speeches/Vietnam-Conference-Washington-DC_19560601.aspx</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kim Hyun Sook/ Kim Hiền Thục. “Korea’s ‘Vietnam Question’: War Atrocities, National Identity, and Reconciliation in Asia”/ “ ‘Vấn đề Việt nam’ của Hàn quốc: Tàn ác chiến tranh, căn cước quốc gia, và hoà giải ở châu Á.” <i>positions: east asia cultures critique/ lập trường: phê phán những văn hoá á đông</i> tập 9, số 3 (2001): tr. 621‒34.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kim, Jodi. <i>Ends of Empire: Asian American Critique and the Cold War/ Những kết thúc của đế chế: Phê phán Hoa kì gốc châu Á và Chiến tranh Lạnh</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kim, Kyung Hyun. <i>The Remasculinization of Korean Cinema/ Sự tái nam nhi hoá của điện ảnh Hàn quốc</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kim, Nadia Y. <i>Imperial Citizens: Koreans and Race from Seoul to LA/ Những công dân đế chế: Người Hàn quốc và chủng tộc từ Seoul tới Los Angeles</i>. Ấn quán Đại học Stanford, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King, Martin Luther, Jr. “Address at the Fourth Annual Institute on Nonviolence and Social Change at Bethel Baptist Church”/ “Diễn từ tại học viện thường niên lần thứ 4 về bất bạo động và thay đổi xã hội tại nhà thờ Bethel Baptist .” Trong <i>The Martin Luther King, Jr. Papers Project/ Dự án tư liệu Martin Luther King Jr.,</i> biên tập do Clayborne Carson. <a href="http://swap.stanford.edu/20141218225548/http:/mlk-kpp01.stanford.edu/primarydocuments/Vol5/3Dec1959_AddressattheFourthAnnualInstiteconNonviolenceandSo.pdf">http://swap.stanford.edu/20141218225548/http://mlk-kpp01.stanford.edu/primarydocuments/Vol5/3Dec1959_AddressattheFourthAnnualInstiteconNonviolenceandSo.pdf</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Beyond Vietnam”/ “Vượt ngoài Việt nam.” Trong <i>A call to Conscience: The landmark Speeches of Dr. Martin Luther King, Jr</i>./ <i>Một lời kêu gọi tới lương tâm: Những diễn văn đánh dấu của tiến sĩ Martin Luther King Jr</i>., biên tập do Clayborne Carson và Kris Shepard, 133‒64. New York: Nxb Warner Books, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingsolver, Barbara. “A Pure, High Note of Anguish”/ “Một cung bậc, cao thuần khiết về khắc khoải.” <i>Los Angeles Times/ Thời báo Los Angeles</i>, 23 tháng 9, 2001. <a href="http://articles.latimes.com/2001/sep/23/opinion/op-48850">http://articles.latimes.com/2001/sep/23/opinion/op-48850</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Maxine Hong Kingston/ Than đình Đình. <i>China Men/ Đàn ông Trung quốc</i>. New York: Nxb Knopf, 1980.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>The Fifth Book of Peace/ Cuốn sách thứ năm về hoà bình</i>. New York: Nxb Knopf, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>The Woman Warrior/ Nữ chiến sĩ</i>. New York: Nxb Vintage Quốc tế, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kinnell, Galway. <i>The Book of Nightmares/ Sách về những ác mộng</i>. New York: Nxb Mariner Books, 1973.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kinney, Katherine. <i>Friendly Fire: American Images of the Vietnam War/ Hoả lực bạn: Những hình ảnh Hoa kì về chiến tranh Việt nam</i>. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kipling, Rudyard. <i>Kipling: Poems (Everyman’s Library)/ Thơ Kipling (Tủ sách của mọi người).</i> New York: Nxb Knopf, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kirk, Don. “Confronting Korea’s Agony in Vietnam”/ “Giáp mặt với sự khắc khoải của Hàn quốc ở Việt nam.” <i>New York Times/ Thời báo New York</i>, 28 tháng 9, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kong, Su-chang. <i>R-Point/ Điểm R </i>. Seoul: CJ Entertainment/ CJ Giải trí (phân phối phim ảnh), 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kwon, Heonik. <i>After the Massacre: Commemoration and Consolation in Ha My and My Lai/ Sau cuộc tàn sát: Tưởng niệm và an ủi ở Hà My và Mỹ Lai.</i> Berkeley: Ấn quán Đại học California, 2006.<i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, Milan. <i>The Book of Laughter and Forgetting/ Cuốn sách của cười vang và lãng quên</i>. New York: Nxb HarperPerennial, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kuras, Ellen và Thavisouk Phrasavath. <i>The Betrayal (Nerakhoon)/ Sự phản bội (Nerakhoon)</i>. Rockland, New York: Điện ảnh Pandinlao/ Pandinlao Films, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Laderman, Scott. <i>Tours of Vietnam: War, Travel Guides, and Memory/ Những chuyến đi vòng Việt nam: Chiến tranh, hướng dẫn du lịch, và kí ức</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Andrew Lâm. <i>Perfume Dreams: Reflections on the Vietnamese Diaspora/ Những giấc mộng thơm: Suy tư về sự phân tán của người Việt</i>. Berkeley, tiểu bang California: Nxb Heyday Books, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wendy Wilder Larsen và Trần Thị Nga. <i>Shallow Graves: Two Women and Vietnam/ Những nấm mồ nông: Hai người đàn bà và Việt nam</i>. New York: Nxb Random House, 1986.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“The Latehomecomers”/ “Những người về nhà muộn màng.” <i>Entertainment Weekly/ Giải trí hàng tuần</i>, 11 tháng 4, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mark Atwood Lawrence. <i>The Vietnam War: A Concise International History/ Chiến tranh Việt nam: Lịch sử quốc tế súc tích</i>. New York: Nxb Anchor Books, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê Nam. <i>The Boat/ Con thuyền.</i> New York: Nxb Alfred A. Knopf, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">lê thị diễm thuý. <i>The Gangster We Are All Looking For/ Tên cướp tất cả chúng ta đang lùng kiếm.</i> New York: Nxb Anchor Books, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lee, Jin-kyung. “Surrogate Military, Subimperialism, and Masculinity: South Korea in the Vietnam War, 1965‒1973”/ “Lính đánh thuê, chủ nghĩa đế quốc hạ đẳng, và nam tính: Nam Hàn trong chiến tranh Việt nam, 1965‒1973.” <i>positions: east asia cultures critique/ lập trường: phê phán những văn hoá á đông </i> tập 17, số 3 (2009): tr. 655‒82.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lee, Jun-ik/ Lí Tuấn Ích. <i>Sunny/ Ánh dương </i>(điện ảnh). Seoul: Tiger Pictures/ Hãng phim con Cọp, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lesser, William. “Presence of Mind: The Photographs of Philip Jones Griffiths”/ “Lanh trí: Những tấm ảnh chụp của Philip Jones Griffiths.” Tập san nhiếp ảnh <i>Aperture/ Khẩu độ </i>số 190 (2008). <a href="http://www.aperture.org/jonesgriffiths/">http://www.aperture.org/jonesgriffiths/</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Levinas, Emmanuel. <i>Totality and Infinity: An Essay on Exteriority/ Toàn thể tính và vô hạn: Một luận văn về tính ngoại tại</i>. Dịch từ nguyên bản tiếng Pháp do Alphonso Lingis. Pittsburgh: Ấn quán Đại học Duquesne, 1969.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Leys, Ruth. <i>Trauma: A Genealogy/ Chấn thương: Phả hệ</i>. Chicago: Ấn quán Đại học Chicago, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lieu, Nhi T. <i>The American Dream in Vietnamese/ Giấc mộng Hoa kì trong người Việt nam</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lin Maya/ Lâm Anh. <i>Boundaries/ Những đường biên</i>. New York: Nxb Simon & Schuster, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lipsitz, George. <i>Time Passages: Collective Memory and American Popular Culture/ Thời gian trôi qua: Kí ức tập thể và văn hoá đại chúng Hoa kì</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 1990.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Logevall, Fredrik<i>. Embers of War: The Fall of an Empire and the Making of America’s Vietnam/ Tham tàn chiến tranh: Sự sụp đổ của một đế chế và sự tạo tác về Việt nam của Hoa kì.</i> New York: Nxb Random House, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Maguire, Peter. <i>Facing Death in Cambodia/ Giáp mặt cái chết ở Campuchia</i>. New York: Ấn quán Đại học Columbia, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Maier, Charles. “From ‘A Surfeit of Memory? Reflections on History, Melancholy, and Denial’ ” / “Từ ‘Một sự quá tải của kí ức? Suy tư về lịch sử, u sầu, và chối bỏ.’ ” Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy, tr. 442‒45. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Makuch, Eddie. “Destiny Reaches 16 Million Registered Users, Call of Duty Franchise Hits $11 Billion”/ “Trò chơi Destiny (Định mệnh) đạt con số 16 triệu người đăng kí sử dụng, phạm vi trách nhiệm nhượng quyền thương mại chạm tới 11 tỉ đô la.” Tạp chí trò chơi điện tử <i>Gamespot</i> (2015). Published electronically February 5/ Phát hành điện tử 5 tháng 2. <a href="http://www.gamespot.com/articles/destiny-reaches-16-million-registered-users-call-o/1100-6425136/">http://www.gamespot.com/articles/destiny-reaches-16-million-registered-users-call-o/1100-6425136/</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Malarney, Shaun. <i>Culture, Ritual and Revolution in Vietnam/ Văn hoá, nghi lễ, và cách mạng ở Việt nam</i>. London: Nxb Routledge-Curzon Press, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Malarney, Shaun Kingsley. “ ‘The Fatherland Remembers Your Sacrifice.’ ”/ “Tổ quốc ghi nhớ sự hi sinh của bạn.” Trong <i>The Country of Memory: Remaking the Past in Late Socialist Vietnam/ Xứ sở của kí ức: Tái tạo của quá khứ trong hậu kì nước Việt nam Xã hội Chủ nghĩa,</i> biên tập do Huệ-Tâm Hồ Tài, tr. 46‒47. Berkeley: Ấn quán Đại học California, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Margalit, Avishai. <i>The Ethics of Memory/ Đức lí của kí ức</i>. Cambridge, tiểu bang Massachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marker, Chris. <i>Sans Soleil/ Không có mặt trời.</i> Điện ảnh Pari: Xưởng phim Argos Films, 1983.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marling, Karal Ann và Robert Silberman. “The Statue at the Wall: The Vietnam Veterans Memorial and the Art of Remembering”/ “Pho tượng ở bức tường: Đài tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam và nghệ thuật về tưởng nhớ.” Trong <i>The United States and the Vietnam War: Historical Memory and Representation of the Vietnam War/ Hoa kì và chiến tranh Việt nam: Kí ức lịch sử về sự tái hiện chiến tranh Việt nam</i>, biên tập do Walter Hixson, tr. 122‒48. New York: Nxb Garland Publishing, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marshall, Grant N., Terry L. Schell, Marc N. Elliott, S. Megan Berthold và Chi-Ah Chun. “Mental health of Cambodian Refugees 2 Decades after resettlement in the United States”/ “Sức khoẻ tâm thần của những người tị nạn Campuchia sau 2 thập niên định cư ở Hoa kì.” Chuyên san của hiệp hội y khoa Hoa kì<i>/ </i><span style="background: white; color: #252525;">The Journal of the American Medical Association</span><i> </i>viết tắt là<i> JAMA </i>tập 294, số 5 (2005): tr. 571‒79.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Martini, Edwin A. <i>Invisible Enemies: The American War on Vietnam</i>, <i>1975‒2000/ Những kẻ thù vô hình: Chiến tranh Hoa kì lên Việt nam, 1975‒2000</i>. Amherst: Ấn quán Đại học Massachusetts, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marx, Karl và Friedrich Engels. <i>The German Ideology/ Hệ ý thức của nước Đức</i>. New York: Nxb Quốc tế/ International Publishers, 1970.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mbembe, Achille. “Necropolitics”/ “Chính trị thây ma.” <i>Public Culture/ Văn hoá công cộng </i>tập 15, số 1 (2003): tr. 11‒40.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McCarthy, Mary<i>. The Seventeenth Degree/ Vĩ tuyến 17</i>. New York: Nxb Harcourt Brace Jovanovich, 1974.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McGurl, Mark. <i>The Program Era: Postwar Fiction and the Rise of Creative Writing/ Kỉ nguyên thảo chương: Tiểu thuyết hậu chiến và sự hưng khởi của văn viết sáng tạo.</i> Cambridge, Masachusetts: Ấn quán Đại học Harvard, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McMahon, Robert J. “Contested Memory: The Vietnam War and American Society, 1975‒2001”/ “Kí ức bị tranh chấp: Chiến tranh Việt nam và xã hội Hoa kì, 1975‒2001.” Tập san <i>Diplomatic History/ Lịch sử ngoại giao </i>tập 26, số 2 (mùa Xuân 2002): tr. 159‒84.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Menand, Louis. <i>American Studies/ Nghiên cứu Hoa kì</i>. New York: Nxb Farrar, Straus & Giroux, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Merridale, Catherine. “War, Death, and Remembrance in Soviet Russia”/ “Chiến tranh, cái chết, và sự hồi tưởng ở Nga Xô.” Trong <i>War and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và hồi tưởng trong thế kỉ 20,</i> biên tập do Jay Winter và Emmanuel Sivan, tr. 61‒83. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Michaels, Walter Benn. <i>The Trouble with Diversity: How We Learned to Love Identity and Ignore Inequality/ Sự phiền nhiễu với tính đa phức: Chúng ta đã học ra sao để yêu quý căn cước và làm ngơ sự bất bình đẳng.</i> New York: Nxb Henry Holt, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Miles, Christopher và Moira Roth. <i>From Vietnam to Hollywood: Dinh Q. Lê/ Từ Việt nam tới Hollywood: Đỉnh Q. [Quang] Lê </i>(nhiếp ảnh)<i>.</i> Seattle: Nxb Marquand Books, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Milliot, Jim. “The PW Publishing Industry Salary Survey 2015: A Younger Workforce, Still Predominantly White”/ “Tuần san các nhà xuất bản công bố cuộc khảo sát 2015 về lương trong công nghệ: Một lực lượng lao động trẻ hơn vẫn chủ yếu là da trắng.” <i>Publishers Weekly/ Tuần san các nhà xuất bản</i>, October 16, 2015. <a href="http://www.publishersweekly.com/pw/by-industry-news/publisher-news/article/68405-publishing-industry-salary-survey-2015-a-younger-workforce-still-predominantly-white.html">http://www.publishersweekly.com/pw/by-industry-news/publisher-news/article/68405-publishing-industry-salary-survey-2015-a-younger-workforce-still-predominantly-white.html</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mishra, Pankaj. “Why Salman Rushdie Should Pause before Condemning Mo Yan on Censorship”/ “Vì sao Salman Rushdie nên khoan trước khi lên án Mặc ngôn về sự kiểm duyệt.” <i>The Guardian/ Nhật báo Người Canh giữ </i>[Vương quốc Anh], số ra ngày 13 tháng 12, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“MLK: A Riot Is the Language of the Unheard”/ “Martin Luther King: Một cuộc bạo loạn là ngôn ngữ của những người không đươc lắng nghe.” Đài truyền thanh truyền hình Columbia/ <span style="background: white; color: #252525;">Columbia Broadcasting System (CBS) báo cáo</span>, 2013. <a href="http://www.cbsnews.com/news/mlk-a-riot-is-the-language-of-the-unheard/">http://www.cbsnews.com/news/mlk-a-riot-is-the-language-of-the-unheard/</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mo Jo Sung [Jo Sung-mo]/ Tào Thành Mô. <i>Do You Know?/ Bạn có biết?</i>, ca khúc 2000. <a href="http://www.youtube.com/watch?v=dOhAT45KZHk">http://www.youtube.com/watch?v=dOhAT45KZHk</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Moon, Seungsook. <i>Militarized Modernity and Genderd Citizenship in South Korea/ Hiện đại tính quân sự hoá và quyền công dân theo phái tính ở Nam Hàn</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Morris, Errol. <i>The Fog of War/ Sương mù chiến tranh</i>. New York: Điện ảnh kinh điển Sony, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Morrison, Toni. <i>Beloved/ Yêu dấu.</i> New York: Nxb Knopf, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Moua, Mai Neng. <i>Bamboo among the Oaks: Contemporary Writing by Hmong Americans/ Cây tre giữa đám sồi: Văn viết hiện đại do người Hoa kì gốc Hmong</i>. St. Paul: Ấn quán hiệp hội lịch sử Minnesota, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyen, Bich Minh. <i>Pioneer Girl/ Giá tiên phong</i>. New York: Nxb Viking, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Cao Kỳ. <i>Buddha’s Child: My Fight to Save Vietnam/ Con cầu tự: Cuộc chiến đấu của tôi để cứu Việt nam</i>. New York: St. Martin’s Griffin, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Huy Thiệp. <i>The General Retires and Other Stories/ Tướng về hưu và những truyện khác</i>. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Không Khóc Ở California.” Trong <i>Tuyển Tập Truyện Ngắn Nguyễn Huy Thiệp</i>. Hà nội: Nhà xuất bản Phụ nữ, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyen, Mimi Thi. <i>The Gift of Freedom: War, Debt, and Other Refugee Passages/ Quà tặng tự do: Chiến tranh, món nợ và những đoạn đường tị nạn khác</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyen, Nathalie Huynh Chau. <i>Memory is Another Country: Women of the Vietnamese Diaspora/ Kí ức là một xứ sở khác: Phụ nữ của cõi phân tán Việt nam.</i> Santa Barbara, tiểu bang California: Nxb Praeger, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyen, Phuong. “The People of the Fall: Refugee Nationalism in Little Saigon since 1975‒2005”/ “Nhân dân của sự sụp đổ: Chủ nghĩa quốc gia tị nạn tại Sài gòn Nhỏ từ 1975‒2005.” Luận án tiến sĩ, Đại học Nam California, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Quí Đức. <i>Where the Ashes Are/ Nơi chốn tro tàn</i>. Reading, tiểu bang Massachusetts: Nxb Addison-Wesley, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyen, Viet Thanh. “The Authenticity of the Anonymous: Popular Culture and the Art of War”/ “Sự chân chính của cái vô danh: Văn hoá đại chúng và nghệ thuật chiến tranh.” Trong <i>Transpop: Korea Vietnam Remix/ Xuyên đại chúng Hàn quốc và tái phối Việt nam</i>, biên tập do Viet Le và Yong Soon Min, tr. 58‒67. Seoul: Trung tâm nghệ thuật Arko, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Impossible to forget, Difficult to Remember: Vietnam and the Art of Dinh Q. Lê”/ “Không thể quên, Khó để nhớ: Việt nam và nghệ thuật của Đỉnh Quang Lê.” <i>A Tapestry of Memories: The Art of Dinh Q. Lê/ Một tấm thảm của những kí ức: Nghệ thuật của Dinh Q. Lê</i>. Bellevue, tiểu bang Washington: Viện bảo tàng nghệ thuật Bellevue, 2007: tr. 19‒29.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Just Memory: War and the Ethics of Remembrance”/ “Kí ức công chính: Chiến tranh và đức lí của tưởng nhớ.” <i>American Literary History/ Tập san Lịch sử Nghệ thuật Hoa kì </i>tập 25, số 1 (2013): tr. 144‒63.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Refugee Memories and Asian American Critique”/ “Những kí ức của người tị nạn và phê phán Hoa kì gốc châu Á.” <i>positions: asia critique/ lập trường: phê phán châu á </i> tập 20, số 3 (2012): 911‒42.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Remembering War, Dreaming Peace: On Cosmopolitanism, Compassion and Literature”/ “Nhớ chiến tranh mơ hoà bình: Về chủ nghĩa thế giới, đồng cảm và văn học,” <i>Japanese Journal of American Studies/ Chuyên san Nhật bản về nghiên cứu Hoa kì</i>, số 20 (2009): tr. 1‒26.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Speak of the Dead, Speak of Viet Nam: The Ethics and Aesthetics of Minority Discourse”/ “Nói về người chết, nói về Việt nam: Đức lí về mĩ học của diễn ngôn thiểu số.” <i>New Centennial Review/ Tập san Bách niên mới </i>tập 6, số 2 (2007): tr. 7‒37.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “War, Memory and the Future”/ “Chiến tranh, kí ức và tương lai.” <i>The Asian American Literary Review/ Tập san văn học Hoa kì gốc châu Á </i>tập 1, số 2 (2010): tr. 279‒90.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “What Is the Political? American Culture and the Example of Viet Nam”/ “Tính chính trị là gì? Văn hoá Hoa kì và tấm gương Việt nam.” Trong <i>Asian American Studies after Critical Mass/ Nghiên cứu Hoa kì gốc châu Á sau khối lượng tới hạn</i>, biên tập do Kent A. Ono, tr. 19‒39. Tiểu bang Massachusetts: Nxb Blackwell Publishing, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn-Võ Thu-Hương. “Forking Paths: How Shall We Mourn the Dead?/ “Những lối rẽ: Chúng ta sẽ tiếc thương người chết ra sao?” <i>Amerasia Journal/ Chuyên san Mĩ Á </i>tập 31, số 2 (2005): tr. 157‒75.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nietzsche, Friedrich. <i>On the Advantage and Disadvantage of History for Life/ Về lợi ích và bất lợi của lịch sử cho cuộc sống</i>. Dịch từ nguyên bản tiếng Đức sang tiếng Anh do Peter Preuss. Indianapolis: Nxb Hackett Publishing, 1980.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “On the Genealogy of Morals”/ “Về phả hệ của luân lí.” Dịch từ nguyên bản tiếng Đức do Walter Kaufimann. Trong <i>Basic Writings of Nietzsche/ Những tác phẩm căn bản của Nietzsche</i>, tr. 437‒600. New York: Nxb Modern Library, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nora, Pierre. “Between Memory and History: <i>Les Lieux De Mémoire”/ </i>“Giữa kí ức và lịch sử:<i> Những địa chỉ của kí ức</i>.” <i>Representations/ Tập san tái hiện </i>tập 26 (Xuân 1989): tr. 7‒24.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “From ‘Reasons for the Current Upsurge in Memory’ ”/ “Từ ‘Những lí do cho sự trỗi dậy của kí ức.’ ” Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy, tr. 437‒41. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nussbaum, Martha. “Patriotism and Cosmopolitanism”/ “Chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa thế giới.” Trong <i>For Love of Country</i>?/ <i>Vì tình yêu xứ sở?</i>, biên tập do Martha Nussbaum, tr. 3‒17. Boston: Nxb Beacon Press, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Obama, Barack. “Presidential Proclamation—Veterans Day”/ “Tuyên bố của Tổng thống—Ngày cựu chiến binh.” 29 tháng 3, 2012. <a href="http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/03/29/presidential-proclamation-vietnam-veterans-day">http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/03/29/presidential-proclamation-vietnam-veterans-day</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Brien, Tim. <i>The Things They Carried/ Những thứ họ mang </i>(tiểu thuyết). New York: Nxb Mariner Books, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Connor, Flannery. <i>Mystery and Manners: Occasional Prose/ Huyền bí và lịch sự: Tuỳ bút</i>. New York: Nxb Farrar, Straus và Giroux, 1969.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Olick, Jeffrey K. <i>The Politics of Regret: On Collective Memory and Historical Responsibility/ Chính trị của tiếc thương: Về kí ức tập thể và trách nhiệm lịch sử</i>. New York: Nxb Routledge, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Olick, Jeffrey K., Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy. “Introduction”/ “Dẫn nhập.” Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy, tr. 3‒62. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ollman, Leah. “Dinh Q. Le at Shoshana Wayne”/ “Dinh Q. Le ở [phòng tranh] Shoshana Wayne.” <i>Art in America/ Tập san Nghệ thuật ở Hoa kì </i>tập 88, số 2 (tháng 2 2000): tr. 136.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Omi, Michael và Howard Winant. <i>Racial Formation in the United States/ Sự hình thành chủng tộc ở Hoa kì</i>. Bản thứ nhì. New York: Nxb Routledge, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ondaatje, Michael. <i>The English Patient/ Bệnh nhân người Anh</i>. New York: Nxb Vintage, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Reilly, Sarah. “Q&A: Doris Lessing Talks to Sarah O’Reilly about <i>The Golden Notebook”/ “</i>Hỏi và đáp: Doris Lessing nói chuyện với Sarah O’Reilly về <i>Sổ tay vàng kim</i>.” Trong Doris Lessing, <i>The Golden Notebook/ Sổ tay vàng kim</i>. New York: Harper Perennial, 2013. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Packer, George. “Obama and the Fall of Saigon”/ “Obama và sự sụp đổ của Sài gòn.” <i>New Yorker/ Tạp chí người New York</i>, 10 tháng 9, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Palumbo-Liu, David. <i>The Deliverance of Others: Reading Literature in a Global Age/ Sự giải thoát của những người khác: Việc đọc văn học trong một thời đại toàn cầu</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panh, Rithy. <i>The Missing Picture/ Tấm hình thiếu sót</i>. Paris: Arte France Cinema/ Điện ảnh Pháp quốc nghệ thuật, 2013.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>S-21: The Khmer Rouge Killing Machine/ S-21: Cỗ máy tàn sát Khmer đỏ</i>. Paris: Arte France Cinema/ Điện ảnh Pháp quốc nghệ thuật, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panh, Rithy và Christophe Bataille. <i>The Elimination/ Cuộc thanh toán</i>. Dịch từ nguyên bản tiếng Pháp do John Cullen. New York: Nxb The Other Press, 2013. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Papageorge, Tod. <i>American Sports, 1970: Or How We Spent the War in Vietnam/ Thể thao Hoa kì, 1970: Hay là chúng ta trải qua cuộc chiến ở Việt nam như thế nào</i>. New York: Nxb Aperture/ Khẩu độ, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Parikh, Crystal. <i>An Ethics of Betrayal: The Politics of Otherness in Emergent U.S. Literature and Culture/ Một đức lí về phản bội: Chính trị của tha nhân tính trong văn học và văn hoá Hoa kì hiện xuất</i>. New York: Ấn quán Đại học Fordham, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Park, Jinim. <i>Narratives of the Vietnam War by Korean and American Writers/ Những tự sự về chiến tranh Việt nam do các nhà văn Hàn quốc và Hoa kì</i>. New York: Nxb Peter Lang, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Paterniti, Michael. “Never Forget”/ “Đừng bao giờ quên.” <i>GQ (<span style="background: white; color: #252525;">Gentlemen's Quarterly)/ Nguyệt san của quý ông</span></i>, số tháng 7 2009. <a href="http://www.gq.com/news-politics/big-issues/200907/cambodia-khmer-rouge-michael-paterniti">http://www.gq.com/news-politics/big-issues/200907/cambodia-khmer-rouge-michael-paterniti</a>.<i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Pelaud, Isabelle Thuy. <i>This Is All I Choose to Tell: History and Hybridity in Vietnamese American Literature/ Đây là tất cả những gì tôi chọn để kể: Lịch sử và tính lai tạp trong văn học Hoa kì gốc Việt.</i> Philadelphia: Ấn quán Đại học Temple, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Andrew X. Phạm <i>Catfish and Mandala: A Two-Wheeled Voyage through the Landscape and Memory of Vietnam/ Cá lóc và Mandala: Một chuyến du hành bằng xe đạp qua quang cảnh và kí ức về Việt nam</i>. New York: Nxb Picador, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>The Eaves of Heaven/ Những đầu hồi của cõi Trời</i>. New York: Nxb Broadway Books, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phan, Aimee. <i>We Should Never Meet/ Chúng ta nên chẳng bao giờ gặp nhau</i>. New York: Nxb Picador, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Bảo Phi. <i>Sông I Sing/ Sông tôi hát</i>. Minneapolis: Coffee House Press/ Cà phê Ấn quán, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Pincus, Walter. “In Iraq, Lessons of Vietnam Still Resonate”/ “Ở Iraq, những bài học của Việt nam còn vang rền.” <i>Washington Post/ Nhật báo Washington</i>, số ra ngày 25 tháng 5, 2015.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Poeuv, Socheata. <i>New Year Baby/ Em bé năm mới</i>. San Francisco: Center for Asian American Media/ Trung tâm truyền thông Hoa kì châu Á, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ratner, Vaddey. <i>In the Shadow of the Banyan/ Dưới bóng đa</i>. New York: Nxb Simon và Schuster, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Renan, Ernest. “From ‘What is a Nation?.’ ”/ “Từ ‘Một quốc gia là gì?’ ” Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản</i>, biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy, tr. 80‒83. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, Paul. <i>Memory, History, Forgetting/ Kí ức, lịch sử, lãng quên</i>. Chicago: Ấn quán Đại học Chicago, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Robson, Mark. <i>The Bridges at Toko-Ri/ Những cây cầu ở Toko-Ri</i>. Los Angeles: Hãng phim Paramount, 1954.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rosenfeld, Gavriel D. “A Looming Crash or a Soft Landing? Forecasting the Future of the memory ‘Industry’ ”/ “Một sự tan tành đang ập tới hay một sự hạ cánh nhẹ nhàng? Dự đoán tương lai của ‘công nghệ’ về kí ức.” <i>Journal of Modern History/ Chuyên san lịch sử hiện đại </i>tập 81 (March 2009): tr. 122‒58.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rowe, John Carlos. “ ‘Bringing It All Back Home’: American Recyclings of the Vietnam War”/ “ ‘Mang tất cả thứ đó về nhà’: Những việc tái sinh Hoa kì về chiến tranh Việt nam.” Trong <i>The Violence of Representation/ Bạo động của tái hiện</i>, biên tập do Nancy Armstrong và Leonard Tennenhouse, tr. 197‒218. London: Nxb Routledge, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rowe, John Carlos và Rick Berg. “The Vietnam War and American Memory”/ “Chiến tranh Việt nam và kí ức Hoa kì.” Trong <i>The Vietnam War and American Culture/ Chiến tranh Việt nam và văn hoá Hoa kì</i>, biên tập do John Carlos Rowe và Rick Berg, tr. 1‒18. New York: Ấn quán Đại học Columbia, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Russ, Martin. <i>The Last Parallel:</i> <i>A Marine’s War Journal/ Vĩ tuyến cuối cùng: Nhật kí chiến tranh của một thuỷ quân lục chiến</i>. New York: Nxb Rinehart, 1957.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ryu, Youngju. “Korea’s Vietnam: Popular Culture, Patriarchy, Intertextuality”/ “Việt nam của Hàn quốc: Văn hoá đại chúng, phụ quyền, và tính liên văn bản.” <i>The Review of Korean Stubanrt/ Tạp chí nghiên cứu Triều tiên </i>tập12, số 3 (2009): tr. 101‒23.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Said, Edward. <i>Culture and Imperialism/ Văn hoá và chủ nghĩa đế quốc</i>. New York: Nxb Vintage, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Orientalism/ Chủ nghĩa phương Đông.</i> New York: Nxb Vintage Books, 1979.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Scarry, Elaine. <i>The Body in Pain/ Thân thể đau đớn.</i> New York: Ấn quán Đại học Oxford, 1985.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “The Difficulty of Imagining Other People”/ “Nỗi khó của việc hư cấu tha nhân.” Trong <i>For Love of Country?/ Vì tình yêu xứ sở?</i>, biên tập do Martha Nussbaum, tr. 98‒110. Boston: Nxb Beacon Press, 1996.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Schacter, Daniel L. <i>The Seven Sins of Memory: How the Mind Forgets and Remembers/ Bảy tội của kí ức: Tâm trí quên và nhớ ra sao. </i>Boston: Nxb Houghton Mifflin, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Schlesinger, Arthur M., Jr. <i>The Disuniting of America: Reflections on a Multicultural Society/ Sự phân liệt của Hoa kì: Suy tư về một xã hội đa văn hoá.</i> New York: Nxb W. W. Norton, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Schlund-Vials, Cathy. <i>War, Genocide, and Justice: Cambodian American Memory Work/ Chiến tranh, diệt chủng, và công lí: Công cuộc kí ức của người Hoa kì gốc Campuchia</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Schwartz, Lynne Sharon. <i>The Emergence of Memory: Conversations with W. G. Sebald/ Sự hiện xuất của kí ức: Đàm thoại với W. G. Sebald. </i>New York: Nxb Seven Stories Press, 2007. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Schwenkel, Christina. <i>The American War in Contemporary Vietnam: Transnational Remembrance and Representation/ Chiến tranh Hoa kì ở Việt nam đương đại: Tưởng nhớ và tái hiện xuyên quốc gia. </i>Bloomington: Ấn quán Đại học Indiana, 2009.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sebald, W. G. <i>Austerlitz</i>. New York: Nxb Modern Library, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>On the Natural History of Destruction/ Về lịch sử tự nhiên của huỷ diệt. </i>New York: Nxb Modern Library 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Shacochis, Bob. <i>The Woman Who Lost Her Soul/ Người đàn bà mất linh hồn. </i>New York: Nxb Atlantic Monthly Press, 2013. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Shan, Te-hsing/ Thiền Đức Hưng. “Trauma, Re(-)membering, and Reconciliation—on Maya Lin’s Vietnam Veterans Memorial”/ “Chấn thương, tái chi thể (hồi tưởng), và hoà giải—về đài tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam của Maya Lin.” Trong <i>Landmarks in American Literature: History in the Making/ Những dấu mốc trong văn học Hoa kì: Lịch sử trong sự hình thành, </i>biên tập do Isaac Sequeira, Manju Jaidka và Anil Raina, tr. 161‒77. New Delhi, Ấn độ: Nxb Prestige Books, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Shawcross, William. <i>Sideshow: Kissinger, Nixon, and the Destruction of Cambodia/ Màn diễn phụ: Kissinger, Nixon, và sự huỷ diệt Campuchia. </i>New York: Nxb Cooper Square Press, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Short, Philip. <i>Pol Pot: Anatomy of a Nightmare/ Pol pot: Mổ xẻ một ác mộng. </i>New York: Henry Holt và Công ty, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sirk, Douglas. <i>Battle Hymn/ Chiến ca</i>. Los Angeles: Universal International Pictures/ Hãng phim Đại đồng quốc tế, 1957.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sollors, Werner. <i>Multilinggual America: Transnationalism, Ethnicity, and the Languages of American Literature/ Hoa kì đa ngôn ngữ: Chủ nghĩa xuyên quốc gia, sắc tộc, và những ngôn ngữ của văn học Hoa kì.</i> New York: Ấn quán Đại học New York, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Solzhenitsyn, Aleksandr. <i>The Gulag Archipelago 1918‒1956/ Quần đảo Gulag/ Lao cải 1918‒1956. </i>New York: Nxb Harper<i> </i>và Row, 1973.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Song, Min Hyoung<i>. Strange Future: Pessimism and the 1992 Los Angeles Riots/ Tương lai kì lạ<b>: </b>Chủ nghĩa bi quan và những cuộc bạo loạn ở Los Angeles năm 1992</i>. Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sontag, Susan. <i>On Photography/ Luận về nhiếp ảnh.</i> New York: Nxb Picador, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Regarding the Pain of Others/ Về sự đau đớn của người khác</i>. New York: Nxb Farrar, Straus và Giroux, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Spanos, William. <i>American Exceptionalism in the Age of Globalization: The Specter of Vietnam/ Chủ nghĩa ngoại lệ của Hoa kì trong thời đại toàn cầu hoá: Bóng ma Việt nam. </i>Albany, New York: SUNY Press/ Ấn quán Đại học tiểu bang New York, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>America’s Shadow: An Anatomy of Empire/ Bóng rợp của Hoa kì: Mổ xẻ về đế chế</i>. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minnesota, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Spiegelman, Art. <i>Metamaus/ Siêu chuột </i>[tự truyện hí hoạ về lò thiêu Đức quốc xã]<i>. </i>New York: Nxb Pantheon, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Srikanth, Rajini. <i>The World Next Door: South Asian American Literature and the Idea of America/ Thế giới cạnh cửa văn học Hoa kì gốc Nam châu Á và ý niệm về Hoa kì.</i> Philadelphia: Ấn quán Đại học Temple, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Stephenson, Wesley. “Do the Dead Outnumber the Living?”/ “Người chết có nhiều hơn người sống chăng?” <i>BBC News Magazine/ Tạp chí tin của đài BBC</i>, 3 tháng 2, 2012.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Storr, Robert. <i>Dislocations/ Thác loạn. </i>New York: The Museum of Modern Art/ Viện Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Stringer, Julian, biên tập. <i>New Korean Cinema/ Điện ảnh mới của Hàn quốc.</i> New York: Ấn quán Đại học New York, 2005.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Stur, Heather Marie. <i>Beyond Combat: Women and Gender in the Vietnam War Era/ Vượt ngoài giáo tranh: Phụ nữ và phái tính trong kỉ nguyên chiến tranh Việt nam</i>. New York: Ấn quán Đại học Cambridge, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sturken, Marita. <i>Tangled Memories: The Vietnam War, The Aids Epidemic, and the Politics of Remembering/ Những kí ức vướng mắc: Chiến tranh Việt nam, dịch bệnh sida, và chính trịnh về tưởng nhớ. </i>Berkeley: Ấn quán Đại học California, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Tourists of History: Memory, Kitsch, and Consumerism from Oklahoma City to Ground Zero/ Những du khách của lịch sử: Kí ức, đồ rởm, và chủ nghĩa tiêu thụ từ thành phố Oklahoma tới nền số không. </i>Durham, tiểu bang Bắc Carolina: Ấn quán Đại học Duke, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Swofford, Anthony. <i>Jarhead: A Marine’s Chronicle of the Gulf War and Other Battles/ Đầu lọ: Biên niên của một thuỷ quân lục chiến về chiến tranh vùng vịnh và những trận chiến khác </i>[Jarhead tức đầu lọ là tiếng lóng chỉ lính thuỷ quân lục chiến vì binh chủng này hớt tóc ngắn nên cái đầu giống như hũ lọ]<i>.</i> New York: Nxb Scribner, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tai, Huệ-Tâm Hồ, biên tập. <i>The Country of Memory: Remaking the Past in Late Socialist Vietnam/ Xứ sở của kí ức: Tái tạo của quá khứ trong hậu kì nước Việt nam Xã hội Chủ nghĩa</i>. Berkeley: Ấn quán Đại học California, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Takaki, Ronald, biên tập. <i>From Different Shores: Perspectives on Race and Ethnicity in America/ Từ những bờ biển khác biệt: Viễn kiến về chủng tộc và sắc tộc ở Hoa kì.</i> Bản thứ nhì. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 1994.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tatum, James. <i>The Mourner’s Song: War and Remembrance from the Iliad to Vietnam/ Bài hát vong: Chiến tranh và tưởng nhớ từ sử thi Iliad tới Việt nam.</i> Chicago: Ấn quán Đại học Chicago Press, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Taylor, Sandra C. <i>Vietnamese Women at War: Fighting for Ho Chi Minh and the Revolution/ Phụ nữ Việt nam tham chiến: Chiến đấu vì Hồ Chí Minh và cách mạng. </i>Lawrence: Ấn quán Đại học Kansas, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thích Nhất Hạnh. <i>Fragrant Palm Leaves: Journals. 1962‒1966/ Phương bối: Nhật kí. 1962‒1966. </i>New York: Nxb Riverhead, 1999. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>The Miracle of Mindfulness: An Introduction to the Practice of Meditation/ Phép lạ của tỉnh thức: Dẫn nhập thực hành thiền định. </i>Boston: Nxb Beacon Press, 1999. Bản Kindle.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tran, GB. <i>Vietnamerica: A Family’s Journey/ ViệtMĩ: Cuộc du hành của một gia đình</i>. New York: Nxb Villard, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tran, Ham. <i>Journey from the Fall/ Hành trình từ sự thất thủ</i>. Orange County, tiểu bang California: Old Photo Film/ Phim ảnh xưa, 2006.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tran, John. <i>The Vietnam War and the Theologies of Memory: Time and Eternity in the Far Country/ Chiến tranh Việt nam và những thần học của kí ức: Thời gian và vĩnh cửu trong xứ xa</i>. Malden, Massachusetts: Nxb Wiley-Blackwell, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trinh, T. Minh-ha. “All-Owning Spectatorship”/ “Giới khán giả sở hữu tất cả.” Trong <i>When the Moon Waxes Red: Representation, Gender, and Cultural Politics/ Khi trăng mồng đỏ: Thể hiện, phái tính, và chính trị về văn hoá,</i> tr.<i> </i>81‒105<i>. </i>New York: Nxb Routledge, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Surname Viet, Given Name Nam/ Họ Việt tên Nam</i>. New York: Women Make Movies/ Hãng phim đàn bà làm điện ảnh, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>Woman Native Other/ Đàn bà Bản địa Kẻ khác</i>. Bloomington: Ấn quán Đại học Indiana, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Truong, Monique. <i>The Book of Salt/ Cuốn sách về muối. </i>New York: Houghton Mifflin Harcourt, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Truong, Monique T. D. “Vietnamese American Literature”/ “Văn học Hoa kì gốc Việt.” Trong <i>An Interethnic Companion to Asian American Literature/ Cẩm nang liên sắc tộc trong văn học Hoa kì gốc Á,</i> biên tập do King-Kok Cheung, tr. 219‒46. New York: Ấn quán Đại học Cambridge, 1997.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Turley, William S. <i>The Second Indochina War: A Concise Political and Military History/ Chiến tranh Đông dương thứ nhì: Lịch sử súc tích về chính trị và quân sự. </i>Lanham, tiểu bang Maryland: Rowman & Littlefield, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Turner, Fred. <i>Echoes of Combat: The Viet Nam War in American Memory/ Những âm vang chiến trận: Chiến tranh Việt nam trong kí ức Hoa kì. </i>New York: Nxb Doubleday, 1992.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Turner, Karen Gottschang và Phan Thanh Hảo. <i>Even the Women Must Fight: Memories of War from North Vietnam/ Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh: Những kí ức về chiến tranh từ miền Bắc Việt nam.</i> New York: Nxb John Wiley và các Con trai, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Turse, Nick. <i>Kill Anything That Moves: The Real American War in Vietnam/ Giết bất cứ cái gì nhúc nhích: Cuộc chiến tranh thực sự của Hoa kì ở Việt nam.</i> New York: Metropolitan Books, 2013.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Um, Khatharya. “Exiled Memory: History, Identity, and Remembering in Southeast Asia and Southeast Asian Diaspora”/ “Kí ức lưu vong: Lịch sử, căn cước, và hồi tưởng trong cõi phân tán ở Đông Nam Á và giới phân tán người Đông nam Á.” <i>positions: asia critique/ lập trường: phê phán châu á </i>tập 20, số 3 (2012): tr. 831‒50.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “The ‘Vietnam War’: What’s in a Name?”/ “ ‘Chiến tranh Việt nam’: Có gì trong một cái tên.” <i>American Journal/ Chuyên san Hoa kì </i>tập<i> </i>31, số 2 (2005): tr. 134‒39.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">UN News Centre. “UN Warns of ‘Record High’ 60 Million Displaced Amid Expanding Global Conflicts”/ “Trung tâm tin tức Liên hiệp quốc ‘Liên hiệp quốc cảnh báo về kỉ lục cao’ 60 triệu người bị dời chỗ giữa những tranh chấp toàn cầu mở rộng.” (2015). Published electronically/ Công bố bằng điện tử 18 tháng 6. <a href="http://www.org/apps/news/story.asp?NewsID=51185-.VZBiO-1Vikp">http://www.org/apps/news/story.asp?NewsID=51185-.VZBiO-1Vikp</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Utley, Jon Basil. “12 Reasons America Doesn’t Win Its Wars”/ “Mười hai lí do Hoa kì không thắng trong những cuộc chiến của nó.” <i>The American Conservative/ Bán nguyệt san Bảo thủ Hoa kì,</i> số ra ngày 12 tháng 6, 2015. <a href="http://www.theamericanconservative.com/articles/12-reasons-america-doeant-win-its-wars/">http://www.theamericanconservative.com/articles/12-reasons-america-doeant-win-its-wars/</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vang, Ma. “The Refugee Soldier: A Critique of Recognition and Citizenship in the Hmong Veterans’ Naturalization Act of 1997”/ “Người lính tị nạn: Một phê phán về sự nhìn nhận và công dân quyền trong những cựu chiến binh người Hmong đạo luật nhập tịch năm 1997.” <i>positions: asia critique/ lập trường: phê phán châu á </i>tập<i> </i>20, số 3 (2012): tr. 685‒712.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vang, Ma Der. “Heirs of the ‘Secret War in Laos”/ “Những người thừa kế của cuộc chiến tranh bí mật ở Lào.” <i>New York Times/ Thời báo New York,</i> 27 tháng 5, 2015.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vertovec, Steven và Robin Cohen, biên tập. <i>Conceiving Cosmopolitanism: Theory, Context, and Practice/ Quan niệm về chủ nghĩa thế giới: Lí thuyết, khung cảnh, và thực hành. </i>New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2002.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Virilio, Paul. <i>War and Cinema: The Logistics of Perception/ Chiến tranh và điện ảnh: Vận trù học về tri giác. </i>New York: Nxb Verso, 1989.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Virtual Reality Exposure Therapy”/ “Trị liệu bằng việc trình hiện với thực tại ảo.” <a href="http://ict.usc.edu/prototypes/pts/">http://ict.usc.edu/prototypes/pts/</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Viswanathan, Gauri, biên tập. <i>Power, Politics and Culture: Interviews with Edward W. Said/ Quyền lực, chính trị, và văn hoá: Những cuộc phỏng vấn với Edward W.</i>. New York: Random House, 2001.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vo, Hong Chuong-Dai. “Memories That Bind: Dang Thuy Tram’s Diaries as Agent of Reconciliation”/ “Những kí ức đeo đẳng: Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm như tác nhân về hoà giải.” <i>Journal of Vietnamese Studies/ Chuyên san nghiên cứu Việt nam </i>tập<i> </i>3, số 2 (Hè 2008): tr. 196‒207.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vo, Nghia M. <i>The Bamboo Gulag: Political Imprisonment in Communist Vietnam/ Quần đảo ngục tù Gulag/ Luỹ tre: Sự cầm tù chính trị tại Việt nam Cộng sản. </i>Jefferson, tiểu bang Bắc Carolina: Nxb McFarland, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vuong, Tri Nhan. “<i>The Diary of Dang Thuy Tram</i> and the Postwar Vietnamese Mentality”/ “<i>Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm và tâm thức Việt nam thời hậu chiến</i>.” <i>Journal of Vietnamese Studies/ Chuyên san nghiên cứu Việt nam </i>tập<i> </i>3, số 2 (Hè 2008): tr. 180‒95.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wagner-Pacifici, Robin và Barry Schwartz. “The Vietnam Veterans Memorial: Commemorating a Difficult Past”/ “Đài tưởng niệm Cựu chiến binh Việt nam: Tưởng nhớ một quá khứ dị biệt.” <i>American Journal of Sociology/ Chuyên san Hoa kì về Xã hội học </i>tập 97, số 2 (tháng 9 1991): tr. 376‒420.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Walcott, Derek. <i>Collected Poems: 1948‒1984/ Tuyển tập thơ: 1948‒1984. </i>New York: Nxb Farrar, Straus và and Giroux, 1987.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wang, Chih-ming/ Vương Trí Minh. “Politics of Return: Homecoming Stories of the Vietnamese Diaspora”/ “Chính trị của sự quay về: Những câu chuyện về sự hồi hương của cõi phân tán Việt nam.” <i>positions: asia critique/ lập trường: phê phán châu á </i>tập<i> </i>21, số 1 (2013): tr. 161‒87.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Waters, Mary C. <i>Ethnic Options: Choosing Identities in America/ Những lựa chọn sắc tộc: Việc chọn những căn cước ở Hoa kì. </i>Berkeley: Ấn quán Đại học California, 1990.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Weaver, Gina. <i>Ideologies of Forgetting: Rape in the Vietnam War/ Những hệ ý thức về lãng quên: Hiếp dâm trong chiến tranh Việt nam. </i>Albany, tiểu bang New York: SUNY Press/ Ấn quán Đại học tiểu bang New York, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Weigl, Bruce. <i>The Circle of Hanh: A Memoir/ Vòng quanh của Hạnh: Hồi ức. </i>New York: Grove Press, 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Williams, Raymond. <i>Marxism and Literature/ Chủ nghĩa Marx và văn học.</i> Oxford: Ấn quán Đại học Oxford, 1977.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Williams, Tony. “From Novel to Film: <i>White Badge”/ </i>“Từ tiểu thuyết đến điện ảnh: <i>Phù hiệu trắng.” Asian Cinema/ Điện ảnh châu Á </i>tập<i> </i>13, số 2 (2002): tr. 39‒53.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Winter, Jay. “Forms of Kinship and Remembrance in the Aftermath of the Great War”/ “Những hình thức của thân thích và sự tưởng nhớ sau cuộc đại chiến.” Trong <i>War and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và tưởng nhớ trong thế kỉ thứ 20, </i>biên tập do Jay Winter và Emmanuel Sivan, tr. 40‒46. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “From <i>Remembering War: The Great War Between Memory and History in the Twentieth Century”/ “Tưởng nhớ chiến tranh: Cuộc đại chiến giữa kí ức và lịch sử trong thế kỉ thứ 20.” </i>Trong <i>The Collective Memory Reader/ Kí ức tập thể độc bản, </i>biên tập do Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky-Seroussi và Daniel Levy, tr. 426‒29. New York: Ấn quán Đại học Oxford, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Winter, Jay và Emmanuel Sivan. “Introduction”/ “Dẫn nhập.” Trong <i>War and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và tưởng nhớ trong thế kỉ thứ 20, </i>biên tập do Jay Winter and Emmanuel Sivan, tr. 1‒5. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. “Setting the Framework”/ “Dựng khung.” Trong <i>War and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và tưởng nhớ trong thế kỉ thứ 20, </i>biên tập do Jay Winter và Emmanuel Sivan, tr. 6‒39. Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>War and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và tưởng nhớ trong thế kỉ thứ 20. </i>Cambridge: Ấn quán Đại học Cambridge, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wittgenstein, Ludwig. <i>Tractatus Logico-Philosophicus/ Chuyên luận luận lí-triết học. </i>Dịch từ nguyên bản tiếng Đức do<i> </i>F. Pears và B. F. McGuinness. New York: Nxb Routledge.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wong, Sau-ling Cynthia. “ ‘Sugar Sisterhood’: Situating the Amy Tan Phenomenon”/ “ ‘Tình chị em đường mật’: Định vị hiện tượng Amy Tan/ Đàm Ân Mỹ.” Trong <i>The Ethnic Canon: Histories, Institutions, and Interventions/ Quy điển sắc tộc: Những lịch sử, những thiết chế và những can thiệp, </i>biên tập do David Palumbo-Liu, tr. 174‒210. Minneapolis: Ấn quán Đại học Minneapolis, 1995.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Woo, Jung-en. <i>Race to the Swift: State and Finance in Korean Industrialization/ Chạy đua với tốc độ: Nhà nước và tài chính trong sự công nghệ hoá Hàn quốc. </i>New York: Ấn quán Đại học Columbia, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Woo-Cumings, Meredith. “Market Dependency in U.S.‒East Asian Relations”/ “Sự lệ thuộc thị trường trong những towng quan Hoa kì-Đông Á.” Trong <i>What Is in a Rim? Critical Perspectives on the Pacific Region Idea/ Trong một vành đai là gì? Những viễn kiến phê phán về ý niệm vùng Thái bình dương, </i>biên tập do Arif Dirlik, tr. 163‒86. Lanham, tiểu bang Maryland: Nxb Rowman & Littlefield, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Woodward, Kathleen. “Calculating Compassion”/ “Tính toán đồng cảm.” Trong <i>Compassion: The Culture and Politics of an Emotion/ Đồng cảm: Văn hoá và chính trị của một cảm xúc, </i>biên tập do Lauren Berlant, 59‒86. New York: Routledge, 2004.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wu, Judy Tzu-Chun. <i>Radicals on the Road: Internationalism, Orientalism, and Feminism during the Vietnam Era/ Những người cấp tiến tiến hành: Chủ nghĩa quốc tế, chủ nghĩa phương Đông, và chủ nghĩa nữ quyền trong suốt kỉ nguyên Việt nam. </i>Ithaca, tiểu bang New York: Ấn quán Đại học Cornell, 2013.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yamashita, Karen Tei. <i>The I-Hotel/ Khách sạn quốc tế. </i>Minneapolis: Coffee House Press/ Ấn quán Cà phê, 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kao Kalia Yang. Artist’s talk at the “Southeast Asians in the Diaspora” Conference/ Cuộc nói chuyện của nghệ sĩ tại hội thảo “Người Đông Nam châu Á trong cõi phân tán, Đại học Illinois, Urbana-Champaign, 16 tháng 4, 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">——. <i>The Latehomecomer: A Hmong Family Memoir/ Người về nhà muộn: Một hồi kí gia đình người Hmong</i>. Minneapolis: Coffee House Press/ Ấn quán Cà phê , 2008.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yoneyama, Lisa. <i>Hiroshima Traces: Time, Space, and the Dialectics of Memory/ Tàn dư Hiroshima: Thời gian, không gian, và biện chứng của kí ức</i>. Berkeley: Ấn quán Đại học California, 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yoon Je-kyoon, <i>Ode to My Father/ Bài tụng cho cha tôi. </i>Seoul: JK Film/ Hãng phim JK, 2014.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Young, James. <i>The Texture of Memory/ Kết thức của kí ức. </i>New Harven, tiểu bang Connecticut: Ấn quán Đại học Yale, 1993.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Young, Marilyn Blatt. <i>The Vietnam Wars/ Những cuộc chiến tranh Việt nam. </i>New York: Nxb HarperCollins, 1991.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yui, Daizaburo. “Perception Gaps between Asia and the United States of America: Lessons from 12/7 and 9/11”/ “Những sự sai biệt về tri giác giữa châu Á và Hoa kì: Những bài học từ sự kiện 7/12 và 11/9 [7/12/1941 là ngày quân đội Nhật bất ngờ tấn công căn cứ Pearl Harbor/ Trân châu Cảng ở Hawaii và gần như tiêu diệt hết căn cứ này nên Hoa kì gọi đó là ngày ô nhục, và ngày 11/9/2001 quân khủng bố đánh cướp máy bay dân sự và đâm vào huỷ diệt toà Tháp đôi New York].” Trong <i>Crossed Memories: Perspectives on 9/11 and American Power/ Những kí ức giao nhau: Những viễn kiến về sự kiện 11/9 và quyền lực của Hoa kì, </i>biên tập do Laura Hein và Daizaburo Yui, tr. 54‒79. Tokyo: Center for Pacific and American Studies/ Trung tâm nghiên cứu Thái bình dương và Hoa kì, The University of Tokyo/ Đông kinh Đại học, 2003.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Zelizer, Barbie. <i>Remembering to Forget: Holocaust Memory through the Camera’s Eye/ Nhớ để quên: Kí ức về lò thiêu qua con mắt của máy trục. </i>Chicago: Ấn quán Đại học Chicago, 1998.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Žižek, Slavoj. <i>How to Read Lacan/ Làm cách nào đọc Lacan </i>. New York: Nxb W. W. Norton, 2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection33">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">HÌNH ẢNH TÍN DỤNG<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Truong Son Martyrs Cemetery/ Nghĩa trang liệt sĩ Trường sơn. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ho Chi Minh City Martyrs Cemetery/ Nghĩa trang liệt sĩ Hồ Chí Minh. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tiếc thương người lính, tượng, Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh do Gregory Farris<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bia mộ bị xoá, Nghĩa trang quốc gia của quân lực Việt nam cộng hoà. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vietnam Veterans Memorial Wall/ Bức tường tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, tác phẩm của kiến trúc sư Maya Lin. Thủ đô Washington, Đặc khu Colombia, Hoa kì. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">The Three Soldiers/ Ba người lính</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, tượng của điêu khắc gia Frederick Hart, Thủ đô Washington, Đặc khu Colombia, Hoa kì. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vietnam Women’s Memorial/ Đài tưởng niệm phụ nữ Việt nam</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, tượng của nữ điêu khắc gia Glenna Goodacre. Thủ đô Washington, Đặc khu Colombia, Hoa kì. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ảnh chụp những khuôn mặt tại nhà tù Tuol Sleng, bí danh S-21, thủ đô Phnom Penh. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảng “Không cười to.” Nhà tù S-21, thủ đô Phnom Penh. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ảnh chụp bị xoá mặt của Duch. Nhà tù S-21, thủ đô Phnom Penh. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">The Missing Picture/ Tấm hình thiếu sót</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, ảnh tĩnh trong phim, của đạo diễn Rithy Pand. © Bản quyền thuộc Công ty CDP/Trung tâm Bophana<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bút và vòng cổ được giả thiết làm từ đầu đạn của Mĩ. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xe thiết giáp bị sét rỉ, căn cứ hoả lực Dốc miếu, gần khu phi quân sự. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ảnh nổi về trực thăng, Đài tưởng niệm chiến tranh của Hàn quốc, Seoul. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">R-Point/ Điểm R</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, ảnh tĩnh, đạo diễn. Gong Su-chang. CJ Giải trí (phân phối phim ảnh) 2004/ 2004 CJ Entertainment/ Cinema Service<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sunny/ Ánh dương </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, film still, dir. Joon-ik Lee/ Lí Tuấn Ích. 2008 Hãng phim con Cọp/ Tiger Pictures/ Achim Pictures<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm Hà my, gần Hội An. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm Nghĩa trang Liệt sĩ Điện Biên Phủ. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hình khảm, địa đạo Củ chi. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Máy bay phản lực Nga, Bảo tàng Chiến thắng B-52, Hà nội. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiếc xe chở Thích Quảng Đức. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điện Biên Phủ trên không/ Dien Bien Phu of the Air</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, Bảo tàng Lịch sử Quân sự/ Military History Museum, Hà nội. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nancy Rubins, <i>Thép không rỉ Chas, Cơ phận máy bay của Mark Thompson, khoảng 1,000 cân Anh (450 kí lô) của sợi thép không rỉ & không gian Đồi Beverly của Gagosian, tại Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại (the Museum of Contemporary Art, </i>viết tắt là<i> MOCA)</i>, 2002. Cơ phận máy bay, khung thép không rỉ, dây cáp thép không rỉ, 25 x 54 x 33 feet (bộ Anh). Sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại, Los Angeles, được tạo mãi để vinh danh Beatrice Gersh với ngân khoảng cung cấp bởi Uỷ ban Thủ đắc và Sưu tập/ Acquisition and Collection Committee; Quỹ nghệ thuật Broad/ Broad Art Foundation; Linda và Bob Gersh; David, Susan, Steven và Laura Gersh; và Eugenio López. Bản quyền ©<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nancy Rubins. Ảnh do Brian Forrest<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phù điêu, Nghĩa trang Liệt sĩ Điện Biên Phủ, 2009. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ảnh nổi, Phức hợp Nhà tù Đảo Côn sơn, Côn Đảo. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">In Every Neighborhood/ Ở mỗi xóm</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, Đặng Đức Sinh. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Commemoration/ Tưởng niệm chiến tranh</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, Nguyễn Phú Cường. Ảnh do Sam Sweezy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những hộp quẹt Zippo, Bảo tàng Hồ Chí Minh. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">địa đạo Mốc tunnels, 2009. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hình chụp duy nhất còn lại của Thế Đinh. Với sự cho phép của Thông tấn xã Việt nam Phân bộ Nhiếp ảnh/ Courtesy Viet Nam Agency (VNA) Photo Department. F.8420<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Hang Tham Phiu, Cánh đồng Chum, Lào. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trích đoạn tiểu thuyết hình hoạ từ <i>ViệtMĩ: Cuộc du hành của một gia đình</i> <i>Vietnamerica</i>: <i>A Family’s Journey</i> của G. B. Trần, copyright bản quyền © 2011 do Gia-Bao Trần. Sử dụng với sự cho phép của Nxb Villard Books, một dấu ấn của Nxb Random House, một phân bộ của Công ty TNHH Penguin Random House. Giữ mọi quyền.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người đàn ông vô gia cư, Philadelphia. Ảnh do Linh Dinh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Giặt màn cửa”/ “Cleaning the Drapes,” từ chuỗi <i>Nhà đẹp: Đưa chiến tranh về nhà</i>/ <i>House Beautiful: Bringing the War Home</i>, khoảng những năm 1967‒1972. Martha Rosler<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ảnh chụp, trong cuốn <i>Thể thao Hoa kì, 1970: Hay là chúng ta trải qua cuộc chiến ở Việt nam như thế nào/</i> <i>American Sports</i>, <i>1970: Or How We Spent the War in Vietnam</i> ( Nxb Aperture/ Khẩu độ, 2008). Tod Papageorge. Phòng tranh Nghệ thuật Đại học Yale/ Yale University Art Gallery.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Gánh nặng của người đàn ông da trắng (Xin lỗi Kipling),” Victor Gillam. Thư viện và Bảo tàng Hí hoạ Billy Ireland thuộc Đại học Tiểu bang Ohio/ The Ohio State University Billy Ireland Cartoon Library & Museum.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Choeung Ek đầu lâu bảo tháp. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">29 Cây cọ: Hành quân đêm III, 2003–2004/ 29 Palms: Night Operations III</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, 2003‒2004. Bản quyền © An-My Lê, cho phép Murray Guy, New York.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cuộc chiến tranh nhỏ (Người bắn sẻ I)/ Small Wars (sniper I), </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">1999‒2002. Bản quyền © An-My Lê, thuộc Murray Guy, New York.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Không đề Campuchia #4,” <i>Campuchia: Huy hoàng và tối đen</i>, Dinh Q. Lê<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thổ cẩm truyện, Chue và Nhia Thao Cha. Giữ mọi quyền. Văn khố/ Bailey Archive, Bảo tàng Denver về Tự nhiên & Khoa học/ Denver Museum of Nature & Science<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mộ Pol Pot, gần Anlong Veng, Cambodia. Ảnh do Viet Thanh Nguyen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection34">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">SÁCH DẪN<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cánh đồng hoang/ The Abandoned Field: Free Fire</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> <i>Zone</i> (phim), 119, 120, 168<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Acosta, Oscar Zeta, 219<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Adams, Eddie, 105<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khẳng định/ Affirmation, 204<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Afghanistan, 2, 6‒7, 14<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ gốc châu Phi/ African Americans, 53, 153, 200, 218<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Agamben, Giorgio, 244<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chất độc màu Da cam/ Agent Orange, 230<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Aguilar-San Juan, Karin, 40<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ahn Junghyo, 141‒42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hàng không Hoa kì/ Air America</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 123, 124<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Phòng không Không quân/ Air Defense Museum, 165<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Aki Ra, 172<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quân tiếp vụ Hoa kì/ American PX, 140<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lính bắn tỉa Mĩ/ American Sniper</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 14<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thể thao Hoa kì, 1970: Hay là chúng ta trải qua cuộc chiến ở Việt nam như thế nào/ American Sports, 1970: Or How We Spent the War in Vietnam</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Papageorge), 231‒32<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh Hoa kì/ American War, 4, 6‒7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lối sống Mĩ: sự chuyên biệt của, 10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ankar (Tổ chức, tên gọi Khmer Đỏ trong tiếng Khmer), 84, 89<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Angkor Wat, 269<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Anlong Veng, 297‒99<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những phong trào phản chiến/ Antiwar movement, 265<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tận thế bây giờ/ Apocalypse Now</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 13‒14, 64‒65; quyền lực của, 127; như kí ức sang tay, 103; trong cỗ máy chiến tranh Hoa kì, 116‒21; thế giới quan của, 120<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Apostol, Gina, 111<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Appiah, Kwame Anthony, 271‒72, 274<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Appy, Christian G., 50‒51<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Arendt, Hannah, 96<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nghĩa trang quốc gia Arlington/ Arlington National Cemetery, 44<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quân lực Việt nam Cộng hoà: những đài tưởng niệm cho, 335<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nghệ thuật: thừa nhận người chết qua, 175; biến nghệ thuật thành hàng hoá, 13; như quà lưu niệm, 296‒97; về chấn thương Hmong, 281‒83; của Hồ Chí Minh, 160‒62; tầm quan trọng của, trong đạo đức và kí ức, 12‒13, 87; những bất bình đẳng của kí ức công nghệ trong, 184; trong sự quên công chính, 186‒87; của kỉ nguyên Khmer Đỏ, 87; để tưởng niệm lực lượng Đại Hàn, 137‒38; sự nhìn nhận nhân tính và phi nhân tính trong, 99; trong kích xúc về nhìn nhận, 113; và cỗ máy chiến tranh, 269‒78<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ gốc châu Á: như thiểu số kiểu mẫu, 131, 153<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Assman, Jan, 50<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Augé, Marc, 25‒26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Balaban, John, 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baldwin, James, 218, 219<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ban Mê Thuột, 163<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trại tị nạn Ban Vinai, 242‒43<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo Ninh, 30, 37‒38, 55<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những quán rượu, 179<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Barthes, Roland, 183<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bataille, Christophe, 84<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Battambang, 188<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bài ca chiến trận/ Battle Hymn</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 130<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baudrillard, Jean, 64‒65, 116‒17, 27<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bercovitch, Sacvan, 10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bergson, Henri, 109<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự phản bội/ The Betrayal</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (<i>Nerakhoon</i>; phim), 292‒93<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Chiến thắng B-52/ B-52 Victory Museum, 165<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bhabha, Homi, 248<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự sinh thành của một quốc gia/ The Birth of a Nation</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 117<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tháng Tư đen/ Black April, 42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tính chất da đen/ Blackness, 141<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cuộc hành quân đen/ Black Ops</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (trò chơi video), 109, 110<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Beo đen/ Black Panthers, 218, 219<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Núi Bà đen/ Black Virgin Mountain</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Heinemann), 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cuộc dội bom/ Bombings, 276‒77<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn sách của cười vang và lãng quên/ The Book of Laughter and Forgetting</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Kundera), 94<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn sách về muối/ The Book of Salt</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Trương), 206, 208, 209‒10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Borges, Jorge Luis, 19<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Boym, Svetlana, 43<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cây cầu ở Toko-Ri/ The Bridges at Toko-Ri</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 130<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuộc đời kì diệu ngắn ngủi của Oscar Wao/ The Brief Wondrous Life of Oscar Wao</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Díaz), 220<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phật giáo/ Buddhism, 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bùi Thạc Chuyên, 171<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bush, George H.W., 49<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Butler, Judith, 75‒76<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Butler, Robert Olen, 209<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Call of Duty</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (video game), 109<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Campuchia: thừa nhận về tranh chấp ở, 7, 288; sự biến chiến tranh thành hàng hoá ở, 15; mở rộng chiến tranh vào, 6; dưới chế độ Khmer Đỏ, 7, 83‒100, 129; những đài tưởng niệm cho, 260; truy tố về tội ác chiến tranh ở, 289‒90; nhìn nhận về cựu chiến binh ở, 66‒67; những thương vong chiến tranh ở, 7, 8, 156; những phóng viên chiến tranh từ, 184<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người tị nạn Campuchia, 234<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Campuchia: Huy hoàng và tối đen/ Cambodia: Splendor and Darkness</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Lê), 268‒69<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cao, Lan, 203, 212<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa tư bản: công nghệ hoá về kí ức trong, 13‒16; kí ức công chính và, 18; ở Triều tiên, 130‒31, 149‒50, 151‒52; ảnh hưởng của người nhập cư Triều tiên lên, 131‒32; trong những tiệm lưu niệm bảo tàng, 175, 177‒79; quyền lực quốc gia và, 15‒16; chiến tranh trường cửu và, 285; hoà giải và, 295‒96; thành công của Nam Triều tiên trong, 129; của công nghệ du lịch, 178; của những cộng đồng tị nạn Việt nam, 40‒41<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Carter, Jimmy, 114<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thương vong, của chiến tranh: nghệ thuật như sự thừa nhận về, 175; sự chôn cất của, 23‒25; như được miêu tả trong những chuyện chiến tranh, 229; sự tha thức cho, 287‒88; công nghệ về kí ức và, 156‒57; trong chiến tranh Triều tiên, 129; trong những phim chiến tranh Triều tiên, 145, 146, 147‒48; những đài tưởng niệm cho, 24‒27, 35‒36, 42‒43, 44, 49, 52‒56, 66‒68, 153‒55, 187, 258‒59; những kí ức về, 25‒33, 50‒51; những bảo tàng liên hệ tới, 29‒30, 39‒40, 112‒13, 254‒61; cảm tình tự nhiên cho, 28‒29; con số về, trong Chiến tranh Việt nam, 8, 156; sự khác của, 68‒69; tiếc thương tiếc thân về, 194‒98; những nhiếp ảnh viên như là, 183‒84; như hậu quả của lính Đại Hàn, 145, 146, 147, 150‒51, 155; kích xúc về nhìn nhận và, 112; sự đào tìm, 45; những kí ức của người tị nạn Việt nam về, 45; đàn bà và trẻ em như, 30. <i>Cũng xem</i> Cựu chiến binh, của chiến tranh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cá trê và Mandala/ Catfish and Mandala</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Pham), 206, 208<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những hang động, 186‒89<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những nghĩa trang, 23‒27, 35‒39, 44, 45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chang, Juliana, 235<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chan, Jeffery Paul, 124<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cheah, Pheng, 90‒92<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trung quốc: trong chiến tranh Triều tiên, 6<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ải nam quan/ China Gate</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 125<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người đàn ông Trung quốc/ China Men</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Kingston), 225<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chin, Frank, 124<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Choeung Ek, 254, 255, 256, 258<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chong, Sylvia Shin Huey, 65<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chow, Rey, 74<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chum Mey, 255<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chun Doo Hwan/ Toàn Đảo Hoán, 139, 143<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cimino, Michael, 109‒10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điện ảnh/ Cinematography, 122<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vòng quanh của Hạnh/ The Circle of Hanh</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Weigl), 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bất bình đẳng giai cấp: những kí ức công chính, 17<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cận kề/ Close Quarters</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Heinemann), 64, 235<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những kí ức tập thể: định nghĩa về, 10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức tập thể: định nghĩa về, 10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa thực dân/ Colonialism, 84, 93, 197<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tưởng niệm (nhớ) chiến tranh/ Commemoration </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">(Cuong), 175<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đảng Cộng sản/ Communist Party, 26‒30, 41, 158, 205‒6<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Côn Sơn, 172<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Coppola, Francis Ford, 116‒18, 119, 137<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa thế giới đại đồng/ Cosmopolitanism, 266, 270‒72, 275‒76<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cotter, Hollan, 269<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuba, 7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Củ Chi, 181<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cumings, Bruce, 143<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trại tập trung Đa châu, 258<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đặng Đức Sinh, 175<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đặng Nhật Minh, 167‒69, 183<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đặng Thuỳ Trâm, 168‒69, 212, 274‒75<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">de Antonio, Emile, 119, 137<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Debord, Guy, 14<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người săn hưu/ The Deer Hunter</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (film), 109‒10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khu phi quân sự/ Demilitarized Zone, 133<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">de Palma, Brian, 77<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Derrida, Jacques, 287‒88, 290, 291<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm/ The Diary of Dang Thuy Tram</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Trâm), 274‒75<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Díaz, Junot, 219‒20<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Didion, Joan, 27<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điện Biên Phủ, 169‒70<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đinh, Linh, 43, 215, 216, 218<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự xoá kí ức/ Disremembering, 63‒68<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trung tâm Tài liệu của Campuchia/ Documentation Center of Cambodia, 259<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cộng hoà Dominica/ Dominican Republic, 6, 219‒20<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đông Hà, 24, 45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đừng đốt/ Don’t Burn</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (film), 168<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Không khóc ở California”/ “Don’t Cry in California”; (Thiệp), 280<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Downey, Robert Jr., 123<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">DuBois, W. E. B., 53<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Duch, 84‒86, 89, 93, 98‒100, 256<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dunlop, Nic, 299<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương, Lan, 211<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dương Thu Hương, 61‒62, 80<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Eastwood, Clint, 123, 124<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những đầu hồi của cõi Trời/ The Eaves of Heaven</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Pham), 212<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Giáo dục/ Education, 206‒8, 276<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ehrhart, W. D., 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Eichmann, Adolf, 95‒96<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuộc thanh toán/ The Elimination</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Panh), 84‒85, 88, 100<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ellison, Ralph, 63<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Sự hiện xuất của văn học Hoa kì gốc Việt”/ “The Emergence of Vietnamese American Literature” (Trương), 209<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những kẻ địch: như những nhân vật phẳng, 28‒29; thiếu cảm tình cho, 28<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Engels, Friedrich, 107<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tiếng Anh: của văn học sắc tộc, 198‒99; trong những kí ức công nghệ, 15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bệnh nhân người Anh/ The English Patient</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Ondaatje), 276‒77<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lãng quên sáng suốt: định nghĩa về, 18<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Entertainment Weekly/ Giải trí hàng tuần</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (tạp chí), 237, 241‒42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Espiritu, Yen Le, 124, 195‒96, 206<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thị kiến đạo đức/ Ethical vision, 121<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đạo đức về việc nhớ: của người Mĩ gốc Việt nam , 40‒44; những tác phẩm nghệ thuật và, 160; những đặc trưng hoá về người trong, 28‒33; mô tả về, 9‒19; kiểu thức anh hùng đối lại phản anh hùng trong, 43‒44; nhân tính đối lại với phi nhân tính và, 96‒100; sự bất công của lãng quên và, 68; của người thiểu số, 43; cảm tình tự nhiên và, 27‒29, 59‒60; sự khác và, 68‒69 quan hệ sâu dày trong, 54‒56, 59<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tính sắc tộc/ Ethnicity, 199, 201<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa sắc tộc trung tâm: ảnh hưởng của, trong công nghệ kí ức, 13<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những Pháp đình Đặc biệt trong Pháp viện Campuchia/ Extraordinary Chambers of the Courts of Cambodia, 289<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Faas, Horst, 183<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gắn bó gia đình/ Family bonds, 55<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Farocki, Harun, 105<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn sách thứ năm về hoà bình/ The Fifth Book of Peace</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Kingston), 277<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Filkins, Dexter, 284<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phim ảnh: về vai trò của hàn quốc ở Việt nam, 143‒149; về thể loại kinh dị, 174; tầm quan trọng của, 87; của kỉ nguyên Khmer Đỏ, 86‒89, 97; những hình ảnh chiến tranh sống động nhất từ, 105; quyền lực của điện ảnh Hoa kì trong, 171; quyền lực của tiếng nói trong, 214; vai trò của, trong cỗ máy chiến, 108‒28, 144‒45; như những kí ức sang tay, 103‒4; về chiến tranh và kí ức, 168<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Mĩ thuật/ Fine Arts Museum, 29, 160, 175‒77<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những người bắn thứ nhất/ First characters, 110‒11<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những nhân vật phẳng dẹt, 28‒33<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuộc chiến tranh mãi mãi/ The Forever War</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Filkins/Haldeman), 284<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự tha thứ/ Forgiveness, 262‒65, 279‒80, 287‒95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuộc chiến bị lãng quên/ Forgotten War, 129<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Forster, E. M., 28, 29, 277<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Foucault, Michel, 91<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa thực dân Pháp/ French colonialism, 197<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Binh sĩ Pháp/ French troops, 169‒70, 172, 173<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Freud, Sigmund, 16, 55<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Từ Việt nam tới Hollywood/ From Vietnam to Hollywood</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Lê), 233, 268<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fuller, Samuel, 125<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đạn xuyên giáp/ Full Metal Jacket </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">(film), 145, 179<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Fussell, Paul, 62‒63<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kẻ cướp Mà Tất cả Chúng ta đang Kiếm tìm/ The Gangster We Are All Looking</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> <i>For</i> (thúy), 194, 208, 213<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tướng về hưu/ The General Retires</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Thiệp), 238‒39<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Diệt chủng/ Genocide, 83‒100<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những truyện ma/ Ghost stories, 195‒96<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gibson, Mel, 123<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gillam, Victor, 252<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gilroy, Paul, 68<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ginzburg, Natalia, 8<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cho, tặng, bố thí/ Giving, 296‒97<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đi trở lại/ Going Back</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Ehrhart), 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một hương thơm đến từ núi lạ (Bửu sơn kì hương)/ A Good Scent from a Strange Mountain</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Butler), 209<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gooks, 62‒64, 140‒41<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gordon, Avery F., 195<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gran Torino</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 123‒25, 126<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mũ nồi Xanh/ The Green Berets</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 125‒26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Greene, Graham, 51, 142‒43<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Grenada, 6<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Griffith, Philip Jones, 66<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Griffiths, D. W., 117<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Griswold, Charles L., 292<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Guevara, Che, 3<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh vùng vịnh/ Gulf War, 14, 49, 118<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Gustafsson, Mai Lan, 157<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Haeberle, Robert, 30<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Halbwachs, Maurice, 10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Haldeman, Joe, 284<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hàn lưu/ Hallyu</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, 132<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm Hà my/ Ha My memorial, 153‒55<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hà nội: những nghĩa trang ở, 26; những bảo tàng ở, 29‒30<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhà tù Hoả lò ở Hà nội/ Hanoi Hilton, 173<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự ám ảnh: của những người bị bại trận, 40<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hawaii, 7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hayslip, Lệ Lý, 150‒51, 195, 203, 207‒8, 228, 262, 264, 266<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Heinemann, Larry, 64, 235, 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trực thăng/ máy bay lên thẳng/ Helicopters, 117‒20, 137‒38<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herman, Judith Lewis, 228<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Herr, Michael, 35‒36, 103, 117, 122<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hirsch, Marianne, 268<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dân Hmong: những phim ảnh về, 123‒25, 126; chấn thương tâm lí của, 234‒35; sự chuyển hoá về chấn thương cho, 281‒83;trong những truyện chiến tranh, 242‒43, 244‒45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hồ Chi Minh: nghệ thuật của, 160‒62; đặc trưng của, 28‒29; lăng mộ của, 157‒60; đài tưởng niệm cho, 24; cái nhìn của người Việt nam về, 158<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thành phố Hồ Chí Minh. <i>Xem </i>Sài gòn<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Hồ Chí Minh/ Ho Chi Minh Museum, 159<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đường mòn Hồ Chí Minh/ Ho Chi Minh Trail, 25<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hội An, 154<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Holden, William, 130<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hollywood, 13‒14<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vụ Tế thiêu/ Holocaust, 87, 258<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hong, Cathy Park, 215<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hudson, Rock, 130<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phân người/ Human waste, 243‒45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hussein, Saddam, 49<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hwang Suk-Yong/ Hoàng Triết Ánh, 139‒41<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hyde, Lewis, 296<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ieng Sary, 299<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cường quốc đế chế, 139<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Công nghệ về kí ức: thương vong chiến tranh và, 156‒57; những thành tố của, 107‒8; những hồn ma chiến tranh và, 183‒87; những bất bình đẳng trong, 183‒84; đối lại với công nghệ kí ức, 106; quyền lực và, 107, 108; tù binh của chiến tranh và, 172‒173; tuyên truyền trong, 114‒15; siêu cường của nước nhỏ đối lại với siêu cường, 157‒89; những cấu trúc tình tự trong, 107; trong Hoa, 108‒28; vũ khí và, 166‒67<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ở mỗi xóm/ In Every Neighborhood</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (<i>O moi xom</i>; Sinh), 175, 177<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Năm con heo/ In the Year of the Pig</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (film), 119<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người vô hình/ Invisible Man</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Ellison), 63<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh Iraq/ Iraq War, 2, 6‒7, 14, 42, 83<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ gốc Ái nhĩ lan/ Irish Americans, 201<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những người theo đạo Islam, 95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Iyer, Pico, 109<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jager, Sheila Miyoshi, 135<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">James, William, 232<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quân đội Nhật bản, 227‒28<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hàng hoá Nhật bản, 140<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đầu lọ/ Jarhead</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (film), 118<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jeffords, Susan, 145<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ gốc Do Thái/ Jewish Americans, 201<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jin Ha/ Cáp Kim, 244<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Johnson, Chalmers, 115‒16<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Jo Sung Mo/ Tào Thành Mô, 151<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hành trình tự sự thất thủ/ Journey from the Fall</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Trần), 233‒34<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lãng quên công chính: nghệ thuật trong, 286‒87; chủ nghĩa tư bản và, 285, 295‒96; đối lại lãng quên, 279, 297; tha thứ và, 279‒80, 286‒95; tặng quà trong, 296‒97; tưởng tượng xứ không tưởng trong, 285‒86; kí ức công chính trong, 297; đường hướng về, 283; sự hiếm hoi của, 284; hoà giải và, 295‒96; buông xả đau khổ cho, 280‒83; đối với lãng quên bất công, 284<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức công chính: mô tả về, 17; đạo đức về nhìn nhận trong, 19; tầm quan trọng của importance of, 16‒17; cho tha thứ công chính, 297; những phương pháp để xử lí với kí ức quá độ trong, 17‒18; những kí ức quá độ trong ưu tiên luân lí, 68; những điều kiện tiên quyết cho, 283; những yêu cầu cho, 18<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kant, Immaneul, 291<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Karlin, Wayne, 119, 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kar Savuth, 85<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kennedy, John F., 125<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khieu Samphan, 299<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khmer Đỏ, 254, 255, 268‒69; thương vong Campuchia của, 7; đạo đức về nhìn nhận và, 83‒93; thiện đối lại ác và, 95‒96; nhân tính đối lại phi nhân tính và, 97‒100; như chuyện cười vang, 93‒94; độ dài của chế độ của, 129; những tượng đài cho, 297‒99; truy tố về, 289‒90; đối lại những kẻ khủng bố, 95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Không Khóc Ở California” (Thiệp), 280<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kim, Kyung Hyun, 145<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King, Martin Luther, Jr., 1‒3, 50, 62, 153, 273, 291<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingsolver, Barbara, 273<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kingston, Maxine Hong, 194‒95, 225, 277<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kinnell, Galway, 213<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kipling, Rudyard, 251<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kissinger, Henry, 26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Triều tiên: những kí ức chống chiến tranh của, 139‒49; phê bình của Hoa kì của, 151; văn hoá của, 132‒33, 151‒52; kinh tế của, 130‒31, 149‒50, 151‒52; công nghệ phim ảnh của, 144‒49; số thương vong Việt nam do, 156; quyền lực dưới đế chế của, 139, 152; chủ nghĩa yêu nước Hoa kì và, 152‒53; đối lại Việt nam, 133‒34; những cô dâu Việt nam ở, 143; những kí ức của người Việt nam về, 150‒51; lính Đại Hàn ở Việt nam từ, 136‒55, 150‒51; những đài tưởng niệm Chiến tranh Việt nam ở, 136‒39; cỗ máy chiến tranh của, 135‒36<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người nhập cư Triều tiên/ Korean immigrants, 130‒32<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh Triều tiên: sự phân chia Triều tiên và, 129; những phim về, 130; những đài tưởng niệm cho, 134‒39, 152; những kí ức về, 6; những tiểu thuyết về, 141‒43; con số thương vong của, 129; quan điểm của người Nam Triều tiên về, 129‒30; những tiết mục truyền hình về, 133<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm chiến tranh Triều tiên/ Korean War Memorial, 152<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khu phố Đại Hàn/ Koreatown, 130, 131‒32, 153<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kubrick, Stanley, 179<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kundera, Milan, 10, 26, 94, 182<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kuras, Ellen, 292‒93<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kuwait, 6, 51‒52<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kwon, Heonik, 151<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lâm, Andrew, 205<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Địa lôi/ Land Mine Museum, 172<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ngôn ngữ: trong những kí ức công nghệ, 15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm chiến tranh Mĩ Hmong Lào/ Lao Hmong American War Memorial, 152<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Lịch sử Quân đội Nhân dâ Lào/ Lao People’s Army History Museum, 186<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lào: sự thừa nhận tranh chấp ở, 7; tạ lỗi về những tàn ác chiến tranh do, 288; những hang động ở, 186‒87; sự biến chiến tranh thành hàng hoá ở, 15; sự mở rộng chiến tranh vào, 6; lãnh tụ của, 44; những đài tưởng niệm cho, 152; những phim ảnh về, 123; sự nhìn nhận về cựu chiến binh ở, 66‒67; sự nhìn nhận của Việt nam ở, 186; thương vong chiến tranh ở, 7, 8, 156, 157; những sự trưng bày vũ khí của, 162‒66<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Larsen, Wendy Wilder, 209<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đêm qua tôi mơ về hoà bình/ Last Night I Dreamed of Peace</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Tram), 212, 274‒75<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vĩ tuyến cuối cùng/ The Last Parallel</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Russ), 130<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người về nhà muộn màng/ The Latehomecomer</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Yang), 237, 241‒42, 245‒46<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ gốc Latino, 153, 200, 219<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cười vang, 93‒94<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê Mỹ An, 262‒63, 266‒67, 270<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê, Dinh Q., 233, 268‒69, 270<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê Duẩn, 24<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê Đức Thọ, 26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê Minh Khuê, 119<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê, Nam, 201‒2<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lê thị diễm thuý, 194<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lee, Chang‒Rae/ Lí Xương Lai, 248‒49, 250<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lessing, Doris, 286<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Levinas, Emmanuel, 84, 95, 99, 227, 272<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Địa chỉ của kí ức/ Lieux de mémoire, 42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đời sống </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">(tạp chí)<i> Life</i> magazine, 101<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hộp quẹt/ Lighters, 177‒78<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lincoln, Abraham, 24‒25<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lin, Maya/ Lâm Anh, 47, 52‒53, 55, 66<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Văn học: về sự tiếc thương người chết, 194; tính chân chính của, 210‒11; cộng tác và phản bội trong, 211‒13; giáo dục liên hệ với việc viết, 206‒7; về những thiểu số sắc tộc, 197‒222; thương tiếc người chết trong, 194‒98; chuyện nhập cư huyền thoại trong, 220‒21; như thành phần của cỗ máy chiến tranh trong, 111; những giải thưởng cho, 208, 209; mục đích của, 253; về chiến tranh, 30‒32, 51, 61, 139‒43. <i>Cũng xem</i> Chuyện chiến tranh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sài gòn nhỏ: những kí ức chiến tranh của công dân trong, 42‒44; mô tả về, 40‒42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sống trong sợ hãi/ Living in Fear</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 171‒72<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bông sen và bão tố/ The Lotus and the Storm</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Cao), 203, 212<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Tình yêu và Danh dự và Thương xót và Kiêu ngạo và Từ bi và Hi sinh”/ “Love and Honor and Pity and Pride and Compassion and Sacrifice” (Lê), 201‒2<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yêu như Ghét/ Love like Hate</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Đinh), 215<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lucas, George, 109<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quỹ MacArthur/ MacArthur Foundation, 262<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nghĩa trang Liệt sĩ Mai Dịch/ Mai Dich Martyrs Cemetery, 26‒27<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dân chúng đa số: trong những phim ảnh và sách về chiến tranh, 56; diệt chủng và, 92; những huyền thoại về thiểu số của, 131; quyền lực của, 43, 60‒61; như những người cứu vớt trong phim ảnh, 124‒25<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mang Satire, 87<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Margalit, Avishai, 27, 55, 56, 59, 292<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marker, Chris, 302, 303<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Marx, Karl, 107, 164, 294<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nam tính/ Masculinity, 145<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bệnh viện Giải phẫu Quân đội Lưu động/ Mobile Army Surgical Hospital/ / <i>M*A*S*H</i> (chuỗi truyền hình), 133<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mbembe, Achille, 158, 180<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McCain, John, 173<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McCarthy, Mary, 113<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McGurl, Mark, 208<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">McNamara, Robert, 83<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phương tiện truyền thông: trong công nghiệp hoá về chiến tranh, 13‒14; ảnh hưởng của giới cầm quyền trên, 11; văn hoá Hàn quốc trong, 132. <i>Cũng xem giới truyền thông chuyên biệt</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Công nghệ kí ức/ Memory industry, 106, 175, 177‒79<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Tui dâm lắm”/ “Me So Horny” (2 Live Crew), 179‒80<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dân chúng Mehico/ Mexican people, 59<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">bảo tàng Lịch sử Quân đội/ Military History Museum, 163, 165<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phức hợp công nghệ quân sự/ Military-industrial complex. <i>See </i>Cỗ máy chiến tranh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mìn (địa lôi)/ Mines, 25, 45, 172<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dân chúng thiểu số: nhạy cảm văn hoá hướng về , 83; ý thức kép của, 53‒54; trong phim ảnh và sách chiến tranh, 56; sự thiếu quyền lực của, 43, 60‒61; văn học sáng tác do các tác giả, 197‒222; huyền thoại của đa số về, 131; những đài tưởng niệm cho, 56; những lịch sử đáng ghi nhớ của, 200‒201; quyền lực của, 196‒97; bạo loạn liên can, 130; như cựu chiến binh của chiến tranh, 44, 56‒59; như nạn nhân, 196‒97, 221; chiến tranh trên, 219; chuyện chiến tranh do, 248‒49<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mishra, Pankaj, 240<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tấm hình thiếu sót</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">/ <i>The Missing Picture </i>(phim), 86‒88, 99‒100<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Moon, Seungsook, 136<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Morrison, Toni, 65, 269<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Moua, Mai Neng, 67, 68, 244‒45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Công nghệ điện ảnh: trong việc biến chiến tranh thành hàng hoá, 13‒15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cái nôi truyền hình âm nhạc/ MTV Cribs</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (tiết mục truyền hình), 104<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại/ Museum of Contemporary Art, 165<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng về Thuyền nhân và Việt nam Cộng hoà/ Museum of the Boat People and the Republic of Vietnam, 39‒40<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Cách mạng/ Museum of the Revolution, 29‒30<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Thảm sát Sơn mỹ (tên chính thức: Khu Chứng tích Sơn mỹ)/ Museum of the Son My Massacre, 150<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhạc phổ/ Musical scores, 117<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Video âm nhạc/ Music videos, 151<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thảm sát Mỹ lai/ My Lai massacre, 30, 141, 150, 177<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nabokov, Vladimir, 43<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Quốc gia của Quân lực Việt nam Cộng hoà/ National Cemetery of the Army of the Republic of Vietnam, 37<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ bản địa (thường gọi là người da đỏ)/ Native Americans, 200<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người nói quốc ngữ/ Native Speaker</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Lee), 248‒49<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những chế độ chính trị tử vong/ Necropolitical regimes, 158‒59, 180<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nerakhoon </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">(<i>Sự phản bội/ The Betrayal</i>; phim), 292‒93<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bé sơ sinh năm mới/ New Year Baby</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 89<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ngô Đình Diệm, 105<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn, Bích Minh, 213<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Cao Kỳ, 150<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn, Hiển Trọng, 45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Huy Thiệp, 238‒41, 280<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Ngọc Loan, 105<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Phú Cường, 175<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn, Phương, 204<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Quang Sáng, 119<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Quí Đức, 212<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Thị Hiền, 185<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn Văn Lém, 105<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nguyễn-Võ Thu-Hương, 194<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">, (Trâm), 274‒75<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nietzsche, Friedrich, 17, 103<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đêm của người chết đang sống/ Night of the Living Dead</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 174<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nora, Pierre, 42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bắc Triều tiên/ North Korea, 129<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tiểu thuyết vô đề/ Novel without a Name</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Hương), 61<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nussbaum, Martha, 273, 275‒76<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Obama, Barack, 56‒59<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Connor, Flannery, 207<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bài tụng cho cha tôi/ Ode to My Father</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 145, 148‒49<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Cúng nhớ Hoà bình huyện Okinawa/ Okinawa Prefectural Peace Museum, 260‒61<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ở mỗi xóm </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">(Sinh), 175, 177<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ondaatje, Michael, 276‒77<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chuyện của Paco/ Paco’s Story</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Heinemann), 235‒36<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Page, Tim, 183<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Palumbo-Liu, David, 211<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panama, 6<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Panh, Rithy, 83, 84‒88, 92‒93, 97, 99‒100, 255, 262<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Papageorge, Tod, 231‒32, 235, 263<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thiên đường mù/ Paradise of the Blind</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Hương), 61<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những Phong trào Hoà bình/ Paris Peace Accords, 26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Park, Jinim, 140<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Peace movements, 265‒66<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Pelaud, Isabelle Thuý, 200<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">People’s Cemetery of Binh An, 35‒39<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những giấc mộng thơm: Suy tư về sự phân tán của người Việt/ Perfume Dreams: Reflections on the Vietnamese Diaspora</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Lâm), 205<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phạm, Andrew X., 206, 212<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phan, Aimee, 206<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phan Thị Kim Phúc, 105<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo Phi, 217, 218<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh Philippin-Hoa kì/ Philippine-American War: memory of, 5‒6<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Philippines, 251; Sự bành trướng của Hoa kì ở, 7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phnom Penh, 83, 95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhiếp ảnh gia/ Photographers, 183‒84<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ảnh chụp: về tổ tiên, 193‒94; về nạn nhân trại tử thần, 255; về thi thể Hồ Chí Minh, 158, 159; nổi tiếng nhất, 105; như thành phần của cỗ máy chiến tranh, 105‒06; uy thế và, 262‒63, 266‒67; quyền lực của, 105, 108; như sự hiện diện gợi lên sự vắng mặt , 183‒85; trong kích xúc về nhìn nhận, 112; về quê hương Hoa kì trong chiến tranh, 231‒32<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phrasavath, Thavisouk, 292<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Poeuv, Socheata, 89<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Pol Pot, 297‒99<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những bưu thiếp từ Tận cùng nước Mĩ/ Postcards from the End of America</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Dinh), 216‒17<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hậu kí ức/ Postmemory, 268<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức uy thế: những phong trào phản chiến và hoà bình và, 265‒67; thương vong chiến tranh và, 254‒60; từ bi và cảm thông trong, 267‒78; tha thứ và, 262‒65; nền thấp và đài cao của, 253‒54; nghèo khó và, 260‒61; những nhà tù và, 254‒60<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhà tù/ Prisons, 172‒74<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bộ phận giả (thiết bị nhân tạo)/ Prosthesis, 25<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Puerto Rico, 7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tha thứ thuần tuý/ Pure forgiveness, 292, 296<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tỉnh Quảng trị: những đài tưởng niệm ở, 24‒25; những thương vong được đào lên ở, 45<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Mĩ Trầm lặng/ The Quiet American</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Greene), 51, 142‒43<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa chủng tộc/ Racism, 63‒66, 124‒25, 130; đối lại tính sắc tộc, 199, 201; Người Triều tiên/ Đại Hàn và, 140‒41, 142; chủ nghĩa yêu nước và, 153<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Raimi, Sam, 118‒19<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cưỡng hiếp/ Rape, 31‒32, 227‒28<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự nhìn nhận: về công năng đối với phi nhân tính, 72‒73; về nhân tính đối lại phi nhân tính, 97‒98; tầm quan trọng của, với việc nhớ, 71‒72; về người khác như nạn nhân, 73‒79; về quyền lực, 81‒83; nhẫn nhục và, 83‒93; báo đáp và, 83‒93; chiều kích thị giác của, 79‒80; trong cỗ máy chiến tranh, 112‒14<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hoà giải/ Reconciliation, 45, 69, 295‒96<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người tị nạn/ Refugees. <i>Xem những nhóm tị nạn chuyên biệt</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh được tưởng nhớ/ Remembered War. <i>Xem </i>Chiến tranh Triều tiên<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhớ gương mặt của cõi trời/ Remembering Heaven’s Face</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Balaban), 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cầu siêu/ Requiem </span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">(Faas and Page), 183<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Oán hận/ Resentment, 292<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhẫn nhục/ Resignation, 83‒93<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hoài hương phục hồi/ Restorative nostalgia, 43<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Báo đáp/ Retribution, 205<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ricoeur, Paul, 17, 18, 56, 60, 68, 73‒74, 185, 262, 294‒95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Roh Tae Woo, 139<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Romero, George, 174<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rosler, Martha, 225<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhân vật tròn trịa/ Round characters, 28‒33<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">R-Point</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">/ <i>Điểm R</i> (phim), 145, 148<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rubins, Nancy, 165<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Russ, Martin, 130<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Said, Edward, 240<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sài gòn: chủ nghĩa tư bản ở, 41; những nghĩa trang ở, 33, 35‒39; sự thất thủ của, 42, 163; những bảo tàng ở, 29<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Scarry, Elaine, 264, 272, 277<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những kí ức màn ảnh: mô tả về, 104‒5<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sebald, W. G., 92, 103<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những kí ức sang tay/ Secondhand memories, 103‒5<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh bí mật/ Secret War, 44<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những tự hi sinh tự thân/ Self-sacrifices, 108<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hán thành/ Seoul, 132‒35<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Shacochis, Bob, 5<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bóng che vũ khí/ The Shadow of Arms</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Hwang), 139‒41<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những nấm mồ nông: Hai người đàn bà và Việt nam/ Shallow Graves: Two Women and Vietnam</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Larsen và Nga), 209<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Shawcross, William, 7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự nô lệ/ Slavery, 60<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Những cuộc chiến tranh nhỏ”/ “Small Wars” (Lê), 266‒67<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sollors, Werner, 3<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Solzhenitsyn, Aleksandr, 71‒72<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sông Tôi hát/ Sông I Sing</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Phi), 217<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Sơn mỹ/ Son My Museum, 30, 112‒13, 177<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sontag, Susan, 183, 218‒19, 268, 269<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nỗi buồn chiến tranh/ Sorrow of War</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Ninh), 30, 39<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Linh hồn của dân Da đen/ Souls of Black Folk</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (DuBois), 53<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người miền nam Việt nam: lưu vong khỏi, 9<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nam Triều tiên/ Đại Hàn: sự biến chiến tranh thành hàng hoá ở, 15; kiểu thức hoá những kí ức chiến tranh do, 134; Chiến tranh bị Lãng quên đối với Chiến tranh được Tưởng nhớ, 129‒30; lính đánh thuê của, 142; nguồn gốc của, 129; sự chuyển hoá của, như được miêu tả trong phim ảnh, 148‒49; những đài tưởng niệm chiến tranh ở, 134‒38<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Spiegelman, Art, 87, 304<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Spielberg, Steven, 109<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Spivak, Gayatri, 124<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thổ cẩm truyện/ Story cloth, 281‒83<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ấp chiến lược/ Strategic hamlets, 40‒41<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sturken, Marita, 49, 66, 104<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trại tử thần (Tuol Sleng) S-21/ S-21 death camp, 83‒86, 89‒90, 98, 254‒55<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sunny/ Ánh dương</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 145, 147‒48<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Họ Việt, tên Nam/ Surname Viet, Given Name Nam</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 214<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những người đầu hàng/ The Surrendered</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Lee), 249<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Swofford, Anthony, 51‒52, 119<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Truyện Kiều/ The Tale of Kieu</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (truyện kinh điển), 203<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ta Mok, 299<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Xe thiết giáp/ Tanks, 163‒65<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tatum, James, 54<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa khủng bố/ Terrorism, 70, 95, 174, 273<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tổng công kích tết Mậu thân/ Tet Offensive, 105, 110<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tham Phiu, 187‒89<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thê Đinh, 183, 184<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những thứ họ mang/ The Things They Carried</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (O’Brien), 225‒26, 244, 247<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thích Nhất Hạnh, 281, 291, 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thích Quảng Đức, 105, 108<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tố Hữu, 26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Du lịch/ Tourism, 178, 181, 298‒99<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trần, GB, 212‒13<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trần, Hàm, 233‒34<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trần Thị Nga, 209<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Biến thế</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> <i>tập 2/ Transformers 2</i> (phim), 169, 171<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những bản dịch/ Translations, 204<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lường gạt/ Treachery, 60‒61<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trịnh T. Minh-hà, 122, 214, 214, 218, 253<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trương, Monique, 206, 209‒10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nghĩa trang Liệt sĩ Trường sơn/ Truong Son Martyrs Cemetery, 24<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Địa đạo/ Tunnels, 180‒83<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tuol Sleng, 254, 255, 258, 259, 269<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tưởng Niệm</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Cường), 175<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">2 Live Crew, 179‒80<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Um, Khatharya, 256<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức bác Hồ/ Uncle Ho memory, 28‒29<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Liên hiệp quốc/ United Nations, 84, 89, 289<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hoa kì: cảm tình đói với “người khác” ở, 59‒60; tính cách người Mĩ ở, 198; nghĩa trang ở, 23; phê bình về, do người triều tiên, 151; những cuộc chiến tranh văn hoá ở, 249‒50; đạo đức về nhớ đối với, 9; sự bành trướng của, 7; xuất khẩu khí giới do, 135; thuê lính Triều tiên do, 142; quê hương của, trong suốt Chiến tranh Việt nam, 231‒32; người nhập cư Triều tiên/ Hàn quốc tới, 130‒32; trong Chiến tranh Triều tiên, 6; địa chỉ của kí ức ở, 42; công nghệ kí ức liên quan tới, 177‒78; những miêu tả của những người khác về, 112‒14; chủ nghĩa yêu nước ở, 48‒49, 54, 152‒53, 274, 275; trong chiến tranh Philippin Hoa kì, 5‒6; nghèo khó ở, 215‒17; những phe phái ủng hộ chiến tranh và phản chiến ở, 8; khích lệ lợi nhuận của, 140; bạo loạn chủng tộc ở, 130, 153; trách nhiệm đối với những tàn ác chiến tranh do, 288; thương vong Việt nam của, 7, 156; người nhập cư Việt nam vào, 9, 40‒45, 69‒70; quan điểm về Chiến tranh Việt nam của người Mĩ ở, 199‒200; cỗ máy chiến tranh của, 104‒28<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đại học Nam California/ University of Southern California, 109<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vang, Mai Der, 281<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vang Pao, 44<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vann Nath, 255<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cựu chiến binh, của chiến tranh: sự hắt hủi của công dân Hoa kì đối với, 48‒51; những nghĩa trang cho, 23‒27, 35‒39, 44; sự tha thứ cho, 262, 295; trong phục vụ hậu cần, 229‒30; lòng yêu chiến tranh do, 51‒52; những thiểu số như là, 44, 56‒59; sự chê trách về người lính Việt nam như là, 44; sự nhìn nhận về, ở Campuchia và Lào, 66‒67; những miêu tả trung thực về, trong chuyện chiến tranh, 224; vào những tưởng nhớ Việt nam, 42‒43, 47‒49; chuyện chiến tranh từ quan điểm của, 225‒27. <i>Cũng xem </i>Thương vong, của chiến tranh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nạn nhân/ Victims, 218‒19, 221, 280, 291<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trò chơi video/ Video games, 109‒10<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vieng Xai, 186‒87<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Việt cộng, 218<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Việt Minh, 169‒70<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">ViệtMĩ/ Vietnamerica</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Trần), 212‒13<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ngôn ngữ Việt nam/ Vietnamese language, 15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người tị nạn Việt nam, 9; giấc mơ Hoa kì và, 204‒7; như những nhân chứng chống cộng, 205‒6; những miêu tả văn hoá về, 43‒44; những ảnh chụp gia đình của, 93‒94; phương thức anh hùng của những kí ức về, 43‒44; văn học của, 197‒218; ở Sài gòn Nhỏ, 40‒44; thương tiếc người chết do, 194‒98; nhớ do, 302‒4; cảm thức về mất mát của, 43, 45; Chiến tranh về Khủng bố và, 69‒70<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Phụ nữ Việt nam ở Hà nội/ Vietnamese Women’s Museum of Hanoi, 185, 260<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hội chứng Việt nam/ Vietnam syndrome, 48‒51<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm Cựu chiến binh Việt nam/ Vietnam Veterans Memorial, 24, 44, 47‒49, 52‒56, 66‒68<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm Chiến tranh Việt nam/ Vietnam War Monument, 42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vinh, 24<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vĩnh Mốc, 181<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Virilio, Paul, 122, 227<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Võ Thị Sáu, 172<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quyền bỏ phiếu/ Voting rights, 60<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Walcott, Derek, 283<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Walken, Christopher, 110<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những linh hồn lang thang/ Wandering Souls</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Karlin), 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tội ác chiến tranh/ War crimes, 112, 288‒89<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cỗ máy chiến tranh: đối lại công nghệ vũ khí, 106; nghệ thuật và, 269‒78; sụp đổ của, 128; kí ức tập thể đối lại kí ức cá nhân và, 115; của Đảng Cộng sản, 158; từ bi và cảm thông và, 267‒69; thị kiến đạo đức và, 121; biện minh về, 108; của Triều tiên, 135‒36; hỗ trợ của hậu cần trong, 229‒30; vai trò của những phương tiện truyền thông trong, 105‒6, 108‒28, 144‒45; trong những ảnh chụp, 263‒64; quyền lực của những kí ức trong, 115‒16; tuyên truyền trong, 114‒15; kích xúc về nhìn nhận sai và, 112‒14; địa đạo và, 180; trong chuyện chiến tranh, 224‒25, 229‒30<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm chiến tranh Triều tiên/ War Memorial of Korea, 134‒39<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh về Khủng bố/ War on Terror, 70, 174<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh/ War Remnants Museum, 29, 112, 113, 158, 255<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chuyện chiến tranh: những phẩm chất mĩ học của, 223, 227, 244‒45; dân sự trong, 227‒32; nội dung của, 223‒24; phán đoán của những nhà phê bình về, 236‒42, 246‒49; căn cước cá nhân và căn cước quốc gia, 245; phi nhân tính trong, 233‒36; từ kí ức của những người Đông nam Á, 232‒35; do những tác gia thiểu số, 248‒49; chủ nghĩa yêu nước trong, 224; cưỡng hiếp trong, 227‒28; của những người tị nạn, 242‒46; chủ nghĩa nhân bản có chọn lựa của, 240; quan điểm của người lính trong, 224‒27; chuyện thật của cựu chiến binh trong, 224; cỗ máy chiến tranh trong, 224‒25, 229‒30; những tác gia bị Tây phương hoá của, 246‒47; những giá trị phương Tây và, 240‒41. <i>Cũng xem</i> Văn học<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Waters, Mary C., 201<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wayne, John, 125, 126<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức phong phú/ Wealthy memory, 259‒60, 261<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vũ khí: những sự trưng bày về, 162‒66; trong công nghệ về kí ức, 166‒67; đối lại địa hình, 170<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Weigl, Bruce, 295<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhà nước phúc lợi/ Welfare state, 131<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chúng ta Chẳng bao giờ Nên Gặp nhau/ We Should Never Meet</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Phan), 206<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khi đất trời đảo lộn/ When Heaven and Earth Changed Places</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Hayslip), 203<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bao giờ cho đến tháng Mười/ When the Tenth Month Comes</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim), 168<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nơi chốn tro tàn/ Where the Ashes Are</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Đức), 212<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phù hiệu trắng/ White Badge</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (phim/novel), 142‒45, 149<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">“Gánh nặng của người đàn ông da trắng”/ “White Man’s Burden” (Kipling), 251<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tính chất da trắng/ Whiteness, 221<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh màu trắng/ White War</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Ahn), 141‒42<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Williams, Raymond, 107<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wittgenstein, Ludwig, 205<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đàn bà Bản địa Kẻ khác/ Woman Native Other</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Trinh), 214‒15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nữ chiến sĩ/ The Woman Warrior</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (Kingston), 194‒95<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Wong, Sau-ling Cynthia, 203<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thế Chiến II: sự thành hàng hoá của World War II: commodification of, 13; kí ức về memory of, 5; những bảo tàng về museums of, 261; cưỡng hiếp trong rape in, 227‒28<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yamashita, Karen Tei, 156<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Yang, Kao Kalia, 237, 241‒43, 245‒46, 250<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Young, James, 10, 186<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Zelizer, Barbie, 15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Số không Tối đen Ba mươi</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">/ <i>Zero Dark Thirty</i> (phim), 14<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những hộp quẹt Zippo/ Zippo lighters, 177‒78<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-indent: -14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Žižek, Slavoj, 234, 235</span></div>
</div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-43457332863153760922019-03-09T07:13:00.002-08:002019-03-09T07:13:33.865-08:00KHÔNG GÌ CHẾT ĐI BAO GIỜ (phần 2)<div class="WordSection10">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Việt
nam và Kí ức về Chiến tranh</span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"> NGUYỄN THANH VIỆT<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"> <b>Nguyễn Tiến Văn<i> dịch</i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><b><i><br /></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><b><i><br /></i></b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguh_-Ur_kMSDcOzSM99CqtJFISXDeVyzNldVV0S9ectJwtmce_aVUr2ihyphenhyphenjaggEE7jHPjuc-kczMuK5FWMqiO-mV5LsNNR_rMdc31AKK_K-PSdx5y-JDl4FToUsS2B03y47ubA3mxEPttR/s1600/22c_wbgm.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="372" data-original-width="660" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguh_-Ur_kMSDcOzSM99CqtJFISXDeVyzNldVV0S9ectJwtmce_aVUr2ihyphenhyphenjaggEE7jHPjuc-kczMuK5FWMqiO-mV5LsNNR_rMdc31AKK_K-PSdx5y-JDl4FToUsS2B03y47ubA3mxEPttR/s400/22c_wbgm.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">4<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">Về những cỗ máy chiến tranh<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">FRIEDRICH NIETZSCHE VIẾT RẰNG “nếu có điều gì để tồn tại trong kí ức nó phải được <i>thiêu đốt</i> vào: chỉ cái thứ chẳng bao giờ thôi làm đau mới tồn tại trong kí ức.”<sup>1</sup> Chiến tranh đã tự thiêu đốt vào nhiều người trong chúng ta, kể cả bản thân tôi, mang sẹo từ lúc còn quá nhỏ để biết chính xác cái sẹo là ở đâu. Những ai sinh ra quá nhỏ để nhớ được minh bạch, hay nhớ được bất cứ chút gì, có thể vẫn còn nhìn thấy những dư ảnh của chiến tranh vương vất trên võng mạc của họ, mà hậu quả của cái W. G. Sebald gọi một cách đáng nhớ là “kí ức sang tay” (“secondhand memory”).<sup>2</sup> Là một nhà văn Đức tự biệt xứ qua nước Anh, ông trải cả đời để cố nhớ lại một cuộc chiến tranh đã kết liễu trước khi ông bò ra khỏi cái nôi. Những kí ức sang tay cũng là thành phần của hành trang tị nạn, nữa. Có những lúc, những kí ức này là những di sản được trao truyền lại cho chúng ta do gia đình và bằng hữu là những người đã chứng kiến chiến tranh đầu tay (firsthand); những lúc khác, các kí ức này là những hoang tưởng Hollywood, mà nguyên mẫu là <i>Apocalypse Now/ Tận thế bây giờ</i>, một câu chuyện thần tiên của Grimm hiện đại nơi bom xăng đặc thắp sáng rừng già tối đen. Nhiều người Mĩ, và người ta khắp trên thế giới, cho rằng họ biết được điều gì đó về Việt nam từ việc xem những cuôn phim như là <i>Tận thế bây giờ. </i>Đã trả giá mua một tấm vé điện ảnh, cả họ, nữa, cũng có thể nói, như Michael Herr đã nói, “Việt nam, chúng tôi tất cả đã từng ở đó.”<sup>3<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi nghĩ điều này là đúng ngay cả đối với những ai chỉ có những kí ức sang tay nhạt nhoà nhất. Họ đã từng ở Việt nam trong cái cảm thức rằng họ đã nhìn thấy nó thiêu đốt trên màn bạc và trong các ảnh chụp, bởi vì cuộc chiến ấy là “cuộc chiến tranh được kí sự, tư liệu, báo cáo, quay phim, thu băng, và—mười phần chắc cả mười—được kể lại nhiều nhất trong lịch sử.”<sup>4</sup> Những sinh viên của tôi bảo tôi rằng họ đã được nghe về cuộc chiến này, mặc dù họ chẳng có mấy cảm thức về điều gì đã xảy ra và người Mĩ đã tới đó ra sao. Những sinh viên này không phải là một thế hệ hậu chiến mà là một thế hệ thời chiến, được sinh ra trong những thập niên 1980 và 1990 và sống qua những cuộc chiến tranh ở Iraq và Afghanistan. Đối với một xã hội Hoa kì vốn tham chiến cứ mỗi vài thập niên, sự phân biệt giữa tiền chiến, thời chiến, và hậu chiến, bị nhoà đi. Đáng lẽ ra là một biến cố tách bạch, chiến tranh là một trường liên tục, một chiều nước rút đi và tuôn trào về cường độ thỉnh thoảng nhấp nhô tạo đỉnh sóng. Chiến tranh đã luôn luôn là một phần của đời chúng ta, một tiếng u u tẻ nhạt của nhiễu âm trắng hoà vào với tiếng điều hoà không khí, tiếng những máy vi tính, tiếng u u của giao thông. Người ta giống như các sinh viên của tôi bị làm cho quen với việc nhìn thấy một nhà sự đang thiêu đốt trên bìa một tập nhạc hay một ảnh chụp tiếu tượng (iconic) từ cuộc chiến trên bức tường của một ngôi sao nhạc rock.<sup>5</sup> Máy quay chụp của màn hình diễn <i>MTV Cribs</i>/ <i>Những cái nôi truyền hình âm nhạc</i> trụ trên tấm hình chụp, phóng to để phủ toàn bộ bức tường, khi ngôi sao nhạc rock mô tả cảnh tượng. Anh nói, “Đây là hình tượng nổi tiếng nhất từ tạp chí <i>Life/ Đời sống.</i>” “Nó hiển nhiên là một gã bị bắn ngay vào sọ. Tôi cho đặt cái này ở đây như một sự nhắc nhở về sự đau khổ của con người. Tôi nghĩ khi tôi bước ra và thấy cái này hàng ngày, tôi hẳn có được chút tri ân với nơi đời sống tôi đang ở.” Anh đang sống cuộc đời trong một ngôi nhà đẹp trên Đồi Hollywood với một tầm nhìn bao quát toàn thành phố Los Angeles. Trong khi ở một quán rượu trên mái của một khách sạn trung tâm thành phố hạng sang, tôi đã ngó vào một tầm nhìn tương tự về Los Angeles và ghi nhận <i>Tận thế bây giờ</i> đang được phóng chiếu lên bức tường của một toà cao ốc kề cận. Cuốn phim được chiếu im lặng khi một Martin Shin lấm bùn hiện xuất từ một dòng nước sình lầy để băm Marlon Brando cho đến chết. Không ai trên mái nhà ngó đến lần thứ hai.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dù cho cuộc chiến không còn thiêu dốt đối với nhiều người, nhưng dư ảnh của nó là không thể nào quên được. Một cái tên khác cho những loại về dư ảnh bừng lên này là cái mà Marita Sturken rút ra từ Freud gọi là, “những kí ức màn ảnh” (screen memories”).<sup>6</sup> Nhưng kí ức này vừa xoá đi màn ảnh của những kí ức khác và vừa phục vụ như là màn ảnh cho sự phóng chiếu của những quá khứ riêng tư và tập thể của chúng ta, những cuốn phim tại nhà của chính chúng ta. Dẫu những kí ức màn ảnh không cần phải là hình tượng thị giác, phần lớn những kí ức màn ảnh sống động của chúng ta từ Việt nam là: Phan Thị Kim Phúc, Bé gái bị bom xăng đặc, trần truồn chạy trên một con đường trong tấm ảnh chụp năm 1972 của Nick Ut [Huỳnh Công Út]; Thích Quảng Đức, nhà sư phật giáo tự thiêu trên một ngã tư đường phố Sài gòn vào năm 1963 để phản kháng việc đối xử của Tổng thống Ngô Đình Diệm đối với Phật tử, được chụp bằng cả ảnh tĩnh tại và thu thành phim; và tấm hình trên bức tường của ngôi sao nhạc rock về Đại tá Nguyễn Ngọc Loan đang bắn người bị tình nghi là Việt cộng Nguyễn Văn Lém vào đầu trong cuộc Tổng công kích tết Mậu thân năm 1968, một hành vi chụp bắt được bởi cả máy chụp ảnh của Eddie Adam và thu phim bởi một toán truyền hình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những hình ảnh này là minh chứng không chỉ về sự đau khổ của người Việt nam mà còn về quyền lực của toàn bộ cơ cấu chuyển giao những hình ảnh ấy cho chúng ta. Cơ cấu này trải rộng từ nhiếp ảnh viên tới thiết bị của anh tới văn phòng chi trả cho thời gian và phim ảnh của anh tới những cỗ máy không quặn phim ảnh đó từ bên ngoài khu chiến tranh tới những văn phòng góp lấy bản quyền, phân phối, lập văn khố, và lưu thông trường cửu những hình ảnh kia trong đó người Việt nam bị thiêu đốt và mang sẹo bởi cái mà nhà làm phim Harun Harocki gọi là một “ngọn lửa bất diệt.”<sup>7</sup> Sự đau khổ của họ được cố định mãi mãi, những hình ảnh của họ về đau đớn phủ rợp hay nhổ bật những kí ức về những nạn nhân khác của cuộc chiến này. Những hình ảnh này, những kí ức màn ảnh, và những kí ức sang tay khẳng định không chỉ những gì được in xác thực trên tấm phim, được phô ra trên màn ảnh hay được vạch một cách không thể phai nhoà lên thuỷ tinh của những con mắt chúng ta—chúng khẳng định luôn cả quyền lực của một công nghệ về kí ức nữa. Những tấm ảnh chụp này được thấy thấy quanh khắp thế giới bởi vì những phương tiện truyền thông phương Tây sở hữu cái cơ cấu để đưa các phóng viên vào và ra khỏi các bãi chiến trường bằng trực thăng với số lượng vô tận về phim để chụp, sở hữu những âm bản của chúng gần như ngay lập tức, và in chúng ra khắp toàn cầu ngay ngày hôm đó hoặc ngày hôm sau sự kiện đang nêu. Tương phản lại, những nhiếp ảnh viên của miền Bắc Việt nam sống trong rừng rậm, dành dụm vài ba cuốn phim của họ, và gửi đi những âm bản của chúng trên những con đường đất đầy phản trắc ra Ha nội qua những người giao liên thường khi bị chết vì bom oanh tạc.<sup>8</sup> Những hoàn cảnh này hạn chế những gì các cặp mắt người miền Bắc Việt nam nhìn thấy và hạn chế những loài người Việt nam mà thế giới nhìn nhận.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhìn nhận khuôn mặt một các nhân, hay thậm chí gương mặt tập thể của một dân tộc là quan trọng, đặc thù nếu chúng ta nói về những khuôn mặt bị huỷ diệt do cỗ máy chiến tranh. Nhưng cũng quan trọng tương đương là sự thông hiểu cách thế sự ghi nhận được sản xuất ra sao, cách thế một công nghệ về kí ức tạo ra những kí ức. Một “công nghệ về kí ức” (“industry of memory”) khác với một “công nghệ kí ức” (“memory industry”) trong cùng đường lối mà một “cỗ máy chiến tranh” (“war machine”) không phải đồng nhất với một “công nghệ vũ khí” (“arms industry”). Tệ nhất gợi lên một công nghệ kí ức đưa tới tâm trí một công nghệ tại gia, một nền kinh tế tỉnh lẻ được cài số hướng về việc sản xuất một thứ gì dễ mua và trớ trêu thay dễ quên: những dây chìa khoá, những cốc cà phê, những áo thun, những chuyến du hành thăm động vật hay cho con người, hoặc là, ở Việt nam, những cây bút và dây chuyền đeo cổ được giả thiết là làm bằng những đầu đạn Mĩ. Tốt nhất, một công nghệ kí ức gợi ra sự chuyên nghiệp hoá về kí ức qua sự tạo ra những viện bảo tàng, những văn khố, những lễ hội, những phim tài liệu, những kênh truyền hình về lịch sử, các cuộc phỏng vấn, và vân vân. Nhưng công cuộc mà các công nghệ kí ức làm chỉ là thành của một công nghệ về kí ức. Lầm lẫn kí ức chỉ như một hoá phẩm đem bán, hay thông tin được các chuyên viên truyền đi, ắt là giống như coi một khẩu súng và nhà chế tạo nó, hay một hệ thống giám sát và những người thiết kế ra nó, đơn giản chỉ là những sản phẩm của một công nghệ vũ khí. Những công nghệ vũ khí chỉ là những thành phần lộ liễu nhất của một cỗ máy chiến tranh. Trong những cỗ máy chiến tranh, những vũ trang tua tủa được trưng bày, nhưng còn quan trọng hơn là những ý niệm, những hệ tư tưởng, những hoang tưởng và những lời biện minh cho chiến tranh, những hi sinh của phía chúng ta, và những cái chết của những người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cũng giống như thế, một nền công nghệ về kí ức bao gồm những sức mạnh về vật chất và ý hệ quyết định cách thế và lí do những kí ức đươc sản sinh, và lưu thông, là ai có tiếp cận với, và kiểm soát về, những công nghệ kí ức. Những loại nhất định về các kí ức và việc nhớ là khả dĩ bởi vì một công nghệ về kí ức tuỳ thuộc vào, và tạo ra, “những cấu trúc của cảm xúc” (“structures of feeling”). Từ ngữ đó là do Raymond Williams kết hợp cả cái cụ thể (a structure/ một cấu trúc) và cái phi vật thể (a feeling/ một cảm xúc).<sup>9</sup> Một cảm xúc, bất kể vô hình tới đâu, chứa chúng ta trong nhà, định hình chúng ta, để chúng ta nhìn thế giới qua cửa sổ của nó. Bởi những cấu trúc biến thiên từ giai cấp giàu tới trung lưu tới nghèo khó, từ những quốc gia giàu có và những thủ phủ tới những thuộc địa và những xóm làng, cho nên những cảm xúc cũng biến thiên như vậy. Thế giới chú ý tới những cảm xúc của những người giàu có và những người quyền thế, bởi vì những cảm xúc đó quan trọng khi giới giàu có và giới quyền thế làm những quyết định. Những cảm xúc của những người nghèo khó và những người yếu đuối ít hiển hiện hơn rất nhiều, dĩ nhiên, ngoại trừ với với những người nghèo khó và những người yếu đuối, cũng như với cảm xúc và các cơ cấu, với kí ức là một nền công nghệ về kí ức cũng như thế, nơi đó những kí ức của những người giàu có và những người quyền thế thi triển nhiều ảnh hưởng hơn bởi họ sở hữu những phương tiện về sản xuất. Như Marx và Engels có nói, “những ý niệm của giai cấp thống trị trong mọi thời đại đều là những ý niệm thống trị.”<sup>10</sup> Vậy nên, cũng thế nữa, những cảm xúc và những kí ức của họ là có quyền thế nhất, được tạo ra, đóng gói, phân phối, và xuất khẩu trong những đường lối phủ rợp những cảm xúc và những kí ức của những người yếu thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi những kí ức của những người yếu đuối quan trọng đối với họ, như là kí ức của cá nhân nào quan trọng với cá nhân ấy, chúng chỉ quan trọng với thế giới khi một công nghệ về kí ức khuếch đại chúng lên. Công nghệ này còn hơn là một tập hợp của những kĩ thuật học hay những hình thức văn hoá qua đó các kí ức được định thức, giống như những tiểu thuyết, phim ảnh, ảnh chụp, bảo tàng, đài tưởng niệm, hay văn khố lập cư trong sách này.<sup>11</sup> Công nghệ này còn hơn là mạng lưới của những nhà chuyên nghiệp làm việc giám tuyển, thiết kế, và khảo sát những kí ức hay những nghệ sĩ, nhà văn và nhà sáng tạo những tác phẩm văn hoá về kí ức. Công nghệ về kí ức bao gồm những thứ này và còn hơn thế nữa, hội nhập những quy trình về kí ức cá nhân, tính chất tập thể của việc tạo kí ức, những bối cảnh xã hội về những ý nghĩa của kí ức, và, rốt ráo, những phương tiện về sản xuất của kí ức. Tất cả những thứ này quyết định cách thế những kí ức được tạo ra—và là những kí ức của ai—cùng tầm mức và tác động của sự phân phối chúng. Bán kính chấn động của kí ức (the blast radius of memory), giống như bán kính chấn động của vũ khí, được xác định do quyền lực công nghệ, dẫu cho ý chí cá nhân định hình tự thân hành vi của kí ức. Vậy nên trong khi Thích Quảng Đức phô bày ra đức tin bất khuất và giới luật trong khi lửa và khói tiêu huỷ thân thể ngài, tán xạ toàn cầu về hành vi của ngài xảy ra là do những phương tiện truyền thông phương Tây chụp lấy nó. Kể từ khi đó, trong suốt cuộc chiến và cả về sau, trong xứ sở và cả bên ngoài nó, thậm chí cả ở Hoa kì, nhưng những cuộc tự thiêu ấy không đạt tới sự hiển lộ của nhà sư thiêu đốt. Hi sinh tự thân để được người ta nghe là chưa đủ. Cho đến khi những ai kí ức bị gọi ra không chỉ cất tiếng nói lên cho chính họ mà còn nắm được sự kiểm soát những phương tiện về việc tạo kí ức, sẽ chẳng có sự chuyển hoá nào trong kí ức. Không có sự kiểm soát như thế, những ai cất lên tiếng nói cho chính họ và người khác sẽ nhận thức được rằng họ không quyết định âm lượng của tiếng nói họ. Những kẻ kiểm soát công nghệ về kí ức, cho phép họ cất lên tiếng nói, ấn định cái âm lượng ấy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cuộc tranh đấu cho kí ức như vậy là không thể tháo gỡ khỏi những cuộc tranh đấu khác cho tiếng nói, sự kiểm soát, quyền lực, sự tự quyết, và những ý nghĩa của người chết. Những xứ sở với những cỗ máy chiến tranh đại khối không chỉ giáng xuống sự tổn hại hơn lên những xứ sở yếu kém hơn, chúng còn biện minh tổn hại ấy với thế giới. Cách thế Hoa kì nhớ cuộc chiến này và kí ức phần nào là chừng mực cung cách thế giới nhớ đến nó. Dù cho Hoa kì là một căn cứ công nghiệp bị giảm trừ trong một thời đại cạnh tranh gia tăng từ châu Á khởi dậy, nó vẫn là mộ siêu cường trong sự toàn cầu hoá về những kí ức của chính nó, được tượng trưng trong Hollywood và những cuốn phim của nó, nêu lên những kí ức của Hoa kì cũng như những sự vũ trang của Hoa kì. Là thứ quyền thế nhất vượt xa trong loại của nó, công nghệ Hoa kì về kí ức là ngang hàng với công nghệ vũ khí Hoa kì, hệt như Hollywood là tương đương với những lực lượng vũ trang Hoa kì. Sự thống trị toàn cầu về các vũ khí và về các kí ức do Hoa kì dẫn dắt những xứ sở khác, bất kể những kí ức riêng của họ về cuộc chiến, đối đầu những hàng hoá Hollywood và những ảnh chụp tức khắc tai tiếng kia vốn đánh động người xem giữa hai con mắt. Như nhà viết luận văn Pico Iyer ghi nhận, vào năm 1985, “Rambo đã chinh phục châu Á ... mọi rạp chiếu bóng mà tôi viếng thăm trong mười tuần lễ liền trình chiếu một màn cuồng khúc do Stallone diễn.”<sup>12</sup> Nền kĩ thuật học khiến khả dĩ sự phân phối toàn cầu và phẩm chất cấp bậc thế giới của các kí ức Hoa kì ăn sâu suốt khắp xã hội Mĩ, gồm cả Đại học miền Nam California (University of Southern California). Sân trường đại học này là nhà cho trường điện ảnh tân tiến nhất của thế giới, cũng như một trung tâm nghiên cứu được quân đội tài trợ phát triển những phỏng tạo thực tại ảo kỉ thuật cao cấp cho quân đội. Cùng trong cái học viện nơi các đạo diễn tường lai của Hollywood học nghề của họ và nơi những toà cao ốc mang những cái tên của George<b> </b>Lucas và Steven, những phỏng tạo thực tại này cho phép những người lính thực tập chiến tranh qua điện ảnh hay được điều trị về chấn thương chiến tranh.<sup>13</sup> Triết gia Henri Bergson hàm ý rằng kí ức là một loại thực tại ảo (virtual reality), và sự phỏng tạo này chứng minh rằng thực tại ảo cũng là cái nền dàn dựng cho trận đánh và sự phục hồi về nó.<sup>14</sup> Kí ức vũ trang hoá trở nên thành phần trong kho quân giới của cỗ máy chiến tranh, được bài liệt trong cuộc tranh đấu để kiểm soát thực tại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">ở chỗ khác trên khu đại học, các sinh viên học cách khai triển phần mềm cho các trò chơi video, một loại hình về kí ức được vũ trang không thể làm ngơ khi chúng ta nghĩ về tâm trí con người như là thứ mang tính chiến lược nhất trên mọi chiến trường. Tâm trí phải được chiến thắng về mặt ảo trước khi một cuộc chiến tranh thực sự có thể bao giờ được giao tranh. Chiến tranh từ lâu đã là một chủ để cho việc kể chuyện trong trò chơi video, và cuộc chiến này cũng không là ngoại lệ, nhưng được thực hiện trong chuỗi <i>Tiếng gọi của nghĩa vụ</i> (<i>Call of Duty</i>). Thành công hơn nhiều quyền kinh tiêu thương hiệu Hollywood, sản phẩm có số thu nhập 11 tỉ mĩ kim này thuộc về loại hình thứ cấp của xạ thủ ngôi thứ nhất, một cái tên làm lồ lộ cung cách vũ khí và tự sự đề huề với nhau.<sup>15</sup> Trong sự lặp lại của chủng loại thứ cấp này về phong cảnh Việt nam, <i>Những cuộc hành quân đen/ Black Ops,</i> người chơi nhìn cái thế giới tranh tối tranh sáng của các anh hùng và bọn khốn qua cặp mắt của một chiến binh Mĩ. Đoạn phim giới thiệu trò chơi này gợi đến điện ảnh, trong đó quan trọng nhất là phim <i>Người săn hưu/ The Deer Hunter</i> năm 1978 của Michael Cimino, nơi những kẻ tra tấn Việt cộng buộc các từ binh Mĩ chơi trò cò quay Nga (Rusian Roulette, là trò liều mạng kê súng lục vào đầu và bóp cò, trong ổ đạn sáu lỗ, chỉ nạp có một viên, nên sống chết là việc may rủi của số mệnh). Mặc dù không có cơ sở lịch sử nào tồn tại cho cảnh này, có thể đã có một hứng khởi lịch sử. Khi diễn viên Christopher Walken ấn nòng súng của một khẩu .38 vào đầu mình, nó gợi lên viên đạn tiếu tượng vào đầu trên đường phố Sài gòn trong vụ Tổng công kích tết Mậu thân. Gợi lên nhưng rồi xoá đi bởi thay vì người Việt nam bắn người Việt nam, phim này tập trung vào một người Mĩ sắp tự bắn mình. Người Mĩ yêu thích tưởng tượng cuộc chiến này không phải như một cuộc tranh chấp giữa người Mĩ và người Việt nam, những gữa những người Mĩ giao tranh một cuộc chiến cho linh hồn của đất nước họ. Trò cọp quay Nga khiến sự tái xét việc theo chủ nghĩa duy ngã về cuộc chiến thành một trò xác thực, thay thế nỗi đau Hoa kì cho nỗi đau Việt nam. <i>Những cuộc hành</i> <i>quân đen </i>còn đi xa hơn, vì trong khi những kẻ tra tấn trong phim <i>Người săn hưu </i>là người Việt, tên khốn chủ chốt trong phần giới thiệu trò chơi video này. Nếu người Việt nam phải là một lũ khốn, chẳng lẽ họ không thể ít nhất tên khốn chủ chốt là những tên khốn chủ chốt được sao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng tầm quan trọng của <i>Những cuộc hành quân đen</i> không chỉ là quyền lực của hoang tưởng cá nhân của nó. Hơn thé nữa, <i>Những cuộc hành quân đen</i> là bộ mặt giải trí của cỗ máy chiến tranh. Những người trẻ choi những trò chơi như thế này cùng lối như lũ con trai vương quốc Anh chơi trong phong trào Hướng đạo sinh, gồng mình để trở thành bọn vệ binh của đế chế trên đó mặt trời chẳng bao giờ lặn, ngoại trừ rằng một ngày kia nó đã lặn rồi. Trong khi không phải tất cả con trai (hay con gái) Mĩ đều sẽ đăng kí làm xạ thủ thiết giáp, hoa tiêu cho báy bay hay đầu đạn không người lái, hay sĩ quan phụ trách vũ khí trực thăng, những kẻ làm như thế sẽ biết trước những nguyên tắc của việc nhìn thấy kẻ thù qua cặp mắt một xạ thủ ngôi thứ nhất. Còn về hiện tại đa số những người Mĩ không tham gia quân đội, nhiều người sẽ thưởng thức hành động và ngắm nhìn nó trên những màn hình của những thiết bị cá nhân của họ, nơi những vụ nổ sẽ không dường như thực sự mà thay vì thế là một hồi cố về thị giác của những trò chơi video họ biết trước rồi. Đây là cung cách nền công nghệ về kí ức huấn luyện người ta làm thành phần của một cỗ máy chiến tranh, biến chiến tranh thành một trò chơi và một trò chơi thành chiến tranh qua tự sự của xạ thủ ngôi thứ nhất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi tiểu thuyết và điện ảnh cũng là những thành phần của nền công nghệ về kí ức, xạ thủ ngôi thứ nhất vượt cấp chúng khi xét về mặt cám dỗ người đọc và người xem. Xạ thủ ngôi thứ nhất khai thác kĩ thuật học về điện ảnh và biến nó từ một kĩ thuật học thụ động thành một thứ chủ động. Một xạ thủ ngôi thứ nhất kết hợp sự trường kì của <i>A Remembrance of Things Past/ Hồi tưởng những sự đã qua</i> với cường độ của một cuốn phim, mỗi phút lại choáng ngợp hơn việc đọc một cuốn tiểu thuyết hay xem một cuốn phim. Trò chơi không phải là việc đồng nhất hoá với kẻ khác và cảm xúc vì một con người khác, những khoảnh khắc đồng cảm và thông cảm ấy rất thiết yếu cho việc tìm được lạc thú trong cuốn tiểu thuyết và cuốn phim.<sup>16</sup> Thay vì thế, xạ thủ ngôi thứ nhất được xây dựng trên mĩ học về mồ hôi và ruột gan và về việc đồng nhất hoá tự thân với xạ thủ và cảm thấy niềm vui và sự kích động trong sự tham gia vào việc chém giết. Việc chém giết không tuỳ thuộc vào việc thụ hưởng nỗi đau của kẻ khác bởi vì kẻ khác quá xa xăm đến nỗi người ta thậm chí không thể quan niệm về kẻ khác như có công năng về bất cứ tần suất nào kẻ khác chỉ đơn thuần không phải là người, trong khi lạc thú của người chơi là phi nhân, bởi cậu ta hay cô ta khoái trá trong sự huỷ diệt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chẳng phải rằng chúng ta <i>sẽ</i> huỷ diệt kẻ không phải là người, hệt như cảm nhận thông cảm sâu sắc với các nhân vật trong một cuốn tiểu thuyết có thể không gây hứng cho chúng ta để cứu vớt những con người có thực. Nhưng tiểu thuyết và xạ thủ ngôi thứ nhất dụ dỗ chúng ta, trong những đường lối khác nhau, chấp nhận những nguyên tắc làm nền của chúng về cứu vớt hay huỷ diệt. Một cuốn tiểu thuyết vĩ đại về những kẻ khác xa xăm, tuyết phục chúng ta về nhu cầu cứu vớt họ, là những kẻ vốn, trong sự lười biếng, vô cảm, hay sợ hãi, nhiều người trong chúng ta sẽ hẳn là để ai đó khác làm việc ấy. Một xạ thủ ngôi thứ nhất vĩ đại làm sôi máu tới nhiệt độ thích hợp cho việc giết kẻ khác, là những kẻ vốn, trong sự quyến luyến với nhân tính của chúng ta, và bản năng về bảo tồn tự thân, nhiều người trong chúng ta chắc hẳn sẽ để cho quân đội chúng ta làm việc ấy.<sup>17</sup> Chúng ta trở nên bị làm cho quen với việc qua thấu kính của khẩu súng trường, qua tâm ngắm là hai sợi tóc vắt lên nhau của đầu đạn với một con mắt nhìn, bây giờ qua tia nhìn không chớp mắt của một máy bay hay đầu đạn không người lái. Xạ thủ ngôi thứ nhất là tự truyện của cỗ máy chiến tranh, cái nhìn hữu hạn của một xã hội chấp nhập sự thiết yếu của việc vũ trang và việc giết kẻ khác như thành phần của đời sống hành ngày, dù cho đó là trên đường phố và trong những trường học của chính thành phố của mình hay trên những quang cảnh của kẻ khác. Như nữ tiểu thuyết gia Gina Apostol diễn tả: “Phức hợp công nghệ-quân sự (the military-industrial complex) ... nó chẳng phải chỉ gợi ý về một trật tự kinh tế mà luôn cả một phô trật tự về tâm thần trị liệu sao?”<sup>18<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu thế, nó là một sự vô trật tự chung khắp và bàng bạc, cái phức hợp này từ khước việc nhìn nhận hay phân tích chính nó: chẳng ngạc nhiên cho lắm rằng người Mĩ khi ấy bị xao xuyến khi nhìn thấy cung cách người khác miêu tả họ. Điều này chẳng phải độc nhất cho người Mĩ. Mọi cỗ máy chiến tranh đều lập chương trình cho những hành khách của chúng để đồng nhất hoá với giàn máy. Họ lấy làm thoải mái và hãnh diện trong giàn máy của họ qua phần mềm ý hệ của nó trong khi đầy sợ hãi về những cỗ máy chiến tranh của kẻ khác. Khi họ gặp gỡ những kí ức của những kẻ khác của họ, họ cũng có cơ bị chấn động nữa, nghi là có một sự lây nhiễm siêu vi từ một con bọ nước ngoài. Người ta có thể gọi điều này là chấn động của nhìn nhận sai hay nhìn nhận. Một trong hai thứ chấn động này sẽ có cơ xảy ra nhất với du khách khi viếng thăm Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh/ War Remnants Museum, được ưu ái kể trong những sách du lịch như là một trong những điểm đến hàng đầu của du lịch. Trong phạm vi rộng về những trung bày của viện bảo tàng này, cái mà du khách Mĩ nhớ nhất là sự trưng bày chào đón họ ngay trong hành lang tầng thứ nhất mang tên “Aggression War Crimes” (<i>tội ác chiến tranh xâm lược</i>). Du khách Mĩ trung bình bị nhan đề này làm quay gót. Người Mĩ không tán thưởng tiếng Anh lem nhem, dù cho tiếng Anh đó còn khá hơn việc họ nắm bắt ngôn ngữ bản địa. Người Mĩ càng ít thích hơn bị kết buộc về những tội ác chiến tranh, bởi vì hầu hết người Mĩ tin rằng tuyệt đối không thể một người Mĩ nào lại phạm vào một tội ác chiến. Nhưng viện bảo tàng nêu ra hàng đầu những tội ác chiến tranh của người Mĩ—tàn sát, tra tấn, huỷ bán thi thể, những hiệu ứng trên con người Chất độc màu Da cam—chụp bắt trong những hình chụp đen trắng do các nhiếp ảnh viên phương Tây trong suốt cuộc chiến. Đột nhiên du khách Hoa kì trở thành một nhà kí hiệu học, nhận thức về cung cách những ảnh chụp không chỉ đơn giản chụp bắt sự thật mà được đóng khung bởi những người lên khung cho chúng. Khi bị cưỡng ép phải nhìn vào những sự tàn ác này, một phản ứng khá tiêu biểu của người Mĩ là nói <i>chúng tôi đã không làm điều này </i>hay <i>họ cũng làm điều này nữa</i>.<sup>19</sup> Đây là sự chấn động của việc nhìn nhận sai, nhìn thấy phản ánh của chính mình trog một tấm gương rạn vỡ và đối đầu với tự thân vô trật tự của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự nhìn nhận có cơ hội hơn với những du khách Mĩ viếng thăm [xã] Sơn mỹ, được người Mĩ nhớ như là ấp Mỹ lai. Xã này nằm ở mấy trăm dặm phía bắc của Sài gòn và xa với con lộ du lịch dễ dàng nhất trên Quốc lộ 1A và chỉ những du khách Mĩ có hiểu biết đặc thù và tò mò mới viếng thăm. Một bảo tàng được xây trên tàn tích của ngôi làng, nơi những đường vết dấu chân in vào các lối đi xi măng gợi lên những hồn ma của những dân làng vắng mặt. Lính Mĩ giết hơn năm trăm người trong số dân làng này. Một tấm tranh khảm phía bên ngoài cửa phô ra cảnh dân làng dưới sự tấn kích từ bầu trời bởi một cỗ máy chiến tranh thuộc khoa học giả tưởng, đen và tua tủa với những đầu máy và những quả bom, một cái miệng ngoác mở của một lò lửa thế chỗ cho cái mũi của cỗ máy này. Những giọt máu đỏ khổng lồ nhỏ xuống từ phía chân của tranh thảm. Trong bảo tàng một bức tranh phong cảnh nổi phô ra những người lính Mĩ da đen và da trắng kích cỡ đời sống, nghiến răng cuồng nộ nổ súng vào những dân làng xem ra an bình một cách kì lạ vào lúc chết. Những người Mĩ làm cuộc hành hương tới Sơn mĩ biết trước về vụ thảm sát rồi và hơn là những du khách trung bình họ có cơ nhiều hơn là những người tiếc thương tới để kính viếng.<sup>20 </sup>Họ dự đoán sự chấn kích khi nhìn thấy bức tranh nổi này. Họ nghĩ, <i>Chúng tôi đã làm điều này</i>. <i>Chúng tôi biết chúng tôi đã làm điều này</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong những cảnh này và trong những lần hội ngộ khác thời hậu chiến của người Hoa kì với kí ức của Việt nam ở Việt nam, người Mĩ thấy chính bản thân họ bị phô ra trong những đường lối làm họ bầm giập. Họ không còn có được sự thoải mái của việc ngồi bên trong cỗ máy chiến tranh của họ, được che chở khỏi sự giật lại của quân giới bằng một hệ thống đệm nhún của ý hệ và hoang tưởng. Trong quang cảnh Việt nam, như những du khách hơn là như những người lính được bộ áo giáp, đại bác, và không lực che chở, họ là những kẻ khác bị mất nhớ—những kẻ giết người, những kẻ xâm lăng, bọn khốn, và lũ giặc lái, trong cái ngôn ngữ cường lực của những bảo tàng và trưng bày. Nhà văn nữ Mary McCarthy, thăm Việt nam trong cuộc chiến gọi những cái tên này quăng vào người Mĩ là những lửa mốc thuộc từ kiểu “sử thi Homer.”<sup>22</sup> Vốn không quen với sử thi trong không gian hàng ngày của họ, và không quen với việc bị mất nhớ, nhiều ngươi Mĩ cảm thấy rằng toàn bộ cuộc chiến và những căn cước của họ không thể bị giảm trừ vào những sự tàn ác được tưởng nhớ trên khắp quang cảnh miền nam. Những người Mĩ này coi Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh và bức tranh nổi ở Sơn mĩ như là tuyên truyền, và chắc chắn đúng là như thế. Những phiên bản quang phương và phi quang phương về kí ức Việt nam phô ra rất ít quan tâm vào việc tưởng nhớ người khác trong bất cứ đường lối nào (ghi nhận sự vắng mặt của bất cứ tấm tranh nổi phẫn nộ ở bất cứ nơi nào trong xứ sở miêu tả những gì người Việt nam chiến thắng giáng xuống người Việt nm chiến bại). Nhưng những người Mĩ này sai lầm khi phủ nhận sự thật tìm thấy trong tuyên truyền, chuyên biệt rằng lính Mĩ phạm vào những sự tàn ác ở Việt nam và rằng phần còn lại của Hoa kì chẳng hề bao giờ đương đầu với sự đồng loã trong những vụ tàn ác ấy. Cuộc chiến này không phải là một cuộc chiến nơi “sự huỷ diệt là hỗ tương” như Tổng thống Jimmy Carter tuyên xưng và như nhiều người Hoa kì thuộc mọi nền tảng chính trị muốn tin là như thế.<sup>23</sup> Thực ra—và không phải như một chuyên thuộc về thông giải—sự huỷ diệt của cuộc chiến này không phải là hỗ tương trong hạn từ về những cái giá phải trả và những cái chết. Giáp mặt với những con số ấy là đạo đức và công chính, và những thực tại sau đây: không có cuộc tàn sát nào được phạm vào trên đất Mĩ, không có trái bom nào được thả xuống những thành phố Mĩ, không người Mĩ nào bị cưỡng bách phải làm lao động tính dục, không có người Mĩ nào bị biến thành kẻ tị nạn, và vân vân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thạt phi đạo đức và bất công khi từ chối thừ nhận những sự bất bình đẳng này về cái chết và tổn hại, nhưng thạt là khó khăn để đối đầu và thừa nhận những sự bất bình đẳng khi các kí ức về những sự kiện này tự thân chúng cũng là bất bình đẳng. Chỉ được phơi ra với những kí ức của riêng họ, những người Hoa kì bắt gặp những kí ức của kẻ khác thường phản ứng bằng phẫn nộ, phủ nhân và phản cáo buộc. Trong điều này, họ không phải là duy nhất. Nhân dân của mọi quốc gia đều quen với những kí ức của chính họ và sẽ phản ứng cùng lề lối ấy khi giáp mặt với những hồi ức của dân tộc khác. Người ta che chở và biện minh cho tự thân, vầ những kí ức của họ chiếu vào họ trong ánh sáng tốt nhất khả dĩ. Những kí ức tiêu cực không nhất thiết là bị cấm đoán, tuy nhiên chúng được thương lượng. Người Mĩ có thể biết một cách mù mờ rằng một số trong những người lính của họ phạm vào những hành vi kinh khủng, nhưng những hành động nhưu thế được giải trừ bởi những hoàn cảnh được cho là cưỡng ép người lính vào việc làm sai trái và do bởi công năng của Hoa kì về phản ánh lương thiện, người Mĩ có thể phạm vào những tội ác, nhưng họ không phạm vào tuyên truyền, hoặc họ tin là như thế. Bất kể tuyên truyền mang lấy dạng thức nào, nó luôn thuộc về ai đó khác, nói như thế không phải bảo rằng mọi tuyên truyền đều cùng một ruột. Phiên bản của Hoa kì thì tốt hơn thứ của Việt nam vài nấc, phần nào là vì tuyên truyền của Hoa kì không do nhà nước kiểm soát. Công nghệ về kí ức và cỗ máy chiến tranh hoạt động cùng nhau, phần lớn thời gian, để vừa thừa nhận, vừa biện minh cho những lỗi lầm và những tội ác của Hoa kì. Người Xô viết và người Trung quốc, với tất cả quyền lực chuyên chế và những cỗ máy chiến tranh đại khối của họ, chẳng bao giờ giỏi việc đóng gói ý hệ của họ để chuyển tải, vốn làm theo kiểu thức một kích cỡ vừa cho tất cả của thời trang tẻ ngắt và kiểu cắt tóc tệ hại. Thông điệp của chủ nghĩa cộng sản nói hãy làm như đảng và nhân dân bảo trong ảnh, trong khi chủ nghĩa tư bản bảo bạn làm bất cứ thức gì bạn muốn, ý hệ của nó sẵn sàng mặc vào trong bất cứ kích cỡ nào. Mọi người có thể đồng ý về việc bất đồng, dẫu cho, đến cùng kì chi lí, điều này có thể là sai. Đôi khi những hạn chế với niềm tin của Hoa kì vào “tự do”là lồ lộ trần trụi, như trong suốt thời gia của chủ nghĩa McCarthy [1950–1954 chống cộng và tố cộng thô bạo], nhưng hầu hết những giới hạn chỉ hiển hiện ở góc cạnh của khoé mắt. Những giới hạn này được thấy trong yêu cầu nộp thuế để tài trợ cho cỗ máy chiến tranh và để nhượng bộ rằng đề kháng vũ trang chống lại cỗ máy chiến tranh là phí công vô ích.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một phần then chốt trong ý hệ của Hoa kì là rằng mọi cá nhân đều bình đẳng, dẫu cho sự thực hành của Hoa kì chúng minh rằng trường hợp không phải là như thế, bao gồm trong lĩnh vực vè kí ức. Những kí ức tập thể và không bình đảng và những kí ức cá nahan chỉ bình đẳng chừng nào chúng còn bị phân cách bên trong tâm trí của riêng mình. Những kí ức của tôi cảm thấy cũng quyền thế đối với tôi như những kí ức của bạn cảm thấy đối với bạn, không kể đến bất cứ dị biệt nào trong những địa vị chúng ta trên thế giới, nhưng nếu bạn có xúc tiến được với những cái loa phóng thanh của kí ức công nghệ, những kí ức của bạn có quyền thế hơn những cái của tôi. Cũng vậy đối với người Mĩ và người Việt nam, những kí ức của họ có ý nghĩa bình đẳng với mỗi người trong số họ nhưng bất bình đẳng trên sân khấu toàn cầu. Kí ức của th ế gian chẳng mang tính dân chủ cũng chẳng công bình. Thay vì thế những loại đa dạng về quyền lực, không thứ nào trong đó có thể tách li với nhau, quyết định tầm ảnh hưởng, lộ vươn tới, và phẩm chất của kí ức. Quyền lực của Hoa kì có nghĩa là Hoa kì có thể phóng chiếu những kí ức của nó tới nơi khác, trong cùng đường lối nó phóng chiếu sức mạnh quân sự để khiens cho mạng sống của kẻ khác không đáng giá những mạng sống Hoa kì. Đế chế gồm những căn cứ mà học giả Cameron nói đến, khoảng bảy hay tám trăm điền đồn quân sự, doanh trại, phi trường, và những địa chỉ đen [những trại giam và trung tâm thẩm vấn bí mật của quân đội và chối không thừa nhận] bị chính phủ tìm được trên khắp thế giới, biểu hiện quyền lực này.<sup>24</sup> Và hệt như nhiều xứ sở để tự thân trở thành lãnh thổ nơi lính Mĩ có thế hành quân, còn nhiều xứ sở hơn nữa hạ thấp những bào vệ của họ đối với sự xâm nhập của kí ức Hoa kì, những xuất khẩu quyền lực mềm (soft harvard) về điện ảnh, văn học, ngôn ngữ, những ý niệm, những giá trị, những hàng háo, và những lối sống, toàn bộ Hollywood—Coca Cola—McDonald’s tìm thấy được trong nhiều thành phố lớn và trong không ít những thành phố nhỏ, bao gồm cả ở Việt nam, từ những trung tâm đại đô thị của nó tới những vùng ngoại ô mới với những lề đường trơn tru, những cửa hàng đồ ăn nhanh, những căn hộ gia đình đơn lẻ biệt lập.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bởi vì tầm vươn tới của sức mạnh quân đội và trí nhớ của Hoa kì của toàn bộ lối sống của cỗ máy chiến tranh Hoa kì và những giả định của nó, tôi luôn luôn đụng đầu vào những kí ức Hoa kì. Bất kể nơi nào tôi đi tới bên ngoài Việt Nam, nếu tôi muốn khảo về cuộc chiến, ngay cả giới trí thức và giới đại học, tôi thường phải hội ngộ những hội ngộ của họ với những kí ức của Hoa kì. Vị giáo sư thuộc Liên minh Thường xuân (Ivy League) [thuộc những đại học danh tiếng cố cựu của miền đông Hoa kì gồm, Harvard, Yales, Prphairton, Colombia] về văn học đương đại hỏi về Tim O’Brien tại một bài giảng của tôi về những kí ức chiến tranh dân sự Việt nam (bởi vì, chị hỏi, còn về những câu chuyện chiến tranh có thực thì sao; vị giáo sư Ấn độ về điện ảnh ấn độ nêu lên phim <i>Tận thế bây giờ</i> khi tôi nhắc đến điện ảnh Việt nam về cuộc chiến; nhà làm phim Việt nam trẻ tuổi tập huấn ở đại học của tôi tình nguyện đưa ra ý kiến rằng anh thán phục <i>Tận thế bây giờ</i>. Làm sao tôi lại thù ghét <i>Tận thế bây giờ</i> ngoại trừ sự kiện rằng nó là cuốn phim tốt gớm, ngoài việc là thí dụ hoàn hảo về kí ức công nghệ của cỗ máy chiến tranh. Vị giáo sư Ấn độ thậm chí còn trích dẫn từ đạo diễn Francis Ford Coppola về việc làm truyền kì của cuốn phim này: “Điện ảnh của tôi không phải là một cuốn phim. Điện ảnh của tôi không phải về Việt nam. Nó là Việt nam. Nó là cái đã giống như trong thật sự. Nó là điên rồ. Chúng tôi làm nó rất giống như đường lối người Mĩ đã ở Việt nam. Chúng tôi đã ở trong rừng rậm. Chúng tôi không có nhiều người. Chúng tôi có tiếp cận với quá nhiều tiền, quá nhiều trang thiết bị, và dần dần từng chút lại từng chút, chúng tôi hoá điên.<sup>25</sup> Tôi có thể miễn thứ cho Coppola về những cảm nhận đó. Ông ấy còn trẻ, có lẽ có chứng vị cuồng, và chắc chắn bị vướng mắc trong cuộc tranh đấu sáng tạo của đời ông. Nhưng liệu ông ta có sai lầm về nền tảng chăng? Jean Baudrillard cứ lấy ngay những lời ông ấy làm thật, nói rằng, “Coppola làm phim của ông ta giống như người Mĩ làm chiến tranh—trong cảm thức này, nó là chứng từ tốt nhất khả dĩ—với cùng sự vô điều độ, cùng sự quá đáng về phương tiện, cùng sự ngây ngô quái đảng ... và cùng sự thành công.”<sup>26</sup> <i>Tận thế bây giờ,</i> gần như một thảm hoạ trong sự tạo dựng của nó nhưng lại là một đắc thắng về việc bán vé và là tác phẩm kinh điển trong điện ảnh, có thể đọc như một ám dụ về số phận của những tham vọng Mĩ ở Việt nam: thất bại ngắn hạn trong suốt cuộc chiến nhưng thành công dài hạn trong việc ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản ở Đông nam châu Á.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cuốn phim và những cuộc chiến tranh có tương quan, và trực thăng Mĩ làm biểu tượng cho mối quan hệ này. Michael là người viết phần tự sự cho <i>Tận thế bây giờ,</i> có điều này để nói về những chiếc trực thăng Mĩ, được gọi là Loaches (cá chạch): “Không thể ngờ, những con tàu nhỏ ấy là những thứ đẹp nhất bay ở Việt nam (bạn vẫn thỉnh thoảng dừng lại để ngưỡng mộ máy móc), chúng chỉ treo lơ lửng trên những pháo đài kia như những con ong vò vẽ bên ngoài một cái tổ. Viên đại uý nói, ‘đó là tính dục.’ ‘Đó là tính dục thuần tuý.’ ”<sup>27 </sup>Những con cá chạch cũng xuất hiện trong <i>Tận thế bây giờ</i>, nữa, tức là một cuốn phim, về mặt điện ảnh và mặt trí nhớ tính dục thuần tuý, và do đó với một số người nó gây bất an. <i>Tận thế bây giờ </i>và <i>Những bản tin phát đi</i> của Herr hội tụ trong sự lương thiện của chúng về hay có lẽ là sự khai thác cái cốt lõi người thật việc thật của chiến tranh, vốn là một sự hoà trộn và lộn xộn của tham dục và giết chóc, tính dục và cái chết, giết chóc và cơ giới, kết thành những vụ giết người vốn là phi pháp tại quê nhà nhưng lại được khuyến khích ở hải ngoại trong khu chiến địa. Đối với những người đàn ông và những đứa con trai thuộc một khuynh hướng nhất định, “tính dục thuần tuý” là việc sống chết. Cái tột đỉnh xoá nhoà tâm trí bứng rễ tự thân xoá nhoà bản ngã nhưng có thể dẫn tới việc tái sinh sản lại nó. Tận thế bây giờ miêu tả cái ham muốn về tính dục thuần tuý và chuyển tải cái tham dục đó tới người xem, cảnh tượng biểu hiện là sự tấn kích trực thăng vào một ngôi làng Việt cộng, được dựng với dải âm thanh tự sự của <i>The Ride of the Valkyries</i>/ <i>Các nàng Valkyry</i> đưa các anh hùng tử trận về dự yến tiệc với Tạo hoá [trong nhạc kịch Der Ring des Nibelungen của Richard Wagner, 1870]. Đạo diễn D. W. Griffiths cũng sử dụng thứ nhạc của Wagner này trong tác phẩm điện ảnh sử thi của ông về cuộc Nội chiến Hoa kì và kỉ nguyên Tái thiết là <i>The Birth of a Nation/ Sự sinh thành của một quốc gia</i>, nhạc phổ đi kèm bọn Ku Klux Klan anh hùng khi họ cưỡi ngựa tới giải cứu cho những người da trắng bị bao vây bởi những người da đen dâm dật. Có lẽ Coppola cũng đang phê bình văn hoá Hoa kì bằng việc so sánh những người lính Mĩ cưỡi trên trực thăng với đám ba K là Ku Klux Klan trên mình ngựa, nhưng sức mạnh quyến rũ của cuộc tấn kích không vận đầy tính điện ảnh của ông khiến cho sự phê phán đó khó nhìn ra được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hệt như Coppola trích dẫn từ Griffiths, đạo diễn Sam Raimi rồi lại trích dẫn từ Coppola trong <i>Jarhead/ Đầu hũ</i>, phóng tác điện ảnh từ hồi kí của Anthony Swofford’s về cuộc Chiến tranh Vùng vịnh. Raimi thu thập trên sự miêu tả của tác giả về nỗi mê luyến hoa tình của thanh niên với tính dục thuần tuý và những phim chiến tranh:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những phim Chiến tranh Việt nam tất cả đều chủ chiến, bất kể cái thông điệp được giả thiết là gì, [những đạo diễn] Kubrick hay Coppola hay Stone có ý gì.... Giao tranh, cưỡng hiếp, chiến tranh, cướp bóc, thiêu đốt. Những hình ảnh trong phim về cái chết và sự đồ sát là dâm thư đối với con người quân sự, với điện ảnh bạn đang vỗ vào cu của hắn, vuốt ve những trứng giái của hắn bằng cái lông vũ màu hồng của lịch sử, tạo cho hắn sẵn sàng Hành dâm Đầu tiên thực sự của hắn. Không quan trọng là có bao nhiêu ông và bà Johnson là phản chiến—những kẻ giết người thực thụ biết cách sử dụng vũ khí không là phản chiến.... Những phim được giả thiết là chống chiến tranh đã thất bại. Bây giờ là lúc của tôi để bước vào khu giáo chiến mới nhất. Và như một thanh niên được nuôi dạy trên những phim về Chiến tranh Việt nam, tôi muốn đạn dược và rượu và ma tuý. Tôi muốn chơi mấy gái điếm và giết mấy thằng đụ má Iraq.<sup>28<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Các chính trị gia, các tướng lãnh, các phóng viên, các đàn ông (và đàn bà) tinh khôn của các viện nghiên cứu không bài liệt ngôn ngữ này, nhưng các nhà văn, các nghệ sĩ, và các nhà làm phim làm việc đó. Họ nhìn nhận những điều không thể nói trong nhóm hậu lịch sự: rằng chiến tranh là tính dục thuần tuý, ngoài việc là chính trị bằng những phương tiện khác. Trên màn bạc, Raimi tìm ra một thính phòng đầy các thuỷ quân lục chiến thanh niên giống đực tràn trề tham dục đang xem cuộc tấn kích trực thăng từ <i>Tận thế bây giờ</i>. Máy chụp của Raimi cắt giữa màn bạc (chính nó cũng đang trình ra <i>Tận thế bây giờ</i> đan xen giữa các trực thăng và dân làng) cùng những khuôn mặt của lính thuỷ quân lục chiến tru tréo hoan hô, và đạt tới khoái lạc cực đỉnh điện ảnh trong khi bọn giặc lái bắn phá làng. Rồi những bóng đèn đột ngột bật lên, <i>Tận thế bây giờ </i>tạm ngưng, và một người loan báo bảo những kẻ ở trong thính phòng rằng một cuộc chiến tranh thực sự sắp bắt đầu—Bão tố Sa mạc/ Desert Storm ở Kuwait không phải là giáo cấu gián đoạn (coitus interruptus) sau cùng, chỉ là nhận thức rằng cuốn phim chỉ là màn chơi dạo trước một cuộc chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cả Swofford và Raimi miêu tả tính dục thuần tuý của cơ giới chiến tranh một cách kiệt xuất. Họ nhìn nhận rằng những phim chiến tranh là thành phần của cơ giới chiến tranh, vé máy bay trực thăng ở trung tâm của tiếu tượng học (iconography) về chiến tranh của tôi. Những cánh xoay của nó cung cấp dải âm thanh của chiến tranh, như nhà làm phim Emile de Antonio thấu hiểu. Trong bài thơ điện ảnh của ông năm 1968 <i>Năm con heo/ In the Year of the Pig,</i> làn sóng gợn của các hoả tiễn và tiến đánh vòng của các cánh quạt trực thăng lặp lại và theo chủ nghĩa tối giản (minimalist). Cái máy bay tự hành tập thể là cỗ máy chiến tranh hít thở, ngầm chuyển tải cái chết, sự sản xuất công nghệ, và cực điểm khoái lạc xuất tinh. Coppola phổ thông hoá thành phần của cái máy bay tự hành đó, tạo nên bản hoà tấu về trực thăng của những cánh quạt quay vòng làm chủ điệu cho cuốn phim của ông và rốt ráo cho ngay tự thân cuộc chiến đối với kí ức của Hoa kì đối tượng vật thể và biểu tượng (tính dục), cỗ máy chiến tranh là một ngôi sao trong cơ giới chiến tranh, tua tủa các súng máy và các ổ hoả tiễn, máy bay trực thăng hoả lực nhân cách hoá cho Hoa kì, vừa kinh hoàng và vừa cám dỗ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Việt nam chắc chắn nhìn nhận quyền lực ngôi sao biểu tượng của máy bay trực thăng và gắng sức tự thân chống trả nó, một cách trực tiếp nhất trong phim <i>The</i> <i>Abandoned Field: Free Fire Zone/</i> <i>Cánh đồng hoang</i>, trình chiếu năm 1979, một năm sau <i>Tân thế bây giờ.</i> Người viết kịch bản phim này, Nguyễn Quang Sáng, sống sót qua những lần trực thăng Mĩ tấn kích và kể lại rằng ông sợ nhất cái sự gây chết chóc gần gũi của chúng, “kinh hoàng hơn là những tấn kích của B-52 bởi những pháo đài bay dội bom kia bay trên quá cao không nhìn thấy được bạn.” Những vụ tấn kchs của trực thăng là “kinh hoàng” bởi chúng quá gần gũi, bay thấp đến mức “tôi còn nhìn thấy cả khuôn mặt của xạ thủ ở cửa.”<sup>29</sup> Nhà văn và là cựu phi công trực thăng Wayne Karlin tưởng tượng ra tình huống đó trong sự đảo ngược sau khi ông gặp nhà văn nữ Việt nam Lê Minh Khuê, đã chiến đấu cho phía bên kia: “Tôi hình dung chính mình đang bay bên trên tầng tán lá rừng, trân mình vì sợ hãi và thù ghét và kiếm tìm chị để bắn chị, trong khi chị ngó lên, trong hận thù và cũng sợ hãi nữa tìm kiếm tôi.”<sup>30</sup> Trong khi ý tưởng về sự bạo động thiết thân như thế làm Carlin ghê khiếp, thì <i>Tận thế bây giờ</i> khoái trá trong sự gần gũi này. Máy quay phim ngó trên vai của một xạ thủ máy bay qua kính nhắm của khẩu súng, thẳng đường tới lưng của một người đàn bà Việt nam khoảng sáu bảy đến mười thước phía bên dưới. Tay phi công nói “Hãy nhìn lũ mọi rợ này!” Ra trận là mạo hiểm vào “xứ sở Da đỏ,” một câu thường lặp lại giữa các lính Mĩ mang theo với nó tất cả cái cảm thức đi kèm về ưu thế chủng tộc và kĩ thuật học, cũng như nỗi sợ chết người về việc bị lũ man rợ chết. <sup>31</sup> Trong tận thế bây giờ, người đàn bà Việt nam bị nhắm làm đích chịu chết vừa quăng một trái lựu đạn cầm tay vào một chiếc máy bay trục thăng. Trong <i>Cánh đồng hoang</i>, người nữ anh hùng Việt cộng có chồng bị chết bởi một trực thăng Mĩ bắn hạ nó với một khẩu súng trường cổ lỗ, rồi bước đi khỏi chiếc máy bay rớt một tay cầm súng và tay kia bồng em bé sơ sinh. Trong hai phim này, ý hướng là rằng kẻ man rợ nguy hiểm nhất và người anh hùng dũng cảm nhất là một người đàn bà bản địa. Đối với một cỗ máy chiến tranh toát ra tính dục thuần thuý, chị là đối tượng tập thể của dục vọng, hận thù và sợ hãi giống đực, đặc biệt với những đàn ông da trắng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhân dân khắp thế giới đã xem <i>Tận thế bây giờ</i> và nhiều người chấp nhận cái quan điểm về thế giới của nó, vốn không phải chỉ thuần rằng kẻ khác là một tên man rợ. Cái thế giới quan ấy còn là rằng tự thân xem cuốn phim đó, cũng như tự thân nhìn người bản địa qua tâm nhắm, là man rợ, và chẳng làm được gì nhiều về việc đó, ngoại trừ đành chịu sự tàn bạo hay chấp nhận rằng kẻ khác làm việc đó. Vậy nên người kể chuyện của Tận thế bây giờ tiếp tục cuộc hành trình định mệnh của anh ngược dòng sông để đối đầu với hình tượng người cha, Kurtz, người đàn ông da trắng đã trở thành vua của đám người man rợ và phải bị giết bởi vì ông đã phô ra cho thấy rằng người đàn ông da trắng cũng chẳng khác gì đám man rợ. Dĩ nhiên <i>Tận thế bây giờ </i>chủ ý cho những hình ảnh<i> </i>về những người man rợ và những người Da đỏ mang tính châm biếm, một bình luận hiểu biết về cách thế người da trắng cũng là tàn bạo. Đó là gánh nặng của người da trắng, tự thân biến thành một quái vật khi toan tính cứu người man rợ khỏi sự man rợ hay giết chị trong quy trình. Sự nhìn nhận đạo đức này về sự phi nhân tính của người da trắng mang lại cho tận thế bây giờ cái kích động của nó cùng luôn sự dị nghị. Những tác phẩm bền lâu về kí ức giống như phim này sẽ cưỡng bách các quan chúng phải giáp mặt với sự đồng thời của cả phi nhân tính và nhân tính, chứ không phải chỉ riêng một cái này hay cái kia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng trong chừng mực một kí ức đạo đức kêu gọi nhớ cái của riêng mình và nhớ kẻ khác, chúng ta cũng cần nhìn nhận rằng những công nghệ về kí ức kết buộc thị kiến đạo đức. <i>Tận thế bây giờ </i>triển khai một thị kiến đạo đức bị giới hạn cống hiến trực quan vào cái tâm đen tối của người da trắng, nơi y vừa nhân tính vừa phi nhân, nhưng với phí tổn về việc giữ nguyên người khác là phi nhân, hoặc như sự đe doạ man rợ hoặc như nạn nhân không mặt mũi (còn về đứa con ghẻ trong phim, xạ thủ ngôi thứ nhất, nó bỏ luôn bất cứ sự giả bộ nào về đồng cảm với người dã man trong tâm nhắm). Bởi vì những công nghệ về kí ức được thống hợp với những cỗ máy chiến tranh của chúng, nhu cầu của cỗ máy chiến tranh để làm kẻ khác phụ thuộc cũng tác dụng vào kí ức. Bằng định nghĩa, cỗ máy chiến tranh không thể nhớ kẻ khác ngoại trừ trong những đường lối công cụ cần thiết để giết chị hay khuất phục chị, Vậy nên kẻ khác vẫn là khác, bất kể việc thừa nhận về sự man rợ của chính mình. Trong <i>Tận thế bây giờ,</i> người Mĩ có thể biết rằng y là một kẻ man rợ, nhưng y lấy làm thoải mái ở ngay trung tâm câu chuyện của y, trong khi kẻ man rợ chỉ phụ thuộc vào câu chuyện người Mĩ cơ giới chiến tranh bộc lộ kẻ man rợ là một kẻ man rợ, bị nhìn xuống từ trên cao. Bám vào đất, kẻ man rợ không thể chiếm được những chiều cao vật lí kia cũng chẳng có được những chiều cao luân lí của việc làm một nạn nhân cao quý, bởi vì nạn nhân không mặt mũi đơn giản không là con người. Có một sự khác biệt then chốt giữa việc nhìn qua tâm nhắm hay bị chụp vào tâm nhắm, là xạ thủ ngôi thứ nhất hay là người bị bắn. Người đàn ông da trắng hoàn thiện cái kĩ thuật học miêu tả những sự bất toàn của y và cái kĩ thuật học giết kẻ man rợ trong một cảnh tượng vừa khoái trá đồng thời vừa ăn hại. Cùng cái xã hội công nghiệp đó sản xuất cuốn phim Mĩ và máy bay trực thăng Mĩ đó là những cỗ máy hoành tráng bay lượn bên trên những miền đất lạ, tàn sát theo một dải âm thanh ám ảnh khêu gợi ra phản ứng về tính dục thuần tuý từ những kẻ hâm mộ. Cuối cùng, cả cuốn phim và chiếc máy bay trực thăng đều đáng nhớ với phần lớn thế giới hơn là đám man rợ xếp hàng trong tầm nhìn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi công nghệ Hoa kì về kí ức lớn hơn là cuốn phim, cuốn phim là hiện thân lồ lộ nhất, hoành tráng nhất, kí ức công nghệ tiêu biểu nhất. Phim chiến tranh Hoa kì nói riêng—một sự miêu tả hoả lực đại khối và tự thân nó là một ví dụ hoả lực đại khối—phô ra cho thấy cung cách điện ảnh từ lâu đã hợp tác với cỗ máy chiến tranh ra sao. Như triết gia Paul Virilio nói, chiến tranh là điện ảnh và điện ảnh là chiến tranh.<sup>32</sup> Chiến tranh hiện đại tuỳ thuộc vào kĩ thuật học điện ảnh và kĩ thuật học điện ảnh thịnh vượng nhờ miêu tả chiến tranh. Máy quay phim cho phép thị kiến lưu động, đặc biệt là từ xa và trên cao, vốn là tốt hơn cho đại bác, đầu đạn, bom tinh khôn, máy bay giám sát, và bây giờ máy bay cùng đầu đnạ không người lái để nhìn thấy kẻ thù trước khi giết chúng. Đối lại, máy chụp ghi lại chiến tranh, miêu tả chiến tranh, và lập tư liệu về sự tàn phá của chiến tranh. Dù như tư liệu hay như giải trí, điện ảnh là quyết liệt trong việc làm mất nhớ đến kẻ thù và nhớ đến chiến ttranh. Một cách khác để nói rằng chiến tranh và điện ảnh hội tụ là để nhìn nhận rằng Việt nam đã trở thành một cảnh tượng cho những quan chúng phương Tây, tuyên xưng của nữ lí thuyết gia Trịnh Thị Minh-hà.<sup>33</sup> Trong đời thực, xứ sở Việt nam đã thiêu đốt, và trong những ảnh chụp, trên truyền hình, trên phim nhựa, Chiến tranh Việt nam thiêu đốt đi và thiêu đốt lại hoài. Việt nam đã là một cảnh tượng gây chấn động và cũng khoái trá nữa, khêu gợi sự ghê tởm luân lí về phần một số người và lạc thú hoa tình về phần những người khác, thậm chí có thể cùng khán giả. Nhãn cầu không chỉ lưu trữ chấn thương, như Herr nói—nhãn cầu cũng là vùng dẫn khởi tính dục nhất của thân thể con người, sự phân biệt giữa khoái lạc và đau đớn cũng mỏng dính như tấm màn cách li tính dục và cưỡng bức. Sự rúng động của tấm màn ấy là cái khoái cảm của việc ngắm nhìn một cỗ máy thể hiến tính dục thuần tuý qua hứa hẹn của nó về cái chết kĩ thuật cao (cho kẻ thù) và sự cứu thoát kĩ thuật cao (cho những ai ở cùng phía với nó), của việc quyết định nên nhấn nút hoặc bóp cò hay không để sẽ xé tan tấm màn giữa đời sống và đời sau. Chiến tranh hoành tráng và sự hoành tráng điện ảnh phô ra cho thấy phim ảnh yêu thích chiến tranh đến đâu và giới quân sự yêu thích hình ảnh thị giác đến đâu. Nếu kĩ thuật học về điện ảnh và về quân sự là không thể tách lìa, chính bởi vì chúng hiện xuất từ cùng cái phức hợp công nghệ-quân sự (the military-industrial complex, viết tắt là MIC), vốn là ngôi sao thực sự của điện ảnh Hoa kì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chỉ là con người, những danh tiếng và những diễn viên chết đi, nhưng vốn là phi nhân, phức hợp công nghệ-quân sự tiếp tục sống. Hai thí dụ đủ phơi ra điều này, một đần, một khôn. Trước hết, cái đần: <i>Air America/ Hàng không Hoa kì</i>, được đưa ra trình chiếm năm 1990, một tội ác điện ảnh về hai viên phi công hoang dã và điên khùng phục vụ cho hãng hàng không của Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) Hoa kì vận tải lậu ma tuý và súng, được dùng để tiếp liệu cho đạo quâ người Hmong ở Lào. Đóng vai những tên vô lại đáng yêu là một Mel Gibson đẹp trai và một Robert Downey Jr. trẻ tuổi. Máy bay và đường hàng không là những biểu tượng công nghệ Hoa kì, và cuối cùng Hàng không Hoa kì—cả đường hàng không và cuốn phim mang tên này—cứu giúp người Hmong hơn là bóc lột họ. Máy bay được dùng không phải để chở lậu súng ống và tạo những lợi nhuận bất chính nhưng để giải cứu người Hmong tị nạn khỏi những lực lượng cộng sản Pathet Lào tấn công căn cứ trên chóp núi của họ. Khi những tiếng nổ là tiếng súng đầy rẫy, Gibson và Downey tranh luận về việc có nên buông bỏ khối hàng vũ khí lậu để lấy chỗ cho người Hmong hay không. Những người Hmong không nói gì hết, một đám đông ở hậu cảnh đứng im lặng chờ trong khi những hòn đạn vun vút kề bên và những kẻ có thể là cứu tinh của họ còn đang giằng co với thế lưỡng nan về luân lí của mình. Trong thực tế, Cơ quan Trung ương Tình báo Hoa kì giải cứu bằng không vận vài trăm người Hmong là đồng minh của họ khỏi căn cứ trên núi Long Chieng trong những ngày tàn lụi của chiến tranh và bỏ lại đằng sau mấy ngàn người khác nữa. Khoảng cách sai biệt giữa lịch sử và Hollywood là quá mênh mông cho nên chẳng mấy thiết yếu để đào sâu về điểm rằng <i>Hàng không Hoa kì</i> là tuyên truyền trần trụi được khoác áo giải trí, một sự tàn ác ngu ngốc về cung cách người Mĩ chẳng phải trầm lặng cũng chẳng phải xấu xí mà thay vì thế đàng hoàng và tốt lành, cũng như đẹp trai.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bây giờ đến thí dụ khôn: <i>Gran Torino</i>, một cuốn phim về người Hmong nắn vuốt lại lịch sử một cách chuyên gia. Phim này cũng phóng tác chủ đề cơ giới của <i>Hàng không Hoa kì, </i>được đặt tên như thể theo một chiếc xe hơi Hoa kì gân guốc và đặt khung cảnh trong thành phố Detroit đang suy thoái, còn có tên gọi khác là Đô thị Xe hơi/ Motor City, trái tim và linh hồn của một Hoa kì thuộc kỉ nguyên công nghệ đang tàn tạ. Diễn viên điện ảnh truyền kì Clint Eastwood đóng vai Walt, một cựu chiến binh, Chiến tranh Triều tiên thô nhám, đang đau bệnh vào thời kì cuối cùng, không được chính gia đình mình thương yêu, cuộc sống của họ đổi thay sau khi một gia đình người Hmong dọn tới ở sát bên. Khi đứa con trai người Hmong tìm cách ăn trộm chiếc xe mang thương hiệu Gran Torino của Walt cùng với mấy người bạn trong băng đảng, Walt tóm được cậu ta và quất cho cậu ta tơi bời để thành hình hài của một kẻ nam nhân, và trong quy trình này làm bạn với gia đình người Hmong. Cậu trai kia từ bỏ băng đảng người Hmong của cậu, bọn du đãng ấy cưỡng hiếp cô em gái của cậu như một sự trừng phạt, và Walt báo thù bằng cách tới tận hang ổ của chúng và khiêu khích để chúng bắn cho ông ta chết. Cuốn phim diễn lại cái huyền thoại nguyên sơ cơ bản của chủ nghĩa thực dân châu Âu (và Hoa kì) cũng như là câu chuyện nền tảng của Hollywood, truyền kì về cứu tinh là người giống đực da trắng. Như nhà nữ phê bình Gayatri Spivak diễn tả, đây là sử thi đã được thử thách và chứng tỏ đnags tin cậy về người đàn ông da trắng cứu người đàn bà da nâu khỏi người đàn ông da nâu (dù cho màu đen hay màu vàng có thể là những màu sắc thế chỗ được). Nhưng phim <i>Gran Torino</i> bẻ quẹo cái sử thi này, vì vị cứu tinh ở đây trở thành một hình tượng hiến tế. Người đàn ông da trắng già cho đi mạng sống của mình, nhưng số phận của ông là một thí dụ về điều Yến Lê Espiritu gọi là cái hội chứng “chúng ta thắng ngay cả khi chúng ta thua” đặc trưng cho kí ức Mĩ về chiến tranh.<sup>34</sup> Walt đã sẵn sàng để chết, nhưng bây giờ ông chết mau lẹ và một cách anh hùng, trên lưng bị găm đầy đạn và hai cánh ta giang ra trong tư thế bị đóng đinh trên thập giá. Khi một người cảnh sát Hoa kì gốc sắc tộc Hmong tới để tái lập trật tự và bắt bọn du đãng, những ám dụ luân lí và địa lí chính trị là minh bạch: Hoa kì hi sinh tự thân với những người châu Á xấu xa để những người châu Á tốt lành có thể sống và thịnh vượng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Có nghệ thuật hơn phim <i>Hàng không Hoa kì</i>, đồng cảm với người Hmong hơn bằng việc trao cho họ những vai trò có tiếng nói, Gran Torino cũng là cuốn phim nguy hiểm hơn, một cuôn phim với ngân quỹ thấp đã trở thành sự thành công bán vé thu được nhiều nhất của Eastwood trươc phim ăn khách siêu hạng của ông là <i>Lính bắn tỉa Mĩ/ American Sniper, </i>đó là một quả bom khôn trọng lượng ít tấn mà trúng đích. <i>Hàng không Hoa kì</i> là một trái bom đần lớn tấn về trọng lượng nhưng chỉ làm quăng lên cát bụi và tiếng sấm, để lại quân thù vãn nguyên vẹn, một cuốn phim tồi tệ đến nỗi nó dường như giống một sự nhiễu lại của một bom tấn Hollywood. Tương phản, <i>Gran Torino</i> chiếm được trái tim và tâm trí của các quan chúng và các nhà phê bình bằng việc cho phép những người bản xứ tham gia trong việc chế ngự chính họ, đối lại với việc chỉ đơn giản biến họ thành những thứ phụ chống đỡ mang hình người, như được làm trong phim <i>Hàng không Hoa kì.</i> <i>Gran Torino</i> minh hoạ khái niệm của các nhà văn Frank Chin và Jeffery Paul Chan rằng Hoa kì (da trắng) dành sự (thù ghét chủng tộc chủ nghĩa) cho những người da đen kiêu mạn và (tình yêu chủng tộc chủ nghĩa cho những người châu Á ngoan ngoãn.<sup>35</sup> Tình yêu chủng tộc chủ nghĩa là cái mà Walt thực hành, đi theo một truyền thống lâu dài bao gồm cả Kurtz, vua của đám man rợ cũng như là đám hậu<b> </b>vệ tức cười của anh trong <i>Hàng không Hoa kì.</i> Quăng ra những tiếng chửi rủa vào người dân thuộc mọi sắc tộc, Walt trình diễn một thứ bài ngoại được cho là kết thân và giải trí. Walt có thể là một người theo chủ nghĩa chủng tộc, nhưng ông là một người theo chủ nghĩa chủng tộc lương thiện và đóng vai cha chú yêu quý những người bạn bé nhỏ của ông rất nhiều đến nỗi sẽ chết vì chúng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Walt thể hiện Hoa kì (da trắng) tại quê nhà và tại nước ngoài, hay ít nhất đường lối Hoa kì (da trắng nhìn thấy tự thân sau kỉ nguyên tranh đấu cho dân quyền. Trong thời đại này, những người Hoa kì (da trắng) có thể thú nhận hay không về chủ nghĩa chủng tộc của họ, nhưng họ sẽ khăng khăng cho rằng họ bảo vệ gã bé nhỏ, đặc biệt là người nghèo khó và mỏi mệt từ nước ngoài tới. Vậy là Walt để di chúc chiếc xe Gran Torino yêu dấu của ông không phải cho đám con cái không thèm quan tâm của ông và lũ cháu được nuôn chiều đến hư hỏng, mà cho cậu bé trai người Hmong mà Walt đã dạy cách trở thành một người đàn ông. Hình tượng người cha Hoa kì trưởng thượng này cứu vớt đứa trẻ Đông nam á là một món cố hữu của kí ức công nghệ Hoa kì. Một thí dụ là phim <i>China Gate/ Ải nam quan</i> của Samuel Fuller (1957), mở màn với cảnh một người đàn ông đói đe doạ một con cún của một bé trai Việt nam. Cậu bé cuối cùng tìm được sự che chở với một người Mĩ phục vụ trong Đạo quân Lê dương của Pháp và khung hình cuối cùng của phim cho thấy người Mĩ kia bước ra đi với cậu bé anh đã cứu. Phim <i>Mũ nồi Xanh/ The Green Berets</i> (1968) của John Wayne vang vọng lại đoạn kết này khi viên Quận công đặt một chiếc mũ nồi xanh lên đầu một cậu bé trai người Việt nam. Khi đứa bé hỏi anh điều gì sẽ xảy ra cho nó, bây giờ khi người lính mang chiếc mũ nồi đó, hình tượng người cha nuôi của cậu, đã bị giết, Quận công bảo em, “Em hãy để ta lo về chuyện đó, Mũ nồi Xanh. Em là tất cả những gì về chuyện này.” John F. Kennedy đã toả bóng trước kiểu đa cảm này của Hollywood năm 1956:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu chúng ta không là những bậc cha mẹ cho Việt nam bé bỏng, thì chắc chắc chúng ta sẽ là cha mẹ nuôi. Chúng ta chủ toạ tại sự ra đời của nó, chúng ta ban sự trợ giúp cho nó sống, chúng ta đã giúp đỡ để hình thành tương lai của nó.... đây là con cái chúng ta—chúng ta không thể bỏ rơi nó, chúng ta không thể làm ngơ trước những nhu cầu của nó. Và nếu nó ngã xuống là nạn nhân cho bất kì những mối hiểm nghèo nào đe doạ sự tồn tại của nó—chủ nghĩa cộng sản, sự vô chính phủ về chính trị, nghèo khó và mọi thứ còn lại—khi đó Hoa kì, với sự biện minh phần nào, sẽ phải chịu trách nhiệm, và uy tín của chúng ta ở châu Á sẽ chìm đắm xuống một mức thấp mới nữa<sup>36<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Giống như đứa bé trai Việt nam đội chiếc mũ nồi xanh của hình tượng người cha đã chết, đứa con trai Hmong trong phim Gran Torino đã được hình tượng người cha đã chết di tặng cho vật sở hữu biểu tượng quan trong nhất của ông ta. Rõ ràng bây giờ là đứa con trai của hình tượng người cha, cậu bé lái xe vào cảnh hoàng hôn của thành phố Detroit ở tay lái chiếc xe hơi Gran Torino, hình ảnh dị thường và không thể tưởng được trong tất cả, bởi vì bất cứ người đàn ông Hoa kì gốc châu Á trẻ tuổi tự trọng nào ắt hẳn nhiều phần lái một chiếc xe hơi Nhật, ưa chuộng với những thửa kiếng tối lặm, những vành bánh xe đắt tiền và những loa âm thanh nổi thửa riêng. Cũng giống như vậy, trong đoạn kết không thể nào tin được của <i>Mũ nồi Xanh</i>, John Wayne và người bảo bọc của anh bước vào hoàng hôn vì ở xa bờ biển Việt nam, dù cho bờ biển của xứ sở hướng mặt về phương đông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự xuyên tạt ấy về thực tại là một lỗi lầm nực cười, nhưng việc dàn dựng của <i>Gran Torino</i> là một sự xuyên tạc cố ý được xây đắp vào thiết kế của cuốn phim, mục đích của nó là làm thăng tiến công nghệ về kí ức của Hoa kì. Trong khi phần lớn người tị nạn Hmong rốt cuộc định cư ở vùng nông thôn của tiểu bang của California và tiểu bang Wisconsin, trong phim <i>Gran Torino</i> họ tới Detroit, một đô thị gần như ngắc ngoải chết do cơn truỵ tim cảm ứng bởi sự cạnh tranh của Nhật bản, sự dàn dựng này cho phép Gran Torino phác hoạ một đại cương về lịch sử cũ nửa thế kỉ sự dính líu của Hoa kì vào chấu Á, sự khởi đầu của chiến tranh của Walt ở Cao ly, tiếp tục qua ám dụ về chiếc xe hơi để ám thị về Nhật bản (mà nền công nghiệp được tái thiết từ việc dội bom của Hoa kì với viện trợ của Hoa kì), và giơ tay chỉ về Đông nam Á với người Hmong.<sup>37</sup> Cuốn phim không phải thực sự là về những người hàng xóm láng giềng Hmong, bởi bất cứ người châu Á nào có nhu cầu về giúp đỡ hẳn cũng đủ đầy. Vì tuyến thời gian lịch sử của sự tan hoang của họ, người Hmong đơn giản là những ứng viên tốt cho sự giải cứu bởi người đàn ông da trắng. Câu chuyện này về giải cứu xoá đi chủ nghĩa chủng tộc và sự bạo động của Hoa kì bằng việc đặt trước nền tảng là sự bạo động của người châu Á và sự hi sinh của Hoa kì, một câu chuyện bịa đặt được kể như một cuốn phim, một sản phẩm mà Hoa kì đã hoàn thiện trong hình thức hoành tráng của nó. Không có loại nào về giải trí xuất khẩu được lớn hơn và tốn kém hơn một cuốn phim Hoa kì, hệt như không có gì lớn hơn một tàu sân bay siêu hạng Hoa kì hay tốn kém hơn một máy bay phản lực chiến đấu của Hoa kì. Tính dục thuần tuý của cơ giới hạng nặng và kĩ thuật học cao cấp là thành phần của sự hấp dẫn tính dục của các siêu cường và những kí ức của chúng. Những nước nhỏ cũng hấp dẫn về tính dục nữa, nhưng trong những đường lối khai thác được và hạ cấp có thể thiên đoán, cống hiến cho những nước quyền thế hơn sự ngây ngất của việc sức lao động rẻ mạt và việc mua những hàng hoá rẻ mạt, bao gồm những gái điếm rẻ mạt, “những cỗ máy hành dâm da nâu bé bỏng” mà những đàn ông phương Tây rất là tán thưởng đến nỗi họ sáng chế ra một tên gọi cho các cô. Những cỗ máy này có thể đáng ham muốn và hấp dẫn, nhưng không thể nào đọ với một cỗ máy chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Không có điều nào trong thứ này gây ngạc nhiên, nhưng tôi không yêu cầu bất cứ ai ngạc nhiên cả. Tôi không đang yêu cầu Hollywood hay cái công nghệ về kí ức làm nhiều hơn hay tốt hơn. Họ làm chính xác ngay những gì họ được vận hành bằng máy để làm, thi triển sự thống trị để kiếm lợi nhuận và khoái lạc. Tôi chỉ đang yêu cầu rằng việc họ thi thố một công trình liên doanh với cỗ máy chiến tranh phải được nhìn nhận. Nếu Baudrillard có thấu hiểu một điều một cách minh bạch, đó là rằng một cuốn phin như Tận thế bây giờ là “quyền lực của khoa điện ảnh ngang bằng và vượt trội với quyền lực của những phức hợp công nghệ và quân sự, ngang bằng hay vượt trội quyền lực của Lầu năm góc và của chính phủ.”<sup>38</sup> Chiến lược bom tấn của Hollywood chỉ là cái tương đương về điện ảnh của chiến lược quân sự Hoa kì, một chiến dịch bằng phim nhựa gây chấn kích bàng hoàng cốt để dẹp tan mọi cạnh tranh địa phương, như máy bay oanh tạc tàng hình (stealth bombers) lấn lướt sự phòng không của kẻ thù. Chấn kích và bàng hoàng sinh ra từ những bài học về chiến tranh của tôi cho các sĩ quan dã chiến Hoa kì trẻ tuổi, rốt cuộc họ nhìn ra cái chiến lược hao mòn của chiến tranh và sự leo thang về bạo động của nó như là uổng công. Sức mạnh lập tức lấn lướt đã là thắng những cuộc chiến tranh, một bài học mà những sĩ quan này trở thành tướng lãnh, chống lại Panama, Grenda, và Iraq. Những kĩ thuật học giống như điện ảnh bãi lọc chấn kích và bàng hoàng cho công chúng Mĩ và thế giới. Sự cung cấp tin tức suốt hai mươi bốn giờ được chi tiết sống động và bị kiểm duyệt cao độ phô bày rất ít về những gì xảy ra với kẻ thù. Khi điện ảnh đều quyện hoá các quan chúng để nhìn thấy cái chết trên màn bạc và hiểu nó như một sự phỏng tạo, vậy là chiến tranh bây giờ tuỳ thuộc vào các quan chúng cảm nhận rằng cái chết của kẻ khác chẳng phải là có thực cũng chẳng phải là phải được nhớ. Công nghệ về kí ức như thế là làm tròn nhiệm vụ của nó về sự hỗ trợ cỗ máy chiến tranh bằng việc là cái bộ không chính thức về thông tin sai lạc (unoficial ministry of misinformation).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng những nền công nghệ dễ bị tổn tương bởi sự cạnh tranh; những cỗ máy chiến tranh có thể bị phá huỷ về hình thái chiến tranh bất đối xứng. Cả hai có thể bị tan tành bằng việc rớt xuống làm nạn nhân cho chính những quá độc của chúng về quyền lực, tiền tài, và tham lam. Đây là những gì người ta không bao giờ học được trong cái thế giới thực tại ảo của cỗ máy chiến tranh: sự thống trị toàn diện trong công nghệ và chiến tranh có thể lảo đảo, đặc biệt là khi những kẻ khác trong tâm nhắm phản công, thường khi trong những lề lối không được dự đoán và từ những phương hướng không được dự đoán.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection11">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">5<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">Về sự thành nhân<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">BA TRIỆU NGƯỜI TRIỀU TIÊN CHẾT trong cuộc chiến tranh Triều tiên. Phần lớn xứ sở này bị tan hoang bởi việc ném bom của Hoa kì và bởi sự tấn công cùng phản công của các đạo quân từ cả phía bắc và cả phía nam, từ Hoa kì và từ Trung quốc, và từ một loạt các nhà nước trong Liên hiệp quốc.<sup>1</sup> Trong khi người Campuchia nhớ vụ diệt chủng của họ với câu tụng niệm ba năm, tám tháng, hai mươi ngày—đó là sự diên kì hữu hạn của chế độ Khmer Đỏ—thì người Triều tiên vạch ra rằng cuộc chiến của họ chưa hề bao giờ kết thúc một cách chính thức. Triều tiên bị phân chia thành nước Cộng hoà Triều tiên (miền nam, tự nhận là Đại Hàn dân quốc, danh xưng tiếng Anh là the Republic of Korea) và Triều tiên Dân chủ Chủ nghĩa Nhân dân Cộng hoà quốc (miền bắc, gọi tắt là Bắc Triều tiên, danh xưng tiếng Anh là the Democratic People’s Republic of Korea, đôi song sinh trở mặt không nhìn nhau từ hơn nửa thế kỉ trong một thảm kịch Chiến tranh Lạnh tiếp diễn. Từ viễn kiến của phương Tây tư bản chủ nghĩa, Nam Hàn đương đại là câu chuyện thành công của những gì tư bản chủ nghĩa có thể đạt thành. Vậy nên thật khó để nhớ rằng xứ sở này đã bị tan hoang bởi chiến tranh đến nỗi rằng trong thập niên 1960 nó còn nghèo khó hơn cả miền Nam Việt nam. Khi Hoa kì đề nghị trả tiền cho Nam Hàn để sử dụng quân đội của nó ở miền Nam Việt nam. Quốc gia bị nghèo khó này chấp thuận. Trong khi một số người Hoa kì gọi cuộc Chiến tranh Triều tiên là cuộc Chiến tranh bị Lãng quên (quên đi cuộc Chiến tranh bị Lãng quên khác ở Philippin), từ quan điểm của Nam Hàn đúng hơn phải nói rằng cuộc Chiến tranh bị Lãng quên là cuộc chiến mà Nam Hàn giao tranh ở Việt nam. Ở Nam Hàn—mà nhiều người chỉ gọi đơn giản là Triều tiên hay Hàn quốc—cuộc Chiến tranh được Nhớ là cuộc Chiến tranh Triều tiên, vốn đã đảm nhận địa vị của một sự kiện xác định quốc gia và xác định linh hồn. Trong cái bóng rợp của nó, cuộc chiến tranh khác ở Việt nam không mấy được nhớ bởi người Hàn quốc, điều này chỉ cho thấy rằng chứng mất trí nhớ và kí ức tuyển lựa là thứ mọi quốc gia đều mắc phải.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trước khi tôi học biết về cuộc chiến tranh của Đại Hàn bị lãng quên ở Việt nam, tôi đã biết về Triều tiên qua cuộc Chiến tranh Triều tiên được nhớ. Khi là một thiếu niên, tôi đọc cuốn <i>Vĩ tuyến Cuối cùng/ The Last Parallel</i> của Martin Russ và xem tuyên truyền chiến tranh của Hoa kì, diễn viên Rock Hudson đóng vai chính trong phim <i>Bài ca chiến trận/ Battle Hymn</i> và William Holden trong phim <i>Những cây cầu ở Toko-Ri/ The Bridges at Toko-Ri</i>. Cả hai diễn viên này thủ vai những phi công của Không lực Hoa kì đã góp phần cứu giúp xứ sở này (việc Không lực Hoa kì dội bom đại khối xuống khắp cả Triều tiên được làm ngơ một cách thuận tiện). Khi tôi trở nên mơ hồ nhận thức về việc các sinh viên Hàn quốc xuống đường trong những cuộc náo loạn về chính trị ở Hoa kì trong thập niên 1980, Hàn quốc đơn giản chỉ là một xứ sở ngoại quốc rối rắm khác xuất hiện ngắn ngủi trong các quảng bá về tin tức của Hoa kì. Trong những năm sinh viên, tôi cùng với nhiều người Hoa kì có những cuộc hội ngộ vui thích hơn với Hàn quốc qua ẩm thực của nó. Nhưng sự có mặt trọn vẹn của những người nhập cư Hàn quốc ở Hoa kì tới với công chúng Hoa kì vào năm 1991, với những cuộc bạo loạn, hay nổi dậy, hay nổi loạn. Phố Hàn quốc (Koreatown) là ngôi sao không may mắn, Seoul USA, mái ấm cho dân chúng Hàn quốc đông nhất ở bên ngoài Hàn quốc và toạ lạc ở giữa những khu dân cư phần lớn là da đen hay Latino. Sự bất ổn này được kích động do hai sự cố: các cảnh sát viên ở Los Angeles đánh đập một người đàn ông da đen, sự xung kích này của họ được thu vào màn hình, và một người chủ tiệm Đại Hàn bắn súng làm chết một cô gái da đen xoáy trộm một chai nước ép trái cây. Các bồi thẩm đoàn đã tha bổng cả mấy cảnh sát viên và người chủ tiệm này. Đối với nhiều người Hoa kì gốc châu Phi và người Latino, những sự bất công này là tột điểm của một lịch sử về đàn áp do cảnh sát và sự bóc lột kinh tế bởi những người từ bên ngoài thuộc sắc tộc. Các chủ tiệm Đại Hàn và sắc tộc khác trở thành những con dê tế thần cho những người nghèo và giai cấp lao động, thế là khu Phố Đại Hàn bị thiêu đốt.<sup>2</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vài năm sau, danh tiếng của Đại Hàn và những người Mĩ gốc Đại Hàn bắt đầu thay đỏi. Các thương hiệu Hyundai (Hiện đại), Kia (Khởi Á), LG (Life Is Good/ Đời sống là Tốt lành, tên gốc là Lucky Goldstar/ Hỉ lạc Kim tinh), và Sam sung (Tam tinh tức 3 sao) bung phá các rào luỹ tư bản chủ nghĩa toàn cầu. Hàng triệu người tiêu thụ sở hữu một mẫu của Hàn quốc trong nhà họ hay trong túi họ, và một số bắt đầu lái những chiếc xe hơi của Hàn quốc. Tư bản của Hàn quốc truyền nhập vào khu phố Đại Hàn và thành phố Los Angeles, và một số những người nhập cư đã rời bỏ một Hàn quốc nghèo khó để tới Hoa kì trong thập niên 1960 đột nhiên thấy rằng họ hàng bà con ở Hàn quốc đã vượt mặt họ. Những người nhập cư này đã hi sinh các văn bằng ở đại học để trở thành chủ tiệm trong các khu biệt cư, tất cả nhân danh các con cái sinh ra làm công dân Hoa kì, hoặc đó là truyện kể trong huyền thoại về sắc tộc thiểu số kiểu mẫu của Hoa kì. Trong huyền thoại này, những người nhập cư châu Á và những con cái sinh ra ở Hoa kì của họ xuất hiện như những học sinh sinh viên và công nhân siêu nhân, và những người Hàn quốc là dân chúng nhập cư gốc châu Á gần đây nhất nguyện ý tự khép vào kỉ luật và hi sinh thân thể cùng tâm trí của họ để mơ Giấc mộng Hoa kì. Khi làm như vậy, họ trở thành kiểu mẫu cho phần còn lại của những sắc tộc và những dân nhập cư “không thành công” của Hoa kì, ít nhất trong những chuyện kể của các phương tiện truyền thông, các chính khách, và các học giả vốn lập luận rằng những kẻ thất bại không đạt thành được Giấc mộng Hoa kì chỉ có thể tự trách mình và nhà nước phúc lợi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối với nhiều nhà bình luận bảo thủ, nhà nước phúc lợi này là anh chị em con chú con bác với những nhà nước xã hội chủ nghĩa và nhà nước cộng sản. Sắc tộc thiểu số kiểu mẫu một người Hoa kì gốc châu Á là quan trọng trong tự sự phản phúc lợi không phải chỉ vì những gì nó nói về Hoa kì ở nội địa, mà còn vì cách nó chứng minh cho toàn thế giới còn lại giá trị của tập tính Hoa kì về sự thành công tư bản chủ nghĩa bằng nỗ lực tự thân. Chủ nghĩa tư bản theo phong cách Mĩ được bắt chước và cải thiện một cách thành công nhất bởi những xứ sở nhất định ở châu Á, bao gồm Hàn quốc. Trong thế giới quan tư bản chủ nghĩa, nền kinh tế con cọp châu Á của Hàn quốc được sánh với sự phân tán của người hàn quốc ở Hoa kì như một sắc tộc thiểu số kiểu mẫu. Khu phố Hàn quốc không phải chỉ đơn độc trong cái chức năng của nó như một vòng đai sắc tộc thay mặt cho một xứ sở nghèo khó. Phần lớn các vòng đai sắc tộc trong trí tưởng tượng của người Hoa kì đóng vai trò đó, bao gồm Sài gòn Nhỏ. Điều làm cho khu phố Đại Hàn duy nhất là bị châm đuốc đốt, ít nhất vào cuối thế kỉ hai mươi (những vụ thiêu đốt trước đậy của các vòng đai sắc tộc do bàn tay của những người da trắng phần lớn đã bị lãng quên). Trong đường lối suy tư tư bản chủ nghĩa này, việc cướp phá hiện đại về khu phố Đại Hàn bởi quần chugs đen tối vô ơn có thể được xem như một phiên bản khác của việc thiêu đốt Triều tiên bởi những người cộng sản. Trong cả hai trường hợp, có những tuyến được vạch ra để ngăn ngừa những ngọn lửa bành trướng do Khu bộ cảnh sát Los Angeles ở Hoa kì và do những lực lượng vũ trang của “thế giới tự do” và “thị trường tự do” ở Triều tiên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối lại với những di sản này của cuộc Chiến tranh Lạnh và của những tương quan chủng tộc nóng, Làn sóng Hàn quốc (the Korea Wave) cuồn cuộn khắp châu Á. <i>Hàn lưu</i> (hay dòng chảy Hàn quốc, tên gọi chính thức Hàn lưu) là hiện tượng về phim bộ nhiều tập và âm nhạc đại chúng xâm nhập các xứ sở châu Á và những giới phân tán châu Á. Văn hoá Hàn quốc trở thành thứ thanh lịch mới, tột đỉnh là sự thành công video toàn cầu và sự cuồng nhiệt về vũ điệu vào năm 2013 của <i>Gangnam Style </i>(<i>Phong cách Giang nam</i>). Thanh niên trên khắp châu Á và thanh niên châu Á ở Hoa kì mang thời trang Hàn quốc và để tóc kiểu Hàn quốc. Ngay chính người Hàn quốc cũng khai triển một tiếng tăm, chẳng biết có công bình hay là không, về việc tu sửa bản thân bằng giải phẫu ngoại hình, một lối thực hành lồ lộ nhất do các ngôi sao của <i>Hàn lưu</i> trình diễn. <i>Hàn lưu</i> là sự đắc thắng của quyền lực mềm Hàn quốc, làm được do sự chuyển hoá về kinh tế của Hàn quốc. Sự hưng khởi của Hàn quốc đã tác động lên ngay cả bản thân tôi, vì trong lúc tôi thường bị nhân lầm là người Nhật ở châu Âu, ở một số nơi của châu Á tôi bị nhận lầm là Hàn quốc, trớ trêu nhất là ngay cả ở quê hương tôi. So với những đồng bào của tôi, ít nhất là những người chưa bao giờ về đất nước, tôi quá cao và quá trắng nhợt lại ăn mặc theo phong cách phương Tây, tóc tôi húi cao như Đại Hàn. Ngay cả khi tôi nói tiếng Việt, họ thường bảo “tiếng Việt nam của ông tốt quá!” Họ ngỡ rằng tôi không phải là một người cùng với họ, điều này có lẽ tôi không phải.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ở Seoul/ Hán thành, không có ai lầm tưởng tôi là người Hàn quốc bao giờ. Ấn tượng của tôi là về một thành phố của thế kỉ thứ hai mươi mốt có phủ một ánh kim loại, đảo nghịch với thủ phủ gây kinh hoàng ở Vành đai Thái bình dương của phim <i>Blade Runner</i>. Nhưng tiện nghi quốc tế là siêu đẳng, ít nhất đối với một ai đã từng khắc khoải qua những trạm cuối ở Sài gòn hay Hà nội xe taxi đưa rước khách thượng hạng có máy điều hoà chở tôi về khách sạn có cửa kính tối, như hầu hết các xe hơi bóng loáng vùn vụt qua. Seoul sạch sẽ, hữu hiệu mãnh liệt trong việc phô bày những bề mặt thanh thoát và mượt mà, dân chúng, trang phục, túi xách và mắt kính thiết kế. Xe cộ lưu thông có trật tự và công dân lịch sự, ít nhất với một người từ bên ngoài không nói tiếng của họ. Người ta không cần lo về nước, hay thực phẩm, hay không khí, và sự đe doạ của phương bắc cũng giống như một sự đe doạ của một trận động đất ở bang California của tôi, ai nấy đều quá nhàm chán. Ngoại trừ đối với quân sĩ ở Khu Phi quân sự, vốn là một cảnh phải xem đối với du khách. Tôi nhớ tiếp cận lần đầu với Triều tiên là qua <i>M*A*S*H </i>(Mobile Army Surgical Hospital/ Bệnh viện Giải phẫu Quân đội Lưu động), loạt phim truyền hình thập niên 1970 về những bác sĩ quân y Hoa kì quái gở trong cuộc Chiến tranh Triều tiên, mà con người tị nạn ít tuổi như tôi đã không nhận ra rằng nó cũng là một ám dụ về chiến tranh của Hoa kì ở Việt nam. Hoa kì muốn cứu cả hai xứ sở này nhưng chỉ tự thuyết phục về sự thành công trong có một trường hợp thôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sáu mươi năm sau tạm ước ngưng chiến, ba mươi năm sau màn trình chiếu truyền hình ấy, Hàn quốc bây giờ thích chen vai sát cánh với Hoa kì về tiền mặt và bạc cắc dù cho nó lệ thuộc vào Hoa kì để được che chở về quân sự. Lịch sử này về Đông Á và Đông nam Á cám dỗ cái nghịch sự kiện, trình ra khả tính âm thầm về những thời gian và những vũ trụ giao thế, về những con đường và những chọn lựa đã không đảm đương, về cái gia đình dị biệt mà tôi có thể đã có và về tự thân dị biệt mà tôi có thể đã là. Biết bao nhiêu lần tôi được nghe những doanh nhân và những du khách người Nhật và người Hàn quốc nói rằng Việt nam làm họ nhớ lại xứ sở của họ ba chục hay bốn chục năm về trước? Họ viếng thăm một xứ sở khác và đi lùi về thời gian để thấy những gì có thể là: phải chi chiến tranh đã không xảy ra, phải chi người cộng sản đã không thắng, phải chi xứ sở này còn phân chia, bất phân thắng bại. Chẳng phải là sự phân chia và sự bất phân thắng bại đã xảy ra với Triều tiên, và tốt đẹp cho chính nó sao? Triều tiên và Việt nam là hai câu chuyện ngụ ngôn tư bản chủ nghĩa, nhưng với bài học luân lí đối nghịch. Việt nam đánh mất bốn mươi năm và tụt hậu bởi những cuộc chiến tranh chống người Pháp và người Mĩ, và để làm gì? Bây giờ một nước Việt nam tái thống nhất, độc lập, và theo chủ nghĩa cộng sản mắc phải sự hụt hẫng phản lực tư bản chủ nghĩa, lạc hậu, nỗ lực để trở thành Trung quốc hay (Nam) Triều tiên hay có lẽ Đài loan, hay Hồng kông, hay Singapore, nơi một chính phủ chuyên chế ít nhất giữ cho xứ sở sạch sẽ và chuẩn xác, không giống như trường hợp ở Việt nam chuyên chế. Dĩ nhiên những ấn tượng của tôi về (Nam) Triều tiên là khiếm khuyết và sơ sài của du khách. Sự xáo trộn, nghèo khó, và phát triển không đồng đều trăn trở phía bên dưới cái bề mặt làm đẹp, nhưng ít nhất có cái bề mặt hiện hữu. Việt nam có phần lớn những vấn đề của Triều tiên nhưng chỉ có được một số đo về sự thành công của nó, và thậm chí để băng qua những đường phố điên khùng, người ta cũng phải thủ chặt mạng sống trong đôi tay mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bất cứ ai nhớ đến cuộc chiến tranh bị lãng quên của Hoa kì ở Triều tiên và cuộc chiến tranh bị lãng quên của Hàn quốc ở Việt nam phải cảm thấy khả tính của cái sự kiện đảo nghịch, cái điểm nơi những lịch sử của Triều tiên và Việt nam giao nhau và phân kì. Nếu (Nam) Triều tiên không đi phiêu lưu mạo hiểm ở Việt nam, liệu nó có là xứ sở nó hiện là ngày nay? Nếu (Nam) Triều tiên đã không phải là xứ sở nó hiện là ngày nay, liệu nó có thể viết lại quá khứ của nó như nó đã làm chăng? Nếu (Nam) Triều tiên không phải là một nhà máy toàn cầu, liệu có bất cứ ai quan tâm về những kí ức của nó? Kết luận rút ra sau chót là rằng sự thành công của (Nam) Triều tiên khi tham chiến bạo tàn và phi nhân ở Việt nam giúp nó trở thành một cứ điểm hùng cường tư bản chủ nghĩa và công nghệ có thể thực hiện được nhiều hơn việc biến cải các khuôn mặt. Những nhà giải phẫu của lịch sử đã công tác ở Triều tiên, nhào nặn các kí ức chiến tranh để xoá đi sự bạo tàn và cấy vào đó nhân tính. Từ cuộc chiến tranh được nhớ đến cuộc chiến tranh bị quên và tiếp tục tới hiện tại, (Nam) Triều tiên đã tự tái phát minh lại bản thân họ qua sự khai triển một công nghệ về kí ức được vũ trang hoá. Họ không còn là những đối tượng xấu xí và ưu sầu của xót thương hay những chủ thể của kinh hoàng mà người ta đã một lần nhìn thấy trong những nhật báo của thế giới suốt những năm của bôi xoá. Thay vào đó họ đã trở thành có nhân tính, không giống như những người (Bắc) Triều tiên khác kia. Những người miền bắc không khước bác những câu chuyện kể về họ bởi phương Tây và bởi những người miền nam. Như thế, đối với phần lớn thế giới, họ vẫn còn xa lạ. Trường hợp của hai xứ Triều tiên phơi ra cho thấy quyền lực mềm cắt xén, lôi kéo, và biến cải những kí ức ra sao, cũng thiết yếu cho quyền lực cứng của cỗ máy chiến tranh như những người điều hành nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Ở Seoul, Đài tưởng niệm chiến tranh của Triều tiên phô ra cho thấy quyền lực cứng và mềm hoạt động cùng với nhau ra sao để kể một câu chuyện về việc làm người. Cái công trình khổng lồ góc cạnh này là một thí dụ tuyệt hảo về kí ức được vũ trang hoá, giống như một pháo đài bọc thép hay một cuốn phim được dàn dựng từ nước Đức của Hitler. Sự vĩ đại trấn áp của nó tự thân là môt câu chuyện, một công sự về trí nhớ làm biểu tượng cho cái phức hợp quân sự-công nghệ, một sự sáng tạo khả dĩ có được là do thành công về quân sự và đắc thắng về công nghệ. Đài tưởng niệm Chiến tranh ca tụng sự thành công quân sự kia và là chứng từ thầm lặng cho cái đắc thắng công nghệ kia, một con thú khổng lồ mà dấu chân đại khối của nó trên quang cảnh Seoul chứng tỏ quyền lực của Hàn quốc. Xếp quanh những bức vách của nó và trong những sân của nó là khí giới đầy đủ để trang bị cho cả một đạo quân nhỏ: những đầu đạn, những máy bay, những thiết giáp, những đại bác, và những chiến hạm, phần lớn là chế tạo của Hoa kì. Tự thân quân giới này mang nhân chứng thầm lặng cho sự thành công tư bản chủ nghĩa của Hoa kì, Hoa kì là nước xuất khẩu vũ khí lớn nhất thế giới. Một cách đọc phân tâm học về sự kiêu hãnh và lo âu dân tộc chủ nghĩa, nam tính đem trưng bày ắt hẳn mang tính lạm sát bởi nó lồ lộ: những vũ khí của quốc gia thắng trận được chùi bóng và sẵn sàng để du khách ngồi lên hay ngồi vào, những cò súng và nòng súng sẵn sàng cho những bàn tay hồ hởi, trong khi những vũ khí của kẻ thù là cộng sản, ít nhất trong trường hợp của Việt nam và Lào, thường bị để trong những tình trạng bỏ mặt hay huỷ diệt. Với Triều tiên, sự trưng bày về thất bại của bên địch là không cần thiết ngoài những bức tường của công sự này bởi vì bên trong câu chuyện được kể đủ minh bạch rồi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đài tưởng niệm Chiến tranh phần lớn dành cho Chiến tranh Triều tiên, với những cuốn video cấp bậc chuyên nghiệp, những bức tranh nổi, những ảnh chụp, những bích chương, những bộ quân phục, và những chế phẩm được giám tuyển bởi một ban tham mưu năng lực cao. Nỗ lực của họ phô ra cho thấy chiến tranh là một sự đối đầu giữa một Bắc Triều tiên được hỗ trợ bởi thế giới cộng sản và một Nam Triều tiên được hỗ trợ bởi thế giới tự do gồm những xã hội dân chủ và tư bản chủ nghĩa. Vị anh hùng của đài tưởng niệm là quân đội Triều tiên và điều mà nhà nghiên cứu Sheila Miyoshi Jager gọi là “hùng khí nam nhi.”<sup>4</sup> Theo lời của tập sách cổ vũ cho tượng đài, mục đích của đài tưởng niệm là “yêu dấu kí ức về những tiền nhân ái quốc quá cố và những vị anh hùng trong chiến tranh” họ đã “hiến dâng và hi sinh tính mạng cho tổ quốc.” Đài tưởng niệm thôi thúc ý tưởng rằng Triều tiên có món nợ vĩ đại với quân đội trong sự đất nước tìm cách tự vệ và thống nhất quê hương chống lại sự đe doạ của cộng sản. Một tấm bảng trong sân đúc kết cái giá của chủ nghĩa anh hùng và chủ nghĩa ái quốc mà quân đội và các quân nhân đã phải trả: “Tự do Chẳng phải Là Cho không.” Sự hi sinh của con người coi như được đòi hỏi. Trong khi nó có thể tốn kém về nhân mạng để canh giữ và cử hàng tự do, đài tưởng niệm hàm ý rằng tự do cũng tưởng thưởng cho những kẻ bảo vệ nó bằng sự an lạc vật chất. Trọng trách kinh tế của tự do, cả về cái giá phải trả và lợi nhuận, chạy suốt những hành lang bóng láng của đài tưởng niệm, như bằng chứng, đài tưởng niệm tự hiến, một phức hợp quân sự công nghệ nếu có bao giờ có một phức hợp như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phần chính của Đài tưởng niệm Chiến tranh tập trung vào việc miền nam tự vệ chống lại miền bắc, nhưng một căn phòng đằng sau những trưng bày chủ yếu về Chiến tranh Triều tiên ghi lại những “Lực lượng Viễn chinh” của Triều tiên. Ở đây, Việt nam là một trong nhiều xứ sở mà quân lính Đại Hàn đã giúp sức, bao gồm Nhật bản, Trung quốc, Kuwait, Somalia, miền Tây Sahara, Georgia, Ấn độ, Pakistan, Angola, và Đông Timo. Sau khi ra khỏi cuộc trưng bày về lực lượng viễn chinh, tôi kết thúc chuyến viếng thăm bằng cách đi bộ qua những trưng bày về vũ khí và quân phục Đại Hàn đương đại, trong khi những cuốn video tán dương sự chuyên nghiệp và tài khéo của quân đội Hàn quốc. Bản tự sự của đài tưởng niệm là minh bạch sau một cuộc chiến tranh Triều tiên bạo tàn trong đó những lực lượng của Liên hiệp quốc giúp người Triều tiên, quân đội Hàn quốc học được cách bảo vệ tự do của người khác ở Việt nam. Bằng cách làm như thế, Hàn quốc đương đại trở thành một thành viên đầy đủ lông cánh của những quốc gia hàng đầu trên thế giới, hưởng thụ cái mà nhà nghiên cứu Seungsook Moon gọi là “tính hiện đại quân sự hoá,” hay những đường lối đan kết nhau nhờ đó sự hưng khởi của đất nước này tới trội bật trên toàn cầu được gắn kết với việc quân sự hoá của nó, đặc biệt trong cái thế cầm cự đối với Bắc Triều tiên.<sup>5</sup> Tính hiện đại hiếu chiến này có phải là điều mà Đài tưởng niệm Chiến tranh thể hiện chăng? Những sự vũ trang và những phương tiện ấn tượng kia của Hàn quốc, và những màn hình video trình chiếu chúng được chế tạo bởi những đại tập đoàn Hàn quốc được biết dưới danh hiệu là <i>chaebol (tài phiệt). </i>Hiệu ứng tích luỹ là sự biểu hiện đồng thời của quyền lực Đại Hàn về quân sự, chủ nghĩa tư bản và quyền lực về tưởng niệm, một kí ức được vũ trang hoá đáng sợ nhằm vào du khách, là tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thế nhưng, đài tưởng niệm cũng cung ứng những manh mối để tháo gỡ sự tạo thành của chính nó, giống như nhãn hiệu bí ẩn trong cái áo của mình nói lên Làm tại Trung quốc, hay Việt nam, hay Campuchia, hay Bangladesh. Trong trường hợp của đài tưởng niệm, nhãn hiệu đó là căn phòng Lực lượng Viễn chinh, nó thú nhận rằng những gì được tưởng niệm trong phòng này là làm tại Hàn quốc. Mặc dù danh hiệu của nó, căn phòng tập trung chủ yếu vào cuộc chiến tranh của Hàn quốc ở Việt nam như thể những giám tuyển của đài tưởng niệm đơn giản không thể nào cắt bỏ kí ức ấy mà phải bao gộp nó để xá miễn nó. Người ta bước vào qua một hành lang được trang hoàng bằng tán cây rừng, cái dấu hiệu kinh điển về xứ sở và cuộc chiến. Những hình chụp, những tấm tranh nổi, những bản đồ, và những hình nộm cung ứng một kết toán lịch sử về một số sự kiện của cuộc chiến, những kẻ tham dự, và những căn cứ hành quân của Hàn quốc là Mặt trận Dân tộc Giải phóng. Trong bối cảnh, một dải âm thanh về tiếng ù ù của cánh quạt trực thăng xoay tròn, một chủ đề vay mượn từ Emile de Antonio và Francis Ford Coppola. Tương phản sâu sắc về cuộc triễn lãm Chiến tranh Triều tiên khoái đề cao sự hi sinh nhân mạng từ những cuộc tranh đấu của người tị nạn tới những người lính anh dũng tình nguyện cho những cuộc tấn công tự sát, triển lãm Việt nam đặc sắc là không lấm máu. Những hình nộm mặc đồng phục của kẻ thù đứng trong tư thế cứng nhắc, những minh hoạ về các bàn chông chỉ thuần tuý mang tính kĩ thuật, và những bức tranh nổi về các địa đạo của du kích quân trình ra sinh hoạt hàng ngày của Việt cộng hơn là sự giao tranh thắt ruột.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hình ảnh mang kịch tính nhất cho thấy những người lính Đại Hàn nhảy xuống từ một chiếc trực thăng Huey, quen thuộc với bất cứ ai có xem những phim tài liệu, điện ảnh, hay những báo cáo tin tức cho thấy binh sĩ Mĩ làm cùng điều như thế. Nhưng, ở đây, việc ra khỏi máy bay xảy ra trong cảnh tượng nổi trong lồng kính, với những hình nhân bằng đất sét, như thể tạo nên bởi những trẻ em rất có tài năng cho một sự án ở nhà trường (trong cảnh tượng nổi dành cho Chiến tranh Triều tiên, những hình nhân lớn bằng người thật). Ở chỗ khác những phụ đề trên các ảnh chụp miêu tả lính Nam Triều tiên—không có cái nào đnag giao tranh—đọc như những phát biểu trong quan hệ với công chúng: “lực lượng Hàn quốc ở Việt nam cũng rất hãnh diện trong việc cải thiện những dịch vụ công cộng và đóng góp vào những dự án phát triển. Họ có được thanh danh về công bằng và tử tế trong nhân dân Việt nam.” Hay:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Qua việc phái gửi quân lực tới Việt nam, chúng ta lấy được sự tin tưởng và trải nghiệm trong việc xây dựng một lực lượng phòng thủ tự túc hơn. Nó cũng gia tăng cái đà của sự phát triển kinh tế của chúng ta, củng cố sự cam kết của Hoa kì vào việc bảo vệ Đại Hàn dân quốc và làm vững chắc địa vị chính trị quân sự của Nam Triều tiên đối với Hoa kì. Hơn nữa việc thực thi ấn tượng của quan lực Hàn quốc ở Việt nam làm thăng tiến danh tiếng quốc tế của chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lối hành văn tiếng Anh hoàn hảo của những phát biểu này không nên gạt đi. Trong phần lớn các bảo tàng và đài tưởng niệm ở Lào, Việt nam, Campuchia trong suốt những năm hậu chiến cho tới gần đây, tiếng Anh mắc khuyết điểm nực cười, như thể được cung cấp bởi một trong những sáo ngữ tả pí lù của điện ảnh Hollywood. Sự phiên dịch chuẩn xác và công việc giám tuyển xuất sắc là những dấu hiệu thêm nữa về tính hiện đại của Hàn quốc. Vậy nên phần còn lại của những triển lãm chuyên về Việt nam kể lại cách nào, sau khi tham gia vào một số những cuộc đụng độ và trận đánh, tất cả đều được mô tả bằng ngôn ngữ khô khốc, binh sĩ Nam Triều tiên “về quê trong khải hoàn.” Điều này thông thường xảy ra bởi vì binh sĩ đã khuất phục được kẻ địch, nhưng sự triển lãm im lặng về sự anh hùng của những binh sĩ Hàn quốc này. Cuộc triển lãm rất ngại ngần về sự đề cập đến tham gia của Đại Hàn trong chiến trận đến nỗi nó thậm chí không thừa nhận sự gian lao và chấn thương của binh sĩ Hàn quốc, chí ít về điều đó của quân địch Việt nam hay dân sự. Nêu lên sự bạo hành anh dũng của binh sĩ Hàn quốc có thể kéo vớt lên những việc làm khác, gây bối rối hơn.<sup>6</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi Hoa kì tham chiến để chặn đứng chủ nghĩa cộng sản, sự triển lãm nhỏ bé này chặn đứng những hàm nghĩa của cuộc chiến ấy đối với Hàn quốc. Cái hàm nghĩa phiền nhiễu nhất trong những điều ấy chỉ về những gì binh sĩ Hàn quốc đã làm trong suốt cuộc chiến bị lãng quên của họ, vốn đóng một vai trò then chốt trong sự hiện xuất của Hàn quốc như một quyền lực dưới đế quốc, như một số học giả diễn tả.<sup>7</sup> Những quyền lực đế quốc chinh phục những dải đất lớn của địa cầu, trong khi những quyền lực dưới đế quốc ổn định cho việc chế ngự vùng. Nhưng ngay cả những quyền lực dưới đế quốc cũng có thể chứng minh rằng xứ sở của ta và nhân dân của ta không phải dưới nhân tính, mà là trọn vẹn nhân tính. Cái minh chứng nghịch lí về nhân tính ấy nằm trong cái khả năng của ta để dội bom lên người khác, như người Triều tiên bay giờ có thể làm, đối lại với việc bị người khác dội bom, là điều đã xảy ra cho người Triều tiên trước đây trước khi họ trở thành dưới đế quốc. quyền lực dưới đế quốc khiến Đài tưởng niệm Chiến tranh Việt nam, nhưng quyền lực nhân từ là cái mà loại đài tưởng niệm này nhớ đến (mặc dù những người đương quyền luôn nhớ tự thân họ như là nhân từ). Quyền lực nhân từ này cho phép ta bảo vệ xứ sở của chính ta và những xứ sở khác, đối lại với việc có được những người khác bảo veeh hay xâm lăng nó. Nhưng ta không thể sở hữu tất cả thiết giáp, vũ khí, đại bác, đầu đạn, và những vũ trang tinh vi khác được trưng bày trong Đài tưởng niệm Chiến tranh mà không thể sử dụng chúng, ta không thể sử dụng chúng mà không làm hại người vô tội hay phạm vào những điều tàn ác nhất. Vốn cho sẵn vai trò của nó như là pháo đài của kí ức nhà nước, tốn kém để xây dựng và cũng tốn kém như thế để duy trì, Đài tưởng niệm Chiến tranh sẽ không và không thể thừa nhận cái thực tế này về hành vi phi nhân về phần những binh sĩ anh dũng của nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu kí ức được vũ trang hoá có khuynh hướng tốn kém ngang với mức nhà nước có thể đài thọ, kí ức phản chiến có thể trang trải được từ sự thiết yếu. Nhiều nhất nó sẽ chẳng tốn kém hơn thời gian và đời sống của nhân dân. Thời gian và đời sống, dĩ nhiên, là những gì được đòi hỏi để viết văn học, vậy nên chẳng phải là trùng hợp ngẫu nhiên mà hai trong những nỗ lực đáng ghi nhận nhất để chống trả kí ức vũ trang hoá của Hàn quốc được thấy trong tiểu thuyết. Cuốn đầu tiên là <i>Bóng che vũ khí/ The Shadow of Arms </i>của Hwang Suk-Yong/ Hoàng Triết Ánh<i> </i>đăng tải làm hai kì vào năm 1985 và 1988.<sup>8</sup> Chúng xuất hiện trong suốt hai chế độ kế tiếp và đàn áp lãnh đạo bởi những tổng thống đã từng phục vụ là sĩ quan quân đội ở Việt nam, Chun Doo Hwan/ Toàn Đẩu Hoán và Roh Tae Woo/ Lư Thái Ngu.<sup>9</sup> Vốn cho sẵn khí hậu về chính trị, cuốn tiểu thuyết này bán bạo, buộc tội sự hiện diện Hoa kì ở Việt nam như là nguồn mạch của sự hủ hoá toàn diện với tất cả những người dính líu, gồm cả những người Hàn quốc. Cuốn tiểu thuyết không để lại hồ nghi gì rằng chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa chủng tộc theo phong cách Hoa kì là trái tim của cuộc chiến này, khai diễn không phải cho một Thanh bình kiểu Mĩ (Pax Americana) mà là cho quân tiếp vụ kiểu Mĩ (American PX), PX là chữ viết tắt của post exchange tức trạm trao đổi hay cửa hàng miễn thuế trong doanh trại của quân đội Hoa kì. Cuốn tiểu thuyết nêu câu hỏi “Một PX là gì?.” “Một khu giải trí trong một nhà kho hào nhoáng bao la,” cuốn tiểu thuyết nói. “Một nơi họ bán những hoá phẩm sử dụng trong đời sống hàng ngày bởi một quốc gia sở hữu cái kĩ năng làm rưới xuống hơn một triệu miếng thép trên một diện tích rộng một dặm (1.600 m) và dài một phần tư dặm (400 m) bằng một CBU.” PX làm điều gì? “PX mang văn minh lại cho bọn đầu bẹt châu Á dơ dáy.” Thậm chí còn hơn thiết giáp hay máy bay nào, quân tiếp vụ PX “là vũ khí mới uy lực nhất của Hoa kì.”<sup>11</sup> Trong khi quân tiếp vụ PX là gương mặt chính thức của phúc hợp quân sự-công nghệ, chợ đen là gương mặt không chính thức của nó. Chợ đen chào đón bất cứ ai, gồm cả những người cộng sản và những người quốc gia, và làm họ hủ hoá với những lợi nhuận kinh tế thời chiến được lạm phát bằng những nhập khẩu và đồng đô la của Hoa kì. Người Việt nam thuộc mọi phía đều gánh chịu bởi vì họ không thể bỏ đi, không giống với người Hoa kì và người Hàn quốc. Những người bên ngoài này là thứ nhà nghiên cứu Jinim Park gọi là “những kẻ đi thực dân được thực dân hoá” (“colonized colonizers”), những người trung gian giúp cả người Mĩ và, không ngờ cả người Nhật bản, là những kẻ cung cấp nhiều hàng hoá bán ra.<sup>12</sup> “Ở Việt nam mọi thứ đều là của Nhật bản.”<sup>13</sup> Vậy là người Hàn quốc học được một bài học chìa khoá điều mà những người Nhật bản, những kẻ đi thực dân trước đây của Triều tiên biết rồi: những cuộc chiến tranh của Mĩ ở châu Á có thể mang lại lợi nhuận.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng những lợi nhuận tới với một cái giá không phải ít nhất trong đó là sự tự ti về chủng tộc. Việc Hoa kì chế ngự người Việt nam nhắc người Hàn quốc nhớ đến sự đối xử của người Mĩ với chính họ trong quá khứ, một lí do tại sao người Hàn quốc vừa bị lôi cuốn tới vừa muốn xa lánh người Việt nam.<sup>14</sup> Như một người lính Mĩ bảo Yong Kyu một hạ sĩ Hàn quốc ở trung tâm cuốn tiểu thuyết, người Việt nam là những kẻ Gướm guốc. “Chúng thực sự dơ dáy. Nhưng anh giống chúng tôi. Chúng ta là đồng minh.”<sup>15</sup> Khi Yong Kyu hồi tưởng cách người Mĩ lần đầu tiên sử dụng tiếng “Gook” ở Triều tiên, anh hiểu ra rằng “mình là người giống như Việt nam.”<sup>16</sup> Một đồng bạn người hàn quốc còn nói, “anh coi được, đen như bất cứ người Việt nào.”<sup>17</sup> Có lẽ cuốn tiểu thuyết đang quy chiếu về một bài hát Hàn quốc phổ thông năm 1969 nhan đề là “Trung sĩ Kim trờ về từ Việt nam,” nơi người anh hùng mang cái tên đó trở về như “Trung sĩ Kim mặt đen.” Anh ta là nhân vật đáng nhớ nhất từ nỗ lực của Hàn quốc để đề cao binh sĩ Hàn quốc ở Việt nam như là anh hùng và đạo đức, nhưng màu đen của anh là một dấu hiệu hàm hồ. Anh đã bị phơi ra không chỉ với mặt trời nhiệt đới, mà còn với chiến tranh ác liệt và sự lây nhiễm bởi chủ nghĩa chủng tộc chống châu Á của người Mĩ.<sup>18</sup> Trong trường hợp vụ thảm sát ở Mĩ lai, mà cuốn tiểu thuyết này kể lại trong chi tiết, “rốt ráo, chính chủ nghĩa chủng tộc khiến một người khăng khăng cho rằng một vụ thảm sát là được biện minh.”<sup>19</sup> Người Hàn quốc trong tiểu thuyết không phạm vào sự tàn ác chống lại người Việt. Nhưng Hwang hàm ý rằng họ chỉ cách xa một bước với việc làm điều đó, bởi họ đồng loã với một đạo quân Hoa kì kì thị chủng tộc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điều người Hàn quốc dứt khoát làm là đánh đĩ chính họ, theo nghĩa đen và qua chợ đen. Trong khi những nhân vật người Việt chết hoặc bị cầm tù, Yong Kyu vẫn luôn sống và tự do và đoạn kết cuốn tiểu thuyết, giúp cô gái điếm Hae Jong gửi một số lượng đáng kể những hàng hoá phi pháp về cho gia đình cô ở Hàn quốc, như nhiều người lính Hàn quốc cũng đã làm.<sup>20 </sup> Chỉ với sự ân hận nhỏ nhoi, Yong Kyu tuân thủ hệ cấp rằng đàn ông bóc lột đàn bà, người da trắng chế ngự người châu Á và người Hàn quốc đối xử tàn tệ với người Việt. “Đen” trở thành một kí hiệu của sự hủ hoá và sự tự ti, từ chợ đen đến người da đen hoặc bị làm cho đen đúa.<sup>21</sup> Màu đen cũng là quan trọng với cuốn tiểu thuyết đáng kể kia của Hàn quốc về cuộc chiến tranh Hàn quốc này<i>. Chiến tranh màu trắng/ White War</i> của Ahn Junghyo, mà tác giả tự thân dịch sang tiếng Anh với nhan đề <i>Phù hiệu trắng/ White Badge</i>. Nhưng trong khi màu đen lẩn lút trong cuốn tiểu thuyết, màu trắng là mối quan tâm ưu thắng. Người kể chuyện, Han Kiju, là một trí thức, không giống như Yong Kyu và phần lớn những người đàn ông Hàn quốc tình nguyện đi sang Việt nam. Anh say mê với văn hoá phương Tây, da trắng, đã đọc Homer, Remarque, Shakespeare, Hemingway, Montaigne, Dryden, và Coleridge. Thích hợp với một trí thức, anh là một người đàn ông mà nam tính bị chính tự thân và những kẻ khác chất vấn. Sau chiến tranh, anh là một kẻ “xa lạ” trong xã hội Hàn quốc, sự hiểu biết của anh về văn học là vô bổ, sự nghiệp của anh chững lại, người vợ ngoại tình bỏ anh vì việc họ không thể sinh con, rốt ráo phơi bày ra như một sự thất bại về hùng tính của anh.<sup>23</sup> Một cuộc điện thoại gọi đến từ một bằng hữu cựu chiến binh, Pyon Chinsu, buộc anh nhớ lại chiến tranh và nhận thức được nguyên nhân nỗi khó chịu của anh: “tiền máu” (“blood money’) trả cho những người lính chịu tòng quân qua Việt nam.<sup>24</sup> Những binh nhì tình nguyện sang Việt nam kiếm được 40 mĩ kim mỗi tháng trong khi thu nhập hàng năm của một gia đình trung bình khi ấy là 98 mĩ kim. Hoa kì trả khoảng 1 tỉ mĩ kim cho những người lính Đại Hàn này, tức là khoảng 6,6 tỉ mĩ kim theo thời giá ngày nay.<sup>25</sup> Số tiền này “làm chất đốt cho sự hiện đại hoá và phát triển của xứ sở. Và nhờ vào sự đóng góp này, Đại Hàn dân quốc, hay ít nhất một hàng ngũ cao cấp của nó, sải một bước khổng lồ vào thị trường thế giới. Sinh mệnh đem bán. Lính đánh thuê cho cả nước.”<sup>26</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong cả hai cuốn tiểu thuyết này, người Hàn quốc bán mình cho Hoa kì, một “thần tượng khoa trương, một kẻ khổng lồ khoác lác.”<sup>27</sup> Đối với cặp mắt quan sát tinh tế của Han Kiju, nếu người Mĩ là đám khổng lồ, vậy người Hàn là đám lùn, mặc quân phục của Mĩ, ăn thực phẩm Mĩ, dùng vũ khí Mĩ, quá rộng khổ đối với họ.<sup>28</sup> Sự trớ trêu của một người đi thực dân hoá ngày nay trong cuộc chiến tranh màu trắng này, chắc chắn đối với người kể chuyện, miêu tả người lính Mĩ da đen duy nhất trong cả cuốn sách như là “một lính Mọi đen với đôi môi dày, nguyên sơ, phớt hồng.”<sup>29</sup> Giống như người Mĩ, một số người Đại Hàn hấp thu chủ nghĩa chủng tộc của Hoa kì, gọi người Việt nam là “gook” (gướm guốc) và “giống da vàng, hơi thấp lùn.”<sup>30</sup> Giống như người Mĩ, binh lính Hàn quốc không thể nêu lên sự dị biệt giữa những người Việt thân thiện và những người Việt thù địch. Họ theo đuổi chiến lược Hoa kì về sự trừng phạt và sự trưởng thượng cưỡng bách dời chỗ dân làng từ những mái ấm của họ tới những ấp chiến lược trong khi cũng muốn chiếm được tâm trí của người dân bằng việc xây những bệnh xá, mở tiệc khoản đãi, và phân phát gạo. Nhưng điều người Hàn quốc làm ngược với người Việt nam là điều những người khác đã làm với người Hàn quốc: “chúng ta, hay cha mẹ chúng ta, đã nghĩ gì khi quân lực Liên hiệp quốc, bọn Mĩ và bọn Thổ ùa vào làng mạc của chúng ta trong suốt cuộc chiến tranh Triều tiên để giải thoát chúng ta khỏi những người Cộng sản và rồi cưỡng hiếp dân làng, đàn bà con gái vào ban đêm.”<sup>31</sup> Như thể để tránh phạm vào cùng sự tàn ác ấy, Kiju có một cô nhân tình người Việt, một người đàn bà có đức hạnh nhưng bị điều tiếng tên là Hai. Những hình tượng giống như Hai là những thứ cố hữu của văn học nước ngoài về Việt nam, người nổi tiếng nhất là Phượng, trong tiểu thuyết <i>Người Mĩ trầm lặng/ The Quiet American</i> của Graham Greene. Với Hai, Kiju có thể là một người đàn ông, nhưng cái ảo tưởng về nam tính này bị phơi ra khi cô năn nỉ anh đưa cô về Hàn quốc, là điều anh không thể làm.<sup>32</sup> Có lẽ đơn giản không muốn làm như cuốn tiểu thuyết sau đó cho thấy, có những người Việt nam tị nạn sống trong nghèo khó ở Seoul thời hậu chiến, gồm cả những người Việt nam bị bỏ rơi bởi tình nhân người Hàn quốc.<sup>33</sup> Lịch sử này vẫn tiếp diễn ngày hôm nay, khi những người đàn bà Việt nam nghèo khó tới Hàn quốc để được kết hôn với những người đàn ông Hàn nhưng không có ai khác chịu lấy, đó thường là những nông dân bị tụt hậu do cuộc hiện đại hoá và đô thị hoá của xứ sở họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thảm kịch thực sự của <i>Phù hiệu trắng </i>không phải là giữa người Hàn quốc và người Việt nam, mà là giữa những người Hàn với nhau. Chiến hữu cũ của Han Kiju, là Pyon Chinsu, đã liên lạc với anh để hỏi xin ân huệ sau cùng—bắn anh ta và đưa anh ra khỏi cảnh khốn cùng hậu chiến, vốn xảy ra trên cái bối cảnh của những cuộc tranh đấu dân chủ chống lại chế độ độc tài quân phiệt của Chun Doo Hwan. Cuốn tiểu thuyết khép lại với cuộc gặp mặt giữa Pyon Chinsu, nông dân, và Han Kiju, trí thức, mà không cho chúng ta biết liệu Kiju có thể bóp cò súng hay không. Dù cách nào đi nữa đó cũng là sự thất bại chẳng được tưởng thưởng cũng chẳng được nhìn nhận bởi những công dân đồng bào của họ, đặc biệt là giới doanh thương đã hưởng lợi ích nhiều nhất từ cuộc chiến. Không giống với Đài tưởng niệm Chiến tranh của Triều tiên, <i>Phù hiệu trắng</i> phô ra những hao phí và những huyền thoại của nam nhi hùng khí. Cho dù cái nam nhi này có thành công hay thất bại thì trong cả hai trường hợp đều là do quy thuận với kẻ khổng lồ người Mĩ “chưa hề bao giờ học cách sống bên ngoài thế giới của y” và đã đòi hỏi những người Hàn quốc sống trong cái thế giới của y, qua chủ nghĩa tư bản của y, văn học của y, và cuộc chiến tranh (trắng) của y.<sup>34</sup> Để bù đắp lại, kẻ khổng lồ này cống hiến cho những người Hàn quốc cơ hội khai thác cái mà sử gia Bruce Cumings gọi là “El Dorado” (“Xứ Vàng”), hay Việt nam, nơi các kĩ sư Hàn quốc từ tổ hợp Daewoo (đại Vũ) thuê những căn phòng từ cha mẹ tôi trong cái tỉnh lị dễ thương của tôi.<sup>35<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự chán ngán với cả người Mĩ và người Hàn quốc là thâm sâu trong những cuốn tiểu thuyết phản anh hùng này, nhưng có tồn tại một trào lưu anh hùng trong kí ức của Hàn quốc về cuộc chiến tranh này được thấy trong những ca khúc như là “Trung sĩ Kim trở về từ Việt nam.” Tuy nhiên phiên bản anh hùng này về kí ức chiến tranh Hàn quốc không lưu thông bên ngoài Hàn quốc. Thay vì thế, quan chúng bên ngoài Hàn quốc dễ có cơ nhất để biết đến những cuốn tiểu thuyết phản anh hùng này và cuốn phim phóng tác từ tiểu thuyết <i>Phù hiệu trắng.</i> Trong lối này, trường hợp của Hàn quốc tương tự trường hợp của Hoa kì. Có lẽ rằng hình ảnh toàn cầu của cuộc chiến là quá tiêu cực đến nõi rằng những câu chuyện anh hùng không song hành với những trông chờ của các quan chúng toàn cầu. Phóng tác điện ảnh năm 1994 của tiểu thuyết <i>Phù hiệu trắng </i>(cũng mang tên <i>Chiến tranh Trắng</i> ở Hàn quốc) có lẽ vẫn là phim Hàn quốc nổi tiếng nhất về cuộc chiến, và giữ lại những phẩm chất phản anh hùng và chống Hoa kì của cuốn tiểu thuyết.<sup>36</sup> Đồng thời, cuốn phim báo hiệu cung cách những kí ức Hàn quốc về cuộc chiến, ngày càng gia tăng nhấn mạnh cung cách mà người Hàn quốc đã trải nghiệm cuộc chiến. Trong khi cuốn tiểu thuyết nổi bật trong văn học toàn cầu về cuộc chiến vì những viến kiến Việt nam của nó, cuốn phim loại trừ phần lớn những phẩm chất này. Cô nhân tình của Han Kiju biến mất tiêu và người đàn bà Việt cộng mà đám lính hạ nhục về mặt tính dục trở thành một kẻ đánh bom cảm tử. Không có những phụ nữ Việt nam đồng cảm, cuốn phim, thậm chí còn hơn cả cuốn tiểu thuyết, trở thành một tấn kịch về và giữa những người đàn ông Hàn quốc. Sự tranh đấu của họ không phải nhiều cho lắm về sự hàm hồ luân lí của chính họ ở Việt nam mà là về mối quan hệ hậu chiến của họ với một xã hội Hàn quốc đang ở tư thế cầm cự quân bình giữa độc tài và quân chủ trong thập niêm 1980.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn phim vẽ lại những cuộc tranh đấu này và tự thân nó cũng là một sựu kết thành của những cuộc tranh đấu này. Nó miêu tả một cuộc chiến tranh giúp chuyển hoá Hàn quốc thành một xã hội tư bản chủ nghĩa cường tráng và khiến cho Hàn quốc có thể kể những câu chuyện quyền thế hơn và tốn kém hơn. Cuốn phim là thành phần của một hình thức nghệ thuật nói lên nhiều về xã hội của nó qua sự thành đạt kĩ thuật, khiến khả dĩ do sự phát triển của một phức hợp công nghệ, ngang bằng với việc nó nói lên bằng tự sự. Tuy nhiên, cũng như với Đài tưởng niệm Chiến tranh Triều tiên, ngôn ngữ hoành tráng của điện ảnh đôi khi tới với nhiều hơn chỉ là một sự phí tổn về tài chính. Điện ảnh, như một sản xuất công nghệ phải trả lại lợi nhuận trên đầu tư nhiều hơn là văn học, nơi những sự cá cược là nhỏ hơn. Trong khi văn học có thể dễ dàng hơn sẵn sàng đảm nhận những bước liều mình như là đồng cảm với kẻ thù, điện ảnh thường khi tụt lại sau, như trong cuốn phim ngân quỹ lớn <i>Phù hiệu trắng</i>. Cuốn phim này, với tất cả những phẩm chất phản chiến của nó, là thành phần của “Điện ảnh Mới Hàn quốc” (New Korean Cinema) là một dấu hiệu thêm nữ về tính cạnh tranh toàn cầu Hàn quốc.<sup>37</sup> Điện ảnh Mới Hàn quốc nó làm cho những đạo diễn của Hàn quốc thành những kẻ thân yêu của mạch điện ảnh quốc tế và nắm bắt được sự quan tâm của Hollywood. Điện ảnh này kể những chuyện Hàn quốc và tự thân nó là một câu chuyện Hàn quốc. Bóng loáng như tuyến mới nhất của những xe hơi Hyundai/ Hiện đại, quyền lực mềm về điện ảnh này là một chế phẩm vật thể về thành đạt Hàn quốc và khẳng định Hàn quốc xứng đáng được bao gộp trong số hàng đầu của thế giới. Định khuôn theo lối này, <i>Phù hiệu trắng</i> trong dạng cuốn phim xoá đi những nhân vật người Việt và bằng chính sự hiện diện của nó như một cuốn phim về những người Hàn quốc ở Việt nam góp phần vào sự thống ngự toàn cầu của quan điểm Hàn quốc trên quan điểm Việt nam, một sự thống ngự được duy trì bằng khả năng của Hàn quốc để xuất khẩu cuốn phim này và những cuốn phim khác ra hải ngoại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ba cuốn phim nữa của Hàn quốc về cuộc chiến nối sau <i>Phù hiệu trắng,</i> cùng nhau báo hiệu sự hội tụ của kí ức và quyền lực qua nghệ thuật công nghệ về phim ảnh <i>Điểm-R/ R-Point </i>(2004),<i> </i>một phim kinh dị; <i>Ánh dương/ Sunny</i> (2008), một phim tình cảm sướt mướt lãng mạng; và <i>Bài tụng cho cha tôi/ Ode to My Father</i> (2014), một phim tình cảm lịch sử và thành công về bán vé. Những cuốn phim mượt mà, được đánh bóng này tiến bộ hơn rất đáng kể so với bất cứ thứ gì xuất phát từ Việt nam, về mặt kĩ thuật là ngang hàng với các phim Hollywood và san sẻ một chủ đề tương tự trong khi phim chiến tranh Hoa kì thuộc thập niên 1980 dấn mình vào điều mà nhà nữ nghiên cứu Susan Jeffords gọi là sự “tái nam hoá Hoa kì” (“remasculinization of America”) sau sự thua mất mang tính thiến hoạn của Chiến tranh Việt nam, nhà phê bình Kyung Hyun Kim lập luận rằng điện ảnh Hàn quốc hậu chiến cung cách giống thế cũng được tái nam nhi hoá.<sup>38</sup> Cả ba phim này cho thấy một nam tính của Hàn quốc bị lâm trận ở Việt nam và cũng thể hiện một Hàn quốc hưng khởi qua điện ảnh bóng bẩy. Phim <i>Điểm R </i>dõi theo một tiểu đội lính Hàn quốc đi kiếm tìm một tiểu đội chiến hữu của họ bị mất tích. Trong một biệt thự thuộc địa bị bỏ phế họ hội ngộ với một hồn ma đã từng gây ra những cái chết của những người lính mất tích kia, là một phụ nữ Việt nam mặc <i>áo dài</i> trắng đã nhập hồn những người lính này khiến họ quay vũ khí bắn vào nhau.<sup>39</sup> Như trong những phim chiến tranh Hoa kì, người đàn bà Việt nam là hình tượng gây khiếp sợ hơn cả. sự miêu tả nổi tiếng nhất trong điện ảnh Hoa kì về người đàn bà gây khiếp sợ này là <i>Full Metal Jacket/ Đạn xuyên giáp</i>, nơi một cô gái bắn sẻ triệt tiêu cả một tiểu đội lính Mĩ cho tới khi chúng bắt được và giết cô. Nhưng trong <i>Điểm-R</i>, hồn ma đe doạ vẫn sống tiếp, huỷ diệt toàn bộ bọn lính Hàn quốc chỉ trừ một người vì những sự vi phạm tính dục của chúng.<sup>40</sup> Thật trớ trêu, cái chết của những người lính Hàn quốc cũng là một sự xá tội. Là nạn nhân của chính “hoả lực bạn” của chính chúng—ngay cả người sống sót cuối cùng cũng bị làm cho mù mắt—họ không thể phải chịu trách nhiệm trong cùng đường lối với những người lính Mĩ còn sống có thể mang.<sup>41</sup> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ đề về sự xá tội cũng ở tâm điểm của phim <i>Ánh dương,</i> một phim chiến tranh kì lạ và giải trí về Soon-Yi vừa nới kết hôn thì người chồng tình nguyện vào quân đội vì anh tin rằng người vợ không yêu mình (còn chị thì tin rằng anh có một cô nhân tình). Bị chối bỏ bởi gia đình bên chồng và chính gia đình bên chị do hậu quả việc bị chồng bỏ rơi, Soon-Yi đi sang Việt nam để đưa anh ấy về. Chỉ có đường lối duy nhất là qua việc trở thành người diễn trò giải trí cho binh sĩ Hàn quốc và Hoa kì, và chị ra đi với một người cầm đầu ban nhạc đặt lại tên cho chị là Sunny, một cái tên thích hợp hơn với những người Mĩ. Họ làm chị mất phẩm giá, cùng mọi người Hàn quốc được làm sáng tỏ khi một đám khán thính giả là lính Mĩ tru rống lên và dâm dật ngó Sunny khi chị hát ca khúc “Susie Q.” Sau khi đám binh nhì Mĩ cuồng say ném tiền như mưa vào chị, Sunny ngủ với viên sĩ quan của họ để đánh đổi lấy việc người này trợ giúp trong sự cứu chồng chị. Những người trong cùng ban nhạc với chị cảm nhận sự đánh đĩ của chị theo nghĩa đen và sự đánh đĩ của chính họ theo nghĩa bóng khi họ đốt những tờ đô la theo đó họ đã được trả tiền. Sự đê tiện của Hoa kì còn được chuyển tải sống động hơn khi lính Mĩ bắn vào lưng một bé gái nhỏ và hạ sát một viên chỉ huy Việt cộng đã tha mạng cho những thành viên của ban nhạc. Tương phản với những người Mĩ ác độc, binh sĩ Hàn quốc trong phim không hề phạm vào những việc tàn ác. Bị bắn, bị pháo, và bị phục kích trong mấy trận đánh họ hầu như luôn luôn ở tư thế tự vệ, bị kẻ thù khủng bố cho đến khi người chồng của Sunny là người sống sót cuối cùng trong tiểu đội bị phục kích của anh. Khi sau chót Sunny gặp người chồng bị chấn thương này trên chiến trường, chị không ôm hay hôn anh; thay vì thế, giữa tiếng súng nổ và tiếng đại bác chị tát anh cho đến khi anh gục xuống quỳ trên hai đầu gối, là khuôn hình sau chót của cuốn phim. Cũng như trong <i>Điểm-R</i>, những người đàn ông Hàn quốc là những người phải chịu trừng phạt, do cả người Việt và cả đàn bà. Nhưng không giống như <i>Điểm-R</i>, phim <i>Sunny</i> khước từ tin tưởng rằng những người Hàn quốc có làm gì nhiều hơn là chiến đấu trong tự vệ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bài tụng cho cha tôi</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> là câu chuyện của Duk-soo, một người tị nạn từ miền bắc cảm thấy chịu trách nhiệm về việc mất mát người cha và em gái trong cuộc chạy trốn đó. Sau khi gia đình anh được quân lực Hoa kì cứu, anh lãnh trách nhiệm bảo trợ mẹ và các em. Anh chịu đựng sự hi sinh thiết thân lớn lao làm một người phu mỏ than ở Đông Đức và làm một nhà thầu ở Việt nam thời chiến, nhưng công cuộc gian khổ nhất của anh khiến anh thành công về kinh tế. Sự hưng khởi của anh từ tên ăn mày tới vị tộc trưởng thuộc giai cấp trung lưu là tấm gương soi chiếu sự hưng khởi của Nam Triều tiên từ thập niên 1950 cho tới hiện tại. Cuộc chiến tranh Hàn quốc ở Việt nam đóng một vai trò nhỏ nhưng là then chốt trong sự chuyển hoá của cả Hàn quốc và Duk-soo. Khi cuộc chiến kết thúc, bộ đội cộng sản bẫy được anh và những nhà thầu Hàn quốc khác trong một ngôi làng Việt nam. Trong suốt trận đánh nơi những thuỷ quân lục chiến Hàn quốc đánh bật cộng quân và cứu các nhà thầu cùng những người Việt nam thân hữu, Duk-soo bị thương khi anh cứu vớt một cô gái Việt nam khỏi bị chết đuối. Mặc dù bị thương tật vĩnh viễn, anh bây giờ là kẻ cứu vớt hơn là kẻ được cứu vớt, như Nam Triều tiên trong tương quan với Nam Việt nam. Câu chuyện của <i>Bài tụng cho cha tôi </i>là hài hoà với câu chuyện của Đài tưởng niệm Chiến tranh với Triều tiên trong việc phô ra những người Nam Triều tiên bằng cách nào đã đi từ chỗ thấp hèn và phi nhân, cần sự trợ giúp trong suốt cuộc Chiến tranh Triền tiên, tới thành những người bảo vệ có nhân tính của tự do trong suốt cuộc chiến tranh Hàn quốc ở Việt nam. Trong khi sự chuyển hoá của Hàn quốc là hiển nhiên với mọi người, sự anh hùng của Duk-soo là không được con cái biết đến, chúng cũng cứ ngỡ rằng công lao khó nhọc và lao khổ của người cha vì chúng là đương nhiên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Với những bức tranh mô tả này về nam tính của Hàn quốc bị vết thương, bị làm nạn nhân, khởi đầu trong <i>Phù hiệu trắng, </i>điện ảnh Hàn quốc đóng chức năng như điện ảnh Hoa kì về cuộc chiến. Dù cho người Mĩ miêu tả tự thân trong những đường lối tội ác, sự miêu tả này luôn luôn được phơi ra qua ánh sáng chói loà của Hollywood. Cũng giống như thế với những phim chiến tranh Hàn quốc. Như thành phần của một nền Điện ảnh Mới Hàn quốc không ngần ngại miêu tả những người Hàn quốc một cách phản anh hùng, một số trong những cuốn phim này cho thấy rằng tự tái thể hiện thuộc loại đen tối nhất còn tốt hơn là không tái thể hiện gì cả. nhưng xem những phim này trong kế tục, từ <i>Phù hiệu trắng</i> của năm 1994 tới <i>Bài tụng cho cha tôi </i>của năm 2014, những gì chúng ta thấy là một bản tự sự giảm tối đen đi và tăng việc xét lại quá khứ. Người Hàn quốc mang nhân tính trong những phim này, nhưng còn hơn thế nữa, họ cũng là nạn nhân nữa, những chiến binh uỷ nhiệm làm theo sự sai phái của bọn khốn thực sự, là người Mĩ. Sự sắp xếp lại các vai của cuộc chiến tranh Triều tiên khác kia ăn khớp một cách chỉn chu với cách người Hàn quốc có thể tuyên xưng là một “nhà nước nạn nhân” của Hoa kì và chính sách Chiến tranh Lạnh của nước này.<sup>42</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi Triều tiên của quá khứ có thể là một nước chư hầu, Hàn quốc của hiện tại đẩy lui, một kẻ cạnh tranh yêu cầu được nhìn nhận khắp thế giới, vừa cho nhân dân và vừa cho những sản phẩm của nó. Trong một thế giới của chủ nghĩa tư bản toàn cầu, hàng hoá là quan trọng hơn con người và thường du hành dễ dàng hơn con người. Giống như con người, hàng hoá được đánh giá trong những đường lối khác nhau, thương phẩm Hàn quốc đắt tiền hợp thời trang hơn những món Trung quốc rẻ tiền. Trong trường hợp của Việt nam, người ta có thể thấy cả những sản phẩm Hàn quốc đắt tiền và những con người Hàn quốc đắt tiền. Những người Hàn quốc đã quay trở lại trong sức mạnh không vũ trang, như là những du khách, những chủ doanh nghiệp, và những sinh viên. Hàn quốc được thấy ở khắp mọi nơi, trong những kiểu tóc, âm nhạc đại chúng, điện ảnh, phim bộ sướt mướt tình cảm, và những cửa hàng bách hoá. Đối với đa số người Việt nam, Hàn quốc và người Hàn quốc là những hình ảnh hoành tráng của một tính hiện đại vẫy gọi, bất kể những thực tại nằm bên dưới. Đối với cả người Hàn quốc và người Việt nam, tính hiện đại này đòi hỏi chứng mất trí nhớ về cái quá khứ được san sẻ chung trước đây của họ. Như vậy, trong khi những hàng hoá của Hàn quốc có thể đâu đâu cũng thấy, thì những kí ức về cuộc chiến tranh Hàn quốc ở Việt nam vẫn còn khó thấy xuất hiện, ngay cả trong hình thức điện ảnh của chúng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khi người Việt nam quả có hồi tưởng về những người Hàn quốc, các kí ức mang tính tiêu cực. Ở viện Bảo tàng vụ Thảm sát Sơn mĩ, được biết nhiều hơn như là vụ Thảm sát Mĩ lai, một tấm biển bằng tiếng Anh và tiếng Việt ghi nhớ “những tội ác bạo hành của bọn xâm lược Mĩ và bọn lính đánh thuê Park Chung Hee.”<sup>43</sup> Những người Việt miền Nam chiến đấu bên cạnh những binh sĩ Hàn quốc cũng chẳng quan tâm nhiều đến họ. Nguyễn Cao Kỳ, thiếu tướng không quân và phó thủ tướng của Việt nam Cộng hoà, lên án họ về tham nhũng và buôn bán chợ đen.<sup>44</sup> Những người lính trung bình oán hận rằng lính Mĩ ưu đãi binh sĩ Hàn quốc mà họ coi là hiếu chiến hơn. Thêm phần sỉ nhục vào thương tổn, người Mĩ thậm chí còn khiến quân dội miền Nam Việt nam mua nước tương của Hàn quốc để thay thế nước mắm Việt nam.<sup>45</sup> Quan niệm dân sự của người Việt về binh sĩ Hàn quốc còn tệ hơn, vì một số người Việt nam còn nhớ rằng, trong thế chiến hai, khi đất nước bị Nhật bản chiếm đóng, lính Triều tiên phụ trách các trại giam.<sup>46</sup> Và, theo Lệ Lý Hayslip, một cô thôn nữ bị mắc vào cuộc chiến tranh cơ sở ở miền trung:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Còn nguy hiểm [hơn cả người Mĩ] là lính Đại Hàn bây giờ tuần tra chi khu của người Mĩ. Bởi một đứa trẻ từ làng của chúng tôi bước vào danh trại của họ và làm nổ một quả bom của Việt cộng quấn vào người bằng dây thép, bọn Đại Hàn trả đũa một cách khủng khiếp chống lại ngay chính bọn trẻ (những người bọn chúng chỉ đơn giản xem là những Việt cộng bé con). Sau sự cố này, mấy người lính Đại Hàn đi tới một trường học, chộp lấy mấy đứa bé trai, quăng chúng xuống một cái chúng, sau đó quăng một trái lựu đạn vào như một tấm gương cho những kẻ khác. Đối với dân làng, lũ Đại Hàn này giống như lính Ma rốc [trợ giúp cho người Pháp]—cứng cỏi và đê tiện hơn đám lính da trắng mà chúng hỗ trợ. Giống như bọn Nhật hồi thế chiến II, chúng dường như không có lương tâm và thi hành nhiệm vụ của chúng như những cỗ máy giết người tàn nhẫn. Chẳng lạ gì chúng thấy quê hương tôi là một nơi hoàn hảo để hoành hành cái nghề khủng khiếp của chúng.<sup>47</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như nhà nhân loại học Heonik Kwon ghi nhận, hành vi này của binh sĩ Hàn quốc chẳng làm ngạc nhiên cho mấy. Những khẩu hiệu của chúng bao gồm “giết sạch, đốt sạch, huỷ sạch,” “trẻ con cũng do thám,” và “thà sai lầm còn tốt hơn là bỏ sót.”<sup>48</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chuỗi kí ức oán than này làm chứng cho những đường lối mà người Việt nhớ, nhưng phần lớn là quên, về lính Đại Hàn. Những kí ức mảnh mún này bị trùm lấp bởi sự dửng dưng của người Việt nói chung đối với cuộc chiến tranh Hàn quốc ở Việt nam, và bị vượt xa về con số bởi những chuyện được thấy trong các tiểu thuyết, phim ảnh và cả những băng video nhạc như là bài nhạc “Bạn có biết?”<sup>49</sup> năm 2000 của ngôi sao đại chúng Jo Sung Mo. Việc kể lại hoành tráng về binh sĩ Hàn quốc hi sinh tính mạng để cứu những thường dân Việt nam kết thúc bằng một tiểu đội việt cộng nổ súng sát hại người binh sĩ còn sống cuối cùng và người tình Việt nam của anh. Người lính kêu lên, “Tại sao điều này xảy ra cho chúng ta.” Hậu kí của cuốn video làm hiển lộ cái cảm thức bị làm nạn nhân của người Hàn quốc: nó nói, “Chiến tranh Việt nam vốn là bi kịch thuần tuý.” “Không có kẻ thắng hay người thua.” Ít nhất khi đến việc nhớ người Hàn quốc, người Việt nam, phần lớn tỏ ra sẵn lòng đồng ý.<sup>50</sup> Nói cho cùng, cả tiền bạc và những cuộc hôn nhân phải được làm giữa Hàn quốc và Việt nam trong kỉ nguyên hậu chiến, và những kí ức về chém giết chỉ xen vào.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những câu chuyện Hàn quốc về cuộc chiến cho phép Hàn quốc phê phán Hoa kì, thừa nhận mức độ ít nhiều của sự đồng loã của Hàn quốc, và miễn xá cho người Hàn quốc về bất cứ những tọi ác nào phạm vào ở Việt nam. Được tẩy sạch bằng những tự sự này, Hàn quốc ôm choàng lấy vai trò mới của nó trong chủ nghĩa tư bản toàn cầu, nơi tiền bạc nắm quyền kí ức và kí ức nắm quyền tiền bạc. Bởi sự giàu có của một quốc gia khiến những kí ức của nó làm lưu thông ngày càng rộng hơn, kí ức được vũ trang hoá biện minh cho việc tiền bạc của quốc gia đã được kiếm ra như thế nào, xoá đi hết những dấu vết đẫm máu còn để lại bởi những người đã chiến đấu để làm cho những lợi nhuận này khả dĩ có được. Tầm vươn tới của văn hoá đại chúng Hàn quốc, trong tiểu thuyết, phim ảnh, âm nhạc, và hàng hoá, làm chứng cho một quyền lực hiện xuất của Hàn quốc. Hàn quốc có thể thích nghĩ về tự thân nó như một nạn nhân—của Nhật bản, của Hoa kì, của Bắc Triều tiên—nhưng nó còn là nhiều hơn thế. Người Hàn quốc có thể đã là những người bạn chí thiết, những người thay mặt, những người uỷ nhiệm, trong cuộc Chiến tranh Lạnh và về sau, nhưng Hàn quốc đã học tập được giỏi từ những người chủ của nó. Từ một học sinh tốt, Hàn quốc đã tốt nghiệp từ địa vị dưới con người tới địa vị dưới đế quốc, và sự tốt nghiệp của nó ảnh hưởng đến cách thế Hàn quốc đối xử với Việt nam của hiện tại, Việt nam của quá khứ và cái bóng che của chủ nhân Hoa kì. Đã từng là một tỉnh lẻ tù đọng, bị ô nhục vì Nhật bản và làm cho phụ thuộc bởi Hoa kì, Hàn quốc đã trở thành một tiểu cường quốc toàn cầu sang và bảnh mà sự phóng chiếu về tự thân của nó chỉ xảy ra trong xưởng chế tạo, phòng ban giám đốc, thị trường chứng khoán, và Liên hiệp quốc mà còn trong những rạp hát, trên truyền hình, trong sách và trong kiến trúc tạo nghĩa về quyền thế và kĩ năng chuyên môn, nhằm để gây sợ và gây ấn tượng cả cho công dân và du khách.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức được vũ trang hoá đặt trước nền tảng vì nhân tính của những người chúng ta nhớ tới, nhưng tính phi nhân cũng nằm trong bối cảnh của những vận hành của nó nữa. Những hành vi phi nhân rành rành nhất do người Hàn quốc là hướng tới nhân dân Việt nam, nhưng việc trở thành dưới đế quốc đối với những người Hàn quốc cũng liên can tới việc hấp thu tính phi nhân của chủ nhân đế quốc của Hàn quốc, tức là Hoa kì. Một dấu vết của tính phi nhân ấy thấy được trong những lời như là “Tự do không phải là miễn phí/ cho không” (“Freedom is not for free”), những lời này tới từ Hoa kì và được nêu lên trội bật trên Đài tưởng niệm Chiến tranh Triều tiên ở thủ đô Washington, Đặc khu Colombia/ D. C., khánh thành vào năm 1995, một năm sau khi Đài tưởng niêm Chiến tranh của Hàn quốc khởi đầu. Khẩu hiệu này đã lưu truyền rộng rãi, xuất hiện cả trên Đài tưởng niệm Chiến tranh Hoa kì Hmong Lào của thành phố Fresno, bang California, khánh thành vào năm 2005 để tặng hiến cho những đồng minh của Hoa kì đã chiến đấu ở Lào trong suốt cuộc “Chiến tranh Bí mật.” Người ta cũng có cơ nghe thấy “tự do không phải là cho không” trong nhiều dịp ái quốc Hoa kì, mặc dù cái ngữ cảnh nguyên thuỷ của nó từ năm 1959 hiếm khi được đưa ra hay nhớ lại: “Tôi e rằng quá nhiều người trong chúng ta muốn những thành quả của sự hội nhập mà không sẵn lòng can trường thách thức những cội rễ của sự phân biệt nhưng tôi xin cam đoan với các bạn rằng nó không tới trong đường lối này. Tự do chẳng phải là cho không. Nó luôn luôn được mua bằng cái giá cao của hi sinh và đau khổ.”<sup>51</sup> Những binh sĩ da đen đã chiến đấu trong những cuộc chiến tranh của Hoa kì, và bây giờ, “Hỡi Hoa kì, chúng tôi chỉ đơn giản yêu cầu người cam đoan cho sự tự do của chúng tôi.”<sup>52</sup> Martin Luther King Jr. đang nói rằng Hoa kì mở ra những cuộc chiến tranh ở hải ngoại nhân danh che chở tự do của người khác, nhưng lại ngần ngại mở cuộc chiến chống lại của nghĩa chủng tộc ở quê hương. Trong những thủ đô của cả hai nước Hoa kì và hàn quốc, bên dưới những lời kêu gọi phấn khởi cho tự do, sự không tự do vang vọng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những người Hàn quốc trở thành có nhân tính trong thời của chủ nghĩa tư bản toàn cầu, nhưng với cái giá phải trả nào, và với những ai? Đây là một câu hỏi không chỉ cho Hàn quốc. Khi khu phố Đại Hàn thiêu đốt ở Los Angeles, câu hỏi về nhân mạng và giá trị cũng phải chất vấn nữa. Các cơ sở kinh doanh của người hàn quốc chịu hàng trăm triệu mĩ kim về tổn thất, và nỗi đau với những người Mĩ gốc Triều tiên là có thực. nhưng khi tài sản định nghĩa cho những tổn thất của người Hàn quốc, ít nhất họ có tài sản để mất. Trong khi những người Latino cũng mất mát về tài sản nữa—khoảng 40 phần trăm tổng số thiệt hại, so với 50 phần trăm đối với người Hàn quốc—những tổn thất này cũng được đo lường bằng những hạn từ về tội ác và đời sống, như trong trường hợp của những người Hoa kì gốc châu Phi. Phần lớn những người bị bắt giữ là da đen và Latino, cũng như phần lớn những người thiệt mạng. Một người Hoa kì gốc Hàn quốc thiệt mạng.<sup>53</sup> Việc đếm xác quan trọng, như nó đã là quan trọng trong những chiến tranh ở Việt nam và Triều tiên, bởi vì việc đếm ấy bảo cho cúng ta biết những sinh mạng của ai được đánh giá cao hơn. Trong quy trình phục vụ như là lính bộ binh trên những tiền tuyến của một trận giao tranh được chiến đấu vì chủ nghĩa tư bản, người Triều tiên và người Hoa kì gốc Triều tiên trở thành quý giá hơn—có nhân tính hơn—những người da đen hoặc những người bị làm đen sạm, ít nhất trong những kí ức được quân sự hoá của Hoa kì và Triều tiên. Mang nhân tính không chỉ có nghĩa là có công năng dội bom xuống người khác trong những cuộc chiến tranh bình định tầm xa, hay thi triển hoả lực công nghệ lấn lướt, hay hưởng lợi nhuận từ chủ nghĩa tư bản. Ở Hoa kì, nó cũng có nghĩa là được nhớ như thiểu số gương mẫu; ở Triều tiên, nó có nghĩa là có công năng dẫn dắt những chiến dịch kí ức chiến lược, thi triển những cuộc tập kích kí ức phẫu thuật, tái phát minh quá khứ. Những cựu chiến binh Hàn quốc của cuộc chiến tranh Triều tiên khác kia thậm chí còn có thể dựng lên một đài tưởng niệm nhỏ ở Việt nam, mặc dù xứ sở ấy không có quyền lực để nhớ tự thân ở Hàn quốc. Kí ức, giống như chiến tranh, thường là bất đối xứng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi tìm ra cái tượng đài cô đơn đó sau ít nhiều nỗ lực, trên một đường mòn rẽ từ một đường nhánh khỏi quốc lộ 1A một chút sau khi nó băng qua Đà nẵng trên đường tới Hội an duyên dáng, cảnh tượng. Nhiều binh sĩ Hàn quốc chiến đấu gần Đà nẵng, nhưng họ có thể khó khăn mới nhận ra quốc lộ 1A bây giờ. Trước kia là con đường nông thôn và thưa thớt, con lộ bây giờ là một dải xa hoa gồm những nơi nghỉ mát và những sân cù, một số được xây dựng bởi những tập đoàn của Hàn quốc. ít di khách tới những chốn này lại muốn viếng thăm Hà my, nếu thậm chí họ có biết về nó hay có thể tìm được đài tưởng niệm. Trong khi những nghĩa trang liệt sĩ nằm sát ngay đường lộ, đài tưởng niệm ở Hà my được đặt ở thật xa, khuất khỏi tầm nhìn. Người lái xe chở tôi phải lái qua hai lần trước khi tôi phát hiện được cái mái nhọn của nó. Để tới đài tưởng niệm từ con lộ, tôi phải xuống xe và rồi đi bộ qua những căn nhà trong làng và băng qua những đồng lúa. Trong mùa hè, dưới mặt trời đang trưa nóng bỏng, những đồng lúa khô khốc và mang màu nâu. Khi tôi lặn lội trên con đường đất tới một ngôi đền nhỏ có trang hoàng, trong một cái sân với những bức tường màu vàng, chỉ thấy đơn độc có một người nông dân trong đồng ruộng. Những cánh cổng kim loại màu xanh dương đã sút khỏi những bản lề, một cánh cổng dựng lên vách, còn cánh cổng kia nằm trên sàn sân. Một đài cao chiếm ngay trung tâm của chiếc sân vuông, với mười sáu cột trụ chống đỡ hai mái xếp tầng màu lục. Ở ngay giữa đài cao, một bức tường tưởng niệm nhớ lại tên những nạn nhân vào ngày 24 tháng Một năm 1968. Nạn nhân lớn tuổi nhất là một phụ nữ sinh năm 1880, và ba người ít tuổi nhất chết năm 1968, có lẽ còn trong bụng mẹ. Vô danh—tức là không có tên—thay vào chỗ những tên của họ. Tượng đài ghi danh 135 người <i>“bị sát hại”</i> nhưng còn về việc ai giết họ, tượng đài câm lặng. Dân làng muốn bi kí nói là lính hàn quốc sát hại dân làng. Các cựu chiến binh Hàn quốc, trả tiền cho đài tưởng niệm, không muốn thế.<sup>54</sup><o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection12">
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">6<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">Về sự không đối xứng<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">VIỆC GIẾT LÀ VŨ KHÍ CỦA KẺ mạnh. Việc chết là vũ khí của kẻ yếu. Chẳng phải là kẻ yếu không có thể giết; đó chỉ là sức mạnh lớn nhất của họ nằm trong công năng của họ để chết trong những số lượng lớn hơn kẻ mạnh. Như thế, trong hạn từ về chiến thắng, không quan trọng rằng Hoa kì chỉ thiệt hại năm mươi tám ngàn người hoặc đại loại như vậy, hay rằng Hàn quốc chỉ thiệt hại năm ngàn người hay đại loại như thế, trong khi người Việt nam, người Lào, và người Campuchia thiệt hại xấp xỉ bốn triệu người trong suốt những năm chính thức của cuộc chiến (việc làm tròn con số những thương vong của Hoa kì trong đường lối này thừa nhận điều mà nữ tiểu thuyết gia Karen Tei Yamashita cáo buộc khi xét đến thống kê tử vong cho những trai trẻ Mĩ đối lại với mọi người khác can dự trong cuộc chiến này, tức là “những con số cho Việt nam được làm tròn tới số hàng ngàn gần nhất. Những con số cho trai trẻ Mĩ là chính xác”<sup>1</sup>). Người Mĩ không thể hấp thu những tổn thất của họ trong cùng đường lối mà những kẻ thù của họ đơn giản đành phải hấp thu. Trong khi công chúng Mĩ không dung thứ một sự đếm về thương vong trong những con số ngàn, và biết rằng Hoa kì luôn luôn có thể lìa bỏ Việt nam, những người Việt nam chống đối người Mĩ đã là đang chiến đấu cho xứ sở của họ và chẳng có nơi nào khác để đi. Cỗ máy chiến tranh Hoa kì chạy cạn kiệt trên những thân thể của những người của họ cũng như trên thân thể của những kẻ bị nó giết, với cái bóng ma của việc đếm thi thể người Việt nam động viên sự đối kháng toàn cầu. Trong hậu kết về trí nhớ của chiến tranh, nghịch lí này về tương quan giữa kẻ mạnh và kẻ yếu vẫn tiếp tục. Công nghệ của Hoa kì về kí ức đắc thắng trong việc truyền phát đi những cỗ máy về kí ức khắp trên thế giới, nhưng họ không thể hoàn toàn nhổ sạch những cái thân thể kia vốn đã đưa cỗ máy chiến tranh tới một sự dừng lại, những thân thể kia đã biến cái tên Việt nam thành một biểu tượng của chiến thắng cách mạng chống các đế quốc. Giống như thế, bên trong Việt nam và Lào, những nỗ lực sông nghệ do các chế độ chiến thắng để nhớ cuộc chiến tranh của họ như là những thắng lợi oai hùng chống người Mĩ không thể xoá sạch cùng những thân thể kia mà cỗ máy chiến tranh Hoa kì đã nghiền nát. Những thân thể còn vưởng vất, chúng có quá nhiều để tránh né được, được gợi lên cả bởi những người Mĩ (đã giết họ) và cả bởi những người Việt nam và Lào (đã hi sinh họ). Đôi khi những thân thể ấy xuất hiện trong hình thức khiếp đảm như là một “đoàn hồn ma giận dữ” (“legion of angry ghosts”), theo lời của nhà nữ nhân loại học Mai Lan Gustafsson.<sup>2</sup> Đôi khi họ được hồi sinh như những pho tượng anh hùng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Không giống như những nền công nghệ về kí ức cho các siêu cường hay có hoài bão làm cường quốc, công nghệ về kí ức cho một nước nhỏ bé không xuất khẩu những kí ức của nó trên bất cứ một quy mô lớn nào. Những kí ức của nền công nghệ này xuất hiện không được đánh bóng trên thị trường toàn cầu, và những người tạo ra nó nhìn nhận rằng kí ức bất đối xứng chiến đấu tốt nhất trên mảnh đất của chính nó. Nước nhỏ lệ thuộc vào sự thu hút người nước ngoài tới lãnh thổ của chính mình qua việc cống hiến tự thân giá rẻ, như địa điểm cho lối du lịch ngân sách bao gồm bẫy du lịch bất ngờ, nơi du khách bị phục kích bởi lịch sử, như được nhìn theo quan điểm địa phương. Nhưng giống như hầu hết những công nghệ khác về kí ức xoay sự chú ý của chúng tới chiến tranh và hậu kết của nó, công nghệ nhỏ hơn san sẻ một cung điệu về cảm xúc tương tự với những thứ quyền lực hơn, xoay chuyển giữa khiếp sợ và chủ nghĩa anh hùng với buồn đau chiếm khoảng giữa. Tiếu tượng cách mạng Hồ Chí Minh, biểu tượng của kí ức và chứng mất trí nhớ, nhân cách hoá việc cách nào công nghệ về kí ức của một nước nhỏ vận hành một cách bất đối xứng, bởi nó bị lấn lướt về con số bởi kí ức quyền lực hơn của một nước lớn. Thi hài của ông, hệt như một số tin đồn gợi ý rằng có lẽ chỉ là một bản phục chế, có thể được viếng thăm trong một lăng tẩm ở Hà nội. Ở đó ông là người chiếm ngụ duy nhất, một sự xa xỉ trong một đất nước mà nhiều gia đình cả nhà sống trong một căn buồng. Thi hài của ông nằm đóng hộp trong cái tưởng tượng là một áo quan bằng pha lê ướp lạnh, khuôn mặt không hoàn toàn ép vào kính, không giống như những bào thai dị dạng kia, những nạn nhân của Chất độc màu Da cam mà người ta gặp gỡ trọng Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh mới gần đây. Không có hơi nóng, không có mùi, không có tiếng ồn trong lăng của ông. Người Việt nam, vốn không bao giờ sắp hàng cho bất cứ thứ gì, im lặng và trật tự di chuyển theo ông hàng một qua thi hài. Không ai được phép chụp hình, bởi vì hình chụp mang lấy những đời sống của riêng chúng tách lìa khỏi người chết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thi hài này là một pho tượng anh hùng hay một cương thi khiếp đảm, được giữ sống ngược lại với ý chí của nó bởi một nhà nước bất chấp những nguyện vọng của Hồ Chí Minh rằng ông được hoả thiêu, rằng tro của ông được rải lên khắp xứ sở? Cả hai. Thi hài của ông, hay bản sao phỏng của nó hoặc là anh hùng hoặc là ghê khiếp, chẳng hoàn toàn sống cũng chẳng hoàn toàn chết, một sự thể hiện phi nhân, lạnh như đá, của cái mà nhà nghiên cứu Achille Mbembe gọi là “necropolitics” (“chính trị tử vong”). Trong những chế độ chính trị tử vong, nhà nước nắm quyền lực sinh tử bằng việc quyết định ai sống và ai chết, bao gồm cả những người bất hạnh bị mắc kẹt giữ sống và chết. Hãy nghĩ đến những người tị nạn đóng trại trong cái địa ngục của sự không có nhà nước, hay những đích nhắm kia của những sự tấn kích do máy bay tự hành và những cuộc oanh kích bằng đầu đạn được giả thiết và mang tính chính xác của phẫu thuật, hay những dân chúng dưới những chế độ chuyên chế hay những quyền lực chiếm đóng. Người Việt nam chiến thắng nhìn cỗ máy chiến tranh Hoa kì như là một công cụ chính trị tử vong, phân phát cái chết, giam cầm tù nhân, và tạo nên những người tị nạn tuỳ theo ý muốn. Những người Việt nam bại trận nhìn Đảng Cộng sản như là quyền lực chính trị tử vong chỉ định họ vào những trại cải tạo và những khu kinh tế mới, cuongx bách họ phải vượt biên ra nước ngoài như là dân tị nạn, và đôi khi còn khiến họ phải vưởng vất nhiều năm và nhiều chục năm trong các trại. Đối với họ, Hồ Chí Minh biểu tượng không phải cho chủ nghĩa anh hùng mà là sự kinh hoàng. Họ gọi ông là quỷ hay so sánh ông với Hitler, và việc trưng bày hình ảnh của ông trong những cộng đồng của những người lưu vong kích động sự phẫn nộ. Đối với những người lưu vong này, cái hậu kiếp ướp lạnh của ông và sự phản bội về những nguyện vọng của ông kết thành một hành vi trớ trêu của công lí, một sự kinh hoàng vi phạm vào kẻ kinh hoàng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Giống như mọi chế phẩm lịch sử, Hồ Chí Minh—hay thi hài của ông, hay bản phục chế của nó—là có huông và sinh động bởi hồn ma của chính nó, vốn vừa là phi nhân tính và có nhân tính, trong chừng mực hồn ma thuộc về chúng ta, người sống, đề xuất của niềm tin, sợ hãi, tội lỗi, hay hoang tưởng của chúng ta. Cái tuyến nhạt nhoà này giữa cái phi nhân và nhân tính là nơi chốn của những sự phi nhân tính và của cái chính trị tử vong. Bằng việc giữ thi hài của Hồ Chí Minh trên nước đá, nhà nước đắc thắng chơi một trò chơi nguy hiểm của những phi nhân tính, cá cược rằng nó có thể thuần hoá hồn ma của ông và dùng khuôn mặt nhân tính của hồn ma ấy để bình định một nhân dân có thể không hài lòng với chế độ. Khi làm như thế, chế độ cho phép khuôn mặt phi nhân của ông ám ảnh đất nước và những kí ức của nhân dân. Khi thi hài của ông là một tượng đài và nơi an nghỉ của ông là một địa chỉ hành hương nhân dân khó có thể quên ông và mọi thứ ông đã sống và chết để phục vụ, một cách huyền thoại hay trong thực tế. Những biểu tượng quyền uy có những nghĩa đa phức chúng có thể đề kháng những toan tính vào sự lập pháp trọn vẹn bằng các nhà phê bình và các cán bộ khung. Những chế độ chính trị tử vong tin tưởng hi vọng rằng họ có thể kiểm soát ý nghĩa biểu tượng chiến tranh, khuất phục sự kinh hoàng và đặt trước nền tảng cho cái anh hùng, gieo rắc vào nhân dân một cảm thức về đau buồn cho những người đã chết của họ hơn là giận dữ về số phận của những người chết đó. Nỗ lực này để kiểm soát sự biểu tượng là lí do tại sao chính phủ cấm chụp hình thánh tích thiêng liêng là thi hài của Hồ Chí Minh. Tinh thần của việc cấm đoán này áp dụng một cách lạ kì vào pho tượng của ông trong Bảo tàng Hồ Chí Minh gần đó. Hình tượng vàng kim, phi nhân này—không giống đời sống bởi nó lớn hơn đời sống rất nhiều—cao chất ngất bên trên các du khách, được cho phép chụp hình tượng ấy cho đến giữa trưa. Rồi viện bảo tàng đóng cửa một lúc ngắn và những người lau chùi tới. Họ đưa những chổi lau quét cán dài hướng về đầu của pho tượng, đó là khoảnh khắc một bảo vệ an ninh yêu cầu tôi cất máy ảnh đi. Đó là cơ hội lớn nhất tôi bị lỡ mất, cái cảnh tượng mà người canh giữ chạy cây chổi lau trên trán của vĩ nhân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những anh hùng là bất tử, đó là lí do những nhắc nhở về sự tử vong của họ phải bị kiểm duyệt, từ cái nhu cầu kế tục để được sạch tới cái nhu cầu cấp thiết để chết. Nhưng trong khi Hồ Chí Minh ở trong lăng của ông dường như thách đố cái chết, dường như chỉ đang ngủ, có bất cứ điều nào phi nhân hơn là cái vị thế giống như ma cà rồng kia, được che chắn khỏi ánh mặt trời? Và nếu pho tượng gần bên của ông lowns hơn đời sống thực, thì pho tượng khổng lồ về ông ở thành phố Vinh cũng lớn như truyền kì của ông, đó chính xác là cái đối lập với cách con người nhân tính sống, hay trình diễn, cuộc sống khiêm tốn của ông. Truyền kì này về Hồ Chí Minh cũng bàng bạc khắp Bảo tàng Mĩ thuật Hà nội, nơi ông ở khắp mọi chỗ. Ông là chủ đề của điêu khắc tượng, tranh sơn dầu, tranh màu nước, và những bức tranh sơn mài, luôn luôn anh hùng, cao cả, và thông cảm. Những chủ đề chính yếu khác của bộ sưu tập bảo tàng là nông dân, công nhân, phụ nữ, và bộ đội, họ lao động hay chiến đấu một cách anh dũng, hay tiếc thương một cách đau buồn. Những pho tượng của họ xuất hiện suốt khắp cảnh quan, đặc thù là những bộ đội, ngắm một cách dữ tợn vào tương lai phía trước họ. Những biểu tượng này của cuộc cách mạng chiến thắng không mang nhân tính, dù cho chúng miêu tả những con người. Chúng là những sản phẩm công nghệ cứng nhắc mang cung cách và hình dáng của những con người dịu dàng hơn. Như là những hình thức của kí ức được vũ trang hoá, chúng cô đúc tính anh hùng và nhân tính, xén bỏ bất cứ dấu hiệu nào về cái dưới nhân tính, không nhân tính, hay phi nhân tính. Chúng đòi hỏi duy nhất nền đạo đức của việc nhớ cái của riêng mình, chẳng bao giờ nền đạo đức của việc nhớ người khác (ngoại trừ như những kẻ thù phi nhân tính) hay nền đạo đức của nhìn nhận (về sự phi nhân tính của chính mình), cả hai thứ đó được đòi hỏi, ngay cả như là những chiếc bóng, để hoàn toàn làm sinh động nhân tính. Những pho tượng này tái hiện phần quan trọng nhất của cỗ máy chiến tranh cách mạng, là con người tập thể, được thống nhất trong những bích chương tuyên truyền và trong những bích hoạ giống như cái ở địa đạo Củ chi kể lại lịch sử của Việt nam. Lịch sử ấy lên tột đỉnh trong chiến thắng cách mạng và sự thống nhất nhân dân trong tính đa phức của họ. Như vậy chúng ta thấy, ngoài bộ ba tiêu biểu của binh sĩ, công nhân, và nông dân một phạm vi gồm những người khác: giáo sĩ và tăng sĩ, đàn ông và đàn bà, già và trẻ, đa số và những thiểu số tập hợp dưới ánh mắt nhân từ của Bác Hồ. Đây là nhân dân anh hùng, vĩ đại nhất của các nhân vật phẳng dẹt của lịch sử, một sự hiện thân của những điều phi nhân được kể lại bằng câu chuyện cách mạng, nơi tinh thần của nhân dân tiếp tục sống, dẫu cho hàng triệu người chết trong máu thịt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu cái nhân tính tập thể của nhân dân anh hùng chỉ là một cái mặt ngoài, vậy không ngạc nhiên gì rằng công nghệ cách mạng về kí ức của quốc gia đó cũng ban đời sống cho những sự vật không có nhân tính. Bằng điều này tôi chủ ý rằng những vũ khí phi nhân được áp gắn vào cảnh quan và được cho vị trí trung tâm trong nhiều bảo tàng, đáng ghi nhận những khẩu đại bác, những xe thiết giáp, những máy bay, những trực thăng, và những giàn phóng đầu đạn. Những sản phẩm công nghệ qua dây chuyền lắp ráp này ngụ ý về nền kinh tế quy mô cho kí ức được vũ trang hoá. Bất kể kí ức của một cá nhân có quyền lực đến đâu, kí ức ấy cũng không thể di động bên ngoài một vòng tròn nhỏ trừ khi nó nhập vào một phương thức về tái sản xuất trí nhớ. Đôi khi phương thức đó là đại khối và công nghệ, một cách minh nhiên nhắm tới được tạo ra những câu chuyện và những kí ức, như là với Hollywood hay <i>trào lưu Hàn quốc</i> (<i>hallyu</i> tức <i>Hàn lưu</i>). Đôi khi phương thức công nghệ đó sản xuất những kí ức một cách không do cố ý, như phó sản hay hiệu ứng phụ, một hào quang trí nhớ quanh một sự vật. Một số những đặc hiệu đáng nhớ nhất của chiến tranh như vậy là không phải người ta mà là các vũ khí như những súng cá nhân M-16 và AK-47. Cùng với những con người vĩ đại, tên của chúng được ghi khắc vào lịch sử, trong khi tên của hàng triệu cá nhân sẽ được tìm thấy trên một bức tường tưởng niệm, nếu có. Trong những bảo tàng của Lào và Việt nam, nhiều trong những vũ khí này thậm chí còn có những tiểu sử cá thể của chúng được tán tụng trên những tấm biển cho biết chi tiết về những kì công của chúng và sự hiện diện của chúng trong những biến cố lịch sử. Những xe thiết giáp ủi mạnh qua những cánh cổng của dinh tổng thống ở Sài gòn vào ngày chót của cuộc chiến là những thí dụ nổi tiếng nhất về những vũ khí có kèm tiểu sử. Nhưng chiếc xe thiết giáp có ý nghĩa nhất đối với tôi là ở bên ngoài lối vào một cánh của Bảo tàng Lịch sử Quân sự của Hà nội. Chiếc T-54 này do Liên xô thiết dựng chiến đấu trong chiến dịch Tây nguyên tháng Ba năm 1975, khi nơi tôi sinh ra, Ban mê thuột, là tỉnh đầu tiên thất thủ trong cuộc xâm lăng sau chót từ miền bắc. Một hình ảnh mơ hồ, bị nhoè của một xe thiết giáp với những người lính cưỡi trên đó loé lên trong kí ức của tôi, nhưng có phải chiếc thiết giáp này là chiếc thiết giấp ấy chăng, hay có phải kí ức này là có thực hay chỉ là một ảo ảnh, tôi chẳng biết. Nhưng tôi nhớ chiếc thiết giáp này hơn là nhớ bất cứ người nào từ thời thơ ấu của tôi, gồm cả cô em gái (con nuôi) chúng tôi bỏ lại sau khi chúng tôi chạy trốn cuộc xâm lăng. (Ai đó có lần đã bảo tôi một tin đồn ác độc, rằng tôi là con nuôi. Người Việt nam giỏi về chuyện phao những tin đồn ác độc, mà họ thích đưa ra với một nụ cười. Anh ruột tôi đã nói, “Em có biết tại sao em không phải là con nuôi không?” “Bởi vì chúng ta đã không bỏ em lại phía sau.”)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiếc thiết giáp này, những máy bay này, những khẩu súng này, những vật phi nhân này đeo đẳng vào kí ức tập thể của loài người hơn là 99,9 phần trăm những con người đã sống qua, hay chết trong cuộc chiến. Những vũ khí này là những vật to lớn do những xứ sở to lớn sản xuất, và như Marx nói, sự vật mang lấy những đời sống riêng của nó trong chủ nghĩa tư bản, tăng tiến giá trị ngay khi những công nhân tạo những vật đó mất đi giá trị trong cuộc chạy đua của chủ nghĩa tư bản xuống đáy. Sự vật trở nên được tấn phong bằng, và sinh động có hồn bởi, lao động của con người đi vào việc tạo nên chúng, lao động vốn là vô hình với hầu như tất cả những ai sẽ hội ngộ với chúng. Sự vật được mua, sử dụng, chăm sóc, thậm chí thương yêu, trở thành trung gian bằng vào đó con người tương tác. Sự vật tồn tại ngay cả khi con người chết đi, và như thế các bảo tàng dành nhiều không gian cho sự vật hơn là con người. Ngay trong một xã hội phô trương là cộng sản, nơi máy móc được đề cao không phải như những sản phẩm của lao động bị tha hoá mà là những sản phẩm của lao động anh hùng, kết quả thực tiễn là rằng máy móc thường khi quan trọng hơn loài người. Cho dù ở trong những xã hội tư bản chủ nghĩa hay cộng sản chủ nghĩa, những sự vật này khêu ra kí ức và tự thân chúng cũng là những kí ức. Một quả mìn chôn dưới đất có là gì khác ngoài một kí ức xấu bỏ lại đằng sau bởi một phương thức công nghệ về sản xuất, hạt giống của một cỗ máy chiến tranh? Hay chiếc xe hơi trong đó nhà sư lái tới điểm hẹn thiêu đốt sau chót, bị cách mạng chiếm hữu cho những mục đích riêng của nó? Vật thể kim loại là một đề dụ (synecdoche) của cỗ máy chiến tranh, cũng như khẩu súng, chiếc xe thiết giáp, và con người tập thể mà cái hi vọng duy nhất để đánh bại vũ khí công nghệ nằm trong sự trở thành một tổng hợp cách mạng tức là phi nhân và anh hùng theo một chiều kích.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu sự vật là những sản phẩm công nghệ, chúng cũng thay mặt cho những công nghệ của chúng, cả trong thắng lợi và thất bại. Như vậy, những gì người địa phương và du khách thường thấy trên cảnh quan Lào và Việt nam là những vũ khí chiếm đoạt được và những máy bay bị bắn rơi, những vật tổ (totems) của kẻ khổng lồ công nghệ bị hạ thấp. Những chiếc xe thiết giáp của Mĩ và của Pháp hoen rỉ nằm rải rác những bãi chiến trường xưa và những nền bảo tàng, và xương cốt của những máy bay ném bom và phản lực bị phanh thây giống như những hoá thạch của một chủng loại đã tiêu biến trên tài sản bị lơ là của Bảo tàng Phòng không-Không quân và Bảo tàng Chiến thắng B-52 ở Hà nội. Cuộc trưng bày đắc thắng nhất trong tất cả được phô ra trong Bảo tàng Lịch sử Quân sự của Hà nội, nơi những người lái xe ôm chờ bên ngoài cổng trên những chiếc xe gắn máy của họ chào đón tôi như thể một người anh em họ thất lạc đã lâu khi họ khám phá rằng tôi là một Việt kiều hải ngoại, bóp cánh tay tôi và vỗ lưng tôi với sự hồ hởi cười toe. Bên trong cổng là một đống sắt vụn được sắp đặt có nghệ thuật, những đầu máy và những thân máy bay của các máy bay chiến tranh của Pháp và của Mĩ bị bắn hạ bởi hoả lực phòng không. Nếu một bảo tàng Mĩ trưng bày cái đống này, nó ắt hẳn được gọi là nghệ thuật, như trong trường hợp với đủ loại sắt vụn máy bay được sắp đặt bởi Nancy Rubins ở Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại (the Museum of Contemporary Art) ở Los Angeles, sự sáng tạo của một cá nhân để phục vụ cho công nghệ nghệ thuật phương Tây. Sự trưng bày của những máy bay chiến tranh bị huỷ diệt là sự sáng tạo vô danh của cuộc tranh đấu cách mạng tập thể, được nhà nước cho phép. Phía trước của đống này là một ảnh chụp đen trắng về một người đàn bà trẻ với một khẩu súng trường vắt ngang vai, đang kéo một phần của một chiếc máy bay với huy hiệu Hoa kì. Câu khẩu hiệu xưa, “giặc đến nhà đàn bà cũng phải đánh” (giống như phần lớn những khẩu hiệu dân tộc chủ nghĩa, nó có một hậu kí vô hình—khi địch đi rồi, đàn bà quay về nhà).<sup>3</sup> Sự tương phản giữa người đàn bà và máy móc của Hoa kì bị huỷ diệt đảo nghịch sự ưa thích của Hoa kì nhìn ngắm những người đàn bà Việt nam trẻ, giao thế giữa thu hút và thiến hoạn, như là những kẻ địch phi nhân khủng khiếp nhất. Công nghệ Việt nam về kí ức miêu tả người Việt nam như là nhân tính, nhân đạo và anh hùng, trong khi phô bày người Mĩ như là phi nhân, cả trong hành vi và trong hạn từ và những vũ khí không phân biệt, đại khối của chúng. Nếu người Mĩ muốn học để biết bao nhiêu người trên thế giới sẽ oán hận những vụ tấn kích không người lái của quốc gia họ, vậy họ chỉ cần viếng thăm những bảo tàng của miền Bắc Việt nam nơi sự oán hận lớn nhất được dành cho bọn “không tặc.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng người ta quả thực phải viếng thăm Việt nam mới thấy cái loại khác này về kí ức, hay cách khác đào tìm ra nó trong những cuốn sách như một chuyên gia hay một người có sở thích quan tâm tới cuộc chiến này. Đối với những hội ngộ ngẫu nhiên với cuộc chiến, người ta vẫn có cơ nhìn thấy quá khứ qua cặp mắt của những không tặc hay những thiết bị nhân tạo phi nhân của chúng, máy bay tự hành và vệ tinh. Đây là sự khác biệt giữa công nghệ của một siêu cường về kí ức với tầm vươn ra toàn cầu để xuất khẩu những sản phẩm của nó bất cứ nơi nào trên thế giới, đối lại với một công nghệ hạng trung về kí ức mà những sản phẩm vẫn nằm nguyên bên trong biên giới của chính nó hay, khi được xuất khẩu, bị nguyền rủa bởi những danh tiếng hèn kém. Một công nghệ siêu cường về kí ức khiến cho người ta dễ tiếp cận với những sản phẩm của nó, được giao hàng tới tận cửa nhà, những truyền hình, những màn ảnh, những giá sách, những nhật báo thậm chí cả khi họ không muốn những kí ức này hay tìm kiếm ra chúng. Kí ức không hoạt động theo đường lối này cho quyền lực công nghệ yếu kém hơn, vốn phải hoặc là biến tự thân thành một đích đến du lịch để dụ dỗ người khách du lịch không ngờ vực vào những bẫy trí nhớ hay xuất khẩu những sản phẩm rẻ tiền mà ít người có cơ hội ngộ hay tán thưởng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<table align="left" cellpadding="0" cellspacing="0"><tbody>
<tr><td height="4" width="166"></td></tr>
<tr><td></td><td><img height="2" src="file:///C:/Users/LENOVO/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image001.png" v:shapes="_x0000_s1026" width="252" /></td></tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<br clear="ALL" /><div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 12pt; line-height: 17.12px;">[Phụ đề theo hình:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 12pt; line-height: 17.12px;">Nancy Rubins, <i>Thép không rỉ Chas, Cơ phận máy bay của Mark Thompson, khoảng 1,000 cân Anh (450 kí lô) của sợi thép không rỉ & không gian Đồi Beverly của Gagosian, tại Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại (the Museum of Contemporary Art, </i>viết tắt là<i> MOCA)</i>, 2002. ©Nancy Rubins. Ảnh chụp do Brian Forrest.]<o:p></o:p></span></div>
<table align="left" cellpadding="0" cellspacing="0"><tbody>
<tr><td height="4" width="160"></td></tr>
<tr><td></td><td><img height="2" src="file:///C:/Users/LENOVO/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image001.png" v:shapes="_x0000_s1027" width="252" /></td></tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<br clear="ALL" /><div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tác phẩm của đạo diễn Đặng Nhật Minh minh hoạ sự phân biệt giữa các nền công nghệ mạnh và yếu về kí ức. Ông là tác gia nổi tiếng nhất của thế hệ cách mạng, và phim năm 1984 của ông mang tên <i>Bao giờ cho đến tháng mười</i> chắc là cuốn phim hay tác phẩm về chiến tranh và kí ức Việt nam được biết nhiều nhất. Đặt khung cảnh vào những năm sau sự can dự của Hoa kì, khi Việt nam giao tranh những cuộc đụng độ biên giới với Campuchia, và rồi xâm lăng nước này, cuốn phim kể chuyện một người đàn bà trẻ có chồng bị chết trong một trong những cuộc tranh chấp này. Sống với bố chồng và đứa con trai còn nhỏ, chị giữ bí mật về cái chết của chồng, vì không nỡ làm họ tan nát cõi lòng, như tim chị đã bị nát tan. Cuốn phim thân thiết, dịu dàng, và đặt tiêu điểm vào hậu quả chiến tranh đối với một người đàn bà và gia đình chị. Nhiều phim Việt nam, không giống với phim Mĩ, đặt trọng điểm vào phụ nữ và trẻ em, mặc dù thường đề cao tinh thần cách mạng, anh hùng của họ, giống như phim <i>Cánh đồng hoang</i>. Không giống như phim <i>Cánh đồng hoang, </i>trong<i> </i>đó một người chồng một người vợ chống trả những cuộc tấn kích của trực thăng Mĩ, chủ nghĩa anh hùng và sự hi sinh cao cả vắng mặt trong phim <i>Bao giờ cho đến tháng mười.</i> Tâm thái trội bật là buồn đau cho người đàn bà goá và người chồng đã chết của chị, một tên quay về với chị như một hồn ma. Nhưng bất kể thú vị hay cảm động hay chan chứa tình người tới đâu, đây là một cuốn phim đen trắng, thứ khá nhất mà công nghệ điện ảnh Việt nam có thể thực hiện vào năm 1984, là cái năm khi phim <i>Beverly Hills Cop/ Cớm Đồi Beverly,</i> một phim hài về tình bạn thắm thiết giữa da đen và da trắng được quay toàn màu, dẫn đầu số vé bán được của Hoa kì. Ngoại trừ giới hàn lâm đại học, giới phê bình điện ảnh, giới yêu phim nghệ thuật, và những ai với ít nhiều quan tâm sâu đậm vào đất nước này, chẳng có nhiều người ở bên ngoài Việt nam đã xem <i>Bao giờ cho đến tháng mười</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Năm 2009, Đặng Nhật Minh cá cược cho một quan chúng quốc tế rộng lớn hơn với phim màu <i>Đừng đốt,</i> một phim sử thi dựa trên cuốn nhật kí của một người đàn bà miền Bắc Việt nam trẻ tuổi, một bác sĩ có tinh thần lí tưởng tình nguyện vào chiến tranh và bị giết bởi binh sĩ Mĩ. Thay vì chỉ kể câu chuyện của Đặng Thuỳ Trâm, Đặng Nhật Minh cũng miêu tả câu chuyện của viên sĩ quan Mĩ là người đã khôi phục cuốn nhật kí của chị và đưa về cho tận gia đình chị hơn ba mươi năm sau. <i>Đừng đốt </i>đáp ứng yêu cầu đạo đức về việc nhìn nhận cả của mình và người khác, mặc dù có lẽ nó có khuyết điểm, ít nhất từ viễn kiến phi nhân của tôi. Trong kiểu thức phim tiểu sử tiêu chuẩn, cuốn phim này coi Đặng Thuỳ Trâm như một vị thánh và sắp vai cho những diễn viên người Mĩ da trắng nghiệp dư, một động thái tiêu biểu trong phim ảnh và truyền hình châu Á. Tuy nhiên, phim này xứng đáng được chú ý rộng hơn vì làm được điều mà chưa có phim nào khác từng làm, là cho thời gian trên màn ảnh đồng đều giữa người Mĩ và người Việt. Chẳng may, phim này được trình chiếu ở Việt nam cũng trong cuối tuần mà phim <i>Transformers 2/ Biến thế</i> <i>tập 2</i> được chiếu ra mắt lần đầu tiên. Như nhà đạo diễn nhận xét một cách chua chát: “Chúng tôi bị đập bẹp dí như một chiếc xe đạp.”<sup>4</sup> Ẩn dụ này thật hoàn hảo: những người máy biến dạng siêu tiên tiến, là những ngôi sao trong một phim trong đó những diễn viên con người là chẳng ăn nhằm gì, huỷ diệt một cuốn phim phấn đấu để đạt trọng tâm vào nhân tính của những kẻ thù hỗ tương. Cộng thêm lăng nhục vào thương tổn, sự đập tan này được thực hiện ngay trên lãnh thổ quê nhà, nơi những khán giả Việt nam ưa thích xem xem sự bạo động phi nhân được đánh bóng bằng kĩ thuật nhập khẩu từ nước ngoài hơn là một câu chuyện con người không hoàn hảo về mặt kịch tính từ nơi quê hương. Cũng những người Việt nam này hẳn, khi có cơ hội lần đầu, kiếm ngay cho họ phương tiện vận tải cơ giới tiên tiến nhất. Hàng triệu người khởi đầu thập niên 1990, họ quăng ngay chiếc xe đạp để đổi lấy chiếc xe gắn máy Honda Dream/ Giấc mơ Honda của Nhật bản và bây giờ mong mỏi những chiếc xe hơi ở ngay tâm điểm của <i>Transformer 2</i>. Dù cho huyễn tưởng của người ta về đời sống tốt lành là Giấc mơ Honda hai bánh hay Giấc mơ Hoa kì bốn bánh, cả hai đều là những huyễn tưởng về tiêu thụ, những huyễn tưởng về cyborg (sinh vật điều khiển học) về sự làm một bánh răng con người trong một cỗ máy công nghệ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quyền lực của công nghệ và công nghệ của kí ức có thể dường như trùm khắp khi người ta cưỡi một chiếc xe đạp, tuỳ thuộc vào sức mạnh vật lí và kí ức cơ bắp. tuy nhiên, chiếc xe đạp này không tồn tại chỉ để đập bẹp dí. Những người Mĩ nên để ý tới những bài học người Pháp đã học được, cũng là vốn đinh ninh tin chắc vào ưu thế kĩ thuật học của chính họ. Các tướng lãnh Pháp tập hợp một đạo quân trong thung lũng Điện biên phủ, hi vọng dụ bên địch vào một trận chiến để rồi sẽ bị huỷ diệt. Điều người Pháp không dự liệu là khả năng của Việt minh thồ đại pháo lên những ngọn núi cao bao quanh Điện biên phủ. Nhưng, từng mảnh lại từng mảnh, kéo lên những ngọn núi kia trên những chiếc xe đạp thồ đẩy bằng dân công, Việt minh đã vận tải địa pháo. Đạo quân nổi dậy này, lệ thuộc vào xe đạp (cũng như khí giới nước ngoài), xối đạn xuống cỗ máy chiến tranh của Pháp cho đến phải đầu hàng. Trong những cuốn sử biên niên về sự giải trừ thực dân hoá và quyền tự quyết dân tộc, trận chiến truyền kì này chỉ có thể sánh với huyền thoại về cậu bé David và tên khổng lồ Goliath, thí dụ nguyên thuỷ của hình thái chiến tranh bất cân đối. Một đạo quân luôn luôn muốn làm Goliath, nhưng thế giới sẽ thường hoan hô ủng hộ cho David.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như vậy sự bại trận của người Pháp và người Mĩ đã xoay sở để ở lại trong kí ức của nhiều người mặc dù những người chiến thắng không tiếp cận được với những công nghệ hùng mạnh về kí ức. Trong khi những người máy phi nhân thường đập tan những chiếc xe đạp chạy bằng sức người, đôi khi—hiếm hoi—chiếc xe đạp đã thắng. Trong trường hợp của người Việt nam cộng sản, họ đã thắng một phần bởi vì họ giao chiến trên địa hình của chính họ. Biết bao nhiêu điều lệ thuộc vào địa hình, bao gồm hình thái chiến tranh và kí ức. Chống lại hình thái chiến tranh bất cân xứng của một kẻ khổng lồ về công nghệ bài liệt những máy bay chiến đấu tốc độ siêu âm, bom xăng đặc, đạn pháo lân tinh trắng, hàng không mẫu hạn, oanh tạc cơ chiến lược, thuốc diệt cỏ, và trực thăng trang bị với cái gọi là súng tí hon (miniguns) có thể bắn ra sáu ngàn viên đạn mỗi phút trong một sự chói loà của chớp và sấm—hầu như không món nào trong các thứ đó người cộng sản Việt nam có được, ngoại trừ một số máy bay chiến đấu và đầu đạn—người Việt nam bài liệt hình thái chiến tranh bất cân xứng của sự nổi dậy du kích. Sự bất cân xứng cũng tự biểu hiện luôn cả về trí nhớ. Trên toàn cầu, công nghệ của Hoa kì về kí ức thắng. Người ta trên khắp thế giới có thể biết rằng người Việt nam thắng cuộc chiến, nhưng họ bị phơi ra với kết thức của kí ức và thua trận của Hoa kì qua những kí ức của Hoa kì được phóng chiếu. Còn quan trọng hơn, công nghệ Hoa kì về kí ức thắng về chuyện về kí ức chiến tranh ngay cả khi những sản phẩm của nó không liên quan tới chiến tranh. Xoá sạch phần lớn về sự cạnh tranh điện ảnh nó đối đầu, phim <i>Transformers</i> <i>2</i>—hay tập <i>1</i>, hay tập <i>3</i>, hay tập <i>4</i>—trình diễn công tác trí nhớ then chốt cho văn hoá Hoa kì, làm chia trí sự nhìn ngắm của thế giới khỏi những cuộc chiến tranh Hoa kì thực sự qua sự tồn tại hoành tráng của chính bộ phim này. <i>Transformers 2 </i>làm hiển lộ câu chuyện nền (backstory) của cuộc chiến và hậu kết của nó—sự đắc thắng của chủ nghĩa tư bản phi nhân, được thực hiện một cách vẻ vang qua cảnh tượng của máy móc đại khối được miêu tả bởi một phức hợp điện ảnh-công nghệ (cinema-industrial complex) nô lệ cho một phức hợp quân sự-công nghệ (military-industrial complex). Cùng nhau những phức hợp này chinh phục những lãnh thổ mới bằng cách tự thâm nhập vào những xứ sở khác qua các căn cước quân sự, các thoả ước mậu dịch, và các phim ảnh, đó là quả đấm bằng cả hai nắm tay sinh đôi của quyền lực cứng và mềm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng người Việt nam có một cơ may chiến đấu trên chính cảnh quan của họ, nơi họ kiểm soát khí cụ tưởng nhớ gồm các bảo tàng, tượng đài, trường học, rạp hát, và phương tiện truyền thông. Chống lại người nước ngoài, Việt kiều, và chính nhân dân của nó, công nghệ về kí ức của nhà nước dấn vào chiến tranh bất cân xứng. Đây chính là lí do một số người Mĩ viếng thăm cảm thấy chấn động khi họ hội ngộ với chính tự thân như là những kẻ man rợ. Họ nhìn thấy tự thân như là người khác, hay họ nhìn thấy tự thân qua cặp mắt của người khác, một sự trải nghiệm choáng váng. Thế nhưng du khách, giống như người lính, vẫn tới xứ sở này với sự tốn kém và thời gian đáng kể, so với người đi xem phim nước ngoài, với cái giá vài mĩ kim, được phơi ra với văn hoá Mĩ. Trừ khi người đó chọn để không là, người phương Tây được che chở khỏi những kí ức của những kẻ khác, trong khi những kẻ khác ấy bị định kì, thường khi là đều đặn, bị nhiễm xạ phóng quang do những kí ức phương Tây cho dù họ có muốn hay là không.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Còn về những học giả nghiên cứu như tôi, thu thập những kí ức của người Việt nam có nghĩa là những chuyến đi lặp lại tới Việt nam, tới các thư viện, và tới các liên hoan điện ảnh như một lần ở đó tôi được xem <i>Sống trong sợ hãi/ Living in Fear,</i> cuốn phim năm 2005 của đạo diễn tài năng Bùi Thạc Chuyên. Cốt truyện của phim dựa vào một câu chuyện có thật của một cựu chiến binh Việt nam Cộng hoà trong những năm hậu chiến anh gỡ những ngòi nổ của trái mìn bằng tay, việc này vang vọng lại câu chuyện của Aki Ra ở Campuchia. Là một người lính trẻ em trước đây của Khmer Đỏ đã tự biến mình vào công tác gỡ mìn không chính thống, tự học, đơn độc chỉ có một mình, Aki Ra sáng lập Bảo tàng Địa lôi (Land Mine Museum) ở Siem Reap. Nhưng trong lúc Aki Ra chỉ có một vợ, vai chính của <i>Sống trong sợ hãi</i> phải chống đỡ đến hai bà, và sau mỗi lần giáp mặt cận kề với cái chết anh lại phải chạy về nhà để làm tình với những bà vợ. Cuốn phim kết hợp tính dục và cái chết cùng tình người và thảm kịch, nhưng vượt ngoài điều đó, nó nêu gương cho công nghệ về kí ức cùng những bất bình đẳng của nó qua trái mìn như đề dụ (synecdoche, [một phép tu từ lấy một phần để thay cho toàn phần]) cho kí ức và công nghệ. Một xứ sở đặt mìn vào xứ sở khác bởi nó có thể làm, và xứ sở bị đặt mìn sống với những kí ức gây tử vong cài trong lòng đất của nó. Trong khi đó, cái nhà máy công nghiệp gieo rắc hạt giống xấu có thể làm ngơ cái yêu cầu phải quan tâm như trong phim như là <i>Sống trong sợ hãi.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bất kể sự bỏ mặt của Hoa kì, xứ sở bị đặt mìn vẫn phải tiếp tục những nỗ lực của chính nó để tái thiết một nền kinh tế bị tan hoang vì chiến tranh, từ những công nghệ của nó tới những hoạt động vui chơi nhà hạ của nó, những thứ này đôi khi đồng nhất, như trong trường hợp trên đảo Côn sơn. Tôi bắt một chuyến máy bay để đi một chuyến ngắn từ Sài gòn ra đó để tìm những bãi biển yên tĩnh, những ngọn núi xanh rờn, và những cái hồ êm ả. Phong cảnh quá mời gọi để tin rằng đảo đó sẽ không trở thành một thắng cảnh du lịch, nơi những người nước ngoài có thể lặn xem cảnh sắc dưới biển với bình dưỡng khí, đi thám hiểm dã ngoại, nhậu nhẹt say sưa, chơi bời, và phải làm một chuyến bó buộc tới thăm một trong nhiều nhà tù tường vách phủ rêu, ngày nay chỉ có thể thăm viếng với đoàn nhóm. Người Pháp gọi Côn đảo là Poulo Condor (Hòn Kên kên) đã đầu tiên xây những nhà tù này. Sau khi miền Nam Việt nam và các cố vấn Mĩ của họ kế tục quản lí những nhà tù, họ nhốt những tù nhân Việt cộng, cả đàn ông và đàn bà. Phần lớn những người cách mạng cộng sản nổi tiếng đều trải qua một thời gian ở đây, và hàng ngàn tù nhân chết bên trong các bức vách tù, gồm cả một trong những người tuẫn nạn nổi tiếng nhất trong tất cả, Võ Thị Sáu, nữ anh hùng của cách mạng như hình tượng nữ anh hùng Jeame d’ Arc của nước Pháp, bị hành quyết khi tuổi còn niên thiếu. Người ta có thể viếng thăm mộ của chị và chải tóc mình với những chiếc lược bằng mủ cứng để lại trên mộ của chị, ngụ ý chị rất yêu quý việc chải mái tóc dài đẹp của chị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong những nhà tù này, chủ nghĩa anh hùng và sự đau buồn vốn là nền tảng cho công nghệ cách mạng về kí ức được tái định hình trong những phòng tra tấn và những xà lim biệt giam được bảo tồn. Thay vì những tượng thiếp vàng của những chiến sĩ cách mạng anh hùng người ta thấy những hình nhân bằng sáp kích cỡ đời sống của những người tù Việt nam gần như trần truồng bị xiềng xích hay đang bị đánh đập. Những người tù này, cũng được thấy ở một nơi dễ tiếp cận hơn như là nhà tù Hỏa lò ở Hà nội [trong Chiến tranh Việt nam là nơi giam giữ những tù binh Mĩ từ 1965–1973], nên được người Mĩ gọi bằng biệt danh Hà nội Hilton, theo cách châm biếm, lấy tên của một chuỗi khách sạn hạng sang nổi tiếng ở Hoa kì, thô thiển, thậm chí gần như tranh hí hoạ, điều đó là phải lẽ, bởi được cho biết rằng sự tra tấn mà họ gánh chịu cũng là thô thiển và như tranh hí hoạ. Những người Mĩ nhớ lại Hà nội Hilton như là nhà tù nơi các phi công Mĩ như là John McCain bị giam giữ và tra tấn, quên đi, hay chẳng bao giờ biết, rằng người Pháp đầu tiên nhốt tù những nhà cách mạng Việt nam. Nhưng Hà nội Hilton là nhỏ so với hệ thống nhà tù trên đảo này, nó vốn, trước thời đại của máy bay phản lực là một hòn đảo xa xăm mà cái tên hẳn đã gieo sợ hãi vào lòng người, thứ nơi chốn mà cha mẹ mang ra để cảnh báo những đứa con ngỗ nghịch. Côn sơn, là cái đi trước của người Pháp so với trại giam Guantanamo, một hòn đảo nơi những điều khủng khiếp xảy ra, bây giờ diễn lại qua những tư thế và những sắp xếp kịch tính về các hình nộm. Trong khi hà nội Hilton chỉ miêu tả những người tù, ở đây những người canh giữ Hoa kì và miền Nam Việt nam cũng được phô ra, đứng cao ngạo trên các chòi canh, trông chừng đám tù nhân làm việc, và rắc vôi sống vào những người tù bị nhốt trong những chuồng cọp.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khi tôi đi bách bộ vào sân nhà tù, tôi nhìn thấy một cảnh hai người đàn ông đang đánh một người khác, diễn lại trên nền đá sỏi. Ở lối vào bị chắn của một xà lim biệt giam, tôi thấy bốn người đàn ông mặc áo trận đá và đấm một tù nhân máu me, trần trụi nửa thân. Tôi đang xem những cảnh từ một cuốn phim kinh dị, được chụp bắt và đông cứng thành tranh nổi, như thể điện ảnh trình ra trước những kí ức xám xịt về bắt cóc, cầm tù, và tra tấn. Dĩ nhiên những điều này đã xảy ra trước. Những đại lí dâm ô về tra tấn như là <i>Hostel</i> (<i>Quán trọ</i>) và <i>Saw </i>(<i>Lưỡi cưa</i>)<i> </i>và <i>Texas Chainsaw Massacre</i> (<i>Thảm sát cưa máy Texas</i>) chỉ là những câu chuyện, nhưng là một nguồn mạch độc lực truyền nhiễm đã nuôi dưỡng chúng. Những kinh hoàng của quá khứ mà một cỗ máy chiến tranh tạo ra đã ngấm sâu vào và pha chế cái vô thức của người Mĩ. Sự chấn thương của chiến tranh quay trở lại qua công nghệ của Hoa kì về kí ức như là những cuốn phim kinh dị chúng dường như giống chính những hồn ma. Chúng máu me và kinh khiếp, thường không có lịch sử, ngoại trừ trong những trường hợp như là cuốn phim kinh điển về cương thi năm 1968 của George Romero tên là <i>Đêm của người chết đang sống/ Night of the Living Dead</i>, nơi một đội dân quân da trắng gồm những chàng trai tốt lành xưa quét sạch lũ cương thi trong cái mà họ gọi là một cuộc “hành quân truy lùng và huỷ diệt” (“search and destroy operation”) một sự quy chiếu không hàm hồ về cái chiến lược của Hoa kì mang cùng tên xảy ra ngay đúng thời gian đó trong cuộc chiến. Romero thấu hiểu chính trị tử vong (necropolitics) trước khi Mbembe sáng chế ra từ ngữ này. Ông nhìn nhận rằng Hoa kì cần những cương thi thuộc loại hiểu theo nghĩa đên hay nghĩa bóng, những người chết còn đang sống mà người ta có thể sát hại hay bình định mà không có tội lỗi gì. Chúng bây giờ ở khắp mọi nơi. Hollywood đã công chiếu một dòng bất tận về các phim cương thi, và cương thi cũng là sự say mê của những người điều hành những màn diễn trên truyền hình và những nhà tiểu thuyết văn hoá cao. Những cương thi này được làm sống lại, chẳng ngạc nhiên gì, trong một thời đại của Chiến tranh chống Khủng bố, nơi họ phục vụ cùng mục đích họ đã làm trong <i>Đêm của người chết đang sống,</i> như là những ám dụ về kẻ khác ma quỷ mà người Mĩ đang giao chiến. Nhưng đối với phần lớn, ngoài những ám thị rành rành như của Romero, người ta phải đi tới cái xứ sở này, sinh quán của tôi, mới thấy được cái lịch sử bị bạo hành của người chết đnag sống mag nhiều người thoáng nhìn thấy lần đầu trong phim ảnh, nơi những kinh hoàng của lịch sử đã được cải biến thành giải trí.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi dễ để quên đi những cuộc chiến tranh ở nước ngoài, không dễ để quên đi những cuộc chiến tranh giao đấu ngay trên lãnh thổ của chính mình. Những cái nhắc nhớ là ở khắp mọi nơi—những pho tượng kia, những tượng đài kia, những bảo tàng kia, những vũ khí kia, những nghĩa trang kia, những khẩu hiệu kia. Trong khi người ta có thể không nhớ lịch sử, người ta không tránh được sự nhắc nhớ của nó. Người ta phải cố ý quay mắt đi hoặc cô lập chúng bằng những kính lọc mà nhà nước cung cấp qua những câu chuyện được chế sẵn về chủ nghĩa anh hùng và hi sinh. Thông điệp của chúng là rằng tư thế đúng đắn hướng về quá khứ đáng kính ngưỡng là quỳ trên hai đầu gối một của đau buồn và một của tôn kính. Trong Bảo tàng Mĩ thuật của Hà nội sự tri ân với người chết được biểu lộ qua những cung điệu cảm xúc này như trong điêu khắc <i>Tưởng niệm</i> của Nguyễn Phú Cường, hình tượng người mẹ choàng khăn ôm ấp một chiếc nón cối của bộ đội, chính người mẹ vắng mặt, bị trống không vì mất mát. Bức tranh sơn dầu năm 1984 có tên là <i>Ở mỗi xóm</i> của Đặng Đức Sinh biểu hiện những tình cảm tương tự bằng việc trưng ra ba phụ nữ mang những gương mặt u sầu của những người goá chồng hay những bà mẹ anh hùng của những người đã chết. Trong khi Bảo tàng Mĩ thuật vẽ chân dung cái chết trong cung cách trang nghiêm và tôn kính, ở nơi khác chế độ cách mạng thắng lợi không thể buông bỏ sự kinh hoàng, hay ít nhất cũng là chưa. Đó là lí do tại sao những hình nộm bằng sáp tồn tại trong những bảo tàng nhà tù, và trong những tranh tượng nổi ở Bảo tàng Sơn Mỹ tưởng nhớ vụ thảm sát Mĩ lai, hoặc tại sao những ảnh chụp về những sự tàn ác tiếp tục được triển lãm trong nhiều bảo tàng, tai tiếng nhất là ở Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh ở Sài gòn. Nhà nước đòi hỏi rằng các công dân phải nhớ đến người chết và cách họ chết ra sao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vậy nên, luôn luôn hơi có chút lạc hướng để rời những triển lãm này về kinh hoàng hay thậm chí về buồn đau và bước vào cửa hàng lưu niệm. Hầu như luôn luôn ở đó có một cửa hàng lưu niệm, bán những thứ hàng diêm dúa cho du khách thông thường thể hiện phần nào cái được giả thiết là tinh tuý của đất nước, từ tranh sơn mài hình các thiếu nữ tới <i>áo dài</i>, đũa, tẩu hút thuốc phiện, và vân vân. Người ta cũng có cơ hội ngộ những đồ lưu niệm về chiến tranh, những kiểu máy bay và trực thăng của Hoa kì được điêu khắc từ những vỏ lon Coke và bia tái sinh, trong những ngày nghèo khó xưa, hay bây giờ trong những ngày phần nào khá hơn, được làm bằng đồng thau. Có những đầu đạn và những thẻ bài của lính, được quảng cáo như là những đồ vật thực của cuộc chiến thực sự. Những thứ này là những kỉ vật bé bỏ, được sản xuất trong quy mô ít hơn là những thứ gì đến từ những dây chuyền sản xuất công nghệ đại khối của các quốc gia và các tập đoàn. Đây là những gì chúng ta có thể nghĩ tới khi từ ngữ <i>công nghệ kí ức</i> (<i>memory industry</i>) nảy ra trong trí, công nghệ sản xuất tại nhà, những mĩ nghệ và thủ công nghệ của thế giới trí nhớ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vật lừng danh nhất trong những món lưu niệm nhỏ bé này là chiếc bật lửa Zippo xuất hiện ở khắp mọi nơi được giả thiết là được sử dụng trên tay của một lính Mĩ thực sự và được khắc với những khẩu hiệu lính Mĩ thực sự như là “Ừa Dẫu Tôi đã Băng qua Thung lũng của Bóng Tử thần Tôi Sẽ Không sợ Cái ác nào Bởi vì Tôi Là Đồ Chó đẻ Ác độc nhất trong Thung lũng” (“Yea Though I Walk through the Valley of the Shadow of Death I Will Fear No Evil Because I Am the Evilest Son of a Bitch in the Valley”).<sup>5</sup> Du khách nào mua cái loại này về chứng tích chiến tranh chắc hẳn là đi tìm một mảnh mún của cái hào quang của cuộc chiến. Ai đã tạo nên những món này biết rằng họ đang mậu dịch về một loại chắc chắn của sự chính cống khi họ lấy những chiếc bật lửa Zippo bỏ lại, vạch lên chúng với những khẩu hiệu lính Mĩ có (tai) tiếng, rồi chà chúng đi để mang lại những sự bầm giập của chiến tranh và năm tháng. Rẻ tiền, được sản xuất đại khối, dễ mang theo, những chiếc bật lửa Zippo có công dụng từ việc châm lửa đốt thuốc lá tới thiêu những mái tranh tới phục vụ như là giá đỡ cho trí tưởng tượng của người lính Mĩ. Những công cụ này không phải là lí do duy nhất mà chiếc Zippo trở thành một trong những biểu tượng phổ thông nhất của sự chiếm đóng Hoa kì. Quyền năng biểu tượng của chiếc Zippo đến từ tính chất sản xuất đại khối của nó. Trong khi Hồ Chí Minh là hàng độc đáo chỉ có một, chiếc Zippo là một trong hàng mấy chục ngàn, chủ của nó đã bị quên mất từ lâu. Hào quang của nó khởi dậy không phải chỉ từ cá tính của người được xem như chủ sở hữu nhưng còn từ việc người chủ ấy là một thành viên trong hàng ngũ quân đội, hệt như người tiêu thụ là một thành viên trong khối quần chúng du lịch. Giống như súng cá nhân M-16, chiếc bật lửa Zippo là một sản phẩm công nghệ với một cái tên dễ nhớ được tẩm nhuần với sự phản anh hùng của những khẩu hiệu như là “Khi Tôi Chết, Tôi Sẽ Lên Thiên Đàng Bởi Tôi Đã Trải Đủ Thời Gian Của Tôi ở Địa Ngục Rồi” (“When I Die, I Will Go to Heaven Because I Have Already Spent My Time in Hell”).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tuy nhiên, đối với nghệ nhân địa phương, cái bật lửa Zipppo chỉ là thêm một món phần cứng của Hoa kì để được tái sinh và bán cho những du khách nước ngoài không xứng đáng với cái hơn là thế. Vắt ép lợi nhuận từ các du khách là một vũ khí nữa của kẻ yếu trong cuộc chiến bất cân xứng này, một chiến thuật lén lút từ một cảnh tượng hiện tại vốn là một sự lặp lại tối tăm và hài hước của tự thân cuộc chiến Hoa kì, khi người lính bộ binh Mĩ bắt đầu bằng cách gảy con cù chống lại người bản xứ. Người bản xứ thắng cuộc đấu bằng cách sử dụng hình thái chiến tranh bình dân của trò đấu của dân gian và, thường khi đánh cướp luôn chính vũ khí của lính Mĩ. Trong hồi hậu kết của chiến tranh, người bản xứ gảy con cù chống lại hậu thân của người lính, là du khách, trong một cảnh quan nơi một công nghệ kí ức xây dựng trên du lịch thay thế cho cỗ máy chiến tranh.<sup>6</sup> Cuộc viếng thăm của tôi tới vùng Cánh đồng Chum (the Plain of Jars) ở Lào được ghi dấu bằng sự giao tiếp giữa công nghệ chiến tranh và những tàn dư của cỗ máy chiến tranh. Tôi bay vào một phi trường nhỏ trên một máy bay hành khách thúc đầy bằng cánh quạt chở một đội ngũ đa văn hoá gồm những người tình nguyện y tế của Không lực Hoa kì trên một sứ mạng nhân đạo, ăn mặc đủ màu sắc hơn là quân phục. Nam và nữ, phần lớn họ trẻ tuổi, thon thả, vui tươi và tráng kiện, những người lớn tuổi trong số họ giống những người cha Hoa kì sống vùng ngoại ô đi nghỉ mát, bước chân tươi tắn. Lớp cha anh của họ đã dội bom xuống xứ sở này, và đặc thù là Cánh đồng Chum, bằng sức mạnh tận thế người hạ sĩ quan tôi nhắc tới điều này không muốn chuyện trò về lịch sử ấy, trong khi người tốt nghiệp Học viện Không quân gọn gẽ tươm tất và chỉ biết vài chi tiết mơ hồ. Tôi tự hỏi không biết họ có để ý tấm bích chương trong trạm hàng không, quảng cáo những vòng đeo tay cho hoà bình, những vật bé nhỏ làm bằng kim loại của đạn dược. Còn có cái gì bất cân xứng hơn cuộc không chiến mở ra chống lại những người không có một lực lượng không quân, hay một dân tộc bị bó buộc phải kiếm sống bằng cách bán những mảnh bom cho những kẻ từng ném bom họ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một công nghệ kí ức xây dựng trên chiến tranh, có thể, nói chung, được gọi là mỉa mai, mặc dù tham lam hay sống còn ắt hẳn là những thành tố quan trọng hơn. Trên đường phố đơn lẻ của Phosavan, chẳng hạn, có một quán rượu tên là Cracter (Hố bom) nơi quân lính không quân tụ tập để uống rượu. Quán này không phải là duy nhất trong việc xoay chuyển cái kí ức về việc ném bom trải thảm đại khối thành cái tên cho một địa chỉ của an nghỉ và thư giãn. Đây là công cuộc kí ức quy mô nhỏ, thêu dệt chuyện quá khứ cho những kẻ đi ngang qua, cung cách mà những kẻ chào bán trên đường phố những bản sách in lậu của những tác phẩm kinh điển bằng tiếng Anh về chiến tranh và những xứ này cho những du khách muốn có ít nhiều giáo dục với sự giải trí của họ. Ít nhất những danh thương ở Sài gòn đã lanh trí khôn hơn và mang tính hậu hiện đại, đặt tên cho những quán rượu xô bồ, chen chúc, đổ mồ hôi, và phải nhận là vui của họ những cái tên Apocalypse Now (Tận thế Bây giờ) và Heart of Darkness (Tim của đen tối), mà công an thỉnh thoảng bố ráp để phô ra rằng họ đang trừ dẹp những cái mà chính phủ gọi là những “tệ đoan xã hội” của việc bán dâm và sử dụng ma tuý (tôi thường lui tới những quán rượu này đủ để chứng kiến từng cái bị đóng cửa bởi công an, trang phục màu cứt ngựa mà tôi chấm giải là những đồng phục xấu xí nhất trên thế giới). Biến kinh hoàng thành giải trí là một đặc trưng mang dấu công nghệ Hoa kì về kí ức, có thể thấy và nghe được trong câu đối thoại kiểu “tui dâm lắm” (“me so horny”) từ kiệt tác gai nhọn của Stanley Kubrick <i>Đầu đạn xuyên giáp</i>/ <i>Full Matel Jacket.</i> Câu này gợi hứng cho ca khúc nhạc Rap “Tui Dâm Lắm” rất thành công, dâm đãng đáng nhớ của ban nhạc 2 Live Grew, bị truy tố bởi nhà cầm quyền bang Florida vì tục tĩu, đây là sự mỉa mai trong các mỉa mai, bởi được biết rằng không ai từng bị truy tố về tục tĩu cho bất cứ điều gì đã xảy ra trong suốt cuộc chiến. Có lẽ được hứng khởi từ những thí dụ này, người Đông nam Á đã làm hết sức để áp dụng những nguyên lí của sự khai thác tư bản chủ nghĩa vào ngay cả quá khứ ghê rợn nhất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một số trong những đường lối đáng nhớ nhất và đáng kể nhất mà những người Đông nam Á này gài mìn vào quá khứ là những địa đạo và những hang hầm mà từ đó cuộc chiến được giao tranh hay từ đó những người thường dân tìm chỗ ẩn náu khỏi việc dội bom. Như Mbembe nói về những cuộc chiến khai diễn do những chế độ chính trị tử vong, “những bãi chiến trường không chỉ độc nhất định vị trên bề mặt trái đất. Dưới mặt đất và tầng không trung cũng được cải biến thành những vùng tranh chấp.”<sup>7</sup> Từ viễn kiến của những vị hoàng đế của không trung, tầng dưới mặt đất là nơi rút về của những kẻ phi nhân, nơi lính Mĩ gọi “lũ chuột địa đạo” (“tunnel rats”) săn bắt lũ chuột người sống trong các địa đạo, chờ đợi để bung lên từ những hố nhện của họ để phục kích binh sĩ Mĩ. Nhưng ngay cả người Mĩ cũng phải miễn cưỡng thừa nhận rằng những gì họ tìm thấy là những thành phố thực sự, một thế giới bên dưới vốn là một phản ánh kì bí của những doanh trại Hoa kì ở bên trên, đầy ắp những nhà bếp, những bệnh xá, những buồng ngủ, những kho lương thực, và những thứ như thế. Có lẽ những địa đạo này hay những thứ khác trước chúng trong lịch sử chiến tranh lại ảnh hưởng lên các triết gia Deleuze và Guattari khi họ đi tới với khái niệm về “rhizome” (“thân rễ ngầm”) để mô tả những cấu trúc xã hội đề kháng, vốn nằm ngang và giống như rễ đối lại với những cấu trúc về quyền thế thẳng đứng từ trên xuống như của loại cây mộc. Những cỗ máy chiến tranh không ưa những địa đạo, là những thứ có thể đào hố chôn chúng theo nghĩa đen, lấy đi những lợi thế của chúng và luôn cả sự giả hình nhân nghĩa của chúng. Cuộc hội ngộ dưới địa đạo đối với chuột địa đạo, nghịch đảo điều mà Levinas yêu cầu trong việc nhìn thấy khuôn mặt kẻ khác. Thay vì tìm cách chuyện trò, năm điều ba chuyện về nhân tính cùng san sẻ, chuột địa đạo tới để giết, và tới để mặt đối mặt không chỉ với kẻ thù phi nhân mà còn với cả sự phi nhân của chính y. Do đó sự kinh hoàng của địa đạo đối với những ai phải đi săn đuổi trong đó, rằng họ sẽ bị bứng ra khỏi sự che chở có bọc thép của những cỗ máy chiến tranh vốn cung cấp một ảo tưởng về ưu thế kĩ thuật học, và qua đó, để nhân tính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối với những ai gọi các địa đạo là nhà, sự trải nghiệm này không nhất thiết là phi nhân hay dưới cấp người. Đời sống trong Địa đạo trở thành anh hùng trong kí ức cả với những người lính và dân thường. Địa đạo Vịnh mốc gần khu phi quân sự đề cao sự kiên cường của những thường dân địa phương đã ẩn núp ở đó và xây dựng lại cuộc sống của họ dưới mặt đất, đầy đủ với trường học và những lối thoát ra bờ biển gần đó. Hệ thống địa đạo nổi tiếng nhất ở Củ chi, cách Sài gòn bằng hai giờ đi xe đò, được xây dựng cho chiến tranh và có những kho vũ khí và những pháo đài chỉ huy. Trong thời hậu kết của chiến tranh, những địa đạo Củ chi, cũng như Vịnh mốc, đã trở thành những nơi thu hút du lịch cả cho người trong nước và người nước ngoài. Trong lần đầu tôi tới thăm Củ chi, tôi đi với một công ty đại chúng và người hướng dẫn du lịch kể lại hồ hởi về cuộc đấu tranh cách mạng anh hùng của những chiến sĩ địa đạo. Trên xe đò anh oang oang, thụt nắm đấm lên không, “Chúng tôi đã chiến thắng!” (Trong thời gian ở một trạm nghỉ, anh đốt một điếu thuốc lá, kêu cà phê, và bảo tôi rằng anh từng là phi công trực thăng của quân đội miền nam và đã đi thụ huấn ở bang Texas, Hoa kì). Ở Củ chi, tiếng súng vang vọng qua những hang động phía trên các địa đạo. Ở một trường bắn gần đó, các du khách bắn những vũ khí từ cuộc chiến với giá một mĩ kim cho một viên đạn. Một hướng dẫn viên khác mặc áo lính màu lá cây dẫn đoàn tham quan chúng tôi gồm hầu hết là người phương Tây và vài người trong nước tới một hố nhện từ đó các du kích quân đã từng hiện xuất để phục kích người Mĩ. Một trong những du khách người Mĩ thực sự nhảy vào vừa vặn cái hố. Có lẽ nó đã được nới rộng cho cặp mông của người Mĩ, giống như các địa đạo, mà một hướng dẫn viên du lịch bảo rằng đã được nới rộng và tăng thêm chiều cao cho những người nước ngoài viếng thăm. Những người nước ngoài cười to. Khi hướng dẫn viên mời chúng tôi xuống một địa đạo, những người trong nước, mặc dù đã không cười to, từ chối. Chỉ có những người phương Tây mới chen xuống những cái khe ẩm ướt, nóng hừng hực, nơi tất cả những gì có thể nhìn thấy được chỉ là những vách đất và những cặp mông sũng mồ hôi của du khách ở đằng trước bạn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trườn bò trong cái địa đạo nóng nực đó, vui thích với sự trải nghiệm nhưng cũng bực bội bởi hơi nóng, tôi không đánh giá được là những người lính từng chiến đấu ở đây đã bò trong một không gian còn kín mít hơn nhiều, không có tiện nghi của những bóng đèn soi đường cho tôi. Đất có mùi mốc nhưng sự nặc nồng của kinh hoàng đã được làm thoáng khí, sự đen tối đã bị xua đi, và sự buồn chán đã được quên đi. Và cho cứu cánh gì? “Họ hô hào rằng họ muốn định hình một tương lai tốt đẹp hơn, nhưng điều đó không đúng,” Milan Kundera nói về những người cầm quyền. “Tương lai chỉ là một cái trống không dửng dưng mà chẳng ai quan tâm nhưng quá khứ chan chứa sự sống, là dung mạo nó làm bực bội, xa lánh, gây thương tích, tới độ chúng ta muốn huỷ diệt nó hay sơn lại nó. Chúng ta muốn là những người chủ của tương lai chỉ để có cái quyền lực thay đổi quá khứ. Chúng ta tranh đấu cho sự tiếp cận với những phòng thí nghiệm nơi chúng ta có thể chỉnh sửa lại những ảnh chụp và viết lại những tiểu sử và lịch sử.”<sup>8</sup> Trong trường hợp hiện tại, những địa đạo được chỉnh sửa dẫn tới một tương lai—thực sự có một ánh sáng ở cuối đường, khi người ta trồi ra vào không khí mát lành—và khép lại quá khứ vì người ta không thể cảm thấy những hồn ma, bị xua đuổi bởi ánh điện và những du khách tò mò. Những phòng thí nghiệm của công nghệ về kí ức trục xuất những hồn ma của quá khứ hay thuần hoá chúng, như bức tường đen ở ttrong cái thủ đô da trắng của quốc gia kia có thể biện luận là làm như thế. Công nghệ về kí ức càng có quyền lực, thì nó càng có công năng khuếch đại ánh sáng và đuổi những hình bóng đi để tập trung vào khuôn mặt người của hồn ma và quên đi khuôn mặt phi nhân của nó. Những công nghệ nhỏ hơn về kí ức sẽ gắng sức để cũng làm điều như thế, vì kẻ yếu hơn cũng sẽ cố cho có quyền lực hơn một ai đó khác, dù đó chỉ là người chết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thế nhưng ... chống lại những kí ức công nghệ của những đại cường và tiểu cường, một cái gì đó sống sót. Lí do Đặng Nhật Minh làm cuốn phim của anh là vì những lời của Đặng Thuỳ Trâm vẫn sống bất chấp viên đạn Mĩ đã làm chị chết. Người lính miền Nam Việt nam là người đầu tiên đọc cuốn nhật kí của chị bảo thượng cấp người Mĩ của anh, “Đừng đốt nó. Nó rực lửa sẵn rồi.” Mọi nhà văn đều muốn viết cuốn sách không thể bị đốt, cuốn sách là một bản viết trên da cừu bên dưới có thể nhìn thấy bóng của một hồn ma. Hay lấy trường hợp nhà nhiếp ảnh The Dinh miền Bắc Việt nam, mà bức hình chụp của anh kết thúc cho cuốn sách nhiếp ảnh <i>Requiem</i> (<i>Cầu siêu</i>) do Host Faas và Tim Page biên tập để tưởng niệm các nhiếp ảnh gia của tất cả các phía bị chết trong cuộc chiến. Một khẩu cao xạ nhô vào từ bên trái và hướng về một mớ hỗn độn các kiện hàng và trang thiết bị. Nòng của khẩu cao xạ song song với một người lính nằm chết, thân thể của anh khó phân biệt với những phế tích, khuôn mặt bị che khuất hay bị huỷ. Một cẳng chân của anh gập ở chỗ đầu gối trong khi cẳng kia bị chôn vùi một phần trong đất. Chất vải của quần anh đậm hơn phần còn lại của bộ quan phục. Cao trên quang cảnh là cái bóng của Thế Đinh lượn lờ. Trên mặt sau của bản in duy nhất bị rách của tấm hình chụp là lời báo tang viết bằng bút chì: “Thế Đinh đã đã bị giết.”<sup>9</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như Roland Barthes và Susan Sontag đã nhận xét, những ảnh chụp là nghi lại về người chết—không phải những người chết thực sự, trong hầu hết mọi trường hợp, mà là người đang sống rồi cuối cùng cũng sẽ chết, và họ là chết đối với nhiều người xem hình chụp đó. Hình chụp của Thế Đinh là ám ảnh bởi vì nó làm tròn lời tiên tri định mạng tìm thấy trong thể loại nhiếp ảnh, và bởi vì nó phủ bóng trước định mệnh qua chân dung tự thân của cái bóng, ép vào tấm hình với cái thi thể nhoà tối của người chết. Trong suốt thời chiến quyền lực tử vong của thời chiến được thực hiện một cách đồ hoạ nhất bởi vì nó đối đãi với người chết và bởi vì những nghệ sĩ của nhiếp ảnh liều mạng với cái chết. Anh cũng chỉ là một cùng 135 trăm nhà nhiếp ảnh thuộc tất cả các phía bị giết trong suốt cuộc chiến. <i>Cầu siêu/ Requiem</i> thừa nhận rằng mặc dù bảy mươi hai trong số các nhiếp ảnh gia bị chết là người miền Bắc Việt nam, phần lớn những ảnh chụp của các nhiếp ảnh gia phương Tây và Nhật bản mới sống sót. Sự bất quân bình về trí nhớ công nghệ và hiển nhiên trong cả cái chết và nghệ thuật. Người phương Tây và người Nhật bản có thể không vận bằng trực thăng những cuốn phim của họ tới các phòng thí nghiệm vào cùng ngày nó được quay chụp nhưng cuốn phim của các nhà nhiếp ảnh miền Bắc Việt nam thường bị thất lạc cùng với mạng sống của họ. Trong trường hợp của Thế Đinh, bức chân dung tự thân về một cái bóng, sự tiên cảm này về chính hồn ma của anh, lại là tác phẩm sống sót nhất của anh. Sự vắng mặt ma quái của những nhiếp ảnh gia châu Á càng hiển hiện hơn trong những tiểu sử của họ, một trong những tiếc mục nhức nhối nhất của cuốn sách này. Trong khi những cáo phó có thực chất dành cho các nhiếp ảnh gia phương Tây, những lời cho những nhà nhiếp ảnh Nam Việt nam, Bắc Việt nam, và đặc biệt hai mươi người Campuchia là quá ngắn ngủi đến thường không nhiều hơn là bia mộ. Một người Campuchia tên là Leng chẳng bất thường không có ngày tháng năm sinh và mất, toàn bộ sự nghiệp của anh được mô tả như vầy: “Một người cộng tác tự do với AP (Hãng Thông tấn Liên hiệp Associated Press của Hoa kì), Leng không để lại dấu vết gì.<sup>10</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ngoại trừ những dấu vết về sự vắng mặt của anh. Người ta gặp gỡ sự vắng mặt ám ảnh lần nữa trong một cửa sổ trông xuống một cầu thang của Bảo tàng Phụ nữ ở Hà nội trên tấm kính phủ sậm màu có một không gian trống trong hình dáng một phụ nữ từ một ảnh chụp nổi tiếng, Nguyễn Thị Hiền mười chín tuổi. Người chiến sĩ dân quân bước đi khỏi ống kính của Mai Nam, ngoái lại trên một vai có vắt ngang một khẩu súng trường, mái tóc của chị dưới chiếc nón. Tấm ảnh chụp này trở thành một huy hiệu trong trí tưởng tượng của thế giới trong năm 1966 về việc “đàn bà cũng phải đánh như thế nào.” Nhưng trong bảo tàng, hình chụp của chị, ghi dấu bằng sự hiện diện của chị, đã trở nên một sự vắng mặt trong hình thức của không gian trống. Sự vắng mặt đó vô tình biểu tượng cho cách thế Bảo tàng Phụ nữ Việt nam, chen chúc với những lời và hình ảnh của những cuộc đời anh hùng của phụ nữ Việt nam, không thể nào tránh được chỉ là một nhắc nhớ là chủ nghĩa anh hùng ấy là xa đến đâu trong quá khứ. Cô gái trong tấm hình chụp đã tiêu biến, như chính cuộc cách mạng vậy, bây giờ chỉ còn là một kí ức, một tấm ảnh cắt một sự vạch lại trống không trong một nhà nước cộng sản điều hành một nền kinh tế tư bản chủ nghĩa. Bảo tàng chứng minh điều Paul Ricoeur, rằng kí ức là sự hiện diện gợi lại sự vắng mặt. Trong khi một kí ức là hiện diện trong tâm trí chúng ta, nó không thể tránh được vạch về những gì không còn ở đó nữa ngoại trừ trong quá khứ.<sup>11</sup> Các nền công nghệ về kí ức tìm cách xoay chuyển sự hiện diện vắng mặt này của kí ức, luôn luôn và mãi mãi lẩn lướt, hồn ma, vô hình, và toả bóng, thành cái người ta có thể gọi là sự vắng mặt hiện diện của những nhân vật, những câu chuyện, những phim ảnh, những tượng đài, những đài tưởng niệm. Những tiếu tượng này đảm bảo vững chắc an ủi của thịt da, đá, kim loại, và hình ảnh, được làm sống động bởi sự hiểu biết của chúng ta về sự vắng mặt mà sự hiện diện an ủi của chúng làm cử chỉ hướng tới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mối tương quan giữa sự vắng mặt với sự hiện diện là kích thước vô hình của sự bất cân xứng của kí ức, tồn tại bên cạnh kích thước hữu hình của những đại cường quốc thống trị những nước nhỏ hơn. Dù cho một xứ sở lớn hay nhỏ, cỗ máy chiến tranh và công nghệ kí ức của mỗi xứ đều tìm cách thiết lập quyền kiểm soát trên tự thân kí ức. nhưng cái gì là mạnh hơn trong mối tương quan bất cân xứng này, kí ức công nghệ hay sự hiện diện vắng mặt của quá khứ? Cỗ máy chiến tranh hay hồn ma? Cỗ máy chiến tranh tìm cách tống khứ những hồn ma hay thuần hoá chúng, nhưng những bóng quế ngỗ nghịch đầy rẫy, nếu ta nhìn cho kĩ, nếu ta thừa nhận rằng các tinh linh tồn tại để một số người nhìn thấy được và những người khác thì không. Tôi hội ngộ với họ ở lào, một xứ sở mà chỉ cần nhắc đến tên cũng đủ làm nhiều người Việt nam mắt long lanh họ nói đến nó như một thiên đàng, an bình và tĩnh lặng xiết bao. Trong một số đường lối Lào có vẻ như là một chư hầu của Việt nam, ít nhất trong cái công nghệ quan phương của Lào về kí ức, tưởng nhớ Việt nam như đồng minh vĩ đại nhất của xứ sở này. Chỗ trội bật được dành cho lá cờ Việt nam và Hồ Chí Minh trong những bảo tàng ở thủ đô Viêng chăn, vốn cũng đi theo cùng tự sự như các bảo tàng Việt nam. Dưới những ánh đèn chói loà của kí ức công nghệ được thấy trong các bảo tàng như là Bảo tàng Lịch sử Quân đội Nhân dân Lào, tất cả những bức tường trắng và những tay vịn mạ kền sáng loáng, sự hiện diện của các hồn ma là yếu ớt. Giống như vậy sự hiện diện của chúng cũng mơ hồ trong những cái hang xa ở Viêng xai miền Tây Bắc Lào. Ít nhất là trong những giờ ban ngày khi tôi thăm viếng. Lực lượng Pathet Lào trú ẩn ở đây trong một phức hợp hang mênh mông và ấn tượng, lớn hơn bất cứ thứ gì tìm thấy ở Việt nam, một đại đô thị ngầm dưới mặt đất đầy đủ với một thính đường đại khối khắc trong lòng đá. Dưới sự dội bom của Mĩ, với những mùi của con người và sợ hãi, với cát bụi và đất rớt xuống đồng, với điện chập choạng, những hang này chắc hẳn phải kém vẻ an bình so với bây giờ đối với du khách mà sự thách thức lớn nhất chỉ là điều chỉnh máy chụp cho ánh sáng lờ mờ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Được đẽo vào đá và lập kiểu thức thành một địa chỉ du lịch, những hang ở Viêng xai là kí ức công nghệ chuyên quy mô lớn, một toan tính thành công để chinh phục quá khứ, để tống xuất những hồn ma. Đứng trên sân khấu êm tĩnh của thính đường, chợt ý nghĩ đến với tôi dường như rằng chúng ta quả xây dựng những đài tưởng niệm này để quên đi, như học giả Jame Young cho là vậy.<sup>12</sup> Nhiều người trong chúng ta muốn quên đi những phức tạp của quá khứ, cũng như là những kinh hoàng của nó. Chúng ta ưa thích một nơi chốn sạch sẽ, được chiếu sáng đưa ra những loại trật tự của kí ức được cống hiến trong những ngôi đền của nhà nước, nơi đường phân ranh giữa thiện và ác là minh bạch, nơi các câu chuyện có luân lí dễ nhận ra, và nơi chúng ta đứng về phía nhân tính, những căn hầm bên trong sáng ngời. Nhưng ngay cả khi chúng ta tưởng nhớ người chết, có lẽ điều chúng ta muốn quên đi hầu hết là cái chết. Chúng ta muốn quên đi những hồn ma chúng ta sẽ trở thành, chúng ta muốn quên rằng những bầy đoàn người chết con số vượt trên hàng ngũ của những người sống, chúng ta muốn quên đi rằng chính là những người sống, hệt như chúng ta, đã giết những người chết.<sup>13</sup> Chống lại cái sự bất cân xứng này giữa người chết và người sống, những công nghệ về kí ức của những xứ sở lớn và nhỏ, của những quyền lực mạnh và yếu, nỗ lực chống lại những hồn ma. Những nền công nghệ này chuyển những hồn ma thành đầy ý nghĩa và có thể thông hiểu khi nào khả dĩ qua các câu chuyện, và loại trừ chúng khi nào cần thiết. Tuy vậy, trong hầu hết các trường hợp, những nền công nghệ về kí ức tránh né chúng. Con số những nơi chốn ở đó người sống nhớ người chết chắc chắn phải bị vượt qua bởi con số những nơi mà người chết bị quên đi, những nơi mà thậm chí không có lấy một viên đá đánh dấu những kinh hoàng của lịch sử, những nơi, như Ricoeur nói, có “những nhân chứng không bao giờ hội ngộ với một quan chúng có công năng lắng nghe họ hay nghe thấy được những gì họ phải nói ra.”<sup>14</sup> Nhưng những gì lôi cuốn sự chú ý của chúng ta là những đài tưởng niệm và tượng đài kia, những tháp kỉ niệm và những tấm bia kia, những sân diễu hành và những bãi chiến trường kia, những phim ảnh và tiểu thuyết kia, những ngày lễ hàng năm và những phút mặc niệm kia, những khoảng không gian bị thua về con số nơi người sống có thể chỉ huy người chết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đôi khi người chết xác quyết quyền uy của họ, trong những không gian được phong thánh về kí ức nhưng còn chưa bị công nghệ hoá trọn vẹn. Tôi cũng không cảm nhận những hồn ma ở Viêng xai nhưng tôi cảm nhận trên đường đi tới những cái hang kia, trên hành trình từ Phonsavan, nơi tài xế xe ôm bảo tôi là nên ngừng lại ở Tham phiu. Ở đây, trong một cái hang núi khác, một cuộc oanh kích bằng tên lửa của Mĩ đã giết mấy chục người dân thường. Tôi biết đến đó nhờ cuốn sách hướng dẫn du lịch, tôi không chủ ý ngừng lại ở đây vì tôi không bị xúc động bởi triển vọng thêm một cái hang nữa, về những sự kinh hoàng sau quá nhiều hang và đường hầm mà tôi đã thấy rồi. Nhưng nó nằm ngay trên đường đi, vậy tại sao không ghé? Có một sảnh triển lãm, nhưng may thay tôi không thấy nó trên lối đi tới hang. Bỏ sót về trưng bày có nghĩa rằng tôi bỏ sót luôn sự tự sự quan phương muốn cố bảo tôi phải cảm nhận cái gì, và điều nó bảo tôi chẳng có gì gây ngạc nhiên, về những thường dân vô tội và về những người Mĩ vô lương tâm. Những bậc thang và những tay vịn là những dấu hiệu đủ cho biết rằng cái hang đã được chuẩn bị cho du khách, mặc dù tôi là người duy nhất thuộc loại đó vào lúc này. Bốn cô nữ sinh tôi gặp trên lối đi lên núi không phải là du khách mà là người địa phương, đi tung tăng, cười rúc rích và dùng điện thoại di động để bấm những hình chụp cho chính họ. Tôi lên tới hang trước họ, một cái miệng đen ngòm qua đó một chiếc xe tải có thể lái vô. Ánh sáng ban ngày ném vào các kẽ hang được dăm thước nơi không có thắp sáng nhân tạo. Không có bậc thang, không có tay vịn, không có dây thừng nào để dẫn đường cho tôi qua nền hang gồ ghề, không giống như những cái hang giết người của Battambang, ở Campuchia. Cũng không có, như ở Battambang, một cái đài tưởng niệm hay một điện thờ; không có tranh, ảnh chụp, biển đề hay tưởng niệm nào; không có một bé trai nghèo đói hỏi xin làm kẻ dẫn đường thăm viếng. Ở Tham phiu, tôi ngồi một mình trong cái hang nơi công nghệ địa phương về kí ức, vốn đã mong manh, ngừng lại ngoài thềm. Tôi dò đường tới chỗ ánh sáng gặp cái đối nghịch của nó và tôi ngó vào tối đen nó đã là như thế nào với hàng trăm con người, tiếng ồn và hơi hám, cái âm u và cái kinh hoàng? Cái gì ở trong hư không bây giờ? Tôi đứng ở phía có mặt, đối diện một sự vắng mặt nơi quá khứ sống, cư ngụ là những hồn ma, có thật hay tưởng tượng, và trong khoảnh khắc ấy tôi dã sợ hãi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Rồi tôi nghe thấy tiếng cười vang. Mấy cô gái đứng ở cửa hang, ánh nắng vẽ thành những đường viền, cố sao cho những hồn ma không chạm tới được ngay cả những ngón chân. Quay lưng với tất cả những cái còn lại không thấy đằng sau mình, tôi bước về bóng dáng mấy cô.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection13">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;">MĨ HỌC<o:p></o:p></span></b></div>
</div>
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 18pt; line-height: 25.68px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span></b>
<div class="WordSection14">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">7<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Về những nạn nhân và những tiếng nói<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">KHI CÒN LÀ ĐỨA BÉ CON, TÔI LUÔN NHẬN THỨC ĐƯỢC sự có mặt của người chết.<sup>1</sup> Mặc dù cha mẹ tôi theo đạo Công giáo không thực hành việc thờ cúng tổ tiên, họ vẫn giữ các hình đen trắng của cha mẹ trên bàn thờ và cầu nguyện Chúa trước các vị mỗi tối. Tôi biết ông nội bà nội và ông ngoại bà ngoại chỉ qua những ảnh chụp của họ, trong đó họ không bao giờ mỉm cười và giữ tư thế nghiêm túc. Trong thập niên 1980, tin tức về những ông bà của tôi đi vào cõi khác tới lần lượt từ người này tiếp đến người khác, cùng với những ảnh chụp đen trắng về những đám rước tang ở nông thôn qua một quang cảnh miền bắc u ám, những người chịu tang ăn mặc quần áo đơn sơ ở quê và những vành khăn trắng trên đầu, của những áo quan bằng gỗ hạ xuống những cái huyệt nông. Đến thăm viếng nhà của những người bạn Việt nam khác, tôi dừng lại để xem những ảnh chụp về thân quyến của họ, luôn không đổi chụp hình đen trắng. Mỗi hộ đều có những ảnh chụp này, những dấu hiệu thiêng liêng của việc chúng ta bị vương vất bởi quá khứ biểu hiện cho một nơi chốn đã mất, và trong nhiều trường hợp của những người đã mất. Đối với nhiều người tị nạn, áo quần trên lưng họ và những cái ví đầy ảnh chụp là những vật duy nhất họ mang theo với họ trên đường trốn chạy, “tấm ảnh gia đình ghì chặt vào lồng ngực/ Khi cả phần còn lại của thế gian thiêu đốt” (the family photograph clutched tight to a chest/ When all the rest of the world burns).<sup>2<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong miền đất mới lạ họ thấy mình ở đó, những tấm ảnh chụp này hoá thân thành những biểu tượng của chính những người thất lạc. Những ảnh chụp là những dấu ấn thế tục của hồn linh, kí hiệu hiển lộ nhất về hào quang của họ, cách thân thiết nhất nhiều người trong thế giới của các kẻ tị nạn sống với những người bị bỏ lại phía sau. Trong cuốn <i>Kẻ cướp Mà Tất cả Chúng ta đang Kiếm tìm/ The Gangster We Are All Looking For</i> của Lê Thị Diễm Thuý, bà mẹ của người kể chuyện giữ tấm ảnh chụp quý báu của mẹ cha mình an toàn trên rầm thượng. Khi nhà của họ bị phá huỷ để lót đường cho việc biến cải xóm lao động thành khu trung lưu, bà mẹ quên mang theo tấm hình chụp với bà trong lúc cả nhà cuống cuồng để cứu vớt đồ đạc. Ngắm cảnh căn nhà bị phá huỷ, bà mẹ gào to với hai thân đã mất, “Má/ Ba.” Người kể chuyện, một đứa bé con, lắng nghe mẹ cô khóc và nghĩ về thế giới như “hai con bướm đập cánh bên tai tôi. Lắng nghe ... họ ngồi trong rầm thượng, ngồi như vua chúa. Sáng lên trong tối, bị vùi chôn bởi trái cầu phá nhà. Những mẫu giấy bập bềnh trôi trên mặt biển. Không có một dấu vết máu me ở bất cứ nơi nào ngoại trừ ở đây, trong cổ họng tôi, nơi tôi đang kể bạn nghe tất cả chuyện này.<sup>3</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn sách của thuý, giống như nhiều văn viết, nghệ thuật và chính trị đề cập chiến tranh, tập trung vào vấn đề tiếc thương người chết, nhớ đến người thất lạc và cứu xét vị trí của những người sống sót. Vấn đề này là bệnh địch địa phương đối với người tị nạn, mà sự xa lìa gia đình và quê hương là một trải nghiệm phổ quát. Chung trong những người tị nạn là những kí và những câu chuyện về người chết, người thất lạc, và những người bỏ lại sau, những họ hàng bà con, bạn hữu, và đồng bào giáp mặt với những hậu quả mà những người tị nạn trốn thoát được. Trong một số trường hợp, người tị nạn thậm chí còn hưởng lợi từ việc kể lại về những hậu quả kia và những hồn ma của quá khứ họ. Việc nhớ trở thành thấm đậm với người chết, chở nặng với trọng lượng của họ, một hành vi liều lĩnh và gánh nặng. Như Nguyễn-Võ Thu-Hương nói “làm sao chúng ta sẽ nhớ hơn là chỉ chiếm hữu người chết cho lịch trình của chính chúng ta chặn trước những gì người chết có thể bảo cho chúng ta?”<sup>4</sup> Trong một trường hợp song song, Maxine Hong Kingston chụp bắt cái thách thức đạo đức đối với những nhà văn nói về những biến cố khủng khiếp khi bà mở đầu cuốn <i>Chiến sĩ đàn bà</i> bằng việc thân mẫu kể cho bà, “Con không được kể cho bất cứ ai những gì mẹ sắp sửa kể cho con,” một mệnh lệnh bị phá vỡ ngay trong hành vi lặp lại nó.<sup>5</sup> Nhà văn và nhân chứng giáp mặt với đòi hỏi đạo đức để nói về những điều mà những người khác thà là không nói về, hoặc nghe về, hoặc truyền vào kí ức dù cho khi làm như thế họ có thể làm trường cửu cái ám ảnh hơn là dập tắt nó. Suy nghĩ về một bà dì không tên mà việc tự sát là hậu quả của việc gia đình lơ là không chăm sóc và hàng xóm láng giềng lạm dụng, Kingston nói, “Tôi không nghĩ rằng dì luôn luôn muốn điều tốt cho tôi. Tôi đang kể về dì, và dì là một trường hợp tự sát do phẫn hận, tự trầm mình trong nước giếng. Người Trung quốc luôn luôn bị hoảng sợ vì người chết đuối, oan hồn khóc lóc, mái tóc xoã ra và da trướng lên, âm thầm chờ đợi bên dòng nước để kéo người xuống thế mạng.”<sup>6</sup> Như tất cả nhà văn nói về hồn ma, Kingston cư ngụ trong lãnh thổ nặng trĩu của người thế mạng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối với những người dân Đông nam Á sống qua cuộc chiến, những câu chuyện ma dễ xảy tới, như nhà viết hồi kí Lệ Lý Hayslip kể lại:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chúng tôi thấy tự thân cầu nghện thường hơn, cố gắng để làm lắng dịu những tinh thần bực bội của tất cả những người bị hạ sát quanh chúng ta.... Rồi những người lính bị hạ sát thường diễu quanh nghĩa trang nữa, nhưng hễ khi nào bọn con nít chúng tôi tới gần, họ lại tan biến vào màn sương. Ban đêm, gia đình tôi thường ngồi quanh ngọn lửa và kể chuyện về người chết.... Do đó tôi bắt đầu nghĩ về cõi siêu nhiên—về thế giới của tinh linh và những thói quen của các hồn ma—cách thế mà những người khác có thể nghĩ về đời sống trong những thành phố xa xăm hoặc trong những miền đất lạ lùng bên kia biển. Trong sự khám này, về sau tôi mới thấy rằng không phải chỉ có một mình tôi.<sup>7<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự xuất hiện của những hồn ma như thế này trở thành một vấn đề về công lí, theo nhà xã hội học Avery Gordon. Sự vương vất của họ đòi hỏi rằng “chúng tôi phải được tính đến với những người dường như không kể đến trong kí lục lịch sử hay công cộng.”<sup>8</sup> Điều đòi hỏi này đè nặng lên những người khảo sát hậu kết của cuộc chiến, như nhà xã hội học đồng bạn của Gordon, Yến Lê Espiritu, bà tuyên bố rằng chúng ta phải “trở thành những người kể chuyện ma.”<sup>9</sup> Nhưng nói về những hồn ma là một hành vi nguy hiểm, vì người kể chuyện phải đối đầu với những hồn ma này, hay khai thác họ, quay lại những hoàn cảnh định mệnh đã tạo ra họ. Làm như thế người kể chuyện phải chịu trách nhiệm cho chuyện kể của chị khi chị chiêu thỉnh người chết thay vì chỉ tuyên xưng sự tự do hành nghề của nghệ sĩ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những cứu xét đạo đức cho những người kể chuyện nói về người chết và hồn ma là đặc thù gánh nặng đối với những thiểu số, những kẻ nhỏ bé hơn về con số và quyền lực. Nghĩ về tự thân họ như là yếu ớt hoặc yếu hơn, những thiểu số có thể cũng bị cám dỗ để nhìn tự thân như là những nạn nhân, minh nhiên hoặc mặc nhiên. Đa số có thể nhìn thiểu số hay người khác như là một nạn nhân nữa, vì điều đó giữ thiểu số và người khác ở nơi chốn của họ, vai trò của họ để gánh chịu và rồi để được cứu bởi đa số có quyền thế. Là một nạn nhân là quyền lực che mặt cưỡng ép tính tội lỗi về phần người cứu hay người cảm thấy xót thương, nhưng nó cũng là một mánh lới diễn trên nạn nhân vì lợi lạc được giả thiết cho nạn nhân. Thấy tự thân chỉ như một nạn nhân đơn giản hoá quyền lực và xá miễn cho nạn nhân khỏi những nghĩa vụ về hành vi đạo đức trong chính trị, hình thái chiến tranh, tình yêu, và nghệ thuật. Là một nạn nhân cũng khép lại trước cái cơ may nắm giữ thực quyền, mà đa số không có khuynh hướng ban cho thiểu số và người khác, thay vì thế cống hiến cho họ việc hoá nạn nhân và tiếng nói, hai cánh cửa vào trong cùng cái bẫy. Đạo đức buộc chúng ta phải cứu xét quyền lực mà chúng ta nắm và sự tổn hại mà tự thân chúng ta có thể làm, thế lưỡng nan rằng khi chúng ta hành động hoặc cất tiếng, ngay cả trong sự phục vụ cho các hồn ma, người ta có thể là kẻ gây nạn nhân và nạn nhân, tính phạm tội và vô tội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Các nhà văn, các nghệ sĩ, và các nhà phê bình có thể giáng xuống nhiều loại đa dạng về tổn hại bằng quyền lực tượng trưng mà họ nắm giữ; vậy nên các thiểu số và những người bênh vực họ cũng có thể gây tai hại. Tổn hại là một hậu quả của sự cầm quyền, và ngay cả những thiểu số và những nghệ sĩ cũng có ít nhiều mức độ về quyền lực. Đề xuất về việc một thiểu số có thể làm cách nào giáng xuống tổn hại mà thừa nhận một thiểu số là một tác nhân có nhân tính và phi nhân, chứ không phải chỉ là một nạn nhân vô năng, một chủ thể thụ động trong lịch sử, hay một anh hùng được lãng mạn hoá. Nghĩ về các thiểu số như là có nhân tính và phi nhân làm phức tạp những thế đứng thông thường của một đa số mắc đầy tội lỗi, trưởng thượng cũng như nhiều người bênh vực cho các thiểu số, cả hai thứ đó đều ưa nhìn thiểu số như là mang nhân tính. Vậy nên khi những người bênh vực cho các thiểu số nói với họ vực lên quyền lực, họ thường có ý muốn nói quyền lực được sử dụng như là đề kháng chống lại quyền lực lạm dụng, một hành vi giảm trừ rất lớn sự phức tạp hoá về luân lí và đạo đức. Khả tính của thiểu số sở hữu quyền lực với tất cả những hàm ý gây hoang mang và mâu thuẫn, bao gồm cái tiêu cực và cái tai hại có thể bị quên đi hay ngó phớt qua trong sự cám dỗ để nhìn thiểu số như là nạn nhân của quyền lực lạm dụng. Trong khi quyền lực của một thiểu số không tương đương với quyền lực của đa số, thiểu số phải tuyên xưng trách nhiệm về quyền lực mà nó quả có sở hữu, quyền lực nó phải có nếu nó có thể đề kháng và, rốt ráo, giải phóng tự thân. Trong quá khứ gần đây, phái Tả phương Tây, rất bén nhạy về tiếng kêu để đề kháng và giải phóng, đã có sự xa hoa là không thực sự hoàn thành cách mạng và vì vậy treo lại sự đối đầu với những gì nó nhằm tới cho những kẻ bị đoạ đày của Trái đất để có được quyền lực. Như thế, nếu có một điều mà những cuộc cách mạng ở Đông dương có thể dạy cho phương Tây, đó là sự đề kháng và sự giải phóng có những hậu quả không được thấy trước. Những kẻ đã bị thiệt hại có thể, khi có được quyền lực, lại làm thiệt hại người khác và tạo những hồn ma.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người Hoa kì gốc Việt nam cống hiến một thí dụ điển mẫu (a paradigmatic example) những vấn đề về việc phát lộ trên và về những hồn ma. Trong tất cả những sắc dân Đông nam Á ở Hoa kì, họ đã viết văn học nhiều nhất và có truyền thống biết chữ lâu dài nhất. Những chính sách thuộc địa của Pháp khuyến khích truyền thống này, với việc người Pháp ưu đãi người Việt so với người Campuchia và người Lào cho hệ thống quan liêu thuộc địa, một lối thực hành không thể tránh được bồi dưỡng một giai cấp biết chữ. Người Việt nam cũng hưởng lợi được từ việc bứng ra với cường độ cao hơn từ lớp dân chúng bị hoảng sợ của họ vào lúc kết thúc cuộc chiến, con số vượt xa những người tị nạn Campuchia và Lào. Cả trong hai hạn từ về ưu thế của con số và giáo dục biết chữ, người Việt nam ở Hoa kì là một dân số có kĩ năng hơn về chính trị sở hữu vốn liếng văn hoá nhiều hơn là người tị nạn Campuchia và Lào. Sản phẩm chữ nghĩa của họ vậy là có thể và nên được phán đoán bằng những tiêu chuẩn cao nhất về đạo đức, chính trị, và mĩ học, bởi họ có một số lợi thế để cân bằng với những bất lợi do chiến tranh sản sinh của họ. Vậy là văn học của họ phục vụ như một trường hợp trắc nghiệm lí tưởng về việc sự sử dụng của nạn nhân hoá và tiếng nói đã tiến tới thống ngự mĩ học về văn học thiểu số ở Hoa kì. Với mĩ học, tôi muốn nói cái quy trình do đó cái đẹp được sáng tạo và khảo sát, nó vốn, trong trường hợp của nạn nhân hoá và tiếng nói, khó tách biệt khỏi đề xuất về trách nhiệm đạo đức. Trong cõi kể chuyện về sắc tộc, sự ngại ngần về đạo đức và mĩ học để chạm trán quyền lực của người ta được thị hiện qua việc không kể về phía mình trong lúc báo cáo về những tội ác của người khác và những tội ác làm với nhân dân của chính mình. Nhưng chỉ qua việc kể về phía của mình đã tạo những hồn ma ra sao người ta mới có thể chấm dứt là một nạn nhân và đảm đương cái trọng lượng trọn vẹn của nhân tính, bao gồm cả gánh nặng về tính phi nhân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kể về người khác và chính tự thân chúng ta là hiểm nghèo, không phải ít nhất trong tất cả đối với những nhà nghệ sĩ chạm trán sự nạn nhân hoá vốn làm họ câm tiếng và sự ham say có được một tiếng nói hứa hẹn giải phóng họ. Tuyên xưng một tiếng nói—tức là nói rằng cất lên tiếng nói và nói vang—là nền tảng cho cá tính người Mĩ, hay người Mĩ thích tin tưởng là như thế. Người nhập cư, người tị nạn, người lưu vong, và người nước ngoài tới những bờ biển mới này có thể có một tiếng nói rồi, nhưng thông thường nó nói lên bằng một ngôn ngữ khác với tiếng nói phổ thông của Hoa kì, là tiếng Anh. Trong lúc những kẻ sống trong cái mà nhà nghiên cứu Werner Sollors một “Hoa kì đa ngôn ngữ” (“multilingual America”) nói và viết nhiều ngôn ngữ, Hoa kì như tổng thể, cái Hoa kì cai trị, tự hào về đơn ngữ dứt khoát (trenchant monolingualism).<sup>10</sup> Bởi thế, người nhập cư, người tị nạn, người lưu vong, và người nước ngoài chỉ có thể được nghe trong âm lượng cao tại nhà riêng của họ và trong những chỗ lõm mà họ tạt ra cho chính họ. Bên ngoài những bức vách sắc tộc này, giáp mặt với một Hoa kì thờ ơ, người khác phấn đấu để nói lên. Chị hắng giọng, ngại ngần, và thường nhất, là chờ đợi cho thế hệ kế tiếp được nuôi dưỡng hay được sinh ra trên mảnh đất Hoa kì để nói thay cho họ. Văn học Hoa kì gốc Việt viết bằng tiếng Anh theo cái chu kì này của sắc tộc từ im lặng tới lời nói. Trong đường lối đó văn học Hoa kì gốc Việt làm tròn chức năng cơ bản nhất của văn viết sắc tộc: phục vụ như minh chứng rằng bất kể điều gì đã đưa những người khác này tới Hoa kì, họ hay những con cái của họ đã trở thành được chấp nhận, dù cho có càu nhàu, bởi những người Hoa kì khác. Động thái từ im lặng tới lời nói này là hình thức của văn học sắc tộc ở Hoa kì, cái hộp chứa đủ mọi loại nội dung gây nhiễu. Sau tất cả, cái đã mang những người gọi là sắc tộc này tới Hoa kì thông thường là những trải nghiệm gian nan, và có nhiều hơn không là những trải nghiệm khủng khiếp và gây chấn thương.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chúng ta có thể nói rằng hình thức hay cái hộp là sắc tộc (ethnic), và những nội dung của nó là chủng tộc (racial).<sup>11</sup> Cái sắc tộc là thứ Hoa kì có thể đồng hoá, trong lúc cái chủng tộc là thứ Hoa kì không thể tiêu hoá. Trong huyền thoại Hoa kì, rốt ráo ra, một sắc tộc là cũng như bất cứ sắc tộc nào khác: người Ái nhĩ lan, người Trung quốc, người Mehico, và, rốt ráo, hi vọng, người da đen, là kẻ vẫn ở diềm ngoài của giới hạn định nghĩa và tuyến da màu của hi vọng sắc tộc tại Hoa kì. Nhưng cái chủng tộc tiếp tục làm xáo trộn và quấy nhiễu Giấc mộng Hoa kì (the American Dream), làm chệch đi Con đường Hoa kì (the American Way) khỏi con đường tiến bộ của nó. Nếu hình thức là sắc tộc và nội dung là chủng tộc, vậy cái hộp người ta mở ra trong những niềm hi vọng tìm thấy một cái gì thơm ngon có thể vẫn còn chứa cái thứ lạ lẫm kia, sai khác bởi hình thù và mùi hương, chối từ việc được tiêu thụ dễ đến như thế: chế độ nô lệ, sự bóc lột, và sự truất hữu, cũng như sự nghèo khó, sự đói khát, và sự bách hại. Trong trường hợp văn học Hoa kì gốc Việt, hình thức đã trở thành tinh tế về mặt mĩ học suốt năm mươi năm qua, nhưng nội dung—chiến tranh—vẫn có tiềm năng gây rối và bay hơi. Chủng tộc đã là quan trọng trong cuộc chiến này, nhưng việc nó đã là quan trọng tới chừng mực nào tiếp tục gây sự bất đồng ý kiến giữ người Mĩ và người Việt. Người ta có thể vạch ra một sự phân biệt ở đây giữa hai khuôn mặt của một xứ sở, Hiệp chúng quốc và châu Mĩ. Nếu Hiệp chúng quốc là thực tại và là hạ tầng cơ sở, vậy thì châu Mĩ là huyền thoại và bộ mặt ngoài. Ngay cả những người Việt nam đã từng chiến đấu chống lại người Mĩ cũng vạch ra tuyến này, kêu gọi những con tim và khối óc của nhân dân Mĩ để chống đối những chính sách của Hiệp chúng quốc/ Hoa kì và cuộc chiến tranh không mang tính Mĩ của nó. Còn về phía người Mĩ, họ cũng nhìn thấy tuyến phân biệt này, mặc dù chính xác nó mang nghĩa gì là một chủ đề còn tranh cãi xâu xa. Nhiều người Mĩ đã trải nghiệm và bây giờ nhớ cuộc chiến như một thứ bất công, ác độc phản bội tính cách của người Mĩ. Nhiều người Mĩ khác xem cuộc chiến ít phần như một sự phản bội và nhiều phần hơn như một sự thất bại của tính cách Mĩ. Nhưng một số những người Mĩ nghĩ rằng cuộc chiến biểu hiện một khuyết điểm nền tảng trong tính cách Mĩ, như một biểu hiện ở bình diện gan ruột của sự độc tôn da trắng diệt chủng, là một thiểu số.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Văn học Hoa kì gốc Việt như vậy là được công bố trong một xứ sở không có sự đồng thuận nào về việc đúc kết ý nghĩa của cuộc chiến này. Cuộc chiến đó là một sai lầm hay một thất bại? Một công cuộc cao quý nhưng có sai sót, được thi hành với thiện chí tốt đẹp nhất chăng? Sự thổn thức trần trụi của trái tim của đen tối chăng?<sup>12</sup> Nếu văn học Hoa kì gốc Việt có thể tránh né chiến tranh, thì nó có thể tránh né sự thách thức này về việc chạm trán với huyền thoại và những mâu thuẫn của Mĩ. Nhưng văn học ấy không thể tránh né cuộc chiến ấy, bởi vì văn học ấy không thể tách lìa khỏi tự thân dân chúng Hoa kì gốc Việt, vốn chỉ tồn tại vì cuộc chiến. Đối với nhà văn Hoa kì gốc Việt như là một nhà văn sắc tộc bị ràng buộc về chủng tộc, sự thiết yếu của việc nói lên, nói vang, và nói cho vẫn còn gắn kết với cái tên của dân chúng sắc tộc này. Cho dù con người này có thể muốn quên cái quá khứ chủng tộc của anh ấy hay chị ấy đến đâu đi nữa, nước Mĩ cũng không để cho cái người khác về sắc tộc này quên đi được. Đây là cái lịch sử mà nhà phê bình Isabelle Thuý Pelaud nói tới giá trị đặc trưng văn học Hoa kì gốc Việt như được định vị giữa những cực của lịch sử và lai tạo (hybridity).<sup>13</sup> Hoa kì hứa hẹn sự lai tạo cho những người dân mới đến của nó, giấc mơ trở thành một thứ gì khác trên đất Mĩ. Nhưng người Mĩ không thể tỉnh thức khỏi lịch sử của cuộc chiến này, là cái mà người Mĩ vẫn tiếp tục gợi lên hễ khi nào Hoa kì lại làm cuộc phiêu lưu mạo hiểm ở nước ngoài.<sup>14</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mỗi một nhóm sắc tộc được xác định về mặt chủng tộc tại Hoa kì có được cái lịch sử đáng kể của chính nó do đấy nó được người Mĩ nhớ đến. Những người da đen có chế độ nô lệ và đồn điền, và những di sản họ để lại trong màu đen và khu biệt cư (ghetto). Người Latino là thuộc cả hai châu lục Bắc Mĩ và Nam Mĩ nhưng họ chẳng phải là Bắc Mĩ và cũng chẳng phải là da trắng (ít nhất những người Latino như thoạt đến trước tiên trong tâm trí Mĩ), cuộc sống của họ giả thiết là được ghi dấu bởi những khu phố (barrio) nói tiếng Tây ban nha và biên giới. Những người Mĩ bản địa [Da đỏ] có sự diệt chủng, sự mất quyền sở hữu, và khu bảo tồn. Người Mĩ gốc Việt có cuộc chiến. Bất cứ văn học nào được định nghĩa về mặt sắc tộc đều được ràng buộc với cái lịch sử của nhóm sắc tộc ấy tại Mĩ bởi vì văn học gọi là sắc tộc là những hình thức của kí ức, bão hoà do những vấn đề đạo đức quanh việc nhớ về tự thân và người khác.<sup>15</sup> Một lần nữa chủng tộc là chìa khoá. Đối với những nhóm sắc tộc có thể trút bỏ sự dị biệt về chủng tộc, như là người Ái nhĩ lan vốn từng được miêu tả trong những phương tiện truyền thông Mĩ như là không thể đồng hoá được, hay như người Do thái từng bị xem như là bên ngoài ranh giới của xã hội được chấp nhận, tính sắc tộc trở nên, như nhà nữ xã hội học Mary Waters nói, một sự tuyển lựa (option), một quyền chọn (choice).<sup>16</sup> Những nhóm sắc tộc vẫn còn được ghi dấu, hay mang vết bởi chủng tộc cũng có những quyền chọn lựa, nữa, nhưng họ cũng chẳng có cách nào kiểm soát được về việc những người khác quăng cái sắc tộc của họ lên họ. Những quyền chọn lựa tạo bởi dân chúng bị định nghĩa bằng chủng tộc luôn luôn tranh chấp với những trông chờ cứng của những người Mĩ khác, đó cũng là một thực tại của thế giới chữ nghĩa. Ở đó, cái hộp của hình thức đảm đương cái tên của nhóm sắc tộc, chẳng hạn như Văn học Mĩ/ Hoa kì gốc Việt—hay Văn học Mĩ Việt (Vietnamese American literature). Tương phản lại, văn học Mĩ Ái nhĩ lan hay văn học Mĩ Do thái ít có tính hiển lộ hơn, với những nhà văn như John O’Hara, Mary McCarthy, Saul Bellow, và Philip Roth đầu tiên là những nhà văn Mĩ đã và thứ đến mới là những nhà văn sắc tộc, nếu có hề như thế. Họ có quyền chọn lựa để làm người da trắng mà những thiểu số chủng tộc không có được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Các nhà văn thiểu số biết rằng họ được dễ dàng nghe nhất ở Hoa kì khi họ nói về những biến cố lịch sử định nghĩa cho những dân chúng của họ. Những nhà văn này có thể nói về một điều nào đó khác, nhưng họ được tưởng thưởng cho việc nói về lịch sử và dòng giống của họ. Với một số người, lịch sử của sự dị biệt về chủng tộc của họ thấm nhuần trong họ một ham muốn nói lên về quá khứ của họ. Nam Lê chụp bắt được cái động lực của im lặng và tiếng nói trong chuyện của anh “Tình yêu và Danh dự và Thương xót và Kiêu ngạo và Từ bi và Hi sinh.”<sup>17 </sup>Một nhà văn tên là Nam đang theo học ở chương trình viết văn được truyền tụng như huyền thoại của Đại học Iowa. Anh không muốn viết về những trải nghiệm ở Việt nam, nhưng khi người cha tới thăm, anh quyết định viết câu chuyện về sắc tộc, dựa trên kinh nghiệm chiến tranh hiển linh của người cha. Người cha đã sống sót qua một cuộc thảm sát, và không chỉ là bất cứ một thảm sát nào, mà là biến cố kinh khiếp nhất của chiến tranh đối với lương tâm người Mĩ—vụ thảm sát Mỹ lai. Nam biết rằng anh không thể tạo một danh tiếng văn học cho chính mình bằng qua truyện ngắn này, nhưng khi anh hãnh diện khoe nó với cha, người cha đốt tập bản thảo. Thật trớ trêu, câu chuyện này đã mang Nam Lê được người ta biết đến. Viết câu chuyện sắc tộc tạo cái tên của anh trong văn đàn, thế nhưng sự cuốn hút của lịch sử và chủng tộc gây xao xuyến cả cho anh và cả nhân vật tên Nam. Nếu thế giới văn học cho phép những tác gia sắc tộc ở bên trong, cho dù là chỉ ở một góc, vậy chắc chắn điều này minh chứng rằng cái thế giới lớn hơn cũng có chỗ cho họ và nhân dân mà họ nói về và nói giùm cho. Đây có lẽ là sự căng thẳng gây xao xuyến nhất chạy suốt qua văn học Hoa kì gốc Việt. Mặt khác, khi văn học ấy nói về cuộc chiến và sự tổn hại cho người Việt nam, người Việt nam là những nạn nhân. Mặt khác, sự tồn tại của nền văn học ấy dường như minh chứng rằng nước Mĩ rốt ráo đã làm tròn lời hứa của nó về tự do, cho người Việt nam có được một tiếng nói. Những kịch bản vấn nạn này về việc là một nạn nhân hay có một tiếng nói đặt tác gia sắc tộc vào một tình huống bất khả thi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Truyện của Lê đặt định rằng là một tác gia sắc tộc viết những chuyện sắc tộc chẳng phải thực sự là giải thoát, vì trong khi một ổ chim cu có thể là nhà, nó rất bé nhỏ. Nhưng không phải chỉ vì sự hạn hẹp của tác gia bởi cái thế giới văn học và rộng lớn hơn mà chuyện kia chất vấn. Phản ứng của người cha minh hoạ một mối nguy khác, rằng tác gia sắc tộc có thể phản bội những người mà anh nói thay cho, và vì vậy xứng đáng không phải là đèn chiếu sáng mà là ngọn lửa thiêu. Thế giới văn học khát khao những bí mật và kêu gọi tác gia sắc tộc làm việc như hướng dẫn viên du lịch, đại sứ, dịch giả, và người trong cuộc, người chỉnh lí văn học toàn dụ sẽ trao truyền cái không được biết hương xa hay bí ẩn. Nhưng dân chúng sắc tộc có thể muốn giữ những bí mật của họ và cảm thấy rằng những câu chuyện và những đời sống của họ đang bị dùng sai trái vì lợi lạc của một tác gia vừa là một kẻ cắp và một người phản bội.<sup>18</sup> Sự căng thẳng giữa nhà văn sắc tộc và dân chúng sắc tộc cũng là một di sản của chủng tộc và sự bị chế ngự, vì chính một sự thiên lệch của những câu chuyện đã cưỡng chế sự so le giữa nhà văn và dân chúng. Những người Mĩ da trắng trải nghiệm sự thiên lệch này từ phía của người giàu có về mặt tự sự, vì họ kiểm soát việc sản xuất các câu chuyện, với văn học là một công nghệ chìa khoá của kí ức. Những làn sóng vô tuyến quảng bá phát thanh và truyền hình và những trang sách đầy những câu chuyện về người Mĩ thuộc giai cấp nổi trội, thảo luận trong mọi vẻ tính đa dạng và cá tính của họ theo kiểu Whitman. Và khi những người Mĩ này muốn biết về những người khác của họ, thông thường họ có thể tìm những câu chuyện mà họ muốn tin dùng, được viết ra để chiều theo những chờ mong của họ. Nhưng trong lúc những người Mĩ nổi trội tồn tại trong một biên chế về sự toàn thịnh tự sự với một sự quá lượng về chuyện, thì những người khác về sắc tộc và chủng tộc của họ sống trong một biên chế của sự khan hiếm về tự sự. Ít có chuyện tồn tại hơn về họ, ít nhất là những chuyện rời những chỗ lõm của họ. Không ngạc nhiên gì, cả công chúng Mĩ rộng lớn hơn và cả cộng đồng sắc tộc khi ấy đặt áp lực lớn vào số ít những chuyện và số ít những nhà văn kia hiện xuất để đứng trên sân khấu Mĩ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sức mạnh này định hình văn học sắc tộc nói chung và văn học Mĩ gốc Việt nói riêng, cung ứng cho chúng với một số nét đặc trưng về thể loại chung. Một là dấu hiệu của sự phiên dịch bên trong chuyện khi tác gia hay người tự thuật giải thích một nét nào đó về cộng đồng sắc tộc, như là ngôn ngữ, thực phẩm, phong tục, hay lịch sử của nó. Bởi những người bên trong của một cộng đồng sắc tộc đương nhiên không cần những điều này được giải thích hay phiên dịch cho họ, sự giải thích hay sự phiên dịch hàm ý một quan chúng gồm những người bên ngoài như nhà nữ phê bình Sau-ling C. Wong (Hoàng Tú Linh) lập luận trong trường hợp của nhà văn nữ có sách bán chạy nhất Amy Tan (Đàm Ân Mỹ).<sup>19</sup> Đôi khi sự đạo đạt với một quan chúng bên ngoài là minh nhiên như trong cuốn <i>Khi trời đất đảo lộn/</i> <i>When Heaven and Earth Changed Places </i>của Lệ Lý Hayslip, nơi đó bà nói trực tiếp với người Mĩ vào lúc mở đầu và lúc kết thúc, đặc biệt là những cựu chiến binh xoá cho họ bất cứ tính phạm tội nào mà họ có thể cảm nhận về cuộc chiến. Đôi khi sự đạo đạt là mặc nhiên như trong cuốn <i>Bông sen và bão tố/ The Lotus and the Storm</i> của Lan Cao. Chỉ lấy riêng một ví dụ, nhân vật Mai kể lại một hồi đoạn từ trong tác phẩm kinh điển <i>Truyện Kiều/ The Tale of Kieu</i> và nói rằng “Mọi trẻ em trong nước chúng tôi đều lớn lên với truyện này.”<sup>20</sup> Người ta không phải giải thích một sự kiện như thế cho những đồng bào của mình, chỉ là cho những ai không lớn lên với nó. Trong sự phiên dịch như thế này, các tác gia có thể nói thay cho cộng đồng với những người không thuộc cộng đồng, một quyền lực có thể được tưởng thưởng lớn lao bằng sự xuất bản, bán sách, các giải thưởng, và những sự hoan nghênh. Nhưng trong một biên chế của khan hiếm về tự sự và thiên lệch, những người với quyền lực thực sự là những người bên ngoài (đối với văn học sắc tộc) lại là những người bên trong của công nghệ văn học: những đại diện, nhà biên tập, nhà xuất bản, nhà điểm sách, nhà phê bình, và độc giả đòi hỏi rằng những sự việc được dịch cho họ. Nhà văn sắc tộc là người làm công của công nghệ văn học, một địa vị san sẻ với hầu hết nhà văn Mĩ. Là một người làm công không nói hết mọi điều vì nhà văn nhưng nó nói nhiều, quan trọng nhất là về sự chọn lựa mà mọi nhà văn phải giáp mặt: nhìn tự thân như những cá nhân làm việc riêng tư cho nghệ thuật (ngay cả khi nghệ thuật ấy trở thành một hàng hoá), hay nhìn tự thân như thành phần của một cộng đồng lớn hơn, tưởng tượng trong sự đoàn kết dù cho viết một mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Liên quan với dịch thuật, một nét thể loại khác nữa của văn học sắc tộc là sự khẳng định. Các dịch giả khẳng định những ai mà họ phục vụ, bởi vì trong khi các dịch giả phục vụ cả hai phía của mối tương quan dịch thuật, phía quan trọng nhất là phía trả tiền. Chính xác, là bao nhiêu, người yêu cầu về việc dịch có thực sự muốn biết chăng? Dịch giả có làm dịu bớt cái đòn của bản dịch không? Dịch giả có làm im lặng những gì không trả tiền chăng? Những loại tế nhị và xuất sắc nhất khẳng định là vô hình, quá ăn sâu đến nỗi cả hai bên người khẳng định và người được khẳng định đơn giản đều coi là đương nhiên những gì đang được nói. Phiên bản mặc nhiên của khẳng định trong văn học sắc tộc ủng hộ Giấc mộng Mĩ, Lối sống Mĩ, và chủ nghĩa ngoại lệ Mĩ, niềm tin rằng bất kể nó tồi tệ đến đâu ở đằng kia, sự việc là tốt đẹp hơn ở đây. Nhưng sự ủng hộ đó xảy ra trong những câu chuyện chúng cũng phê phán những ý niệm Mĩ huyền thoại kia. Văn học Mĩ gốc Việt sẽ thường nêu lên sự thất bại của những lí tưởng Mĩ trong suốt cuộc chiến, trong khi đồng thời khẳng định nước Mĩ đã cứu vớt những người tị nạn khỏi cuộc chiến đó ra sao. Sử gia Nguyễn Phương gọi thao tác này là “chủ nghĩa quốc gia tị nạn” (“refugee nationalism”), nơi người tị nạn cảm thấy ràng buộc với nước Mĩ cả trong sự phẫn hận vì bị phản bội và tri ân vì được cứu.<sup>21</sup> Sự thất bại và chủ nghĩa lí tưởng là một thành phần thiết yếu của quyền năng về ý hệ của Giấc mơ Mĩ, Lối sống Mĩ, và chủ nghĩa ngoại lệ Mĩ, tất cả những thứ đó tuyên cáo rằng trong khi người Mĩ có thể chao đảo, họ luôn luôn nỗ lực, với bằng chứng tối hậu hiển nhiên trong việc người Mĩ cho phép những người khác cất lên tiếng nói ra sao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trường hợp này có thể lập luận rằng đa số văn học Hoa kì gốc Việt dấn mình vào chuyện ủng họ loại tự tôn này của người Mĩ, một phần qua những gì nó miêu tả và nhiều hơn nữa nó không nhắc tới hay phê phán. Triết gia Ludwig Wittgenstein viết rằng “điều gì chúng ta không thể nói được chúng ta phải cho qua trong im lặng,” và sự im lặng trong văn học Hoa kì gốc Việt là về cách mạng.<sup>22</sup> Trong khi phần nào văn học Hoa kì gốc Việt nhắc nhớ người Mĩ rằng người Việt đã là nạn nhan, phần lớn này đã bỏ qua về cách nào, đó là một trong những đường lối quan trọng nhất để vượt qua sự nạn nhân hoá. Phần lớn văn học này an định với việc có một tiếng nói, nó cho phép các quốc gia phê phán hoa kì, với một mức độ. Nhưng ngay chính việc tồn tại của sự phê bình ấy chứng tỏ rằng xã hội Hoa kì cho phép họ lên tiếng, chừng nào họ cho qua một số sự việc nhất định trong im lặng. Đề cao sự tuyên xưng về tiếng nói trên hành vi nổi dậy, văn học này tự chích ngừa cho nó chống lại việc mối đe doạ triệt để đối với huyền thoại Mĩ. Chủ nghĩa cộng sản làm quấy nhơ cách mạng đối với hầu hết người Mĩ gốc Việt, và cách mạng vốn sẵn là một đề tài khó cho họ nêu lên ở Hoa kì, là nước chỉ chấp nhận một cuộc cách mạng, của chính nó, bây giờ đã hoá thạch môt cách an toàn. Cách mạng tồn tại như chân trời đối với phần lớn văn học Hoa kì gốc Việt, bị cấm kị ở Hoa kì, bị khép lại từ trước ở Việt nam. Điều gì còn lại hoặc là một sự oán hận quay về quá khứ chua cay, có cơ nhiều hơn được nói đến trong loại văn học mà người Mĩ không thể đọc, viết bằng tiếng Việt, hoặc là ước vọng về hoà giải và khép lại. Hoà giải và khép lại trội bật trong phần kết những cuốn sách của Hayslip và Cao và trong văn học minh nhiên trong sự khẳng định của nó, như trong tuyển lập luận văn của Andrew Lâm, <i>Perfume Dreams: Reflections on the Vietnamese Diaspora (Mộng thơm: Suy tư về sự phân tán Việt nam).</i> Ở đây người Việt kiều—người Việt nam ở hải ngoại—thể hiện khả tính của Hoa kì, một số kiểu mẫu thành công quay về Việt nam như một loại Siêu nhân/ Supperman, phô trương sự giàu có của Mĩ mà người Việt nam có thể đã có được, nếu không vì chủ nghĩa cộng sản.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vị thế chính trị của văn học Hoa kì gốc Việt trên quang cảnh của Mĩ như một nền văn học về phiên dịch và khẳng định có thể được mô tả tốt nhất như là chủ nghĩa tự do chống cộng. Như Yến Lê Espiritu nói, “Vắng mặt cách khác trong những thảo luận công cộng Hoa kì về Việt nam, những người tị nạn Việt nam trở thành hiển lộ nhất và có thể hiểu được nhất với người Mĩ như là những nhân chứng chống cộng, làm chứng về những sự tàn ác và sai sót của chính phủ Việt nam cộng sản.”<sup>23</sup> Trong văn học của những người tị nạn này hay con cháu của họ, có đức tin vào nước Mĩ cũng như nhân thức rằng nước Mĩ cần có sự che chở khỏi những bản năng xấu nhất của nó. Có sự đồng cảm với người khác, được nuôi bằng trải nghiệm qua sự đã là những người khác. Có một nhận thức về lịch sử, bởi vì những tác gia này được định hình bởi một lịch sử họ không thể quên. Có một sự đầu tư vào cá nhân, và giáo dục, vào ngôn luận tự do, và vào thị trường. Tất cả những động thái tự do này xảy ra trên bối cảnh của chủ nghĩa chống cộng, không phải loại cuồng dại, mị dân người ta thấy trên những đường phố của khu Little Saigon/ Sài gòn nhỏ, mà là loại chống cộng trí tuệ, hợp lẽ nó cho phép nói chuyện với những người kẻ thù trước đây, những chuyến quay về quê hương, và quan trọng nhất đối với độc giả Mĩ, khả tính về một sự hoà giải sẽ đặt cuộc chiến của họ vào nơi an nghỉ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự di chuyển từ quê nhà tới vùng đất tiếp nhận, như là những người tị nạn và lưu vong, và sau chót sự quay về và sự hoà giải đánh dấu nhiều phần của văn học này.<sup>24</sup> Đây là trường hợp trong cuốn <i>Catfish and Mandala/ Cá trê và Mandala</i> (2000) của Andrew X. Phạm, về một Việt kiều quay lại quê hương trong những năm đầu khó khăn của sự cải cách kinh tế trong thập niên 1990, hay <i>Cuốn sách về muối/ The Book of Salt</i> (2003) của Monique Trương, đi theo câu chuyện của một nông dân trẻ ở Việt nam thời thuộc địa Pháp di cư sang Pháp để trở thành người nấu ăn cho Gertrude Stein và Alice B. Toklas. Hay văn học được dựng trên những chỗ lõm sắc tộc như là Little Saigon, như trong cuốn <i>We Should Never Meet/ Chúng ta Chẳng bao giờ Nên Gặp nhau</i> (2005), về những cô nhi không có chon lựa nào trong việc được đưa tới Mĩ. Văn học tổng quát nổi bật bằng dấu ấn mạnh mẽ nói với nước Mĩ “Chúng tôi đang ở đây vì các bạn đã ở đó.” Những hàm ý của con dấu này không được bỏ qua, nhưng chủ nghĩa tự do chống cộng kìm hãm chúng bằng việc cho rừng chủ nghĩa cộng sản phải chịu trách nhiệm trước tiên về việc đưa Mĩ tới Việt nam. Giáo dục cũng đóng một vai trò quan trọng trong sự chế ngự những hàm ý này, đặc thù bởi nó đại diện cho lời hứa của Giấc mộng Mĩ. Giáo dục là cái hạ tầng cơ sở vô hình của văn học Hoa kì gốc Việt, hội nhập nó vào công nghệ văn học và phức hợp công nghệ-quân sự với những chứng minh thư quyền uy như văn bằng BA (Bachelor of Arts: cử nhân về nhân văn) làm vạch nền và tốt hơn là MFA (Master of Fine Arts: Cao học về mĩ nghệ, có dạy cả việc viết văn). Trong trường hợp chung, kiểu mẫu xưởng công tác củng cố một sự trung bình tính về thị hiếu, với một vị thầy dạy nghề hay nghệ sư hướng dẫn các sinh viên khi họ đọc và góp ý về công tác của nhau trong một sự chiếm hữu dân chủ của phiên họp phê bình và tự phê bình kiểm thảo của cộng sản. Như nhà văn Flannery O’Connor diễn tả, “quá nhiều người bây giờ có thể biết những chuyện ngắn có năng lực đến nỗi chuyện ngắn như một phương tiện đang bị nguy ngơ là có thể chết vì có năng lực. Chúng ta muốn năng lực, nhưng năng lực tự thân nó là chết người. Cái cần thiết là thị kiến đi cùng với nó, và thứ này bạn không có được từ một lớp viết văn.”<sup>25</sup> Năng lực này hay là tính trung bình phản ánh những giá trị của dòng chủ lưu của công nghệ văn học, hệ thống giáo dục, và xã hội Mĩ, trong khi củng cố tính chất hệ cấp của thế giới văn học. Văn bằng MFA bồi dưỡng một tiêu chuẩn về sự xuất sắc mĩ học, và văn học sản sinh từ nó, do đó có năng lực đạt tiêu chuẩn kia, là cái hầu như bằng định nghĩa, không thể đe doạ công nghệ văn học.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khi văn học Hoa kì gốc Việt trong tiếng Anh phát triển để đáp ứng cái tiêu chuẩn công nghệ này, duy nhất chỉ có một tác gia hiện xuất là người không có theo học ở trường cao đẳng hay xuất thân từ những giới ưu tú về chính trị hoặc quân sự, đó là Lệ Lý Hayslip. Hai cuốn hồi kí của bà cũng được viết chung, điều này có thể xem tương đương như là bị xấu số trong thế giới văn học. Tác phẩm của bà có thể thiếu “năng lực” như được định nghĩa do tiêu chuẩn cong nghệ văn học, nhưng nó sở hữu thị kiến vĩ đại—dù ta có đồng ý hay không với thị kiến ấy về nhân tính và hoà giải—là thứ mà biết bao tác phẩm văn học thiếu sót. Bên ngoài những lịch sử bằng lời và bên cạnh cuốn <i>Sách về muối</i>, sách của bà cũng là tác phẩm quan trọng duy nhất đặt tiêu điểm cuộc sống vào một nông dân. Phần lớn nền văn học kia đặt trung tâm vào những người thuộc các giai cấp chính trị, thương gia, quân sự, quan lại, ưu tú, hoặc trung lưu, tất cả đều hàm ý một bối cảnh giáo dục được nâng cao ở Việt nam cho những nhân vật chính hoặc cha mẹ của họ. Địa vị được nâng cao này định hình quan điểm về thế giới của những nhân vật chính—có thể nói là thị kiến của họ—và việc giàn dựng các truyện cũng như việc chúng có thể dẫn tới một chủ nghĩa tự do chống cộng một khi họ di chuyển sang Hoa kì (hay một khi những nhân vật chính được sinh ra hay nuôi dưỡng ở Mĩ đến được với ý thức). Được biết rằng đa số tuyệt đối người Việt nam là nông dân, thật mỉa mai là hầu hết tất cả văn học ấy đặt tiêu điểm vào những giai cấp ở bên trên nông dân. Sự mỉa mai này đặc biệt rành rành khi độc giả người Mĩ dựa vào một nền văn học Hoa kì gốc Việt được sản sinh bởi một giai cấp thị dân, có học bảo cho họ một điều gì về lịch sử và văn hoá của xứ sở ruộng đất và nhân dân nông dân mà cuộc chiến đã tranh thủ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi những người Hoa kì gốc Việt đa dạng về mặt xã hội kinh tế, những tác gia Hoa kì gốc Việt không đa dạng như thế, ít nhất là về giáo dục. Điều này đặc biệt hiển nhiên trong làn sóng văn học Hoa kì gốc Việt khởi đàu trong thập niên 1990 với <i>Catfish and Mandala</i> vào năm 2003 có thêm đà về <i>Cuốn Sách về muối</i> và cuốn sách <i>Tất cả chúng ta đều kiếm tìm</i>. Hayslip là tác gia Hoa kì gốc Việt hiển lộ nhất cho đến khi thế hệ trẻ hơn này tới, họ không giống bà, có thể tuyên xưng địa vị là tác gia. Họ đã thắng những giải lớn và được tiếp nhận rộng rãi từ công nghệ văn học, những tác phẩm của họ được coi là “văn học” trong một đường lối mà sách của Hayslip không có được. Trong khi chẳng những ai trong các tác gia này có được văn bằng MFA về văn viết sáng tạo, những người tiếp theo sau là có, như Aimee Phan và Nam Lê. Như Mark McGurl lập luận, chương trình MFA giúp việc định hình văn học Hoa kì sau Thế chiến II.<sup>26</sup> Văn học Hoa kì gốc Việt cũng không là ngoại lệ bởi là sự biểu hiện không phải là của người Mĩ gốc Việt nói chúng mà của tầng lớp có học nhất trong đó. Nếu việc sử dụng văn học cho tác gia văn học Hoa kì một tiếng nói, nó không ban một tiếng nói cho những người mà tác gia nói giùm cho, hay được nhận biết là nói giùm cho.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những dấu chỉ về giai cấp hiển hiện trong những điều mà văn học Hoa kì gốc Việt thường không đạo đạt (nông dân), cũng như một loạt các nét về phong cách chỉ dấu một sự lo âu của tác gia về việc là giới ưu tú có học của một thiểu số chủng tộc, vừa phẫn hận về và vừa tuỳ thuộc vào công nghệ văn học. Mối lo âu sáng nghĩa nhất liên can tới việc tiếng nói, những nhà văn có giáo dục ở bậc cao đẳng, đặc biệt là những người được nuôi dạy ở Mĩ, nhận thức về địa vị của họ như là những người có tiếng nói để nói về và nói cho những người Việt nam và/ hay những người Mĩ gốc Việt. Tiếng gọi này vừa là về tự thân (tức là làm sao mình trở thành người Mĩ) và vừa về việc viết về những người khác (những người, dù cho là khác, trông vẫn giống mình) vừa là một trách nhiệm và cũng là một gánh nặng, như Monique Trương tỏ lộ trong luận văn của chị về “Sự hiện xuất của Văn học Hoa kì gốc Việt.” Luận văn của Trương diễn ra đối lại với hai hành vi đáng kể về việc nói về và nói cho người Mĩ gốc Việt. Vào năm 1991, Robert Olen Butler thắng Giải Pulitze cho tuyển tập truyện ngắn của ông viết từ viễn kiến của người Mĩ gốc Việt mang tên là <i>A Good Scent from a Strange Mountan/ Bửu sơn kì hương.</i> Trước đó vào năm 1986, Wendy Wilder Larsen cùng viết một tập thơ với Trần Thị Nga, <i>Shallow Graves: Two Women and Vietnam/ Những nấm mồ nông: Hai người đàn bà và Việt nam.</i> Đối với Trương, cả hai cuốn sách này đều có vấn đề. Sự hoan nghênh dành cho tác phẩm của Butler nêu lên đề xuất về việc phải chăng các quan chúng Mĩ ưa nghe một người Mĩ nói hộ cho người Việt nam hơn là chính tự thân những người Việt nam (Trương không cứu xét phải chăng nhà văn Mĩ gốc Việt đơn giản chưa đủ hay vào thời gian đó để làm quan chúng Mĩ quan tâm). Trong trường hợp của Larsen và Nga, Trương dùng ẩn dụ về cánh cung (mã vĩ hay cần kéo) và cây vĩ cầm để mô tả mới quan hệ sáng tạo của họ, ở đó Larsen là “cánh cung hoạt động, phát sinh chuyện kể” trong khi Nga là khí cụ thụ động chống lại những hành vi văn học Mĩ này chiếm hữu hoặc đặt những tiếng nói Việt nam thành phụ thuộc, Trương tạo lời kêu gọi thuyết phục cho một văn học Hoa kì gốc Việt do người Mĩ gốc Việt viết ra.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự thúc giục cho việc từ đại diện và tự quyết là ăn sâu vào văn học sắc tộc nói chung. Nếu “sắc tộc” có bất cứ nghĩa gì trong tương quan với văn học, nó là một dấu hiệu của sắc tộc nói về và cho dân chúng sắc tộc. Nhưng những đề xuất Trương nêu lên về việc chiếm hữu và phụ thuộc hoá và quan trọng cho cả những người bên ngoài và những người bên trong. Tác gia sắc tộc như một người bên trong không được miễn dịch với những hiểm nghèo thấy được trong việc nói cho và nói về người khác, ngay cả khi những người khác của chính cộng đồng mình. <i>Cuốn sách về muối</i> của Trương kịch tính hoá những hiểm nghèo này và thể hiện chúng. Trong cuốn tiểu thuyết, người bếp nông dân nấu ăn cho Stein và Toklas—Bình—khám phá ra rằng Stein có bí mật viết về anh ta. Được nói hộ và nói về, anh đánh cắp cuốn sách ấy để trả thù. Khi miêu tả về những hành vi ăn trộm lẫn của nhau này, Trương tuỳ thuộc vào việc nói hộ và nói về Bình. Mối tương quan của tác giả với nhân vật hư cấu ở đây song song với mối tương quan của tác giả với một cộng đồng có thực. Liệu các tác gia Mĩ gốc Việt có cũng mắc vào cái hiểm nghèo của việc nói tiếng bụng (ventriloquy/ phúc ngữ) qua việc sáng tạo những nhân vật hư cấu cũng là khá xa cách với họ chăng? Nếu cây cần kéo của Larsen biểu diễn trên chiếc vĩ cầm của Nga, phải chăng Trương cũng làm điều như thế đối với Bình? Không, bởi vì Nga là con người thực sự trong khi Bình là nhân vật trong trí tưởng tượng của Trương. Những những hiểm nghèo của việc nói hộ và nói về người khác không bị xoá đi bởi vì người khác là hư cấu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong trường hợp của văn học sắc tộc, cái nhãn hiệu “sắc tộc” làm sụp đổ sự phân biệt giữa tác gia và nhân vật, vậy nên một tác gia sắc tộc sử dụng những nhân vật sắc tộc phần nào mang vẻ “chính hiệu” hơn là một tác gia phi sắc tộc làm cùng điều đó. Điều này hàm ý sự nghịch đảo: rằng một nhà văn sắc tộc viết về những người sắc tộc của mình là “tự nhiên” nhưng cũng bị hạn chế, trong khi một nhà văn viết về một dân chúng mà anh hay chị ấy không thuộc về có thể là chiếm hữu nhưng cũng là mang tính nghệ thuật trong một đường lối mà nhà văn sắc tộc không như thế—vì vậy có sự tôn trọng mà Butler đón nhận được. Bất kể những hiểm nghèo của tính chính hiệu, có lí do tốt để nghĩ rằng những tác gia sắc tộc nhạy cảm hơn trong việc miêu tả những nhân vật thuộc chính sắc tộc của họ, và rằng họ nên có cơ hội để làm như thế. Trong một biên chế về sự khan hiếm tự sự nơi sự đại diện văn học không thể tách lìa những đề xuất xã hội lớn hơn về công bằng (equity) và công lí (justice), những tác gia sắc tộc nên có cơ hội bình đẳng để đại diện cả cho tự thân và cho những nhân vật sắc tộc. Những nhược điểm với động thái thiết yếu này có hai mặt. Một mặt là sự tăng cường về tính chính hiệu, niềm tin rằng những tác gia san sẻ một bối cảnh với những người họ đại diện sẽ kể một câu chuyện trung thực hơn. Tuy nhiên, tính chính hiệu không loại trừ thuật nói tiếng bụng. Nếu những truyện ngắn của Butler xuất hiện với một cái tên Việt nam trên chúng, ít người sẽ muốn chất vấn về tính chính hiệu của chúng. Một trắc nghiệm thị hiếu mù về văn học với những cái tên của tác giả bóc khỏi bìa sách chắc hẳn sẽ minh chứng là tính sắc tộc của tác giả không thể xác định được từ nội dung. Nhưng căn cước và thân thể của tác giả là thích đáng bởi nghệ thuật tồn tại trong một thế giới xã hội nơi những người đọc và những nhà văn mang những thành kiến của họ tới hành vi đọc. Những tác gia sắc tộc cần nói cho và nói về những nhân vật sắc tộc, nhưng họ phải làm như vậy nhận thức về sự kiện rằng mọi văn học là một hành vi của thuật nói tiếng bụng, tuỳ thuộc, như nhà phê bình David Palumbi-Liu diễn tả, vào “việc giải thoát những người khác,” của ngay tính khác, với người đọc.<sup>28</sup> Thật hiểm nghèo để tuyên xưng một tính chính hiệu vốn tốt nhất cũng là hư cấu và tệ nhất là ảo tưởng, nhưng bởi vì chủng tộc bị cưỡng chế lên những tác gia sắc tộc, những tác gia sắc tộc là thiết yếu để đạo đạt điều kiện có trước, hay sự đau thương của chủng tộc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một nhược điểm khác cho quyền tác gia sắc tộc liên can tới sự phản bội. Trong thế giới hư cấu, Bình lấy trộm cuốn sách viết về anh và người cha của Nam đốt cái truyện đứa con viết về mình. Họ oán hận những miêu tả về họ bởi những tác giả bên trong những truyện này. Điều này hàm ý rằng các tác giả của những cuốn sách thừa cơ khai thác người ta qua việc kể những câu chuyện của họ, vừa trong mối tương quan với các nhân vật của học và các cộng đồng của họ. Phản bội do đó là một chủ đề có mặt khắp nơi trong văn học Hoa kì gốc Việt, mặc dù vì những lí do còn hơn là mang tính hình thức và chủng tộc. Phản bội là một phần luôn cả của lịch sử Việt nam, đặc thù trong kỉ nguyên của thế kỉ hai mươi gồm chiến tranh và cách mạng, khi chính trị khuyến khích những người thuộc các phe phái phản bội lẫn nhau, hay phản bội những thành viên của gia đình thuộc những xu hướng chính trị khác biệt, hay phản bội những bên nhất định hay toàn thể quốc gia. Nhưng như Lan Dương nói phản bội trong văn hoá Việt nam là mặc khác của cộng tác. Khía cạnh tích cực của cộng tác, hay hoạt động cùng nhau, là nền tảng đối với tác phẩm nghệ thuật và với việc xây dựng đất nước. Chiều kích tiêu cực của cộng tác được tìm thấy trong việc nó bị nhìn như một hành vi về lừa đảo, về làm việc với người nước ngoài để phản bội đất nước, một sự cáo buộc đặc biệt mông lung khi áp dụng vào phụ nữ, như nó quá thường được làm.<sup>29</sup> Giống như vậy, sự miêu tả của tác giả về người khác là một hành vi của cộng tác—minh nhiên như thế khi những người đó là những người khác “thực sự,” những người như Nga, và mặc nhiên như thế với những người khác hư cấu, như trong trường hợp của Trương và Lê. Hư cấu của họ cho thấy những gì có thể xảy ra khi những người khác được nói hộ cho lại không ham muốn sự cộng tác này. Tuy nhiên, qua suốt văn học Hoa kì gốc Việt, khía cạnh tích cực của cộng tác cũng có mặt. Nguyễn Quí Đức viết cuốn hồi kí của anh <i>Where the Ashes Are/ Nơi chốn tro tàn</i> một phần như một câu chuyện về thân phụ anh, xoay chuyển một thể loại hướng về tự thân thành một thứ về người khác. Andrew X. Phạm đi một bước xa hơn trong cuốn <i>The Eaves of Heaven/ Những đầu hồi của cõi Trời,</i> viết trong tiếng nói của thân phụ anh để miêu tả một người đàn ông hiếm khi thấy trong văn học Mĩ, người lính miền Nam Việt nam của một chế độ đã mất. Anh và thân phụ anh cũng cộng tác trong bản dịch cuốn nhật kí của Đặng Thuỳ Trâm thành <i>Last Night I Dreamed of Peace/ Đêm qua tôi mơ về hoà bình.</i> Ngay cả tự thân cũng có thể là địa điểm của cộng tác, như Lan Cao cho thấy trong <i>The Lotus and the Storm/ Bông sen và bão tố.</i> Một trong những nhân vật trung tâm có đa nhân cách, gây ra bởi chấn thương khủng khiếp, nhưng ngay cả họ rốt ráo cũng di chuyển từ tranh chấp tới hợp tác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự hàm hồ giữa cộng tác và phản bội trong văn học Hoa kì gốc Việt chỉ dấu về sự hàm hồ trong tự thân văn học. văn học Hoa kì gốc Việt là sự hợp tác trong mối tương quan của nó với văn hoá Mĩ. Văn học này dấn vào những chiến thuật về dịch thuật và khẳng định, làm tròn một vai trò nó san sẻ với văn học sắc tộc nói chung, văn học của sự đối lập trung thành của Hoa kì, đưa lại quá khứ để đặt nó yên nghỉ, hay toan tính làm như thế. Như vậy, văn học ấy có thể nêu lên cái quá khứ phiền nhiễu của chiến tranh và ngay cả cái hiện tại khó khăn của sự bất bình đẳng về chủ tộc, chừng nào nó còn hứa hẹn hay hi vọng về hoà giải và an trú. Nhưng những dấu hiệu của sự phản bội là rải rác suốt khắp văn học về đối lập trung thành, những sự phê phán nghiêm trọng tới nỗi chúng đe doạ những đường lối mà người Mĩ ưa nhìn chính tự thân họ. Có những lúc, cùng tác phẩm trưng ra những xung động hướng về cả cộng tác và phản bội, như <i>Bông sen và bão tố.</i> Tiểu thuyết này chấm dứt trên sự hoà giải giữa người Việt và người Mĩ nhưng nó cũng buộc tội người Mĩ về việc không học biết từ cuộc chiến tranh của nó ở Việt nam khi nó giao đấu những cuộc chiến tranh mới ở Trung đông. Vào những lúc khác sự phản bội được ngầm chỉ một cách chếch nghiêng, qua những đoạn tuyệt nơi quá khứ không thể bị quên, như trong cuốn tiểu thuyết bằng tranh <i>Vietnamerica/ ViệtMĩ</i> của GB Trần. Cuốn tự sự sôi nổi, tràn đầy màu sắc này kết thúc trong màu đen của một khoang máy máy khi những cánh cửa chở hàng khép lại với những người tị nạn kinh hoàng chạy trốn sự thất thủ của Sài gòn. Dòng thời gian của <i>ViệtMĩ</i> quả có tiếp tục vượt qua điểm này trong cốt truyện của cuốn sách với những người tị nạn chạy qua Mĩ và rồi sau cùng quy về Việt nam, nhưng cuốn sách kết thúc vào cung điệu này của sắc đen ngột ngạt gợi ý rằng việc mất nước của họ và sự phản bội của Mĩ sẽ luôn luôn đánh bẫy những người tị nạn Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi văn học Hoa kì gốc Việt tránh né cuộc chiến đang phát triển một cách chậm chạp, như có thể thấy trong văn viết của Bích Minh Nguyễn, sự khước từ thảo luận cuộc chiến có thể vẫn được nhìn thấy ngay trong ánh sáng của cuộc chiến.<sup>30</sup> Ở đâu đó cái xác kia vẫn tiếp tục thiêu đốt, như nhà thơ Galway Kinnell nói, và dù chúng ta quay mắt đi và giả bộ như chúng ta không ngửi thấy nó, cái mùi kia vẫn vưởng vất, cái bóng lập loè của nó thỉnh thoảng lại nhảy lọt vào tầm nhìn ngoại vi của chúng ta.<sup>31</sup> Cái mùi và cái bóng lập loè của cái xác đang thiêu đốt của chiến tranh vẫn còn ám ảnh văn học Hoa kì gốc Việt, như <i>Kẻ cướp Mà Tất cả Chúng ta đang Kiếm tìm</i> làm thành hiển nhiên. Người kể chuyện trốn bằng thuyền đi khỏi Việt nam và sống sót, nhưng người anh trai của chị thì không. Cái hồn ma của nó dõi bóng theo chị, trở thành một dấu hiệu của quá khứ không chịu đi mất. Phần tái bản của tác giả cho bản bìa mỏng năm 2004 còn làm sự ám ảnh rõ ràng hơn, kể lại rằng tên chị không phải là chính thật mà là tên của chị ruột. Tác giả và người cha chạy trốn trên một chiếc thuyền riêng còn người mẹ và người chị ruột đi chiếc thuyền khác, và sau khi được một tàu của hải quân Hoa kì cứu vớt, người cha đã lầm lẫn căn cước của chị bằng tên của người chị ruột khi điền giấy tờ. Khi gia đình đoàn tụ lại, người mẹ tiết lộ rằng chị của tác giả đã chết đuối ở một trại tị nạn, và yêu cầu người em gái—tức là tác giả—cứ giữ tên của người chị. “Mẹ tôi thấy sự lầm lẫn của cha tôi lại là một điềm may; nó cho phép một phần của chị tôi tới được xứ sở này với chúng tôi. Vậy nên tôi giữ cái tên của chị và mang nó như một trang phục đi mượn, một thứ trong đó mẹ tôi dồn vào cả hai đứa con gái, một đứa chết rồi và một đứa còn sống.”<sup>32</sup> Những hồn ma giống như thứ này cột buộc Việt nam với Hoa kì phải được vinh danh nếu văn học Hoa kì gốc Việt muốn thôi làm một nền văn học sắc tộc mà rốt ráo khẳng định nước Mĩ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Làm sao những hồn ma có thể được chiêu thỉnh lên không phải để thoa dịu họ và rồi lại gửi trả họ về thế giới bên kia, để mặc chúng ta với kiếp người của chúng ta, nhưng để họ sống trong hiện tại và để làm sinh động những kí ức của chúng ta với một sự phi nhân tính nhắc chúng ta nhớ về tính phi nhân của chính chúng ta? Không ngạc nhiên gì, những tác gia tránh không làm những khẳng định mặc nhiên về nước Mĩ là những người viết từ những bên lề của công nghệ văn học, được xuất bản bởi những ấn quán đại học hay những nhà xuất bản nhỏ hơn là bởi những công ty mậu dịch xuất bản quy mô. Nhà lí thuyết về nữ quyền đồng thời cũng là nhà làm phim Trịnh T. Minh-hà, chẳng hạn, đã tập trung không ngừng nghỉ vào việc làm trội bật cái quyền năng ảo tưởng rằng có được một tiếng nói. Tác phẩm được biết nhiều nhất của chị, là cuốn phim tài liệu <i>Họ Việt tên Nam (Surname Viet, Given Name Nam),</i> nêu cao những lời của phụ nữ Việt nam được phỏng vấn về những trải nghiệm của họ trong thời chiến và thời hậu chiến. Trong nửa phần đầu của cuốn phim tài liệu này, các diễn viên nữ đã trình diễn những lời này trong hình dạng của những người đàn bà kia, còn nửa phần sau tập trung vào những nữ diễn viên trong đời sống của họ khi xa rời máy quay phim. Phim tài liệu này phô ra cho thấy rằng những người đàn bà này là những nữ diễn viên chứ không phải là những người đàn bà thực thụ để chứng minh rằng những câu chuyện về phụ nữ Việt nam là những màn trình diễn, không phải sự kiện lịch sử. Cuốn sách của Trịnh tên <i>Đàn bà Bản địa Kẻ khác/ Woman Native Other</i> giải thích cặn kẽ sự hồ nghi của bà về tính mê hoặc của những tiếng nói chính hiệu. Bà vạch ra rằng, đối với những phụ nữ da màu, việc viết là một hành vi của đặc quyền bị nhuốm tính phạm tội về việc lệ thuộc vào sức lao động của những phụ nữ khác, hay việc nói thay cho những phụ nữ khác.<sup>33</sup> Việc viết nên là một hình thức về giải phóng cho nhà văn và cho mọi phụ nữ, thay vì chỉ là một hình thức chụp lấy những câu chuyện của những phụ nữ không thể kể chuyện của riêng họ. Để thực thi sự giải phóng này, Trịnh không dựa vào những quan niệm đơn độc về căn cước sắc tộc trong sự phục vụ cho một công nghệ văn học, trong việc chỉ là người Việt nam, nhưng thay vì thế vươn tới sự đoàn kết với các phụ nữ da màu, rút ra từ những văn viết của họ và nhấn mạnh rằng có một “Thế giới thứ Ba trong thế giới thứ nhất, và đảo lại.”<sup>34<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Đi theo cái trực quan ấy, tác phẩm <i>Love like Hate/ Yêu như Ghét</i> của Đinh Linh là tươi rói, đôi khi thô nhám, luôn luôn vô lễ, khi anh miêu tả, châm biếm, và phê phán cả Việt nam và Mĩ không ngừng nghỉ. Anh viết, “Sài gòn thường nhếch nhác nhưng chẳng bao giờ phiền muộn.” “Việt nam là một thảm hoạ, đồng ý, nhưng nó là một thảm hoạ được xã hội hoá, trong khi nước Mĩ—đối với nhiều người, cả dân bản xứ hay là không—là một ác mộng cô đơn.”<sup>35</sup> Lối văn viết hai lưỡi sắc cạnh này cứa vào cả hai bên để lóc trần cái hộp sắc tộc, từ chối khẳng định bất cứ thứ nào trong cả hai nước này, hay những thứ sáo mòn của chúng, như một người Mĩ gốc Việt hay một văn học sắc tộc triệt để hơn phải nên làm. Nhà thơ nữ Cathy Park Hong vạch ra cách thế thi ca thiểu số giáp mặt chính xác cùng những vấn đề được phác hoạ ở đây cho những nhà văn Hoa kì gốc Việt, bị mắc kẹt giữa dòng chủ lưu và rất tiền vệ:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thi ca chủ lưu khá là tàn độc trong việc tưởng thưởng cho những nhà thơ thiểu số an tĩnh đi thoa dịu cho tính phạm tội theo khuynh hướng tự do gần như của người da trắng hơn là thách thức nó. Họ ưa chuộng những nhà thơ của họ tán tụng hơn là gai góc, viết những thơ trữ tình thiết thân dễ hiểu, bóng mượt về gia đình và tổ tiên hơn là tạo những phê phán có tính quét sạch về định chế. Nhưng giới tiền vệ ưa thích các nhà thơ da màu cũng an tĩnh luôn, quan tâm tới những bài thơ ở đó chủng tộc—qua chủ đề và hình thức—là tình cờ, tốt hơn nên vô hình vô ảnh, hay ít nhất, cũng bị vùi chôn.<sup>36</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hong nhấn mạnh vào tầm quan trọng không thể trốn tránh được của chủng tộc trong thơ. Làm sao một tác gia có thể đạo đạt tầm quan trọng ấy? thay vì đơn giản bị mắc kẹt giữa hai thế giới, hay khoan khoái trong sự hoà nhập dịu kì của hai nền văn hoá, như công nghệ văn học trông mong một cách tiêu biểu về văn học sắc tộc, một nền văn học triệt để hơn có thể làm những gì?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một cách có thể trang trải với tính sắc tộc là dấn vào sự so sánh và lập tương phản xuyên biên giới, soi sáng những cuộc vận hành vượt biên của quyền lực và sự lạm dụng của nó, sự tham lam và những vận hành của nó. Một lối khác là phơi bày tính đại đồng gây nhiễu loạn của một sự phi nhân cùng san sẻ, hơn là chỉ có cái sáo ngữ làm ấm lòng của một nhân tính cùng san sẻ. Văn viết của Đinh Linh thi thố cả hai sách lược này. Tiếng nói của anh là trầy xước và cay độc, và thị kiến ba chiều không gian của anh về hai xứ sở của anh là bỉ ổi, buồn thảm, và tự sát. Trong khi văn học sắc tộc thường xoay qua những ẩn dụ tiêu hoá được về thực phẩm và khoa nấu nướng lai tạo, và nếu những nhà điểm sách về văn học sắc tộc cũng thường làm như thế, một độc giả của văn viết Đinh Linh hẳn sẽ lợi lạc hơn từ những ẩn dụ dơ dáy về những con đường song song—những con phố không có lề luật om sòm của Sài gòn, hay những con đường luồng phía dưới và những vỉa hè của nước Mĩ. Đây là nơi anh tìm thấy minh chứng về tính phi nhân của nhân tính, như được ghi lại trong trang mạng của anh, <i>Postcards from the End of America/ Những bưu thiếp từ Tận cùng nước Mĩ</i>, trong những lời và những hình chụp của anh dành cho sự kinh hoàng thế tục của hiện tại Mĩ: những người khốn cùng và những người nghèo khó, những người xấu xí với răng sâu và tóc rối, nồng nặc mùi thất bại và ô nhục, lảng vảng như những bóng ma vì chúng ta vừa sợ họ và vừa đồng thời từ khước không nhìn đến họ.<sup>37</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một nền văn học triệt để nỗ lực chống lại tính sắc tộc có thể với nhiệt tình vĩ đại và phẫn nộ công chính quay sang những phong cảnh nước Mĩ có những dân tị nạn và những hồn ma trú ngụ, nơi “bạo loạn là ngôn ngữ của những người không được nghe tới,” tiếng nói hăm doạ mà văn học sắc tộc quá thường khi làm dịu đi.<sup>38</sup> Tiếng nói hăm doạ này được nghe vang vang trong tập thơ <i>Sông I Sing/ Sông Tôi hát</i> của Bảo Phi, ở đó anh pha trộn trữ tình và tục tĩu. Những chủ đề của anh về chiến tranh, chủ nghĩa chủng tộc, và sự nghèo nàn là tục tĩu, những chủ đề khác của anh về dân tị nạn, người da màu và giai cấp lao động là xứng đáng với lối xử lí trữ tình. Trong bảng “tiểu sử tị nạn” (“refugeography”) của anh, chiến tranh giao người tị nạn nới nước Mĩ, nơi đó người tị nạn sẽ hội ngộ một chiến tranh khác, nếu có dịu nhẹ, trên những người nghèo trong các khu nội thành và những vùng chết của một chế độ chính trị tử vong.<sup>39</sup> Về những người dân tị nạn Việt nam bị khiến trở thành không nhà một lần nữa do trận Cuồng phong Katrina, anh viết rằng “Như thể xứ sở này chỉ cho phép chúng ta mỗi lúc một buồn đau. Các người, đã có cuộc chiến kia. Đó là mọi thứ các người có được. Câm. Đụ. Rối.”<sup>40</sup> Nỗi buồn đau và giận dữ của anh không chỉ nhằm hướng ngoại về nước Mĩ và còn hướng nội về những ai đã hấp thu chủ nghĩa chủng tộc và hình thái chiến tranh giai cấp đã được định hướng vào họ, nhập nội nó và theo về cùng phe những kẻ quyền thế. Khi ấy, điều gì xảy ra,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khi bạn không còn có thể bảo<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">là bạn đang giải phóng tự thân qua biểu lộ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">hay đang bán sự áp bức của mình.<sup>41<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự thách thức này có thể cào bằng vào bất cứ quốc gia sắc tộc nào ở nước Mĩ. Tác gia này phải nên hoang tưởng một cách chính đáng về việc bị mắc kẹt vào cái gọi là thế lưỡng nan định nghĩa của văn học sắc tộc, tức là chỉ nói về có một điều duy nhất, mối sầu đau duy nhất có thể sở hữu, khoác lên người, và được đem bán dạo. Trong khi công nghệ văn học nhìn cái khả năng kể chuyện của chính mình bằng tiếng nói của chính mình như một dấu hiệu của nhân chứng, nó cũng chỉ là một chỉ dấu của sự phi nhân tính, khi cả hai thứ tác gia sắc tộc và câu chuyện sắc tộc trở thành hàng hoá, được đem bán và bán đứng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một nhà văn có thể nào làm hơn việc trực giác những vấn đề trong việc có một tiếng nói và nói về sự nạn nhân hoá của chính mình? Trịnh T. Minh Hà phô cho chúng ta thấy một đường lối, chỉ tay về tầm quan trọng của sự hồ nghi (hướng về tính chính hiệu và tiếng nói) và sự đoàn kết (giữa những đàn bà, người bản địa, và người khác). Đinh Linh và Bảo Phi phô cho chúng ta thấy một lối khác, vạch hướng về tính đồng thời của nhân tính và phi nhân. Một số những nhà văn khác không phải là người Việt nam cung ứng một đường lối thứ ba, chiêu thỉnh Việt nam và san sẻ nỗi buồn đau và giận dữ của họ, điều đó giúp thắng vượt cái sách lược chia rẽ-và-chinh phục (divide-and-conquer) của kẻ áp bức. Ở đây James Baldwin nói về những Beo Đen (Black Panther), Việt cộng, và nước Mĩ:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Không gì bộc lộ suốt mặt những ý hướng thực sự của xứ sở này, trong nội địa và trên toàn cầu, bằng sự hung tợn của việc đàn áp, cơn bão của lửa và máu mà đám Beo đã bị cưỡng chế phải lãnh chịu chỉ thuần vì việc tuyên bố rằng họ là những người đàn ông—những người đàn ông muốn có ‘đất, bánh mì, nhà ở, giáo dục, quần áo, công lí, và hoà bình.’ Đám Beo như thế trở thành những người Việt cộng bản địa, biệt khu trở thành ngôi làng trong đó Việt cộng được che giấu, và trong những cuộc hành quân lục soát và tiêu diệt, mọi người trong làng đều đã trở thành bị tình nghi.<sup>42<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Baldwin chẳng phủ nhận mà cũng chẳng khóc than cho những lịch sử về chiến tranh và chế độ nô lệ vốn định nghĩa người Việt nam và người Mĩ gốc châu Phi trong mắt của người Mĩ. Ông không chỉ cư ngụ cái lịch sử được ban cho ông như một người đàn ông da đen. Ông gắn kết những lịch sử ấy, đem hai không gian dị biệt lại cùng nhau để cho sự thi thố về quyền lực Mĩ ở đằng kia trở thành sự khoáng trương hợp lí của quyền lực Mĩ tại đây—cái Thế giới thứ Ba ở bên trong Thế giới thứ Nhất, và đảo lại. Sự nạn nhân hoá không phải là một trải nghiệm cô đơn mà nó được san sẻ, đó là một điểm mà Susan Sontag cũng nêu ra khi bà phê phán rằng bao nhiêu nạn nhân xem đau khổ của họ là đặc quyền: “những nạn nhân quan tâm vào sự đại diện những đau khổ cho chính họ. Nhưng họ muốn đau khổ đó được xem như là độc đáo.”<sup>43</sup> Còn hơn thế nữa, “không thể dung thứ được khi đau khổ của chính mình bị đan bện với bất cứ ai khác.”<sup>44</sup> Sontag và Baldwin đồng ý rằng sự nạn nhân hoá phải được xem như hơn là một trải nghiệm bị cô lập hay độc đáo. Đau khổ có thể trở thành đoàn kết qua ý thức chính trị và cách mạng đồng thời, những đường lối duy nhất cho những người bản địa ở bên kia và ở ngay đây đương đầu với sức mạnh toàn cầu của cỗ máy chiến tranh Hoa kì, đầu tiên những người bản địa của một nơi chốn đặc thù phải học biết được rằng họ không phải là những người duy nhất bị hoá thành nạn nhân, rằng còn có những người khác san sẻ nỗi buồn đau của họ; sau đó họ phải chấm dứt việc tự đồng nhất hoá như là những nạn nhân duy nhất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vậy nên chính Baldwin nhấn mạnh rằng chiến tranh xảy ra không chỉ trên mảnh đất nước ngoài, dấn vào bởi những người lính chống kẻ địch hay các dân làng, mà còn trên đất Mĩ, diễn ra bởi cảnh sát chống lại những người da đen. Oscar Zeta Acosta cũng đưa ra cùng lời cáo buộc ấy cho những người Chicano [những người gốc Mehico ở Hoa kì] khi ông nói rằng “Chúng ta là Việt cộng của nước Mĩ. Tooner Flats [một khu nhiều dân Mehico ở, gần Los Angeles, bang California] là Mỹlai.... Chương trình Khó nghèo/ Poverty Program của Johnson, Phúc lợi/ Welfare của Roosevelt, Truman, Eisenhower và Kennedy, Chính sách Mới/ New Deal và Chính sách Cũ/ Old Deal, Biên cương Mới/ New Frontier cũng như cách mạng Mĩ của Nixon ... đây là những thứ làm đẹp thêm cho chương trình bình định của chính phủ.”<sup>45</sup> Nghèo khó và da đen hay Chicano là phải gánh chịu một sự chống nổi dậy cường độ thấp thỉnh thoảng lại bùng lên thành sự tấn kích toàn diện, như đã xảy ra với đám Beo, những người nhà nước cần phải đánh dẹp bởi vì đám beo đã thôi không nhìn tự thân chỉ là những nạn nhân và bắt đầu nhìn tự thân như những người cách mạng. Nhà văn Junot Díaz đồng ý rằng chiến tranh và sự tương nhập của những cuộc chiến tranh ở nước ngoài và những bi kịch trong nước là trung tâm cho đời sống Mĩ:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cái gọi là lời Nguyền của gia đình Kennedy là đến từ cái đéo gì? Về Việt nam thì sao? Làm sao nghĩ được cường quốc lớn nhất trên thế giới lại thua cuộc chiến thứ nhất của nó với một Việt nam thuộc Thế giới thứ Ba? Bạn có thể lưu ý rằng ngay khi Hoa kì đẩy mạnh sự can dự của nó ở Việt nam, LBJ [tổng thống Hoa kì Lyndon Baines Johnson], phát động lại phát động một cuộc xâm lăng bất hợp pháp vào Cộng hoà Dominica (28 tháng Tư, 1965). (Santo Domingo [thủ đô của Cộng hoà Dominica] là Iraq trước khi Iraq là Iraq). Một sự thành công quân sự tuyệt vời cho Hoa kì, và nhiều người thuộc cùng những đơn vị và những toán tình báo tham gia trong cuộc “dân chủ hoá” của Santo Domingo lập tức được đưa ngay bằng tàu tới Sài gòn.<sup>46</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong cước chú này từ cuốn tiểu thuyết <i>Cuộc đời kì diệu ngắn ngủi của Oscar Wao</i>, Díaz bảo chúng ta rằng người Mĩ có một thói quen xấu là đi xâm lăng những xứ sở khác. Kí ức Mĩ có thể quên cuộc xâm lăng vào xứ sở của ông ta, nhưng điều đó không ngăn chúng ta thấy được rằng sự xâm lăng Việt nam (như một số người Việt nam thấy nó như thế) không phải là một sự lầm lạc. Ít nhất Chiến tranh Việt nam có một cái tên, một căn cước; đối đầu với việc làm sao cuộc xâm lăng Cộng hoà Dominica chẳng có cái tên riêng nào, Díaz, giống như mọi nghệ sĩ nhìn vào chiến tranh, dấn vào sự tưởng niệm hoá. Ông bảo các độc giả rằng những nhân vật người dân Cộng hoà Dominica của ông sống trên đất Mĩ bởi vì chiến tranh mang họ tới đây, luồng dội ngược bằng con người của sự can thiệp Hoa kì. Khi chúng ta nhớ những cuộc chiến đã cưỡng bách người ta chạy trốn, thường khi vào vòng ôm của kẻ thực dân hay kẻ xâm lăng, khi đó chúng ta có thể nhìn thấy rằng câu chuyện dân nhập cư, cơ bản của văn hoá Hoa kì, phải thực sự được thấu hiểu, trong nhiều trường hợp như một câu chuyện về chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Những người mà câu chuyện di dân được giả thiết lưu kí lại là cuộc tranh đấu để trở thành người Mĩ vốn gian khổ nhưng rốt cuộc có tưởng thưởng, một sự chuyển hoá từ tang thương tới chính đạo, từ hoàn cảnh nạn nhân tới có được tiếng nói. quyền lực huyền thoại của cấu chuyện dân nhập cư làm người ta say sưa. Ngay cả khi người nhập cư nói rành rành về chiến tranh như là nguồn gốc của sự Mĩ hoá của họ, giống như Díaz và nhiều người khác, nhiều người Mĩ nghe họ như đang nói về những nhọc nhằn của việc làm một người Mĩ mới và những kinh hoàng của Cựu Thế giới. Trong khi không phải mọi câu chuyện chiến tranh đều dính líu tới những người nhập cư, và trong khi những câu chuyện chiến tranh không để lại sẹo cho mọi người nhập cư, một lãnh thổ mênh mông tồn tại nơi câu chuyện chiến tranh và câu chuyện nhập cư xếp chồng lên nhau. Cách li chuyện nhập cư khỏi chuyện chiến tranh làm nguội mát những lịch sử sục sôi của những người xa lạ mang những kí ức rối ren của những cuộc chiến tranh Hoa kì, tạo ra thế chỗ của chúng những tự sự chứa đầy tổn hại, thương tích, và căn cước. Các độc giả và các nhà văn thường khi tưởng tượng tổn hại, thương tích, và căn cước như những kết quả của tranh chấp văn hoá, bị giằng xé giữa hai thế giới hơn những gì chúng thường khi là, những hệ quả tai ương của chiến tranh, sự chiếm thuộc địa, và sự bóc lột, điều khiển bởi những lực lượng nước ngoài và những bạo chúa trong nước. Câu chuyện dân nhập cư quy ước làm ấm lòng, nhưng câu chuyện của dân nhập cư như là sự tổn hại phụ tuỳ bảo đảm mang lại sự giận dữ nhiều bằng những giọt lệ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhà văn được chỉ dấu như là mang tính sắc tộc hoặc chủng tộc, được phân loại và xem thường vì dấn vào “chính trị căn cước” (“identity politics”) phải không đơn giản chấp nhận hay phủ nhận cái từ miệt thị ấy. Làm như thế là bị bó buộc vào việc chấp nhận sự chọn lựa không thể được mà một xã hội thống trị được xây dựng trên màu da trắng ban cho những thiểu số của nó: là một nạn nhân hay là một tiếng nói, chấp nhận cái căn cước bé nhỏ hơn của mình hay là nỗ lực để không có một căn cước nào. Không có một căn cước nào hết là đặc quyền của giống da trắng, nó là cái căn cước giả bộ như không có một căn cước, nó phủ nhận cách nào nó bị cột buộc với chủ nghĩa tư bản, với chủng tộc, và với chiến tranh. Trong chừng mực sự nạn nhân hoá và những tiếng nói là hình thức đặc thù và không thể tránh của sự vong thân đối với các thiểu số, cũng như vậy da trắng là hình thức vong thân cho những người da trắng. Nạn nhân hoá và tiếng nói trở thành những chỉ dấu của dị biệt và căn cước đối với những thiểu số, trong khi da trắng trở thành sự vong thân không chỉ dấu, hiển hiện trong những trải nghiệm được giả thiết là phổ quát về cô đơn, li dị, buồn chán và vô kỉ cương (anomie), tất cả những thứ đó là những tổn phí gây ung thư của việc sống trong một xã hội tư bản chủ nghĩa mà lợi nhuận cũng tăng tiến theo màu da trắng. Nếu đúng rằng chính trị căn cước là việc nhìn vào lỗ rốn, vậy đó cũng là cái màu trắng của người da trắng và sự chỉ lo cho mình không thèm biết đến ai khác của những người đương quyền. Màu trắng này và quyền lực này vẫn còn không bị thách thức bởi loại chính trị căn cước thiểu số không gọi ra cái chính trị căn cước của những người da trắng hay nói lên sự thực với quyền lực của cỗ máy chiến tranh. Những thiểu số phải li khai khỏi những điều kiện mà một chế độ của da trắng cống hiến. Họ phải gọi lên sự nóng giận và phẫn nộ, đòi hỏi sự đoàn kết và cách mạng, phê phán màu da trắng, sự thống trị, quyền lực, và mọi bộ mặt của cỗ máy chiến tranh. Những người Đông nam Á phải kiên quyết rằng cuộc chiến định nghĩa họ ở nước Mĩ không phải chỉ là cuộc chiến của họ, mà là cuộc chiến tạo ra bởi những người da trắng, một cuộc chiến vốn không phải là một sự lệch lạc mà là một sự biểu hiện của một cỗ máy chiến tranh ưa thích rằng những người tị nạn nghĩ về những câu chuyện của họ như là những câu chuyện của dân nhập cư.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ngày là bé con, tôi luôn biết, dẫu cho mờ mờ, rằng những câu chuyện của cha mẹ tôi không phải là những câu chuyện của dân nhập cư, mà là những chuyện chiến tranh. Một số người lính chịu khổ hơn là cha mẹ tôi, nhưng cha mẹ tôi chịu khổ nhiều hơn những người lính phục vụ tại hậu phương. Những người lính ở hàng ngũ hậu phương này chẳng bao giờ bị bắn vào hay thực sự bắn súng, đe doạ bằng một trái lựu đạn, bị cưỡng bách phải chạy trốn, mất mát gần như tất cả mọi thứ, bị chia li với những người yêu dấu hàng mấy chục năm, như đã xảy ra với cha mẹ tôi và với bao người tị nạn và thương dân khác. Những câu chuyện của họ cần được kể ra, nhưng tôi luôn ngần ngại về việc kể chúng. Mẹ tôi nói, “Khủng khiếp, những điều khủng khiếp,” kể cho tôi một số điều, và từ khước không kể cho tôi những điều khác. Cha tôi nói với bà, “Bà kể như thế chưa đủ sao?” Tôi luôn luôn tự hỏi không biết những gì đã bị bỏ qua trong im lặng. Tôi muốn biết và cũng vừa không, nhưng sự hiện diện vắng mặt của cái bí mật là đủ, cái bí mật ấy là của họ, không phải của tôi. Tôi cũng chẳng biết những thế giới được gợi lên trong những tấm ảnh chụp đen trắng tới qua thư tín và ngự trên bệ lò sưởi trong căn nhà thời thơ ấu của tôi. Đây là những thế giới nơi những nạn nhân có thể là những người tạo ra nạn nhân, nơi những hồn ma có thể tội lỗi, và nơi những người sống sót có thể là phi nhân. Tôi có thể ăn trộm những chuyện của những nạn nhân, những hồn ma và những người sống sót kia, hoặc bịa đặt ra chúng. Nhưng nói hộ cho người khác là một khái niệm đơn sơ và không trọn vẹn. Tiếng nói và nhân tính và sự nạn nhân hoá không đủ để thấu hiểu trọn vẹn những gì đã xảy ra khi đó trong quá khứ, ở bên ấy. Vấn nạn của quá khứ luôn còn lại, sự vắng mặt mà tôi vừa không thể biết vừa không thể chia sẻ, sự im lặng đề kháng lại khiến tôi không thốt nên lời, những hồn ma từ chối phục sinh. Tôi hẳn liều số phận của người thế chỗ nếu tôi chỉ kể cái phần của câu chuyện hồn ma nhân tính hoá sự phi nhân của nó. Những hồn ma vừa không phải là người lại vừa là người và sự xuất hiện của họ bảo chúng ta rằng chúng ta cũng là như thế, nữa. Để thông hiểu số phận của chúng ta và của họ, chúng ta phải làm nhiều hơn việc chỉ kể lại những chuyện về hồn ma. Chúng ta cũng phải kể những chuyện về chiến tranh đã tạo ra những hồn ma và tạo chúng ta thành những hồn ma, những chuyện chiến tranh đã mang chúng ta tới đây.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection15">
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">8<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Về những chuyện chiến tranh chân thực<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">MỘT CHUYỆN CHIẾN TRANH LÀ GÌ, VÀ ĐIỀU GÌ tạo nên một chuyện chiến tranh hay? Câu hỏi liên quan đến cả nội dung của một chuyện chiến tranh và cung cách nó được kể, cái trước dễ đề cập hơn là cái sau. Cả hai bao gồm những gì chúng ta nghĩ về như là mĩ học, hoặc vấn đề của cái đẹp và sự thông giải về nó, vốn là điều bị khiến cho càng thách thức hơn khi được cứu xét liên quan tới chiến tranh. Một mặt, người nghệ sĩ phải chuyển tải cả những sự thu hút của chiến tranh, phải tìm ra đợc cái đẹp trong những cuộc diễu hành, những bộ quân phục, những huân chương, những vụ nổ, và vinh quang, toàn bộ thứ trang điểm được vẽ lên mặt của chủ nghĩa dân tộc, là một trong những biện minh hàng đầu cho chiến tranh trong thời buổi chúng ta. Mặt khác, người nghệ sĩ cũng phải đề cập tới sự moi ruột các thành thị, các thi thể, và các lí tưởng, phế liệu bỏ lại đằng sau chiến tranh. Mối tương quan của nghệ thuật với chiến tranh không phải là độc nhất, chỉ là cực đoan, vì ngay cả những khía cạnh thế tục nhất của đời sống cũng đều được đánh dấu bằng sự đồng thời của cái đẹp và kinh hoàng, nơi những thân thiết của thương yêu và phản bội được quan sát ở tầm gần. Để công bằng với cả cái đẹp và nỗi kinh hoàng của chiến tranh thật khó khăn ở bình diện kiêm luôn cả nội dung và hình thức, thế nhưng điều đó là thiết yếu. Người ta dễ dàng hơn khi rút lui về sự tiện nghi của việc đề cập nội dung của những câu chuyện chiến tranh, thế nhưng nếu ta nói về công bằng trong việc nhớ chiến tranh, ta cũng phải đồng ý rằng sự công bằng như thế cũng tìm thấy được luôn cả trong hình thức của tác phẩm nghệ thuật.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bắt đầu với nội dung, nhiều người trong nhiều nơi nghĩ về lính tráng và việc nổ súng khi họ nghĩ tới những chuyện chiến tranh, nhưng đó là một định nghĩa quá hẹp hòi. Những chuyện chiến tranh “Hay” bơm chúng ta lên, khiến máu chảy rần rần, kẻ “sự thật” về chiến tranh qua những trận chiến hoành tráng và những người lính hi sinh, cũng khẳng định sự cần thiết của chiến tranh. Lề lối hạn chế này của việc suy nghĩ về những chuyện chiến tranh là một trong những lí do tại sao nhưng cuốn phim phản chiến thường khi không thực sự là chống chiến tranh. Chúng tiếp tục đặt người lính ở trung tâm, và đề cao giá trị của chị hoặc anh ấy, như là anh hùng hoặc như phản anh hùng, thuyết phục ngay cả một số người xem miễn cưỡng phải đành chịu chiến tranh. Chúng phục tùng cái yêu cầu thụ động-hiếu chiến để “ủng hộ binh sĩ của chúng ta” dù cho họ chống đối chiến tranh, vì có kẻ vô ơn nào lại không khẳng định những người yêu nước này. Nhưng trong việc cung cấp uỷ lạo cho người lính, chúng ta cấp phép cho các chính trị gia, các tướng lãnh, và các người chế tạo vũ khí tiếp tục lối tu từ lừa gạt và khinh bạc của họ về việc ủng hộ binh sĩ. Lối tu từ này là lường gạt bởi điều nó thực sự cho phép là việc tạo chiến tranh triền miên. Nó là khinh bạc bởi binh sĩ thường không được ủng hộ khi họ về nhà, không được che chở hay che chở không đầy đủ khỏi sự u uất, chấn thương, không nhà, bệnh hoạn, hay tự sát. Một chuyện chiến tranh chân thực phải kể không chỉ về người lính mà cả gì và cả những gì xảy đến cho chị hoặc anh ấy sau khi chiến tranh kết thúc. một chuyện chiến tranh chân thực cũng nên kể về người thường dân, người tị nạn, kẻ địch, và quan trọng nhất là cỗ máy chiến tranh bao gồm tất cả họ. Nhưng khi những chuyện chiến tranh bàn đến những khía cạnh thế tục của chiến tranh, một số người có thể xem chúng là “chán ngấy” hay đơn giản thậm chí không phải về “chiến tranh.” Những nhận biết quy ước này về chuyện chiến tranh làm chúng ta mù loà với bản tính trải rộng của chiến tranh, vì những nhận biết này phân chia những người lính anh hùng dường như là những tác nhân hàng đầu của chiến tranh khỏi những công dân là những người thực sự khiến chiến tranh xảy ra và họ gánh chịu những hậu quả của nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Phơi bày ra cỗ máy chiến tranh thách đố một cách nền tảng những căn cước này của người lính, công dân, và những chiến tranh. Loại này về chuyện chiến tranh thừa nhận chiến tranh huy động ra sao toàn bộ cơ cấu chính trị, việc lảy cò súng khó có thể được nếu phần còn lại của thân thể khong can dự, tất cả những cơ quan và những bộ phận của nó hoạt động phối hợp với tâm trí, kí ức, tưởng tượng, và hoang tưởng. Maxine Hong Kingston diễn lại sống động cái thực tại rằng người lính không thể chiến đấu nếu không có sự hỗ trợ của toàn thể quốc gia trong truyện ngắn của bà mang tên “Người anh em ở Việt nam” (“The Brother in Vietnam”), từ cuốn sách <i>Đàn ông Trung quốc/ China Men</i> của bà”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bất cứ khi nào chúng ta ăn một thỏi kẹo, khi chúng ta uống nước nho ép, mua bánh mì (tổ hợp ITT [International Telephone & Telegraph: tổ hợp Quốc tế Điện thoại và Điện tín] làm cả bánh mì Kì diệu/ Wonder bread), thực phẩm gói trong túi mủ, là một cuộc gọi điện thoại, đặt tiền trong ngân hàng, lau chùi bếp lò, tắm giặt bằng xà bông, bật điện, để thực phẩm vào tủ lạnh, nấu nướng thực phẩm, chạy máy vi tính, lái xe hơi, đi máy bay, xịt thuốc trừ sâu, đó là chúng ta đang hỗ trợ những tập đoàn chế tạo những xe thiết giáp và máy bay ném bom, bom xăng đặc, thuốc khai quang, và bom. Cho việc dội bom trải thảm.<sup>1</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Từ các tấm thảm tới việc dội bom trải thảm, chiến tranh được đan bện vào cấu trúc xã hội. Gần như một công dân chẳng thể nào không là đồng loã, không tìm ra được chiến tranh dưới chân mình tại nhà hoặc ẩn giấu sau những tấm màn, như nữ nghệ sĩ Martha Rosler phô ra trong việc dựng ảnh của bà về một bà nội trợ người Mĩ kéo những tấm màn che để phơi lộ chiến tranh xảy ra ngay bên ngoài cửa sổ của bà, cuộc chiến tranh mà bà nhìn nhưng vẫn không chịu thấy khi bà dùng máy hút bụi những tấm màn của mình. Nghĩ về chiến tranh như một hành động cô lập được thực hiện bởi những người lính biến người lính thành khuôn mặt và thân thể của chiến tranh, trong khi thực ra anh chỉ là một thứ gắn thêm vào. Nếu chúng ta không nhìn nhận thực tại của chiến tranh, chúng ta cũng mù loà đối với nó như bà nội trợ kia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tưởng tượng chiến tranh chỉ qua quan điểm của người lính nghịch lí thay có thể không dẫn tới một chuyện chiến tranh chân thực, bất kể những gì tác giả Tim O’Brien lập luận trong chương “Cách nào Kể một Chuyện Chiến tranh Chân thực,” là tên của một chương trong cuốn <i>The Things They Caried/ Những thứ họ đã mang,</i> một trong những cuốn sách kinh điển văn học về cuộc chiến. Người kể chuyện trong cuốn sách hư cấu này, cũng mang tên là Tim O’Brien, phác hoạ những đường nét chính của chuyện chiến tranh chân thực:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chiến tranh là hoả ngục, nhưng điều đó chưa được nửa phần về nó, bởi vì chiến tranh là bí ẩn và kinh hoàng và phiêu lưu và can trường và khám phá và thánh thiện và xót thương và tuyệt vọng và mong mỏi và thương yêu. Chiến tranh là hư hỗn; chiến tranh là đùa vui. Chiến tranh là gay cấn; chiến tranh là nhàm chán. Chiến tranh làm bạn thành một người đàn ông; chiến tranh làm bạn chết. Những sự thật này là mâu thuẫn.<sup>2</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">O’Brien không nhắc đến rằng chiến tranh là trục lợi, dẫu cho nó cũng tốn kém. Đây là một trong những điều chân thực nhất mà một chuyện chiến tranh có thể kể, bởi vì lợi nhuận là một trong những lí do quan trọng nhất loài người vẫn cứ đánh những cuộc chiến tranh phi nhân. Để thông hiểu khía cạnh này của chiến tranh, ta phải ngó vào nó từ điểm thuận lợi cao nhất khả dĩ, như các siêu cường hiểu rằng với sự ham muốn của họ để chinh phục khí quyển và không gian. Ta phải nhìn bằng thị kiến vệ tinh nó có thể phô ra sự vận hành của những cỗ máy chiến tranh đại khối, không phải chỉ cái thị kiến giới hạn của một người lính mà đối với y chiếc xe thiết giáp có thể là cỗ máy chiến tranh to đùng nhất. Người lính ấy có thể kể một chuyện hay, và nó có thể là một chuyện chiến tranh chân thực nhưng nó là một câu chuyện vẫn bị giới hạn. Anh ấy hay chị ấy có thể nhìn xa tới đường chân trời, nhưng những cỗ máy chiến tranh có thể nhìn vượt ngoài đường chân trời, và bất cứ ai muốn kể một câu chuyện chiến tranh chân thực cũng phải làm như thế. Levinas nói, đạo đức học là quang học, nhưng chiến tranh cũng là quang học nữa như Virilio đã lập luận. Kể một chuyện chiến tranh chân thực đòi hỏi đúng loại về quang học toàn cảnh, một quang học về đạo đức và một quang học về mĩ học cho phép chúng ta nhìn thấy mọi người và mọi thứ can dự trong chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi nhiều điều O’Brien mô tả cũng là chân thực đối với một số trải nghiệm dân sự về chiến tranh, nói chung chúng ta không liên kết những người dân sự với những chuyện chiến tranh. Chẳng có mấy đùa vui và hưng phấn trong việc là một người dân sự bị mắc kẹt không tự nguyện vào chiến tranh (mặc dù nếu ta là một dân sự tình nguyện vào chiến tranh, như nhà ngoại giao, phóng viên, nhà thầu, người làm công tác cứu giúp, và vân vân, khi ấy đó là một câu chuyện khác có thể thân thuộc với chuyện chiến tranh của người lính). Đối với nhiều khán giả và độc giả, những chuyện chiến tranh phải ít nhất là đùa vui và hưng phấn, ngay cả khi chúng cố truyền thông cái tình tự bắt buộc rằng chiến tranh là hoả ngục. Những chuyện chiến tranh hay này dẫn dắt trẻ em trai gái mơ làm những người lính, nhưng không ai mơ về những giá phải trả của chiến tranh, hoặc là một người thường dân bị mắc vào trong một cuộc chiến, một cô nhi, một quả phụ, hay một người tị nạn. Trẻ em chơi trò lính có thể hoang tưởng về cái chết vinh quang, nhưng chắc là không bị đứt lìa thi thể, cưa tay chân, tâm trí nhiễu loạn vì phi pháo, chứng bệnh không thể giải thích và làm bại hoại, không nhà, loạn tâm thần hoặc tự sát, tất cả những thứ đó chẳng phải là những trải nghiệm bất thường cho binh sĩ và cựu chiến binh. Và liệu có bất cứ ai lại hoang tưởng về việc bị cưỡng hiếp bởi những người lính cướp bóc, là một hệ quả không thể tránh được của chiến tranh? Nếu chiến tranh làm bạn thành một người đàn ông, vậy cưỡng hiếp có làm bạn thành một người đàn bà chăng?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cưỡng hiếp là một chân trời khác của kí ức chiến tranh đối với nhiều người, dù cho nó là một trong những chuyện chiến tranh chân thực nhất kể từ bao giờ. Lần đầu tiên một bộ lạc con người giáng xuống việc giết người lên một bộ lạc con người khác, cưỡng hiếp rất có cơ đi kèm với nó. Cưỡng hiếp là một biểu hiện không thể tránh được của ham muốn giống đực tập thể thúc đẩy con người tới chiến tranh, bởi trong khi không phải mọi người lính đều là kẻ cưỡng hiếp mọi quân đội đều cưỡng hiếp. Bất kể tính cách thường xảy ra của cưỡng hiếp trong chiến tranh, ít người lại phong thần về cưỡng hiếp trên nhiều những đài tưởng niệm vô sinh kia hiến tặng cho chiến tranh thắng lợi. Chẳng có danh dự gì trong việc là một kẻ cưỡng hiếp và cũng chẳng vinh quang hay vui thú gì khi bị cưỡng hiếp, vậy nên những đài tưởng niệm dành cho những nạn nhân của cưỡng hiếp là hiếm hoi. (Đài tưởng niệm ở Nam kinh về vụ cưỡng hiếp thành phố này và những phụ nữ của nó bởi quân đội Nhật bản trong Thế Chiến II đứng trội bật như một tấm gương ngoại lệ.) Các quốc gia còn có cơ thừa nhận những vụ giết người mà binh lính của họ phạm vào hơn là những vụ cưỡng hiếp mà binh sĩ đã làm. Cưỡng hiếp gây lúng túng, phát lộ cực độ nhất về chiến tranh như một trải nghiệm hoa tình, một sự kích hứng, một cách để xuất tinh, mất dạy và đùa vui. Cưỡng hiếp là một trong những hệ quả không thể nói lên được của chiến tranh, bị phủ nhận trong những hình ảnh làm ấm lòng về các binh sĩ được gửi đến chiến tranh hay được chào đón vào ngày trở về được chào đón vào ngày trở về bởi những người vợ chung thuỷ và đám con yêu dấu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như nhà nghiên cứu nữ Judith Herman ghi nhận, cưỡng hiếp và chấn thương về tính dục cũng tổn hại cho các nạn nhân của nó như là những trải nghiệm về giao tranh, nhưng trong khi những người lính ít nhất còn được vinh danh về sự hi sinh của họ không có sự cứu hộ nào như thế được ban cho những người phụ nữ mà những người chồng, những người anh em trai và những người con trai này đã cưỡng hiếp. Những trải nghiệm của những người đàn ông bị đàn ông cưỡng hiếp thậm chí còn vô hình và vô thanh hơn thế nữa bất thường với toàn bộ khái niệm về chiến tranh như một nghi thức vượt qua về dục tính dị tính để thành nhân. Cưỡng hiếp huỷ diệt bất cứ những ý niệm nào còn vương vất về chủ nghĩa anh hùng, nam tính, và chủ nghĩa yêu nước, những khái niệm thoa dầu kia để giữ cho những hộp số của cỗ máy chiến tranh chạy trơn tru. Phùng Thị Lệ Lý kể lại câu chuyện chiến tranh chân thực này từ tầm nhìn của một cô gái được tuyển mộ vào lúc còn nhỏ tuổi để làm việc cho Việt cộng, bị buộc tội một cách bất công là đã phản bội họ, và rồi bị hai người trong số đó cưỡng hiếp như là trừng phạt. “Chiến tranh—những người đàn ông này—sau cùng đã nghiền tôi xuống làm một với đất đen, từ đó tôi không còn có thể tách biệt được nữa.”<sup>3</sup> Tới thời điểm này, chị đã bị nhốt tù và tra tấn bởi quân địch của những kẻ hãm hiếp chị, những người miền Nam Việt nam và những người Mĩ. Bị mắc kẹt giữa những lực lượng đối lập này, chị ý thức rằng lính tráng và đàn ông thuộc mọi phía “cuối cũng đã tìm thấy kẻ địch hoàn hảo: một cô gái quê kinh hoàng không ngừng và ngu xuẩn bằng lòng làm nạn nhân của họ như tất cả nông dân Việt nam đã bằng lòng làm những nạn nhân từ thuở khai thiên lập địa cho đến ngày tận thế!”<sup>4</sup> Để tạo nghĩa cho những gì xảy ra với chị, chị cùng viết hồi kí của mình dưới cái tên Lệ Lý Hayslip. Loại chuyện chiến tranh chân thực của chị, đặt tiêu điểm vào phụ nữ, trẻ em, nông dân, và nạn nhân, cũng như chấn thương rã rời của cưỡng hiếp, là chuyện chiến tranh chân thực ngoại lệ cưỡng bách người đọc phải ngắm nhìn cái kịch bản của việc bị cưỡng hiếp và sống để kể về nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong chuyện chiến tranh chân thực tiêu biểu hơn, người đọc không thấy chính mình như là đang trải qua việc bị giết hay bị hãm hiếp, chỉ là người chứng cho những hành vi như thế, vón có thể là một kinh nghiệm bàng hoàng. Những chuyện của Tim O’Brien gần hơn với quy luật này, một chuyện chiến tranh chân thực phản chiến thế nhưng vẫn có thể đồng hoá vào trí tưởng tượng của giống đực, yêu nước. Một cảnh được lặp đi lặp lại mãi, một trái mìn thổi tung một người lính vào một cây, để ruột gan anh lòng thòng từ các cành cho đồng đội đến tháo gỡ—ghê khiếp, nhưng có thể trông chờ, vì đây là chiến tranh, khi quay trở lại cảnh này, O’Brien đi theo luận lí của chuyện hồn mà đã được Hayslip đặt để. Bà viết rằng “người kể chuyện phải luôn luôn chỉ rõ nạn nhân đã chết như thế nào, thông thường trong chi tiết cặn kẽ.... Bởi vì cung cách chết ảnh hưởng lên kiếp sống của mỗi người giữa các tinh linh, người kể chuyện không được bỏ qua bất cứ chi tiết nào, đặc biệt nếu cái chết đã là đột ngột và bạo liệt.”<sup>5</sup> Người đọc là nữ hay nam thấy chính mình như là người lính đang ngắm nhìn việc này xảy ra, kẻ sống sót, không phải như người lính đã bị đứt lìa, tan ra nước, và biến thành một hồn ma, nếu người viết hay người đọc tin vào các hồn ma. Người đọc không đồng nhất hoá với những kẻ chết, những hồn ma, bởi vì khi ấy câu chuyện ắt kết thúc, trừ khi ta kể những chuyện của hồn ma. Trong loại hình của chuyện chiến tranh chân thực không phải là một truyện ma, người lính kể câu chuyện vẫn tiếp tục sống, có lẽ khổ đau, nhưng vẫn còn sống để làm chứng loại hình này của chiến tranh, là thứ chung thường nhất ở Mĩ và nơi khác, được cho vào ngoặc vuông do những cực điểm của cưỡng hiếp đối lại với vô vị, động năng dục tính của cỗ máy chiến tranh đối lại với bộ mặt ý hệ nhạt phèo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cả hai tồn tại ở những đường viền của kí ức chiến tranh, bởi cưỡng hiếp thật khó để tưởng tượng hay để nhớ, sự vô vị là quá nhàm chán để hồi tưởng. Phần lớn người Mĩ phục vụ trong quân đội suốt cuộc chiến chẳng bao giờ nhìn thấy giao tranh, phục vụ trên các con tàu, canh giữ các căn cứ, chuyển giao các hàng tiếp liệu đưa đẩy văn thư, bị kết án như là “bọn đụ má ở cấp bậc hậu phương” (“rear echelon motherfuckers”) trong cái tiếng lóng chuyên biệt phong phú bởi lính chiến đấu. Cái thuộc từ “cấp bậc hậu phương” nhằm để châm biếm sự hèn nhát cùng đặc quyền của những người này, và có lẽ cả sự ganh tị của lính chiến đấu, nhưng còn có điều khác lẩn khuất trong cái tục tĩu—ý thức mù mờ rằng chiến tranh đương đại là một công cuộc kinh doanh quan liêu và tư bản chủ nghĩa yêu cầu những thư kí chán chường, những quản trị viên vô hồn, những kẻ đóng thuế dốt nát, những giáo sĩ mâu thuẫn, và những gia đình khích lệ. Nếu chúng ta thấu hiểu rằng một cỗ máy chiến tranh là một hệ thống bàng bạc khắp nơi của tính đồng loã yêu cầu không chỉ quân sĩ tiền phương của nó mà luôn cả cái mạng lưới rộng khắp của nó về yểm trợ hậu cần, cảm xúc, và ý hệ, khi đó chúng ta ắt thấu hiểu rằng mọi chính trị gia và người dân sự hoan hô nỗ lực chiến tranh hay đơn giản chỉ đi theo với nó, từng người một và tất cả, đều là những kẻ đụ má cấp bậc hậu phương, bao gồm, chắc là, cả bản thân tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cái huyền thoại đá thuỷ tinh núi lửa (obsidian) về người chiến binh anh hùng cho phép bọn đụ má cấp bậc hậu phương tự coi mình như là những người yêu nước có dòng máu đỏ từ vùng đất trung tâm. Huyền thoại đó bị một vết thương chí tử trong cuộc hiến đối với người Mĩ, họ cố vá víu lại huyền thoại ấy bằng cách biến những người lính không được xem là những chiến binh anh hùng thành những chiến binh bị thương tích. Nhưng những người lính ngày nay không phải là những chiến binh theo cái nghĩa huyền thoại, nơi đó mọi người đàn ông tráng kiện đều có một mũi lao hay môt chiếc rìu trận tại nhà mình, sẵn sàng với lời kêu gọi ứng chiến. Thay vì thế người lính thông thường trong đội ngũ là một biểu hiện của kỉ nguyên hiện đại, không diện mạo, không tên, đồng thời vừa là một cá nhân lại vừa là một phần của đại khối, thay mặt cho toàn thể đất nước. một chuyện chiến tranh chân thực phải không chỉ là những gì xảy đến cho những người lính chiến đấu và ruột gan của họ, mà còn về quốc gia và ruột gan của nó, về việc chạy chiếc tủ lạnh của mình, nó có thể sử dụng một chất làm lạnh tạo bởi công ty Hoá chất Dow/ Dow Chemical, là công ty chế tạo Chất độc màu Da cam/ Agent Orange. Thứ hoá chất diệt cỏ này làm bạc nhược hàng bao nhiêu ngàn lính Mĩ và con cháu của họ, như chính phủ Hoa kì thú nhận, và còn làm hàng bao nhiêu người Việt nam cùng dòng giống của họ, như chính phủ Hoa kì sẽ không chịu thú nhận. Câu chuyện hàng ngày về việc mở chiếc tủ lạnh và ngó vào ruột gan của nó, chất đầy những kì diệu đóng gói trong bao bì bằng mủ của đời sống tư bản chủ nghĩa, cũng chân thực hệt như và có thể biện luận là còn làm xốn xang hơn chuyện về máu và ruột gan phập phồng của sự đứt lìa thân thể. Cái hàng ngày nhắc nhớ chúng ta rằng sự tục tĩu của chiến tranh không chỉ nằm ở những thân thể giập gãy mà còn ở trong sự đồng loã của giới công dân. Dưới chế độ có thể gọi là chủ nghĩa quân sự cưỡng bách (compulsory militarism), ngay cả những người chống đối chiến tranh cuối cùng ra vẫn phải chi trả cho những phí tổn của nó, bởi vì trong khi về mặt trí thức, ai ai cũng có thể thấu hiểu được rằng chiến tranh là hoả ngục, ít người có thể đề kháng việc sở hữu cái tủ lạnh. Sự thuần hoá trọn vẹn của chiến tranh là phần tử của căn cước của chiến tranh, trong cùng đường lối rằng một gia đình nào đó, ở nơi kia, đã dưỡng nuôi từng kẻ hãm hiếp. Tất cả chúng ta đều là nhân chứng cho sự vô vị và sự đồng loã, đó là lí do chúng ta ko muốn nhớ đến chúng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi quan tâm nhất tới những loại chuyện chiến tranh và những kí ức chiến tranh chân thực có sức chứa đủ rộng để bao gồm máu me và ruột gan cũng như cái chán ngán và cái hàng ngày. Những chyện chiến tranh chân thực thừa nhận cái căn cước chân thực của chiến tranh, đó là trong khi chiến tranh là hoả ngục, chiến tranh cũng là thường lệ, nữa. Chiến tranh vừa phi nhân và vừa nhân tính, cũng như tất cả những kẻ tham gia vào nó. Tác phẩm <i>Thể thao Mĩ, 1970: Hay là cách chúng ta tiêu dùng chiến tranh ở Việt nam (American Sports, 1970: Or How We Spent the War in Vietnam)</i> của nhiếp ảnh gia Tod Papageorge làm chân dung chiến tranh chính xác trong kiểu thức này. Cuốn sách nêu ra bảy mươi tấm hình chụp, tất cả trừ một bức đều nắm bắt những sự kiện thể thao của Mĩ: những người chơi và những người hâm mộ, những cuộc họp báo và những chiếc xe đò chở toán, những chỗ trú có mái che và những căn phòng để tủ quần áo, với những người tham gia là đàn ông, đàn bà, trẻ, già, da đen, da trắng, xấu, đẹp. Bức ảnh chụp cuối cùng là một bức ảnh không miêu tả một sự kiện thể thao hay những người tham gia nó. Đó là về Đài tưởng niệm Chiến tranh ở Indianapolis [thủ phủ của tiểu bang Indiana, Hoa kì], với những lời này trên trang đối diện: “Trong năm 1970, 4.221 binh sĩ Mĩ bị chết ở Việt nam.” Đây là kinh hoàng như một phụ lục cho cái vô vị, đó là cách nhiều người dân sự trải nghiệm chiến tranh. Papageorge gợi ý rằng ngay khi những người lính Mĩ chết ở nước ngoài, đời sống vẫn tiếp tục tại nhà, một trải nghiệm được lập lại mấy thập niên về sau với những cuộc chiến tranh của Mĩ ở Trung đông, vốn thường khó được cảm nhận giống như những cuộc chiến tranh chút nào ở Hoa kì. Trong khi những chuyện của O’Brien có thể là những chuyện chiến tranh chân thực từ quan điểm của một người lính, những bức ảnh chụp của Papageorge là những chuyện chiến tranh chân thực từ quan điểm của một người dân sự. Cảnh máu me li kì của một loại nhất định về chuyện chiến tranh chân thực chia trí chúng ta khỏi cái tiếng ù ù chán ngắt của cỗ máy chiến tranh trong đó chúng ta sống, một chủ nghĩa cơ giới đại khối được thoa mỡ bằng những cái nhạt nhẽo vô vị, bắt ốc kềm chặt vào nhau bởi sự tầm phào, và khả dĩ làm được là bởi sự thuận tình thụ động. Để kể và nghe về những loại chuyện chiến tranh vô vị và chán chường này là cần thiết cho cái mà triết gia William James gọi là “cuộc chiến tranh chống lại chiến tranh.”<sup>6</sup> Chừng nào mà chúng ta còn tưởng tượng những cuộc chiến tranh ắt phải là nguy hiểm (nhưng hưng phấn), những cuộc chiến tranh sẽ không chấm dứt. Có lẽ khi chúng ta nhìn ra rằng những cuộc chiến tranh thực sự là chán chường đến như thế nào, chiến tranh thấm đẫm vào đời sống hàng ngày đến như thế nào, khi ấy chúng ta mới có thể muốn tưởng tượng ra việc chấm dứt chiến tranh. Giới công dân có thể kết thúc chiến tranh bất cứ lúc nào bằng cách từ chối đi theo cùng với nó, chuyện đó không phải là dễ—thậm chí còn chính là xứ không tưởng, đối lại với sự thuận tình thụ động với cái phản không tưởng toàn cầu đương đại của chiến tranh liên miên bất diệt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu những chuyện chiến tranh Mĩ chuộng sự chuyển động tiền tuyến, đối với nhiều người Đông nam Á, bất kể việc xảy ra là họ đang ở đâu, những chuyện chiến tranh chân thực vừa sống động và vừa vô vị bởi cuộc chiến đã được đánh trên lãnh thổ của họ, trong những thành phố của họ, trong những đồng ruộng của họ, bên trong chính những gia đình của họ. Đối với một số người đọc và người xem, những loại này về chuyện chiến tranh chân thực không phải là những chuyện chiến tranh “hay” bởi vì chúng thiếu sự hưng phấn thụ thát (vicarious thrill), tức là khoái cảm vay mượn tìm thấy được trong những chuyện về những người lính giết và bị giết, đơn giản chỉ bằng sự thuận tình của họ, những chuyện chiến tranh chân thực về những người dân sự và về những sự vô vị, đối với một số người, là chán chường và bởi thế dễ quên đi. Điều này là đúng đối với số đông những người Đông nam Á, nhiều người trong đó sinh ra sau khi chiến tranh kết thúc và sốt ruột với những chuyện của những bậc trưởng thượng của họ. Nhưng đối với nhiều người đã sống qua cuộc chiến, kí ức về nó vẫn còn sáng ngời như hoả châu lân tinh, soi chiếu bóng tối và báo hiệu hiểm nguy. Với những người Đông nam Á kia bị quăng ra hải ngoại như những người thua cuộc, nhu cầu nhớ những chuyện chiến tranh của họ còn càng cấp thiết hơn. Họ cảm nhận rằng chiến tranh có thể bị quên đi, hay được kể lại một cách khác đi với đường lối họ nhớ. Loại hình của chuyện chiến tranh chân thực như được kể bởi những người Mĩ (da trắng) làm họ bất mãn. Nghệ sĩ Dinh Q. Lê [Lê Quang Đỉnh] nói lên hùng hồn về sự bất mãn của anh khi anh thảo luận chuỗi tác phẩm từ Việt nam tới Hollywood, vốn<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">được rút từ sự hoà nhập của những kí ức thiết thân của tôi, những kí ức chịu ảnh hưởng các phương tiện truyền thông, và những kí ức do Hollywood chế tạo để sáng tạo một kí ức phong cảnh siêu thực chẳng phải là sự kiện có thật cũng chẳng phải là hư cấu. Đồng thời tôi muốn chuỗi này nói về sự tranh đấu kể kiểm soát về ý nghĩa và những kí ức về Chiến tranh Việt nam giữa ba nguồn mạch khác nhau này của các kí ức. Tôi nghĩ những quan niệm của tôi về cái gì cấu thành kí ức đã thay đổi qua các năm, từ nghĩ về kí ức như là một điều gì cụ thể tới một điều gì rất có thể nhào nặn. Nhưng cái quan niệm đơn nhất mà tôi vẫn còn giữ chặt là rằng, bởi vì những phương tiện truyền thông của Hollywood và Hoa kì thường hằng cố sức truất chỗ và huỷ diệt những kí ức của chúng ta về Chiến tranh Việt nam để thay thế nó bằng những phiên bản của họ, tôi phải tiếp tục chiến đấu để gìn giữ những ý nghĩa của những kí ức này vẫn còn sống.<sup>7</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những kí ức này trải ra từ cái kinh hoàng tới cái trấn an, cái phổ về mĩ học cho những chuyện chiến tranh của những người Đông nam Á trong những xứ sở gốc của họ, hoặc trong những xứ sở họ chọn nhận. Trên đầu mút kinh hoàng, cảnh tượng có uy lực nhất từ cuốn phim sử thi <i>Hành trình từ sự thất thủ/ Journey from the Fall</i> của Ham Tran minh hoạ một điều gì đó mà O’Brien ra hiệu chỉ đến. trong những chuyện của O’Brien, công việc sống—ít nhất nhà văn đang sống—là thế này: “Chúng ta giữ cho người chết còn sống bằng những chuyện.”<sup>8</sup> Nhưng nếu người còn sống là chết rồi, và người chết sao đó đang còn sống thì sao? <i>Hành trình từ sự thất thủ</i> khảo sát sự đồng quy này của người sống và người chết qua tác động của cuộc chiến lên một gia đình sau sự thất thủ của Sài gòn. Sau khi người chồng bị gửi đi trại lao cải (lao động cải tạo) vì đã là một người lính trong quân đội miền nam, mẹ anh, vợ, và con trai anh chạy trốn như là những thuyền nhân (boat people). Trong một xóm cư dân ở Mĩ bên lề, họ chịu khổ đau về những mất mát của họ trong cô độc với những người Mĩ và với nhau, bị chấn thương vì mất nước và mất người trưởng tộc, cũng như những đau khổ gánh chịu trên thuyền vượt biển, bao gồm cả việc bị cưỡng hiếp. Khi đứa con trai nhỏ tuổi kết tội mẹ mình vì quên người cha, đối xử với ông như thể ông đã chết rồi, bà nói<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Mày có biết những gì tao đã trải qua để cùng với gia đình này ngày nay không? Mày nghĩ là mẹ mày còn đang sống à? Bà ấy chết rồi. Chết rồi! Tao đã chết cái ngày họ mang cha mày đi. Tao lại chết một lần nữa ngoài khơi trên biển kia, Lai ạ. Cái con người này mày gọi là mẹ mày chẳng là gì ngoài một thây ma, chỉ còn sống để chăm sóc cho mày. Còn người mẹ thật của mày chết rồi, con trai ơi. Tao hi vọng mày hiểu. Bà ấy chết rồi, con trai ạ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi không thường hay mau nước mắt, nhưng tôi rớt nước mắt vì cảnh tượng này, người mẹ khóc khi tự bạch, đứa con trai khóc về chuyện phát lộ. Cảnh gia đình này dựng trong một phòng khách suông nhạt càng làm nổi kịch tính cái phí tổn khiếp đảm của chiến tranh cho những người thường dân, phụ nữ, tị nạn, trẻ em, và, rốt ráo ra tất cả những người trong những phòng khách kia nghĩ rằng họ không ở trong chiến tranh khi xứ sở của họ đang ở trong chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Lời của người mẹ phơi lộ rằng bên dưới cái bề mặt ngoài của nhân tính có lởn vởn cái phi nhân, những người không chết giữa chúng ta và bên trong chúng ta, mà những người phương Tây tiêu biểu chỉ giáp mặt qua việc xem những chuyện về những người không chết trong những phim cương thi và những màn diễn truyền hình. Như triết gia Slavoj Žižek nói, “những ‘người không chết’ (‘the undead’) là không sống cũng không chết, họ chính xác là ‘những người chết đang sống’ (‘the living dead’) quái dị. ”<sup>9 </sup>Giữa những người tị nạn, một số là những người chết đang sống. nếu ta muốn minh chứng xã hội học, hãy nhìn xem từ 62 tới 92 phần trăm số người tị nạn Campuchia ở nước Mĩ chịu đựng sự rối loạn căng thẳng sau chấn thương (posttraumatic stress disorder, viết tắt là PTSD), hay cách nào một số trong họ đau khổ vì căn bệnh khoa học giả tưởng gọi là sự mù loà cuồng khích (hysterical blindness), nơi, chẳng vì lí do y khoa bề ngoài nào cả, những người bị mắc chứng này không thể nhìn được hay một số người tị nạn sắc tộc Hmong, bằng mọi vẻ bề ngoài là mạnh khoẻ, và thuộc tuổi trẻ, đi ngủ rồi không bao giờ thức dậy, mái tóc đen của họ bạc trắng qua đêm.<sup>10</sup> Điều gì đã làm chấn thương, làm mù loà, hay giết chết những người này? Những kí ức. Cái gì biến người ta thành những cương thi? Những kí ức. Bởi vì những người này có thể lây nhiễm và đe doạ, người Mĩ có thể ước muốn cách li để kiểm dịch những kí ức và những chuyện chiến tranh của họ, những chuyện kể của họ về việc là những người chết đang sống, nhắc nhớ chúng ta rằng cái phi nhân là hiện diện bên trong chúng ta. Như Žižek bảo chúng ta, có một sự dị biệt giữa việc không là nhân tính, cái đó vốn là “ngoại tại đối với loài người, thú vật hay thần thánh,” và là phi nhân, “nó, mặc dù phủ nhận cái chúng ta thông hiểu như là nhân tính, lại cố hữu với việc là nhân tính.”<sup>11</sup> Lật dở mau qua những trực quan của Žižek, nhà nữ phê bình Juliana Chang nói rằng nhân tính “hàm ý hoảng sợ và kinh hoàng không chỉ vì chúng ta thấy nó lạ lẫm mà còn bởi vì chúng ta thấy nó gần kề nhất một cách mở ngỏ ... cái phi nhân là cái xa lạ tẩm đượm cái nhân tính, và cái nhân tính tự thấy xa lạ.”<sup>12</sup> Nỗi sợ bài ngoại, nhân tính này về cái xa lạ và người tị nạn không đặt cơ sở trên cách thế họ không giống chúng ta, mà trên cách thế họ giống chúng ta quá nhiều. Không chỉ là thân phận của họ là một thứ gì mà chúng ta có thể có phần nào trách nhiệm về đó, mà còn sự khốn cùng của họ có thể trở thành cái của chúng ta nếu có điều gì nguy cơ xảy ra cho chúng ta. Thậm chí còn hơn thế nữa, như những ảnh chụp của Papageorge hàm ý, chẳng phải là có điều gì phi nhân và quái dị về việc thực hiện công chuyện hàng ngày của chúng ta—thực vậy, trong sự thoả thích tự thân chúng ta—trong khi người ta chết bởi vì cỗ máy chiến tranh của chúng ta? Chúng ta liệu trông có khác cho lắm với những cương thi trong việc chúng ta theo đuổi khoái lạc làm quên lãng? Nếu những nạn nhân của một cỗ máy chiến tranh làm những cuốn phim về cương thi, chẳng lẽ họ không sắp xếp vai diễn cho chính họ như là những con người và những binh lính cùng công dân của cỗ máy chiến tranh như là những cương thi sao? Có thể nào những binh lính và công dân của cỗ máy chiến tranh tự nhìn chính họ như là những cương thi, như là phi nhân hay không? Vắn tắt, liệu chúng ta là những kẻ nghĩ là chúng ta có nhân tính có biết rằng chúng ta cũng phi nhân không?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ít nhất một số người tị nạn biết rằng họ phi nhân, những người chết còn sống, và có lẽ một số người lính cũng biết như thế luôn, giống như tiểu thuyết gia Larry Heinemann, người cựu chiến binh mà cuốn tiểu thuyết <i>Close Quarters/ Cận kề</i> đã làm tôi mang sẹo từ khi quá ấu thơ. Ông viết cuốn <i>Paco’s Story/ Chuyện của Paco</i> còn làm băn khoăn hơn nữa về một cựu chiến binh mất năng lực là người sống sót duy nhất bị bỏng, mang sẹo của một đại đội bị quét sạch trong một trận đánh lớn với Việt cộng. Paco nay là một người phiêu bạt tấp vào một thị trấn nhỏ tiêu biểu của Mĩ mà các công dân ở đó khinh rẻ anh. Đây cũng là những người đã từng hét to để ủng hộ quân sĩ của họ. Những mối cảm tình của người đọc theo cùng Paco cho đến khi gần cuối, lúc anh nhớ lại việc bề hội đồng mà đại đội của anh giáng xuống trên một người bắn sẻ Việt cộng bị bắt, là một cô gái khoảng mười bốn đến mười sáu tuổi, đã hạ hai lính Mĩ. Mỗi người lính trong đại đội sắp hàng chờ đến phiên để hãm hiếp, và khi chúng đã xong, một đứa trong bọn hành quyết cô gái bằng một viên đạn vào đầu. Ít lâu sau vụ bề hội đồng, Paco làm thương một Việt cộng khác bằng một trái lựu đạn, và rồi làm cho trọn việc giết bằng một con dao. Người lính năn nỉ với Paco đừng giết anh ta, nhưng chẳng ăn thua gì. Người ấy nói, “Tôi chết rồi,” trước khi anh chết.<sup>13</sup> Heinemann mô tả cả hai cảnh tượng trong chi tiết buốt nhói, dựng cảnh cho những gì xảy ra kế tiếp, Paco đọc cuốn nhật kí của một người đàn bà trẻ, hàng xóm láng giềng của anh. Chị đã viết xuống những hoang tưởng của mình về việc làm tình với Paco, cho đến lúc chị tưởng tượng những cái sẹo của anh chạm vào chị. “Và lúc ấy tôi thức giấc. Tôi vừa mới giật mình.... Nó làm tôi sởn gai ốc chạy lên khắp người.”<sup>14</sup> Đến trang kế tiếp, tiểu thuyết chấm hết, Paco rời cái thị trấn Mĩ tiêu biểu này để lại trôi dạt. Anh không thể cầm cự những gì chúng ta đã chứng kiến, việc anh bị cưỡng bách phải nhìn nhận sự phi nhân tính của mình, cái tính quái vật của anh làm chạy gai ốc, tự thân như là xa lạ. Anh tự rời đi nhưng nước Mĩ thị trấn nhỏ đã vứt anh đi rồi, cảm nhận mầm bệnh bất ổn anh mang theo sau khi đã đánh một cuộc chiến tranh bẩn thỉu nhân danh cái tên sạch lành của nước Mĩ thị trấn nhỏ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những chuyện chiến tranh chân thực khăng khăng về sự hiểu biết khiếp đảm này về cái phi nhân tính tồn tại bên trong cái nhân tính và cái nhân tính của những ai xuất hiện như là phi nhân. Nhưng đây là một chuyện kể gian khổ để kể lại, đặc biệt với những người kể các câu chuyện chiến tranh chân thực có dính líu tới đàn bà, trẻ em, dân tị nạn, và những tầm thường vô vị, đặc thù là sự tầm thường vô vị của phi nhân tính. Không giống với những người lính trở thành nghệ sĩ, những người kể chuyện này có một gánh nặng trầm trọng phải mang khi thách đố căn cước của câu chuyện chiến tranh quy ước và khăng khăng rằng một chuyện chiến tranh là về nhiều sự vật và con người khác nhau, không riêng người lính. Việc đặt lại những nhân vật diễn của chiến tranh đối đầu với sự đề kháng từ các giới quan chúng tin tưởng rằng những câu chuyện chiến tranh là về lính tráng, đàn ông, máy móc, và bắn giết. Những người kể này cũng phấn đấu, như mọi nghệ sĩ khác với sự phán đoán của những nhà phê bình họ. Những phê bình này, trong khi chủ quan, lại thường phát biểu trong những đường lối khách quan, như khi tạp chí bóng loáng <i>Giải trí hàng tuần/ Entertainment Weekly </i>chấm một điểm B<sup>+</sup> cho <i>The Latehomecomer/ Người về nhà muộn màng</i> của Kao Kalia Yang. Đây là một hạng điểm tốt, nhưng chẳng phải tuyệt hay cũng chẳng phải hoàn hảo, hai nấc phía dưới điểm tột đỉnh A trong hệ thống thang điểm của Mĩ.<sup>15</sup> Tại một buổi nói chuyện của nghệ sĩ, tác giả nêu lên vấn đề cho điểm xếp hạng này và tôi đã ghi chú, vì việc phán đoán kia rõ rệt làm chị phiền lòng.<sup>16</sup> Tôi đồng cảm, thế nhưng đây là cung cách phán đoán về mĩ học thường tiến hành, mặc dù thông thường không sỗ sàng như thế bộc lộ cách phán đoán mĩ học tương tự với phán đoán ở lớp học mà nhiều nghệ sĩ cũng thực hành trong chức năng làm thầy giáo. Trớ trêu thay, vị giáo và hình tượng quyề uy nam nữ cho điểm một cách khách quan những sinh viên học sinh của mình với sự tự tin vô tâm có thể đột nhiên cảm thấy, khi bị lượng giá bằng những đường lối không được nhiều sao cho lắm bởi các học viên, trưởng khoa, đồng đẳng, và các nhà phê bình, rằng những nhận định này khá mang tính chủ quan.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đột nhiên người phán đoán một cách chuyên nghiệp trở nên nhận thức rằng một hạng điểm mang theo với nó những thành kiến không được biết đến thuộc những loại thiết thân và mĩ học về phần nhà phê bình. Nhưng các nhà văn và nghệ sĩ luôn đưa ra phán đoán, một cách nhẫn tâm, về tác phẩm của chính mình cũng như về tác phẩm của người khác, nếu chẳng phải là luôn luôn trong công luận. Có cách nào khác ta cải thiện nghệ thuật của mình nếu ta không thể phán đoán trong những đường lối cơ bản nhất, đặc biệt trong sự so sánh với những gì ta mong muốn đạt tới trong sáng tạo của chính mình? Điều then chốt để thú nhận là rằng sự phán đoán mĩ học này là một biểu hiện của căn cước, mang tính chủ quan một cách sâu xa và có lẽ mắc khuyết điểm, thế nhưng luôn cần thiết. Nhìn nhận điều này, một số nhà phê bình né việc phán đoán cái đẹp của một tác phẩm để chuộng cứu xét một tác phẩm đóng chức năng ra sao trong những ngữ cảnh nhất định. Ngữ cảnh đặc biệt quan trọng khi nhìn đến các thiểu số, phụ nữ, người nghèo khó, giai cấp lao động, dân thuộc địa, bất cứ ai mà nghệ thuật đã thường bị coi là thấp kém hơn bởi các hình tượng quyền uy, là những người ở phương Tây thông thường là da trắng và thông thường là đàn ông, nhưng cũng đôi khi là đàn bà. Những hình tượng quyền uy này bênh những chuyện của những người lính và đàn ông hơn những chuyện xem ra chỉ là những khác bàng quan của chiến tranh. Bởi họ có quyền thế, những nhà phê bình này có thể phủ nhận việc những căn cước của họ định hình những phán đoán của họ ra sao, ngay cả khi họ khăng khăng rằng những người kém quyền thế thông thường không vượt trên được những căn cước của họ. Những nhà phê bình thực hành thứ chính trị căn cước không được thừa nhận về nghề chuyên của họ khi những phán đoán của họ được phát ra như là khách quan, chứ không phải những gì chúng là: những biểu hiện chủ quan của quyền lực được thiết chế, với nhà phê bình là một phần của một hệ thống toàn bộ về việc tạo nghệ thuật và tạo thị hiếu vốn bắt đầu từ trong các trường học, khuếch trương thành những thế giới chuyên nghiệp hoá của nghệ thuật, và phiên chế cả người nghệ sĩ và nhà phê bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những nhà phê bình không thú nhận về những sự thiên vị của họ, về đường lối những thị hiếu của họ đã được định hình bởi những thế giới của họ và những công nghệ mĩ học của họ, là thiếu đạo đức. Một sự gạt bỏ chát chúa đối với phê bình thiếu đạo đức được đưa ra, chẳng ngạc nhiên gì, do một nhà văn, là Nguyễn Huy Thiệp, người viết truyện ngắn hàng đầu ở Việt nam trong những thập niên 1980 và 1990. Truyện ngắn “Cún” từ tuyển tập kinh điển của anh là <i>Tướng về hưu/ The General Retires</i> đưa ra một nhà văn và người bạn tốt của anh, nhà phê bình văn học K. Nhà văn kể cho chúng ta rằng K. “đòi hỏi những tiêu chuẩn cao trong cái mà anh gọi là cá tính của một con người. Chăm chỉ, hi sinh, tận tuỵ, thành thật, và, dĩ nhiên, ngữ pháp tốt là những phẩm chất anh yêu cầu”; “anh thấu hiểu rành rẽ những cuộc tranh luận văn học của chúng ta (là điều tôi phải thú nhận là mình không).”<sup>17</sup> K. bảo nhà văn rằng người cha của K., là Cún của tên truyện, chỉ muốn làm một con người suốt cuộc đời ngắn ngủi của ông, nhưng thất bại. Thắc mắc do cái mảnh bí hiểm này, nhà văn thêu dệt một câu chuyện kì cục đặt trong nạn đói do quân Nhật dẫn khởi vào năm 1944 đã giết khoảng một triệu người ở miền Bắc, cái thời mà mẹ tôi kể cho tôi rằng, khi còn bé bà thấy người ta nằm chết đói ngay ngưỡng cửa. Câu chuyện này liên can tới đứa bé ăn xin Cún, mắc phải “cái đầu tràn dịch não và tứ chi mềm nhũn, như thể không có xương.”<sup>18</sup> Đứa bé lê lết trên mặt đất khắp mọi nơi, nhưng gương mặt xinh xắn khiến cậu bé ăn xin đánh được lòng mọi người. Mặc dù thân thể xấu xí chẳng ra người, Cún là kẻ duy nhất có nhân tính trên con phố của cậu còn người ta lành lặn, tất cả họ đều cư xử một cách phi nhân. Thế rồi Cún trở nên giàu có nhờ một sự thừa hưởng gia tài đất trời rơi xuống. Một người hàng xóm nhan sắc nhưng khốn quẫn thuyết phục Cún cho chị tài sản để đánh đổi một cuộc ân ái, đó là khoảnh khắc hạnh phúc duy nhất của đời cậu. Một căn bệnh giết chết Cún, nhưng cậu sống vừa đủ lâu để thấy chị ta sanh cho cậu đứa con của cậu, đứa con này là nhà phê bình văn học K., người dĩ nhiên phát hoảng do câu chuyện của nhà văn, mà anh coi là một sự bịa đặt. Để minh chứng điều thực sự đã xảy ra, nhà phê bình cho xem một ảnh chụp của cha mình, “một người đàn ông to lớn béo tốt mặc một chiếc áo lụa đen với một cái cổ hồ cứng. Ông ta cũng mang một hàng ria mép tỉa tót gọn gẽ và đnag mỉm cười với tôi.”<sup>19</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhà phê bình là hình tượng quyền uy, người đại diện ung dung của định chế văn học, ở Việt nam, còn là thành phần của giới chức chính trị nữa. Những phán đoán về văn học không thể tách biệt với căn cước của y như một viên chức của chế độ coi văn học như có tiềm năng nguy hiểm cho quyền uy của chính nó. Còn hơn thế nữa, y là một nhà phê bình tồi tệ bởi y không thể chịu đựng việc phải đối đầu với phê bình, đặc biệt là sự phê bình chất vấn căn cước của y. Đáp ứng với câu chuyện mỉa móc sự truyền thừa của y, nhà phê bình ngây ngô xoay ra đưa tấm hình chụp để cho thấy rằng cha của y thực sự là nhân tính, chứ không phải phi nhân, mặc dù điều này mâu thuẫn với những gì chính y gợi ý trước đó.<sup>20</sup> Nhưng như những ảnh chụp của Papageorge, những tấm ảnh chụp hiện thực về những con người đang làm những hành vi tầm thường vô vị cho thấy chúng có thể cũng rành rành là minh chứng về tính phi nhân của chúng, sự trơ trơ của chúng với những việc được làm nhân danh chúng. Phản ứng của nhà phê bình không phải chỉ là một sự gãy đổ của các tiêu chuẩn đạo đức mà còn là biểu hiện trọn vẹn nhất của cái mĩ học giả hình của y về tính phải đạo. Y quá đặt tiêu điểm vào nhân tính của cha và do đó, của chính y, đến nỗi rằng y thậm chí không thể thảo luận về cậu bé ăn xin, là nhân vật chính của câu chuyện. Cậu bé ăn xin có thể là một hiện thân của người nghèo bị mất nhân cách, hay có lẽ một quy chiếu về những sự kinh hoàng phi nhân mà Chất độc màu Da cam tạo ra, hay đơn giản hơn một người mà tấn bi kịch bị làm ngơ bởi những con người nhìn anh nhưng không thấy anh, gồm luôn cả nhà phê bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khá dễ để tưởng tượng ra những nhà phê bình phương Tây trong một mặt song song, nhìn xuyên qua những tiêu chuẩn được giả thiết là khách quan, mang tính nhân văn của họ thế nhưng vẫn mù loà một cách chủ quan đối với tính phi nhân ngay trước họ. Một hệ thống tích hợp theo chiều thẳng đứng về giáo dục thẩm mĩ và tưởng thưởng củng cố những tiêu chuẩn của học, bắt đầu trong những năm sớm nhất của việc đi học ở trường và kết thúc ở những độ cao hiếm dưỡng khí của các đại học, các viện hàn lâm, các cơ quan phê bình và những cơ quan ban phát giả thưởng. Tại nước Mĩ, cái thế giới này tiêu biểu tập trung vào những giá trị và tình cảm thuộc chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa tiêu thụ,và vong thân của một xã hội tư bản chủ nghĩa. Chủ nghĩa tư bản ban đặc quyền cho tác gia văn học (author) hay tác gia sáng tạo (auteur) cá thể có thể điều động nghệ thuật của chị ấy hoặc của anh ấy trong những đường lối được coi là tinh vi và chính đáng bởi những kẻ tạo thị hiếu, những người, giống với người bà con xa của họ là K., hiếm khi đặt câu hỏi những căn cước của họ như những nhà phê bình và cảm thức của họ về thị hiếu, cái đẹp, và cái thiện được đan bện hỗ tương với những giá trị và ý hệ của giai cấp thống trị của họ. Họ không nhìn thấy rằng những giá trị mĩ học của họ, mà họ hiểu như là minh chứng về nhân tính của họ, bị nhuộm màu và định hình bởi cái tính phi nhân của hệ thống tư bản chủ nghĩa và cỗ máy chiến tranh bên trong đó họ sống và những lợi nhuận cùng phí tổn của chúng họ lấy làm đương nhiên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhà phê bình Pankaj Mishra nói, những người phương Tây, gồm cả những nhà văn phương Tây thông lệ trông chờ những nhà văn phi-Tây phương tố giác những chế độ áp bức dưới đó họ chịu khổ. Không phản đối dường như là sự thất bại về luân lí đối với những nhà văn phương Tây. Chính cũng những nhà văn này thường khi không dồn sức để cùng phẫn khích như thế hướng về những tội ác của xã hội của chính họ qua một “chủ nghĩa nhân bản có chọn lựa (selective humanism)—mù loà với sự bạo hành hàng ngày của chính phía mình, và phủ nhận nhân tính trọn vẹn với các nạn nhân của nó.”<sup>21</sup> Những nhà văn phương Tây này thiếu trí tưởng tượng để nhìn ra cách nào những câu chuyện nhàm chán của họ về sự không hạnh phúc, li dị, ung thư, và vân vân—chính cái chất liệu của chủ nghĩa hiện thực thắng giải và những hậu quả xấu của đặc quyền da trắng <i>ở</i> <i>nơi đây—</i>có thể được liên kết với, và khiến khả dĩ do, những cuộc chiến tranh và sự bóc lột tư bản chủ nghĩa của xã hội họ <i>ở đàng kia.</i> Văn hoá, như Edward Said giải thích, là không thể tách lìa với chủ nghĩa đế quốc, vốn có thể được đọc như là nhân tính không thể tách lìa với phi nhân tính.<sup>22</sup> Cái chủ nghĩa nhân bản có chọn lựa này, dĩ nhiên, không phải chỉ thuần tuý là phương Tây mà mang tính phổ quát, như Mishra thận trọng ghi nhận: “phần lớn các nhà tiểu thuyết, ở phương Tây cũng như phi Tây phương, tránh sạu đối đầu trực diện với những thiết chế và những cá nhân quyền thế, đặc biệt là những kẻ không chỉ hứa hẹn danh tiếng và vinh quang với các nhà văn mà còn, một cách then chốt tạo sự khả dĩ cho họ ở lại quê hương và viết.”<sup>23</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cùng sự cáo buộc về chủ nghĩa nhân bản có lựa chọn và sự đồng loã với quyền lực có thể đặt đối lại với hầu hết các nhà phê bình. Đây là phần sáng chói của câu chuyện của Thiệp, có ngầm ý nói rằng sự thừa kế của nhà phê bình chi li kia có thể mang tính phi nhân, là điều hoàn toàn kích xúc với nhà phê bình nếu không phải là với những độc giả phương Tây của anh. Là những người bên ngoài với chủ nghĩa cộng sản, các người phương Tây có thể dễ dàng nhìn thấy những sự giả hình và những điểm mù của nó, tính phi nhân nằm ngay ở tâm của ý hệ của nó. Nhà văn phản kháng ở Việt nam giáp mặt với một hệ thống quyền lực, uy tín, và thị hiếu, vốn định nghĩa cái gì là chấp nhận được và cái gì là nhân tính hoặc phi nhân. Người phương Tây đòi hỏi một đáp ứng anh hùng! Nhưng điều rành rành về những giá trị phương Tây, khi được nhìn từ bên ngoài là rằng chúng cũng củng cố cho tính phải đoạ nữa. Tính phải đạo này ưa phủ nhận tính phi nhân, chủ nghĩa thực dân, chủ nghĩa đế quốc, sự thống trị, hình thái chiến tranh, và sự man rợ tìm được ngay tâm của tính da trắng. Khi tính phi nhân này được thừa nhận, sự kết nối của nó với, và sự lây nhiễm của nó về nhân tính phương Tây thường bị trấn áp hoặc chối bỏ bởi những nghệ sĩ, người đọc, và nhà phê bình mù loà đối với những giả hình và những mâu thuẫn của chính họ, sự tham dự của họ vào tính phi nhân, sự thiếu sót của chính họ về chủ nghĩa anh hùng khi chạm trán với những mê hoặc của sự tưởng thưởng định chế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những nhà văn mới qua phương Tây hay những kẻ là thiểu số nhập vào một thế giới nơi quan chúng của họ ít có cơ nhận thức về cái tính phi nhân của chính nó. đồng thời những nhà văn này có thể cảm thấy nhu cầu chứng tỏ nhân tính của chính họ, được biết rằng nó có thể chất vấn dưới những con mắt phương Tây. Bài điểm sách về tác phẩm <i>Người về nhà muộn màng</i> trên tạp chí <i>Giải trí hàng tuần</i> vô tình phơi bày cái thế lưỡng nan này. Vốn đề cao những người nổi tiếng và sự giải trí, tạp chí này có thể không phải là cửa ngỏ tốt nhất cho sự thảo luận văn học, nhưng tính chất sa sút địa vị [<i>déclassé</i>, tiếng Pháp trong nguyên tác] cho phép nó phơi bày những giá trị phương Tây về văn viết khá là thẳng thừng. Toàn bộ bài điểm sách như sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Khi người bà của bạn từng có lần chạy lẹ hơn một con cọp, bạn biết sự bền chí ở ngay trong máu mình. Hãy gặp những người họ Yang, một gia đình Hmong đào thoát binh sĩ Pathet Lào sau Chiến tranh Việt nam bằng cách vượt Sông Mê Kông vào Thái lan, chỉ để nổi trôi hết trại tị nạn này tới trại tị nạn khác trong suốt tám năm. Họ tìm được chốn nương thân ở Minnesota [một tiểu bang ở vùng trung Bắc của Hoa kì], nhưng sống bằng trợ cấp xã hội. Lệ phí mà tất cả điều này đòi nơi người đọc được nhẹ bổng nhờ những mô tả thanh thản của Kao Kalia Yang về đường phân chia văn hoá—thí dụ, hương thơm của xà bông con két màu lục so với dầu gội đầu Head & Shoulders [Đầu và hai vai, một thương hiệu của Hoa kì]—trong truyện <i>Những người về nhà muộn màng </i>[<i>trong nguyên văn</i>]<i>, </i>một tự sự đầy ắp chất liệu cuộc sống.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tại sao cuốn sách đoan chắc một hạng điểm B<sup>+</sup> không bao giờ được giải thích, ngoại trừ trong việc nhắc đến “lệ phí mà tất cả điều này đòi nơi người đọc,” hiển nhiên được làm nhẹ bởi “chất liệu đời sống.” Những lời bàn có phần nào bí ẩn đi kèm theo hạng điểm tương tự với những gì mà một sinh viên cao đẳng có thể có được trên một bài viết giữa học kì từ một giáo sư quá lao lực. Và trong khi một B<sup>+</sup> là một hạng điểm tốt, nó chẳng thoải mái mấy với những người có hoài bão vào trường y khoa hay trường luật, hay những người nỗ lực để vào chương trình MFA, để xuất bản một cuốn sách, thắng các giải, và kiếm được sự nhìn nhận. Những đòi hỏi mà những nền công nghiệp mĩ học đặt lên các nghệ sĩ chẳng khác là bao nhiêu với những đòi hỏi đặt trên các sinh viên. Một khi đã tốt nghiệp, đã học thuộc lòng việc được cho hạng điểm có nghĩa là như thế nào, các nghệ sĩ vẫn còn phải nỗ lực cho những hạng điểm hoàn hảo, biểu thị trong những bài điểm sách tán dương, những khoản cấp cho nghiên cứu nhiều tiền, những phần thưởng chói loà, và vân vân. Sự thành công về mĩ học là bà con với sự thành công về giáo dục—với nghệ sĩ như một sinh viên giỏi—được phô ra rành rành trong bài điểm sách của giải trí hàng tuần cũng như trong câu chuyện <i>Người về nhà muộn màng</i> kể. Trong cả hai trường hợp, việc cho điểm hạng phủ lấp cái đối nghịch, khả tính ám ảnh hay thậm chí thực tại đã qua của việc bị hạ cấp.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi <i>Người về nhà muộn màng</i> là một lịch sử của gia đình Yang và của người Hmong đã đứng cùng phía Hoa kì, nó cũng là một câu chuyện về việc một người tị nạn trở thành một nhà văn ra sao. Yang sinh ở trại tị nạn Ban Vinai ở Thái lan, bắt đầu vạch lại lịch sử của gia đình cô và sự phấn đấu của họ để tới một trại tị nạn bên kia biên giới giữa Lào và Thái lan. Cuộc ra khỏi xứ này, đi bằng chân, mất bốn năm. Một khi vào trại tị nạn, những người họ Yang này được Liên hiệp quốc được cấp những con số, điều này đòi hỏi họ phải có ngày tháng năm sinh. Bởi điều này đối với một số người là không rõ, gia đình họ Yang đặt ra ngày. Yang viết, “Đối với nhiều người Hmong, cuộc đời của họ trên giấy tờ bắt đầu từ ngày LHQ đăng kí họ như là những người tị nạn chiến tranh.”<sup>24</sup> Yang ngụ ý ở đây là sắc tộc Hmong thậm chí chưa có văn tự mãi cho đến thập niên 1950. Thực sự là họ không có hồ sơ, không có giấy tờ cho đến khi họ nhập vào hệ thống bàn giấy của phương Tây. Đối với Yang việc viết cuốn sách đầu tiên bằng tiếng Anh bởi một tác gia Hmong tiếp tục sự chuyển hoá của đời sống người dân Hmong trên giấy. Hồi kí của cô báo hiệu rằng người Hmong có một đại diện có thể cất tiếng nói giùm cho họ, trong tất cả những đường lối phức tạp như chúng ta đã thấy:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong nhiều năm, người Hmong bên trong cô gái bé nhỏ thu vào im lặng ... mọi từ được lưu trữ trong cô.... Trong những cuốn sách trên các giá kệ của Mĩ, người đàn bà trẻ ghi nhận cách nào Hmong đã không phải chỉ là một cước chú trong lịch sử của thế giới.... Người đàn bà trẻ chầm chậm tuôn trào cơn lũ của Hmong thành ngôn ngữ, tìm kiếm sự an trú không phải cho một cái tên hay cho một phái tính, mà cho cả một dân tộc.<sup>25</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cuốn hồi kí là minh chứng tài liệu của những người tị nạn Hmong này đang được chuyển hoá thành những người phương Tây theo hai nghĩa, của việc nhập vào một hệ thống thẩm định vừa là người tị nạn bị hoảng kinh mệt nhoài, bị cho là không có tiếng nói và vừa là nhà văn ban tiếng nói cho người tị nạn trong một ngôn ngữ mà phương Tây hiểu được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Là một nhà văn là một đường lối người tị nạn trút đi sự phi nhân tính của chị—cái “lệ phí” bị hạ cấp—và trở thành có nhân tính, cái “chất liệu cuộc sống” cao cấp hơn. Nhưng người tị nạn này kẻ trở thành một nhà văn, kẻ ước muốn lấy đi câu chuyện chiến tranh chân thực khỏi những ai khăng khăng rằng nó thuộc về đàn ông và lính tráng, lìa bỏ một lãnh thổ u uất để vào một lãnh thổ khác cũng gần hiểm nghèo như thế. Trong cấp độ thứ nhất, như một người tị nạn, những gì Yang gặp gỡ ở Ban Vinai là đây: “đặc điểm khống chế của trại là mùi hôi của phân. Có các cầu tiêu, những tất cả đều bị ngập ngụa.”<sup>26</sup> Bảy năm sau, gia đình họ Yang cuối cùng được gửi tới Trại Chuyển tiếp Phanat Nikhom tới Hoa kì. “Chung cư chúng tôi được cấp bốc mùi giống như những cầu tiêu mà tôi đã khiếp sợ hồi còn ở Trại Tị nạn Ban Vinai,” Yang hồi tưởng. “Trong thực tế, nó đã được sử dụng như một phòng tắm. Luôn luôn có phân người giữa các chung cư và trong những khối xi măng và những đá tảng lớn suốt khắp trại.”<sup>27</sup> Sự nhơ nhớp, đặc biệt là phân người phóng uế không được xử lí, vưởng vất những sự thuật lại của người Hmong về đời sống trong các trại, và nhiều chuyện của những người Đông nam Á khác trong những trại khác.<sup>28</sup> Điều này chẳng có gì ngạc nhiên, bởi vì người tị nạn là những gì triết gia Giorgio Agamben gọi là “đời sống trơ trụi” hay “đời sống trần truồng,” chỉ vừa đủ còn sống để biết họ là con người. Đủ gần gũi với cái chết để biết họ còn thua con người. Giáp mặt với cái phóng uế của chính mình và cái phóng uế của người khác, sống trong nó, ngửi mùi nó, đạp lên nó, xác nhận cho những người tị nạn này nhân tính không đầy đủ của họ dưới những cặp mắt quan liêu. Sống trong cứt là một câu chuyện chiến tranh chân thực và là một chuyện gây chấn thương. O’Brien chuyển tải phần nào cảm thức về điều này khi ông viết về cách thế những người lính của <i>The Things They Carried/ Những thứ họ mang </i>bị phục kích trong một “cánh đồng cứt,” được dân làng dùng như một cầu tiêu. Người da đỏ tên là Kiowa bị giết, hay, như trong tiếng lóng của lính Mĩ, bị phế (wasted, [còn có các nghĩa: bị giết, bị huỷ, rác rưởi, phế liệu, hết xài, bài tiết, cứt,...]).<sup>29</sup> Kiowa chìm nghỉm phía dưới cứt, bên dưới phế liệu. Nhưng dù ghê khiếp như thế, cánh đồng ấy chỉ là một chỗ nghỉ chân tạm thời cho lính Mĩ là những người có thể trở về nhà sau một năm, nếu còn sống. Đối với những người tị nạn của Yang, sự có mặt suốt khắp của cứt là một phần của đời sống hàng ngày có thể tiếp diễn trong nhiều năm, thậm chí mấy chục năm. Có một sự khác biệt then chốt giữa câu chuyện chiến tranh của một người lính về vòng tuần chót của nghĩa vụ và câu chuyện chiến tranh của một người tị nạn về một phán quyết khả dĩ chung thân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một nỗi khó khăn trong việc viết một chuyện chiến tranh chân thực là sự thách đố mĩ học của việc xử lí với cứt và phế liệu, những sự kiện chẳng hề thích thú của cái chết, sự làm ngơ và tính phi nhân cho cả những người lính và thường dân. Ta phải viết về cứt vào ngay lúc ta chùi nó khỏi giày hay bàn chân mình, làm cho cuốn truyện đủ đứng đắn về mặt mĩ học để được đưa vào nhà của ai đó. Viết, hay xổ ra ruột gan mình, như thế là cái lãnh thổ hiểm nghèo thứ nhì gặp gỡ bởi người tị nạn muốn kể một chuyện chiến tranh chân thực. Các nhà văn phải xử lí với cứt nếu họ xổ ruột gan, vốn bao gồm cứt theo nghĩa bóng quăng trên đường của họ bởi những người đọc và những nhà phê bình ví dụ như chính bản thân tôi. Bằng việc học để viết được chút nào, bằng việc học để viết bằng tiếng Anh, bằng việc kiếm được những văn bằng, bằng việc xuất bản, Yang và những nhà văn Mĩ gốc Hmong khác được xét đoán bởi cả cái cộng đồng thiểu số mà họ đến từ đó và bằng quan chúng toàn quốc. Ha Jin (Cáp Kim), một nhà văn Trung quốc sống ở nước Mĩ mô tả cái thế lưỡng nan này như là sự căng thẳng giữa “người phát ngôn và bộ lạc.”<sup>30</sup> Như Mai Neng Moua, người biên tập của tuyển tập văn học Hoa kì gốc Hmong đầu tiên, nói về người Hmong ở Hoa kì, “đây là một cộng đồng rất riêng tư ... và có thể bị đe doạ rất nhiều bởi những văn viết của những người trẻ tuổi của họ.”<sup>31</sup> Để kể một chuyện chiến tranh chân thực như vậy là một công cuộc liều lĩnh, chẳng phải ít nhất trong tất cả bởi vì nó không thể tránh được là một câu chuyện không chỉ về chiến tranh và kí ức mà còn là về căn cước. Điều này đúng cho cả những người lính và cả những người tị nạn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một chuyện chiến tranh chân thực rốt ráo thách thức căn cước bởi vì chiến tranh triệt để thách thức căn cước, từ người lính phải giáp mặt tự thân cũng như kẻ địch trên chiến trường cho tới người thường dân khám phá rằng chị còn thua là con người khi chị trở thành một người tị nạn. Những thân thể bị bung lên, bị đứt lìa, bị phế bỏ trên bãi chiến trường cũng về mặt nền tảng làm nhiễu loạn căn cước con người đối với những ai giết họ, chứng kiến sự tử vong của họ hay chôn cất họ. Những thi thể ấy cũng làm bất ổn cái căn cước dân tộc khi một xứ sở tự phân chia qua một cuộc chiến tranh có dị nghị hay khi cơ cấu chính trị thuyết phục những người lính giết kẻ khác dù cho trong việc làm như thế họ đưa chính cái nhân tính của họ bị đặt thành vấn đề. Chuyện chiến tranh giả trá không biết đến sự thách đố này về nhân tính do sự thuần phục của nó đối với chiến tranh và căn cước dân tộc. Chuyện chiến tranh giả trá khẳng định trong những đường lối cảm tính, có chọn lựa, và bất lương cái ý niệm rằng “chúng ta”—những vai chính và quan chúng của nó—có nhân tính, dù cho chúng ta có thể nhiều phần hơn giống như lũ gà ngúc ngắc đầu kêu ùng ục trước cái cảnh ôi-quá-buồn của việc mất mạng sống mà chúng ta vừa chứng kiến. Một chuyện chiến tranh chân thực phát biểu một cách đanh thép sự thách đố của chiến tranh đối với căn cước và nhân tính trong nội dung và hình thức, cân bằng sự căng thẳng giữa bản tính làm hạ cấp của chiến tranh và nhu cầu đạt cấp như một chuyện chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Có lẽ một lí do tại sao <i>Người về nhà muộn màng</i> có được điểm hạng tốt (good grade) nhưng không phải hạng tuyệt hay (great grade) là bởi nó không nhìn nhận trọn vẹn sự thách đố về căn cước mà nó đặt ra. Sự thách đố thấy được trong sự chuyển hoá từ việc bị hạ cấp—của việc sống trong cứt—tới việc có khả năng lấy được một hạng cấp, để làm trội bật “chất liệu đời sống.” Yang trưng ra niềm tin vào quyền lực chuyện của chị đại diện cho chính chị và dân tộc chị, nhưng chị không nhìn thấy những hố bẫy của sự nạn nhân hoá và tiếng nói. Người tị nạn nói lên bằng một ngôn ngữ mà quan chúng của quốc gia chị chọn nhận có thể nghe được là giáp mặt một thế lưỡng nan: chị không còn là một người tị nạn ngay cả khi chị nói hộ cho người tị nạn, và không còn là một nạn nhân ngay cả khi chị nói về sự nạn nhân hoá. Khả năng của chị để kể câu chuyện cho một quan chúng không phải gồm những người tị nạn đã làm thay đổi căn cước của tác giả. Đây là lí do tại sao cộng đồng tị nạn có thể quay mặt đi chống lại những nhà văn của nó, bởi nó biết căn cước của nó không còn là cùng thứ với cái của những nhà văn kia. Ở phương Tây, nhà văn tị nạn là một nghệ sĩ sáng tạo, trong khi cái cộng đồng mà anh hay chị ấy được giả thiết nói giùm cho là một tập thể, mà cái thân phận cưỡng ép lên họ bởi một công chúng tổng quát vốn không thể nghe thấy họ ngay cả khi họ quả có lên tiếng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bởi Yang đã chọn lựa hình thức của hồi kí được viết ra, cái căn cước của chị đã được cải biến một cách luyện đan. Khi lìa bỏ cái thế giới phi nhân, bị hạ cấp của trại tị nạn và những cánh đồng phóng uế của nó bỏ lại phía sau chị, chị nhập vào một thế giới có hào quang của những hạng cấp cao hơn nơi không ai nói cứt đái, nơi phóng uế được xối nơi đằng sau những cánh cửa khép kín, nơi mĩ học đạt tới một bình diện nhất định của sự tinh vi trán men sứ, không mùi vị. Giống như thế, một đồng nghiệp hàn lâm Đông nam Á của tôi tếu táo (theo tôi nghĩ) tuyên bố là đã đi từ “tị nạn tới trưởng giả” cười ồ khi tôi nói rằng tôi cũng đã là một dân tị nạn nữa. Đồng nghiệp của tôi nói, không còn đừa giỡn nữa, “ông trông không giống một dân tị nạn.” Và đồng nghiệp của tôi đúng. Tôi không còn mái tóc hay quần áo của dân tị nạn; tôi không còn có một âm hưởng tị nạn hay ngữ pháp tị nạn, nếu tôi từng bao giờ có; tôi không còn bốc mùi như một người tị nạn; và tôi biết rành hơn để làm những thứ tị nạn như là nói chuyện về tiền bạc, trừ khi trong riêng tư. Tôi là một nhà phê bình được Tây phương hoá, như Yang là một nhà văn được Tây phương hoá, cả hai chúng tôi đều chiều theo những tiêu chuẩn phương Tây trong khi cũng đang chiều theo những tiêu chuẩn của những cộng đồng gốc gác chúng tôi. Giống mọi nhà văn như thế, chị có thể không hạnh phúc về những phán đoán quy về chị, nhưng giải pháp duy nhất được cống hiến từ bên trong một thế giới ban đặc quyền cho tác gia và nghệ sĩ sáng tạo, sự thành đạt của cá nhân trong một xã hội tư bản chủ nghĩa, là đạt được hạng điểm hoàn hảo, cấp A. Nếu ta ở lại bên trong thế giới này, làm cách nào ta đạt được điều này? Những tiêu chuẩn là gì? Hay, như nhiều sinh viên đã hỏi các giáo sư của họ: Điều thầy trông tìm là những gì? Như một giáo sư, tôi cho người sinh viên một chuyên đề bằng vào đó cô hoặc cậu ấy sẽ được đánh giá hạng điểm. Nhưng các nhà phê bình không cung cấp danh mục của những tiêu chí mĩ học bằng vào đó một tác phẩm nghệ thuật được thẩm định, như một chiếc xe hơi đem đi tu bổ. Nhà phê bình được giả thiết là biết rằng nghệ thuật (tốt và xấu) là gì, hệt như một quan toà biết một sự tục tĩu là gì—khi ông (hay bà) ấy nhìn thấy nó. Vậy nên tôi tự chế không đưa ra cung ứng những tiêu chí cho việc một tác phẩm nghệ thuật đạt được một cấp điểm hoàn hảo ra sao, bởi vì bất cứ những tiêu chí nào như thế đều mang tính chủ quan và biến hoá như tự thân căn cước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điều tôi quan tâm ở đây là sự trải nghiệm của một nghệ sĩ—là kẻ làm việc trên một chuyện chiến tranh chân thực, và là kẻ có hoài bão đạt được cấp điểm hoàn hảo—tự thân nó cấu thành một loại khác về chuyện chiến tranh chân thực ra sao. Như O’Brien thấu hiểu rất rành trong <i>Những thứ họ đã mang,</i> một chuyện chiến tranh chân thực không phải chỉ là về tự thân câu chuyện mà còn là về cách câu chuyện được kể, được nghe, và trao truyền. Đây là lí do anh tạo ra một nhân vật trong cuốn sách của anh mang tên là Tim O’Brien, là người chia sẻ với anh cái tên và nghề nghiệp của anh như là nhà văn của những chuyện trong sách, nhưng người ấy không phải đồng nhất với Tim O’Brien trong thế giới. Những sự phấn đấu của nhân vật Tim O’Brien biểu hiện trong một đường lối có lẽ được chắt lọc những cuộc phấn đấu của kẻ sáng tạo ra y cả trong chiến tranh và cả trong sự kể chuyện. Tính tự phản ánh phần nào là cái ban cho chuyện chiến tranh chân thực này cái thống khoái của nó, cái sức bật của nó. Trong một kiểu thức song song, sự hội ngộ của Kao Kalia Yang với việc bị chấm điểm như là một sinh viên là một chuyện chiến tranh chân thực ngang tầm với chuyện trong cuốn sách của chị như người lính giáp mặt với hai nghi lễ cũng cổ xưa như những thứ được miêu tả trong các bộ sử thi <i>Iliad</i> và <i>Odyssey</i>, chiến tranh và rồi là hành trình trở về nhà, người tị nạn cũng đi qua những nghi lễ ấy ngoại trừ trong một cung cách đảo ngược. Nếu chiến tranh tạo người lính sống sót thành một người đàn ông, một thành viên có đặc quyền trong xã hội của anh, thì nó cũng tạo một số dân sự thành người tị nạn, rác của những nhà nước-dân tộc và chiến tranh. Nếu người lính phấn đấu để về nhà cả theo nghĩa đen và nghĩa bóng, giao đấu với những con quỷ bên ngoài và bên trong, thì người tị nạn phấn đấu để tìm thấy một mái nhà mới. Người lính tiêu biểu đạt được sự thừa nhận giá trị trong hình thức sử thi của tiểu thuyết, hồi kí, phim ảnh loại bom tấn, những diễn văn khoa trương của các quân vương và tổng thống. Người tị nạn hiếm khi đạt thành tích được chứng nhận giá trị như thế. Cho nên gánh nặng trên hồi kí của Yang, cái cấp điểm chị phải tạo ra, nơi tốt là chưa đủ. Vừa đủ tốt là cách thế những người đàn ông hay đa số thường nhận định một cách miễn cưỡng về đàn bà và các thiểu số hoặc cách kẻ thực dân phán đoán người thuộc địa như là “gần như cùng thế nhưng không hoàn toàn” (“almost the same but not quite”), “gần như cùng thế nhưng không da trắng” (“almost the same but not white”),<sup>32</sup> như lí thuyết gia Homi Bhabha nói.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Không phải mọi người lính viết ra đều tạo được hạng điểm, nhưng những người lính viết ra có thể tạo được hạng điểm, như O’Brien làm, bởi vì chuyện chiến tranh thuộc về họ. Sự chuyển hoá khó khăn từ người lính thành nhà văn không phải là một sự thay đổi trong cái nhân tính được ban sẵn cho rồi của chị ấy hay anh ấy. Nhưng để một người tị nạn trở thành một nhà văn là để người tị nạn đi từ phi nhân tính tới nhân tính. Trong khi người tị nạn trở thành một nhà văn là được cấp, kể một chuyện tị nạn, anh hoặc chị ấy không được nhìn như viết một chuyện chiến tranh có thực, ít nhất không phải cái được cho cùng trọng lượng như cái của một người lính. Để được một cấp điểm tốt hoặc tuyệt hay trong phương diện nào của hai thứ đó, như một người kể chuyện về trải nghiệm tị nạn hay chuyện chiến tranh chân thực, là khó hơn đáng kể đối với người tị nạn thành nhà văn. Khó khăn này không thể tách lìa khỏi cuộc chiến nó đã tạo ra người tị nạn trước tiên và từ đó tạo ra những điều kiện để cấp hạng điểm cho người tị nạn thành nhà văn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người tị nạn san sẻ cái cảnh ngộ bị cho cấp điểm với nhiều trong những kẻ bị phân loại là khác: phụ nữ, các thiểu số, và dân thuộc địa. những người khác này có thể tin tưởng vào hệ thống cấp điểm quá nhiều đến nỗi rằng họ tự cấp điểm cho mình và thấy mình còn thiếu sót. Cái bóng ma của cấp điểm hơi thua sút với cái hoàn hảo là đặc thù ám ảnh và bất trị đối với họ. Một cấp điểm thất bại có thể làm dấu hiệu cho sự vùng lên và một thế giới giao thế của những khả tính về cái xấu, về sự bác bỏ những hạn từ cưỡng bách lên một sinh viên bởi các giới chức quyền thế. Nhưng một cấp điểm hơi thua sút với cái hoàn hảo là sự thất bại đích thực đối với những ai đã nỗ lực chân thành, vì nó khẳng định rằng họ hơi thua sút đối với nhân tính, hơi thua sút đối với những ai đạt được cấp điểm. Vậy nên vào lúc khởi đầu cuốn tiểu thuyết đầu tay <i>Native Speaker/ Người nói quốc ngữ</i> của Chang-Rae Lee (Lí Xương Lai), một tác phẩm nổi tiếng của văn học Hoa kì (gốc châu Á) làm trội bật ngay trong nhan đề vai trò của tiếng nói và sự thuộc về, nhân vật chính Henry Park nhận được một lá thư từ người vợ da trắng đã thôi nhau trong đó gọi anh là một “sinh viên B<sup>+</sup> của đời sống.” Cấp điểm này là để chọc tức. Trong khi Henry Park là con trai của những người nhập cư Triều tiên, phấn đấu với cấp điểm này, tôi không thể giành được việc cũng cảm thấy là Lee nhà tiểu thuyết cũng lo âu về việc bị cho cùng cấp điểm. Trong một sự nghiệp đánh dấu bằng những mối quan tâm sâu xa về chiến tranh, kí ức và căn cước, Lee đã cố gắng triệt để làm người sinh viên hoàn hảo và đã thu hoạch được phần khá về những cấp điểm tuyệt hay, gồm cả việc được nêu danh là một người vào chung kết Giải Pulitzer cho cuốn <i>The Surrendered</i>/ <i>Những người đầu hàng, </i>cuốn tiểu thuyết của anh về Chiến tranh Triều tiên. Ấy thế nhưng, những cuốn tiểu thuyết của anh được viết tuyệt đẹp, vẫn có một chút gì của người sinh viên lo âu trong đó, sự mong mỏi để thuộc về, khát vọng rành rành là chẳng bao giờ viết một câu tồi, và thực thế luôn luôn để viết câu hoàn hảo, điều đôi khi dẫn tới những câu quá tỉa tót và những kết luận trữ tình lẽ ra không nên kiếm, như các nhà văn sáng tạo nói.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng đó chỉ là cảm nhận của tôi về văn viết của Lee. Cùng những điều tôi nói về Lee cũng có thể được nói về tôi như một người viết tiểu thuyết. Tôi là ai bất quá chỉ là một trong những kẻ có thể hơi thua kém về nhân tính trong mắt một số người, là sinh viên cũng lo âu ngang như thế không thể giành được việc nhìn bản thân qua những cặp mắt của người khác, tri giác và thị hiếu của tôi bị mây mù do khát vọng của chính tôi được tán đồng sao? Lee, giống như Yang và bản thân tôi, bị mắc kẹt trong sự phấn đấu để kể câu chuyện chiến tranh chân thực và đang ở giữa một câu chuyện chiến tranh chân thực: câu chuyện về cách nào những nhà văn và những nhà phê bình kế thừa những di sản của các cuộc chiến tranh thấy họ bị mắc kẹt giữa việc bị cho cấp điểm thấp và được cho cấp điểm hoàn hảo, bị phán đoán bởi một hệ thống mĩ học bị can dự trong cỗ máy chiến tranh. Điều này không có nghĩa rằng các nghệ sĩ phấn đấu để kể những chuyện chiến tranh chân thực không thể cất lên tiếng nói hay không thể nỗ lực về một cấp điểm hoàn hảo; nó quả thực có nghĩa rằng họ phải nên chất vấn ngay chính những căn cước của họ như là những nghệ sĩ cũng như những căn cước của những hình thức họ lựa chọn, bởi vì cả hai loại căn cước này là một phần thiết yếu của bộ tam tài về chiến tranh, kí ức, và căn cước (the triad of war, memory, and identity).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự phấn đấu về cách thế kể những chuyện chiến tranh chân thực vừa là về việc nhớ lại những cuộc chiến tranh được đánh ở nơi khác và những tranh chấp được đánh ở đây, tại nhà. Trong những xứ sở cộng sản, người ta thường phải tham chiến chống lại nhà nước để kể những chuyện chiến tranh chân thực, bởi nhà nước chỉ quan tâm vào những chuyện chiến tranh tồi, cái loại bất lương biện minh cho chiến tranh và tôn vinh nhà nước. Trong trường hợp nước Mĩ, những cuộc chiến tranh văn hoá đã phân chia nước Mĩ trong suốt thế kỉ hai mươi, cái đà xây đắp nên qua sự hưng khởi về những quyền công dân, những cuộc tranh đấu của công nhân, chủ nghĩa nữ quyền, những quyền về đồng tính và sự trao quyền cho những người đồng tính, lưỡng tính, chuyển đổi giới tính, những ngọn trào đêm không ngủ tập hợp cùng phong trào phản chiến để có được sức mạnh bùng nổ trong thập niên 1960. những cuộc chiến tranh văn hoá này dịu đi vào thập niên 1970 nhưng quay lại với sự hung hãn trong thập niên 1980, khi những người bảo vệ một nước Mĩ thuần nhất la lối chống lại lũ rợ ở cổng, những bầy đoàn da màu đã leo lên ngọn đồi của văn minh tới thành phố sáng chói. Kao Kalia Yang và Chang-Rae Lee là trong số đám rợ này, cho dù họ có muốn thế hay là không, cũng như tôi vậy. Miễn cưỡng hay hồ hởi, chúng tôi, đám rợ, cũng là những chiến sĩ văn hoá, đòi hỏi được cho vào với văn minh, bị ám ảnh bởi những cuộc chiến tranh phi nhân của cái văn minh ấy, chúng tôi, nữa, cũng mong ước kể những chuyện chiến tranh chân thực, vốn là không thể nào gỡ ra khỏi những trận chiến chúng tôi giao tranh để kể những chuyện ấy.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection16">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">9<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Về kí ức quyền uy<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">TRONG MỘT HÌNH MINH HOẠ VÀO NĂM 1899 cho bài thơ “Gánh nặng của người đàn ông da trắng” (“The White Man’s Burden”) của Rudyard Kipling, Chú Sam (tức Uncle Sam, Hoa kì) và đối tác Vương quốc Anh là John Bull cùng leo lên một ngọn núi “hướng về ánh sáng” của văn minh, mỗi kẻ đều mang trên lưng một cái gùi chất đầy “những nhân dân sưng sỉa bạn vừa bắt được/ Nửa phần quỷ sứ và nửa phần trẻ con” (“your new-caught sullen peoples/ Half devil and half child”). Bài thơ tán tụng bênh đế quốc của Kipling về sự thiết yếu bi đát của việc giao tranh “những cuộc chiến man dại của hoà bình” là gửi tới những người Mĩ, khi đó đang giao tranh để khuất phục quân nổi dậy Filipino là những người thoạt tiên ngỡ rằng Hoa kì tới để giải phóng cho Philippin khỏi Tây ban nha. Kipling cảnh báo những người Mĩ về “sự thù ghét của những kẻ ngươi canh giữ.” Và cho tất cả máu me và ngân quỹ mà người Mĩ ắt sẽ phải tiêu xài, ông dè chừng rằng họ sẽ “Ngắm nhìn sự Cù lần và điên dại ngoại đạo/ Đưa tất cả những hi vọng của ngươi thành số không.”<sup>1</sup> Sự đặc trưng hoá này về những người bản địa chắc chắn mô tả cách thế nhiều người Mĩ nhìn nhân dân mà họ được giả thiết là đang cố giúp. Một thế kỉ sau, bài thơ của ông cũng có thể mô tả cuộc chiến của tôi và hậu kết của nó trong những cuộc chiến tranh Mĩ hiện hành của chúng ta ở Trung đông. Tất cả những gì một người đọc cần làm là thay ánh sáng của văn minh bằng lời hứa hẹn về dân chủ và tự do, lời hứa mà người Mĩ cống hiến cho nhân dân của Trung đông sau khi đã cống hiến nó cho chúng tôi. Còn về những người đang được đưa mãi lên hướng thượng kia, trong số đó tôi kẻ có cả mình, chúng tôi vẫn là nửa phần quỷ sứ và nửa phần trẻ con trong đa số trí tưởng tượng của người Mĩ và phương Tây.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu Kipling đã tỏ ra tiên tri tiên giác trong ngụ ý nhu cầu về hình thức chiến tranh khai hoá văn minh, ít nhất từ viễn kiến của những người đã được văn minh, như người minh hoạ của ông, Victor Gillam. Điều ông miêu tả là rằng chúng ta không có hạ xuống hướng về khai sáng, văn minh, hay Thượng đế, vì điều đó quá dễ dàng. Chúng ta phải mang gánh nặng đi lên, hướng về các đỉnh cao hơn là các lũng sâu, gần hơn với những cõi trời vĩnh hằng, đài cao tối hậu, là thứ dĩ nhiên chúng ta chẳng bao giờ đạt tới trong kiếp sống này. Tôi thấu hiểu cái xung động này, cũng như cái giọng của Kipling về sự đau khổ và cam chịu tự mãn khi mô tả nỗi đau đớn của người cứu vớt một nhân dân vô ơn. Mặc dầu tôi có thể nửa phần quỷ sứ và nửa phần trẻ con, mãi mãi sẵn sàng để rỉa vào bàn tay của ân nhân tôi và vứt bỏ bất cứ thương xót nào, tôi cũng đã được rửa tội và mặc quần áo của văn minh. Tôi biết nó có nghĩa gì cho hoài bão, cho leo lên, cho cưu mang, và cho nói cùng viết trong ngôn ngữ của những chủ nhân của tôi. Toàn bộ cuốn sách này là một sự tập tành của lao khổ để đạt tới khoảnh khắc của khải huyền và hứng khởi, và tối hậu được xuất bản, nó xảy ra không phải trong những tầng đáy sâu mà một văn bản chẳng thể được nhìn thấy nhưng ở trong những chiều cao sáng ngời, nơi Thượng đế cũng đã giao cho Mai-sen (Moses) những giới luật. Có lẽ chẳng có gì đáng ngạc nhiên, tôi quay sang những ý niệm cao đạo về đức lí để thách đố ý niệm rằng chúng ta cần tự thân mang gánh nặng bằng chiến tranh, rằng chiến tranh phải luôn luôn là một phần căn cước của chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng viết cuốn sách này cũng liên can đến việc đào xới. Những trực quan của tôi, nếu quả là chúng có tồn tại, đến không chỉ từ việc đạt tới một bình nguyên khoảng khoát nào đó, hay tìm được sự nghỉ giải lao trong một văn khố sạch trơn, thắp sáng, và có điều hoà không khí, hay nghĩ những ý nghĩ được khai sáng, mà đến từ sự lê bước và trườn bò qua những hang động và những địa đạo nơi những hồn ma cư ngụ, hay đổ mồ hôi trong những bảo tàng với những bức tường loang lổ và những cửa sổ có song sắt, hay chửi thề vào sự nực nội và lem luốc và nôn mửa và những cầu tiêu làm muốn ói luôn và những con đường gay go và những kẻ lường gạt cùng những kẻ gian manh, và ngón tay bị gãy mắc phải ở Vientaine, dẫn tới việc bị nhiễm trùng và hai vụ giải phẫu trong hai xứ sở. Tât cả điều này mà để nói rằng cái đài cao, như nó rất có thể đáng khát vọng đối với một số người trong chúng ta, gồm cả tôi, cũng là mang liên luỵ. Từ đài cao, chúng ta không thể nhìn vào những hang động và những địa đạo nơi những kẻ vô ơn và không hối cải và không được khai hoá ẩn núp khỏi sự ngó nhìn của chúng ta, sức mạnh vũ trang của chúng ta, quyền uy luân lí của chúng ta. Họ sống để tạo phản, và để chửi thề. Tôi cũng không miễn dịch, hoặc như kẻ chửi thề và kẻ bị chửi thề, hoặc như kẻ nắm lấy quyền uy của sự hô hào về hành vi đạo đức. Tôi ở trong cái nhóm gồm “những nhà văn dấn thân” (“committed writers”), như nhà phê bình Trịnh T. Minh-hà gọi chúng tôi, “những người viết vừa để đánh thức ý thức về sự phạm tội của họ và để cho người đọc của họ một lương tâm phạm tội ... một định nghĩa như thế tự nhiên đặt nhà văn dấn thân vào phía của Quyền lực.”<sup>2</sup> Và quyền lực, ngay cả khi được thi thố với ý hướng cao cả về công lí, vẫn kích khởi sự nổi dậy từ những người bên dưới và sự đàn áp từ những người bên trên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">với sự cảnh báo này về nguy cơ của quyền lực và dấn thân—sau chót, đẩy đến cùng độ, quyền lực và dấn thân biện minh sự quá độ lớn lao nhất, bất kể về ý hệ, từ những trại tử thần tới những trái bom nguyên tử—chương sách cuối này là về nhu cầu đối với một kí ức quyền uy để giáo đấu vớ chiến tranh và tìm ra hoà bình. Đụng độ với quyền lực dù có thể đầy lo âu, người ta vẫn phải chạm trán với nó và hi vọng rằng người ta có thể xử lí nó, và tự thân, một cách đạo đức. Việc sử dụng của chúng ta về quyền lực phải được làm với ý thức trọn vẹn về nhân tính và phi nhân tính của chúng ta, công năng của chúng ta về cả hai điều thiện và điều ác. Ngay cả những ai tìm cách rút lui khỏi quyền lực, về một loại nào đó của đời sống ẩn dật hay tu hành, vẫn phải hiện xuất nếu họ tìm cách thay đổi nhiều hơn là chính bản thân họ. Người ta có thể leo ngọn núi hướng về sự giác ngộ cho cá nhân, nhưng người ta không thể thay đổi thế giới mà không chạm vào, hay bị chạm vào bởi, quyền lực. Tranh đấu với quyền lực, người ta có thể bị cám dỗ để xem tự thân như một ai đó dang mang một gánh nặng lên ngọn núi kia. Vậy nên câu chuyện hướng thượng như một dấu hiệu về tiến bộ tẩm nhập vào tự thuật của tôi khi tôi bắt đầu từ nền đất thấp và vươn lối lên đài cao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cả hai lãnh thổ đều là then chốt cho kí ức quyền uy: nền thấp buộc chúng ta phải chạm trán với tính phi nhân dai dẳng của chúng ta, đài cao nhắc nhớ chúng ta về tiềm năng nhân tính của chúng ta dưới hình chóp của ánh sáng không tưởng bằng vào đó cuốn sách này được viết ra, đài cao là nơi chúng ta cần ở, nhưng trong những bóng tối phản không tưởng bao quanh ánh sáng này, nền thấp là nơi nhiều người trong chúng ta bây giờ đang ở. Quyền lực của nền thấp hiện ra rành rành nhất với tôi khi lần đầu tiên tôi tới thăm bảo tàng Toul Sleng, trước đây là nhà tù chính trị S-21 của Khmer Đỏ, vào mùa hè năm 2010. Cùng ngày ấy tôi cũng làm chuyến hành hương tới những cánh đồng tàn sát (the killing fields) ở Choeung Ek, ngoại ô của thủ đô Phnôm Pênh, Campuchia, một hành trình tiêu biểu cho một người nước ngoài trong một ngày ở thành phố này (hầu hết những du khách người Khmer lại ưa viếng thăm Cung điện Hoàng gia, và ai có thể trách móc họ?).<sup>3</sup> Tôi phải xác định thời gian, vì những bảo tàng và những đài tưởng niệm của Đông nam Á biến cải theo với các năm, nhiều phần như kí ức và lãng quên cũng vậy. Các bảo tàng, các đài tưởng niệm và các kí ức thay đổi vì xứ sở của chúng thay đổi. Điều gì là phu hợp với một khoảnh khắc trong thời gian trở nên một chướng ngại, và không còn là thời thượng nữa, vào một khoảnh khắc khác. Về phần tôi, tôi cũng đã thay đổi, vậy nên lần thứ nhì tôi viếng thăm mấy năm sau Toul Sleng và Choeung Ek không còn tác động đến tôi nhiều thế nữa. Tôi đã cứng cỏi hơn một chút, như những chuyến viếng thăm lần thứ nhì và lần thứ ba của tôi tới Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh ở Sài gòn. Đôi mắt tôi, giờ đã quen, chỉ còn quan tâm hơn cả tới việc chụp được những tấm hình tốt. Nhìn vào cũng một thứ hai lần—ngay cả một sự tàn ác—cũng có thể có hiệu ứng đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng cái lần đầu ấy, tôi vẫn còn bị mụ mị mặc dù tôi đã đọc về Toul Sleng và Choeung Ek trước khi viếng thăm, và vì vậy đã biết điều gì phải trông chờ. Những người coi văn khố lục qua những tài liệu mà cơ quan an nhinh duy trì ở S-21, gồm cả những ảnh chụp của tất cả mọi người bị giam khi mới vào, và những ảnh chụp khác của một số người sau cái chết. Nhiều bức hình chụp đen trắng trong số này được sắp xếp trong những khung trưng bày thành hàng theo hình học chỉnh tề giống như việc dàn trang các ảnh chụp trong các sách niên giám của các trường trung học, ngoại trừ một điều là hầu như không có ai trong những người tù này lại mỉm cười, và chẳng ai có họ tên. Một người khách thăm không thể ngăn được việc nhìn vào những khuôn mặt này với những hiểu biết về số phận của họ, và nhiều người trong số những kẻ được chụp chắc cũng có một cảm thức về chuyện gì sẽ xảy đến việc biết trước điềm gở làm không khí đặc quánh, nhưng ít nhất bảo tàng có ân huệ là lĩnh lặng, phần lớn thời gian, các du khách hạ thấp giọng, đôi khi bứt rứt, bởi người ta nói gì được, đúng vậy, khi bước qua những phòng thẩm vấn nơi những xiềng gông và những vệt máu vẫn còn, được bảo quản như chứng cứ máu me về những sự hành hình tra tấn giáng xuống biết bao nhiêu người bởi bọn lính canh tuổi còn niên thiếu, một số trong chúng rồi cũng chịu chung số phận là bị chụp ảnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Và người ta nói gì được nếu giáp mặt với một người sống sót thực sự của nhà tù này. Chum Mey hiện xuất từ một căn phòng thuộc một trong các cánh và trông giống hệt như ông xuất hiện trong cuốn phim tài liệu gây xao xuyến <i>S-21</i> của Rithy Panh, trong đó Mey và hoạ sĩ Vann Nath, một người sống sót khác, quay lại trường trung học đã biến thành một nhà tù. Dưới tia nhìn trừng phạt của máy quay phim của Panh, Nath đối đầu với vài người trong đám canh giữ nhà tù trong một cuộc đối thoại về những gì chúng đã làm và ai chịu trách nhiệu, nhưng Mey quá bị xúc động không tham gia được. Gia đình của ông đã chết ở đây, và ông sống sót chỉ thuần nhờ vận may. Điều nhà nghiên cứu Khatharya Um nói là đúng: “Cái tình tự chuyển tải bởi những người sống sót là cái tình tự của việc sống với ‘một thân, hai kiếp’—một kiếp trước, và một kiếp sau Pol Pot.”<sup>4</sup> Ông mặc một chiếc áo ngắn tay màu đỏ và cái quần màu xám trong phim, cũng là những thứ anh mặc khi tôi gặp. Mái tóc bạc của ông tỉa ngắn trong cùng cung cách. Ông đưa tôi vào một xà lim bằng gạch nhỏ hẹp giống như cái trong đó ông đã bị giam và diễn lại cách ông bị xiềng và phải sử dụng một thùng đạn dược của Mĩ sét rỉ làm cầu tiêu. Khi người thông dịch của tôi dịch lại, ông mô tả sự tra tấn phải nhận lãnh, và ông khóc như tôi đã nhìn thấy ông khóc trong phim và trong chứng từ ông đưa ra ở vụ xử tay chỉ huy trại giam là Duch. Liệu ông có khóc mỗi lần ông kể lại câu chuyện cho một người nào đó giống như là tôi chăng? Bây giờ tôi không thể nhớ là tôi đã xin chụp một tấm hình, hay là ông đề ra, nhưng chúng tôi đã đứng cạnh nhau, và ông ôm cái lưng đẫm mồ hôi của tôi với cánh tay và siết chặt tôi vào ông. Tôi nghĩ tôi đã mỉm cười—đây không phải là một tấm ảnh chụp mà tôi màng xem lại—bởi vì đó là điều người ta được giả thiết phải làm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Người thông dịch của tôi đèo tôi trên chiếc xe gắn của cô tới Choeung Ek, nơi bọn canh giữ ở S-21 đưa tù nhân qua đó bằng xe tải vào ban đêm. Khi ta vào những sân nền giống như công viên với các bồn cỏ xanh tươi, một toà bảo tháp nguy nga nằm ngay ở tiêu điểm. Đến gần ngọn tháp, ta thấy sau các cửa sổ bằng thuỷ tinh là hết những giá này lại đến những giá khác toàn là xương cốt và đầu lâu. Những hốc mắt trống trơn trả lại cho chúng ta tia nhìn. Những tàn dư này phục vụ vừa như là những kẻ canh giữ địa điểm và vừa là những tù nhân của nó. Nếu có những hồn ma, liệu chúng có nổi giận rằng biết bao nhiêu người lạ xâm nhập vào nơi chốn chúng qua đời, hay chúng vui thích được người ta nhớ? Còn về những bồn cỏ xanh tươi, dịu dàng gợn sóng, có những bảng hiệu viết tay đánh dấu vị trí của những mồ chôn người tập thể, vạch chỉ về cái cây nơi lũ sát nhân đập bể sọ các em bé sơ sinh, và thông tin cho khách viếng thăm rằng xương cốt vẫn còn hiện xuất trồi lên từ mặt đất sau cơn mưa. Hàng bao ngàn người đã chết ở đây, bị đập vồ vào đầu khi họ quỳ trước những khu mộ lộ thiên, những tiếng động này bị âm thanh ù ù của một máy phát điện bịt đi mất. Đây chẳng phải là nơi mà tôi viếng thăm vào ban đêm bao giờ, nếu không có đèn đuốc. Tôi ưa chụp những tấm hình của mình trong ánh sáng ban ngày, cũng như nhà sư trong tấm áo cà sa màu nghệ đứng ở diềm của một mô đất lấy khung cho cảnh tượng trong máy chụp hình của ông. Hơi nóng ngột ngạt. Khi tôi quay về khách sạn, việc đầu tiên tôi làm là xối nước bằng vòi sen. Rồi tôi ngã mình xuống và sự mụ mị thấm sâu vào tâm trí cùng thân thể tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi đã viếng thăm trại tập trung Dachau ở bên ngoài thành phố Munich nước Đức, và trong khi đó là một trải nghiệm trang nghiêm, tôi đã không cảm thấy bị bất động, kiệt quệ, và kích xúc, vừa bằng cảm quan và vừa bằng thân thể như tôi cảm thấy trong khách sạn cửa hàng ở Phnôm Pênh của tôi. Phải chăng đó là vì lịch sử này dường như gần hơn đối với tôi, trong thời gian, trong lịch sử, và trong văn hoá? Hay phải chăng đó là vì vào lúc tôi viếng thăm Dachau năm 1998 tấm màn của tưởng niệm đã hạ xuống thấp hơn rồi? Những kinh hoàng của nơi chốn ấy không còn có thể được nhìn thấy, một cách trực tiếp như thế nữa, nhưng thay vì thế đã được lọc qua một tấm vải sô tạo bởi sự bôi xoá cái máu me, qua những năm phơi ra với những kí ức của người khác về vụ Tế thiêu (Holocaust) và sự chuyển hoá của nó thành một thánh tích của trí nhớ, giống như thân đức Kitô treo trên một thập giá trong mọi nhà thờ Công giáo, có vết máu nhưng xa xăm. Không phải rằng là chi tiết lịch sử vắng mặt ở Dachau. Mức độ về chi tiết, và sự tinh tế của nó là rành rành hơn cả ở Toul Sleng hay ở Choeung Ek. Người Đức đã lập quy trình cho lịch sử của họ qua nhiều thập niên, và với những nguồn năng của một xứ sở giàu có đã xây những đài tưởng niệm và những bảo tàng tuyệt mĩ nhất hiến dâng cho vụ Tế thiêu hoà điệu, với những tiêu chuẩn của phương Tây về mĩ học đã trở thành đại đồng nhờ vào sức mạnh của quyền lực phương Tây. Những văn khố về ảnh chụp, từ những nạn nhân trong những ngày hạnh phúc hơn tới những nạn nhân trong giai đoạn chỉ còn da bọc xương, là phong phú trong tầm vóc, trình bày, và phụ đề. Những kỉ vật của các nạn nhân, từ những thứ sở hữu và quần áo thiết thân tới ngay cả những thứ như là các lọn tóc đều được phô bày đầy nghệ thuật. Những sàn nền của các trại tập trung được chăm sóc từng li từng tí, đại diện điêu ngoa cho những xác chết từng nằm ngổn ngang ở đây. Đây là tác phẩm của kí ức được điều hành từ đài cao hơn, được dựng lên bằng quyền lực của kí ức công nghệ. Tác phẩm này mời gọi sự tỉnh táo, sự chiêm ngắm, sự suy tư, sự tôn trọng và kính ngưỡng đối với người chết. Nó thôi thúc chúng ta phải đề cao quyết tâm hơn nữa chẳng bao giờ cho phép sự tàn ác này được quên đi hay lập lại. Nhưng điều tôi cũng mang đi từ những cuộc thăm viếng của tôi với mạng lưới đài tưởng niệm của Đức là cách thế sự kinh hoàng có thể được đóng khung trong những lề lối tuyệt đẹp. Đối với nhiều người trong chúng ta, ngay cả sự kinh hoàng cũng phải chuyển tải một cách đầy nghệ thuật, kẻo e rằng ta bất kính với người chết và làm người sống không được thoải mái.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những gì tôi thấy ở Tuol Sleng và Choeung Ek; trong những cái hang tàn sát ở Battambang; trong những bảo tháp nhỏ chất đầy đầu lâu và xương cốt nhô lên ở đây kia trên quang cảnh Campuchia; trong cái động không đèn đuốc của Tham Phiu ở Lào; trong những ngôi nhà gần Cánh Đồng Chum sử dụng những vỏ bọc bom Mĩ và những vỏ đạn để trang hoàng; trong những nghĩa trang liệt sĩ và chiến sĩ vô danh của làng bị thờ ơ bỏ mặc suốt khắp Việt nam; trong 2003 sự lặp lại nhiều lần Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh của Sài gòn trong dăm ngôi nhà nhỏ trưng ra những thai nhi dị dạng, đóng chai là những nạn nhân của Chất độc màu Da cam—những gì tôi nhìn thấy chẳng đẹp đẽ một tí gì. Tôi nhìn thấy sự nghèo nàn của kí ức thấy được trong những xứ sở nghèo nàn, trong những nơi chốn nhỏ bé. Những dấu hiệu tiêu biểu của kí ức giàu có là vắng mặt. Không hề có những giải mênh mông bằng cẩm thạch và đá hoa cương, không hề có những tấm kính đồ sộ, không hề có những hình chạm khắc chính xác, không hề có những biển phụ đề và bình luận hoàn hảo về mặt ngữ pháp trong bất cứ ngôn ngữ nào. Vắng mặt luôn là việc tạo tài liệu lịch sử quy mô, sự thắp sáng được che chụp một cách hoàn hảo, một khung cảnh được chuyển điệu về âm thanh, thị giác, mùi hương, và nhiệt độ mơn trớn thân thể và các giác quan của người ta. Cũng thiếu vắng luôn là những khách thăm viếng được đào luyện kĩ đồng bạn đã được xã hội hoá, giống như những người đi nhà thờ quay về, nhập vào những phong tục và nghi thức của sự thờ phụng kí ức thầm lặng. Trong những xứ sở nghèo khó, những đặc trưng này về kí ức giàu có bị đảo ngược. Như một giám tuyển của Trung tâm Tài liệu của Campuchia bảo tôi, quy chiếu về tình trạng sự vụ ở Tuol Sleng và những kế hoạch tương lai cho việc canh tân nó, “nó có thể đẹp hơn.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu người ta so sánh những căn nhà của sự hồi tưởng từ những toà dinh cơ đến những lều lán, người ta có được cái cảm thức rằng cảnh quan vật lí định hình kí ức và tình tự của chúng ta về nó. Thường thường trong những nơi chốn của trí nhớ về sự nghèo khó, tâm thái không phải là về sự kinh hoàng, mà là về sự tồi tàn và buồn thảm, ít nhất với một ai giống như tôi, vì những gì được phơi bày và cách thế. Nhưng đôi khi người ta chạm trán với sự kinh hoàng một cách trọn vẹn, như trong những tấm ảnh chụp về người chết với những con mắt mở to ở Tuol Sleng, hay hình chụp bị nhoè rất đáng tạ ơn về một xác chết ghê sợ trên một cái giường tra tấn được trưng ra trong cùng cái phòng tra tấn nơi những người Việt nam giải phóng nhà tù ấy tìm thấy. Tỉnh cả người khi ý thức rằng những hình ảnh này có khủng khiếp thật đấy, nhưng còn đã có một thời gian chúng không phải là đậm nét nhất. Đã từng có khi một bản đồ của Campuchia kết thành bởi những chiếc sọ người—hãy tưởng tượng nhìn thấy điều đó tân mắt—nhưng nay chỉ còn lại một tấm ảnh chụp của chiếc bản đồ đó. Chỉ còn vỏn vẹn có ba chiếc đầu lâu vẫn được trưng bày, trong những hộp kín, một tiếng vang hay một chiếc bóng tiên báo của tác phẩm về “nghệ thuật” của nghệ sĩ triệu triệu phú Damien Hirst gồm một chiếc sọ người bằng bạch kim có cẩn những viên kim cương và bộ răng người thật. Cái sọ nào là phàm tục hơn? Cái nào là tục tĩu hơn? Cái nào là không thể quên được hơn? Cái nào là tởm lợm hơn? Những trả lời của tôi có thể tiên đoán được. Những sự phô bày phóng đãng và xúc phạm về của cải và tiêu thụ, bên dưới nước sơn bóng bẩy của chúng, đã khiến ta tởm lợm hơn những sự trưng bày tươi sống và gây xốn xang về sự nghèo khó, dẫu cho xã hội như một chỉnh thể đánh giá sự hào nhoáng cao hơn. Trong một thế giới nơi người giàu mua cái loại nghệ thuật này và người nghèo chết đói, chiếc sọ người có cẩn hột xoàn khuyến khích chúng ta quên đi sự đồng loã của chính mình. Tuy nhiên, trong cách đọc khoan hồng nhất, ngay chính sự quá độ của tác phẩm “nghệ thuật” có thể đang thúc ta nhớ đến sự đồng loã kia. Cũng giống như thế, cái cảnh người ta trong cái chết quằn quại, hay trong cái xác cứng đờ, có thể là không sao quên được, hoặc chúng ta hi vọng là như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cái chứng cớ gây u uất chỉ ra rằng chúng ta quả thực quên những hình ảnh này, hay trông mong chúng tới từ những nơi chốn nhất định và miêu tả những con người nhất định mà phần số của họ có những người có thể cảm thấy rằng không thể tránh được, bởi họ bị đánh dấu phải chịu chết và đau khổ do bởi nguồn gốc của họ. Tuy thế, tôi bảo vệ cái cao cả bị rợp bóng này, vốn xảy ra trong những nơi chốn nhỏ bé, trong những xứ sở nghèo khó, trên tầng nền thấp. Những thí dụ làm xao xuyến, không hoàn hảo, còn dở dang, tươi ròng, thô nhám này của một mĩ học tang thương sẽ thay đổi qua thời gian khi những nơi chốn nghèo khó và những người nghèo khó trở nên giàu có hơn và bớt tang thương đi. Điều này có thể thấy trong Bảo tàng Phụ nữ Việt nam ở Hà nội, việc biến cải từ một không gian tỉnh lẻ gồm những trưng bày được đơn sơ dựng lên trong chuyến tôi viếng thăm lần đầu năm 2003 hoá thành một trong những bảo tàng tinh tươm nhất trong cả nước vào năm 2013, với sự trợ giúp của những cộng tác giám tuyển người Pháp họ đặt đúng vào chỗ nhiều nét đặc trưng của kí ức giàu có. Tuol Sleng nữa, cũng đang thay đổi, với sự hỗ trợ của các giám tuyển từ Bảo tàng Cúng nhớ Hoà bình huyện Okinawa (</span><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum), [gốc tiếng Nhật là </span><span class="tnihongokanji"><span lang="JA" style="background: white; font-family: "MS Gothic"; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">沖縄県立平和祈念資料館</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> </span></span><i><span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Okinawa Kenritsu Heiwa Kinen Shiryōkan/ Xung thành huyện lập Bình hoà Kì niệm Tư liệu quán</span></i><span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">], làm mọi người sửng sốt, nơi các giám tuyển người Campuchia đã được đào luyện. Bảo tàng này là một trong những nơi rất là hiếm hoi nhớ lại người chết thuộc mọi phía, quân sự và dân sự, trong những hành lang và những phòng triển lãm mênh mông trên những nền của đài tưởng niệm ở ngay mép của một vách đá có tên của tất cả những ai đã qua đời—khoảng hai trăm ngàn trong trận đánh để giành đảo Okinawa trong Thế chiến II, hay còn gọi là Chiến tranh Thái bình dương— được khắc vào những khối đá lớn quay mặt ra biển, có lúc lặng yên, có lúc lại quay cuồng, cái cao cả của cảnh giới tự nhiên. Ai lại chẳng muốn được tưởng nhớ trong cung cách như thế?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Kí ức ở Đông nam Á sẽ thay đổi, và người ta không nên bị phủ nhận cái quyền của họ về những trang trí phụ tuỳ của kí ức giàu có, hệt như họ không nên bị phủ nhận cái quyền của họ để sở hữu xe hơi, tủ lạnh, những túi xách tay xa xỉ, và tất cả những đặc trưng khác kia của một phong cách sống tiêu thụ mà những người giàu có hiện sở hữu rồi, với cái giá phải trả là sự huỷ diệt của cảnh quan, sự vong thân của con người với nhau và sự tiếp diễn của một hệ thống bất bình đẳng toàn cầu. những thứ này dường như là phí tổn đích thực của việc sản xuất những phẩm vật và những dục vọng của chúng ta. Nhưng dẫu là người nghèo không nên bị phủ nhận những gì người giàu sở hữu, gồm cả những công nghệ của họ về kí ức, chúng ta cũng nên có hiểu biết về đâu là những phí tổn của việc người nghèo lập lại cái hành vi của người giàu, bất kể điều đó xảy ra ở đâu, gồm cả trong cõi của kí ức. Bởi trong khi Tuol Sleng, Choeung Ek, và tất cả những nơi chốn khác của cái cao cả bị rợp bóng làm tôi xao xuyến, chúng cũng tự in dấu lên tôi trong những đường lối về thân thể, tinh thần, và tâm linh. Những nơi chốn này không ngớt nhắc nhớ tôi, và bất cứ ai khác đã tình cờ gặp ngang qua chúng, về sự phi nhân tính. Chúng làm như thế không chỉ bằng việc kể những chuyện kinh hoàng, mà còn bằng việc phô ra sự kinh hoàng đó, qua chính cái thô nhám và sống sượng bằng cái thẩm mĩ tang thương về kí ức. Đây là kí ức đối đầu và làm kiệt quệ. Nó là một cái tát vào mặt hơn là một bài giảng đạo trên núi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Từ thấp đến cao, từ phàm tực tới linh thánh chúng ta cần hai loại về công cuộc kí ức. Nhưng khi nào chúng ta cần mỗi thứ ấy, và trong tỉ lệ nào với cái khác kia. Chúng ta hãy quay về mấy thí dụ của kí ức quyền uy được điều hành từ đài cao để cố và trả lòi câu hỏi ấy. Lệ Lý Hayslip cá cược hồi kí của chị vào đài cao luân lí, cất tiếng nói từ những gì Paul Ricoeur gọi là “tầm cao của tha thứ.”<sup>5</sup> Trong tiền ngôn của hồi kí, chị lên án cỗ máy chiến tranh, nhưng tha thứ cho những lính tráng của nó: “Nếu bạn là một người lính Mĩ, đó không phải là cái lỗi của bạn.”<sup>6</sup> Hồi kí của chị được đóng khung bởi sự “Đề tặng cho Hoà bình” và một vĩ thanh, “Bài ca Giác ngộ,” mục đích là “để bứt phá xiềng xích của báo thù mãi mãi.”<sup>7</sup> Hồi kí này cống hiến những cử chỉ hoà giải với những người lính mĩ và với đất nước Mĩ, như khi chị nói rằng chị “rất hân hạnh được sống tại Hoa kì và hãnh diện được là một công dân của Hoa kì.” Nhưng hồi kí kiên quyết đặt những người nông dân Việt nam ở trung tâm chuyện của chính họ.<sup>8</sup> “Chúng tôi là cái mà toàn bộ chiến tranh nhắm vào,”<sup>9</sup> chị viết. “Những người nông dân chúng tôi sống sót—và ngày nay cũng còn sống sót—vừa như là những kẻ tạo tác và những nạn nhân của cuộc chiến tranh của chúng tôi.”<sup>10</sup> Như là làm phim Rithy Panh làm, chị đòi cuộc chiến tranh này cho nhân dân của chị, một sự gạt bỏ thẳng thừng của niềm tin đeo đẳng của người Mĩ rằng cuộc chiến tranh này tất cả là về người Mĩ bởi nhân dân đã giúp tạo cuộc chiến và đã trở thành những nạn nhân của nó, nông dân vừa có được cái trách nhiệm luân lí và cái quyền tha thứ. Một phần sự thu hút của Hayslip tới từ cách thế chị trải rộng sự tha thứ tới mọi người trong hồi kí của chị, đó không phải là điều mà những người Mĩ phạm tội có thể trải rộng tới chính bản thân họ. Trong khi một số cựu chiến binh Mĩ, những người hoạt động trong hoà bình, và những người dân sự quan tâm đã viếng thăm Việt nam để nỗ lực hoà giải với nhân dân Việt nam hay với những quá khứ của chính họ, ít người đã sử dụng ngôn ngữ của tha thứ để nói với người Việt nam. Có lẽ họ đã biết họ không có thế đứng nào trên đài cao luân lí để tha thứ. Nhưng như một trong những “người bị truất chỗ của lương tâm Mĩ,”<sup>11</sup> Hayslip cống hiến niềm hi vọng về nhân tính sau khi kể lại nhiều hồi đoạn về tính phi nhân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhiếp ảnh gia An-My Lê [Lê Mỹ An] cống hiến một thế đứng khác từ đài cao, mang tính lâm sàng hơn là tâm linh. Quỹ MacArthur trao giải cho chị một tặng thưởng trên nửa triệu mĩ kim, một số lượng cho một cá nhân vượt xa ngân quỹ của nhiều bảo tàng nhỏ bé trong một xứ sở nhỏ bé. Trong chuỗi nhiếp ảnh <i>29 cây cọ/ 29 Palms</i>, chị cài đặt tự thân, trong ngôn ngữ kiểu Orwell của quân sự và phương tiện truyền thông Mĩ, với Thuỷ quân lục chiến Hoa kì khi họ tập huấn tại một căn cứ sa mạc trong tiểu bang California. Một trong những bức ảnh trội bậc nhất, chụp ban đêm, phô ra cảnh một trung đội thiết giáp đang thi triển Hoả lực, một màn bắn chặn với những viên đạn lửa, một màn mãnh liệt của ánh chớp và chói loà soi thấu tối đen. Được chụp từ trên cao, những chiếc xe thiết giáp mang kích cỡ của những chiếc xe tải và xe hơi đồ chơi. Lê không có cái trọng lượng luân lí của Hayslip với tư cách là một nạn nhân của sự sống sót qua những tao ngộ mật thiết với chiến đấu, cưỡng hiếp, và tra tấn. Lê không thể tha thứ, nhưng qua ống kính của chị, mĩ học của chị, chị đảm nhận một đài cao khác, cái đài tương quan của thị kiến. Quang học liên can cả hai thứ chiến tranh và đạo đức, và máy chụp hình của Lê phô ra cả hai thứ là những người lính và một cái thoáng nhìn về cỗ máy chiến tranh. Trong khi Tod Papageorge chụp cỗ máy chiến tranh từ quan điểm của người dân sự, Lê chụp nó từ quan điểm của người quân sự. Người lính cá nhân và những tình tự của họ kém phần quan trọng trong bức ảnh chụp này và những bức khác trong chuỗi của Lê không bằng tổng thể và trang thiết bị, sự hiện diện và sức mạnh tập thể của guồng máy chiến tranh. Mất đi nhân cách qua những đồng phục, những vũ khí, và áo giáp, những con người cá thể này chuyển hoá thành một khối lượng phi nhân được nhìn từ trên cao ngó xuống, cái điểm nhìn của trinh sát trên không, các máy bay tự hành, các vệ tinh, và tầm nhìn chiến lược. Các tướng lãnh và các tổng thống ra những quyết định căn cứ trên sự di chuyển và bố trí của những đơn vị đại khối này, và cá thể, nhân tính phải bị hi sinh cho những cái đó. Trong tấm ảnh của mình, Lê chụp bắt cái khuôn mặt thiết yếu là phi nhân của cỗ máy chiến tranh, nó vượt trên những con người và những thân thể con người thành một cái gì cao cả, một cái gì cám dỗ trong cái vẻ đẹp và sự kinh hoàng nhân tạo của nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Để đối đầu với cỗ máy chiến tranh và để kể câu chuyện chiến tranh chân thực, nhà nghệ sĩ, nhà hoạt động, và người công dân, hay cư dân, hay xa lạ, hay nạn nhân quan tâm phải leo lên tới đài cao. Đây là động tác đạo đức và mĩ học, một cử chỉ kép liên can đến cả hai thứ thế đứng luân lí và thị kiến chiến lược. Về mặt luân lí, người ta phải ở bên trên sự tranh chấp để chối bỏ và tha thứ cho việc làm đổ máu, cũng như nhìn thấy tính mắc tội (tiềm năng) của chính mình và những đồng minh của mình trong những cuộc tranh chấp ở quá khứ, ở hiện tại, và ở tương lai. Về mặt chiến lược người ta phải có khả năng nhìn thấy một cảnh quan bao la nếu người ta muốn thấu hiểu cỗ máy chiến tranh trong cái tính toàn diện của nó và cái tính lưu động của nó, cũng như cái khác của cỗ máy chiến tranh, là sự vận động cho hoà bình. Hayslip nói, “chiến tranh có thể dạy cho chúng ta về hoà bình,”<sup>12</sup> Nhiệm vụ này đòi hỏi, giữa những người khác, nhà nghệ sĩ. Tưởng tượng và mơ ước vượt ngoài việc là công dân của một quốc gia, phát biểu sự hoài mong làm một công dân của tưởng tượng—đó là xứ mệnh của người nghệ sĩ. Tưởng tượng và mơ ước trong cách thế này, người ta phải hoạt động cho hoà bình cũng như đối đầu với cỗ máy chiến tranh. Trong khi cỗ máy chiến tranh muốn những hành vi của tưởng tượng chỉ đặt tiêu điểm vào khuôn mặt nhân tính của người lính, người nghệ sĩ cần tưởng tượng đến tính toàn diện, tính tập thể, tính to lớn, tính cao cả, và tính phi nhân của cỗ máy chiến tranh. Người nghệ sĩ phải khước từ cái căn cước mà cỗ máy chiến tranh cống hiến qua người lính nhân tính mà cái thân thể bị hi sinh, chết đi của người đó, như nhà nghiên cứu Elaine Scarry biện luận, thuyết phục người công dân yêu nước để đồng nhất hoá với quốc gia.<sup>13</sup> Người nghệ sĩ thay vì thế phải phô ra cho thấy cái căn cước phi nhân của cỗ máy chiến tranh bằng cách nào hoà nhập người công dân yêu nước và khiến chị hay anh ấy cũng thành phi nhân luôn thể.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đây là nơi nghệ thuật đóng một vai trò then chốt cả trong những vận động phản chiến và những vận động cho hoà bình, chúng không phải là đồng nhất. Những vận động phản chiến chống đối và phản ứng lại. Chúng có thể lặp lại cái luận lí của cỗ máy chiến tranh, khi, chẳng hạn như, những người hoạt động phản chiến đối xử với những nạn nhân của cỗ máy chiến tranh, chỉ đơn độc như là những nạn nhân, lấy đi mất tính phức hợp của sự (phi) nhân tính bị khiếm khuyết của họ nhân danh việc cứu họ. Khi một cuộc chiến tranh đặc thù kết thúc, là phong trào phản chiến đối lập với nó cũng có thể kết thúc như thế. Thấu hiểu rằng chiến tranh không phải là một biến có riêng lẻ mà là một thứ tiếp diễn động viên trong một phong trào hoà bình. Phong trào này nhìn vượt qua việc phản ứng lại cái luận lí nhị nguyên (binary logic) của chúng ta đối lại với chúng nó, nạn nhân đối lại với kẻ tạo nạn nhân, thiện đối lại với ác/ tốt đối lại với xấu, và luôn cả thắng đối lại với thua. Chiến tranh trường cửu không còn đòi hỏi chiến thắng trong hình thái chiến tranh, như những gì đang xảy ra ở Triều tiên, Việt nam, và bây giờ ở Trung đông cho thấy. Những sự giằng co bất phân thắng bại hay những sự thua rành rành—nếu không quá tổn hại—có thể được lấn lướt qua mặt. Cỗ máy chiến tranh có thể chuyển đổi những sự giằng co hay thua cuộc thành những bài học cho các cuộc chiến tranh tương lai và thành những lí do cho sự hoang tưởng thêm nữa bởi giới công dân, và cả hai thứ đó biện minh cho việc tiếp tục đầu tư về tâm lí, văn hoá, và kinh tế vào cỗ máy chiến tranh. Trong khi những chiến thắng tất nhiên là tuyệt diệt, mối quan tâm hàng đầu của cỗ máy chiến tranh là biện minh cho sự tồn tại và tăng trưởng của nó, là thứ chiến tranh trường cửu phục vụ một cách quá hay. Một cuộc chiến tranh bất tận được xây dựng trên một chuỗi những cuộc chiến tranh uỷ nhiệm (proxy wars), những cuộc chiến tranh nhỏ, những cuộc chiến tranh xa xôi, những cuộc tấn kích bằng máy bay tự hành, những chiến dịch lén lút, và những cái như thế, có nghĩa rằng cỗ máy chiến tranh chẳng bao giờ cần giải nghệ hoặc giảm trừ ngân sách của nó, như ngay cả một số người bảo thủ cũng thú nhận.<sup>14<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="background: white; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một vận động hay phong trào hoà bình được đòi hỏi để đối đầu ới cái thực tại phi nhân này. Phong trào hoà bình này dựa trên không phải là một thị kiến không tưởng, cảm tính về việc ai ai cũng đi theo bởi vì ai ai cũng có nhân tính; nhưng dựa trên một thị kiến đồng thời, tỉnh táo nhìn nhận cái nhân tính không được thực hiện và tính phi nhân tiềm ẩn của bất cứ ai ai. Kí ức quyền uy từ nền thấp dí những cái mũi của chúng ta sát vào cái phi nhân tính này trong một sự nhắc nhớ tiêu cực về công năng của chúng ta cho sự tàn bạo. Kí ức này kích hoạt sự ghê tởm và ghét bỏ của chúng ta. Kí ức quyền uy từ đài cao nhắc nhớ chúng ta một cách tích cực về một nhân tính siêu thoát hơn vốn có thể hiện xuất từ việc nhìn vào những khuynh hướng phi nhân của chúng ta. Nó làm được như thế qua sự thăng tiến về cảm thông và từ bi cũng như một định hướng đại đồng hướng về cái thế giới đặt trí tưởng tượng bên trên quốc gia. Cảm thông, từ bi và chủ nghĩa thế giới đại đồng không bảo đảo gì hết, nhưng tất cả là thiết yếu để phá vỡ sự nối kết giữa căn cước chúng ta và cỗ máy chiến tranh. Cả hai người Hayslip và Lê đều đánh giá cao sự cảm thông và từ bi bên trên chính trị và ý hệ. Hayslip cảm thông không chỉ với những người giống như chị, mà còn rải từ bi hướng về những kẻ thù của chị và những người hành hạ chị thuộc mọi phía. Chị tưởng tượng bản thân mình như một công dân đại đồng của thế giới, sống vượt ngoài mọi ranh giới nhân tạo của biên cương và chủng tộc. Lê đằm mình trong cỗ máy chiến tranh, từ những người diễn thử và tập huấn cho chiến tranh tới những người diễn lại những trận đánh. Trong một tấm ảnh chụp đặc sắc từ chuỗi ảnh <i>Những cuộc</i> <i>chiến tranh nhỏ/ Small Wars,</i> Lê tự cài mình vào một cảnh của những người dân sự Mĩ diễn lại cuộc chiến tranh của tôi, ăn mặc với những bộ quân phục và những vũ khí từ thời đó. Chị tự thân cũng đóng vai trò của một kẻ diễn lại, đóng vai một người bắn sẻ Việt cộng đang nhắm khẩu súng trường của chị vào những người lính Mĩ. Nếu người ta biết được rằng chính người bắn súng đang bị bắn, tấm hình đùa vui. Nhưng tấm ảnh cũng diễn lại một điều không hề bao giờ được ghi lại bởi một máy chụp ảnh của Mĩ, một cuộc phục kích từ một viễn kiến của Việt cộng. Sự cảm thông đánh dấu hành vi này của trí tưởng tượng, khi Lê nhìn thấy qua quan điểm của người khác với cả người Mĩ và với bản thân chị, là một người tị nạn khỏi Việt cộng. Sự cảm thông này làm nền cho đạo đức về việc nhớ chính mình và người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tương phản lại, cỗ máy chiến tranh đòi hỏi rằng người ta giới hạn sự thông cảm và từ bi chỉ với những kẻ giống như chúng ta, ở phía chúng ta. Những kẻ tự gọi mình là mang tính chính trị biết rằng đường lối hữu hiệu nhất để động viên những người kết nhập mau lẹ là chấm dứt sự thông cảm và từ bi ấy đối với những người khác. Người nghệ sĩ thuận thụ với loại đòi hỏi này về chính trị có thể sáng tạo nghệ thuật lí thú, nhưng không nó sẽ là nghệ thuật bị trở ngại do một sự không có khả năng để tưởng tượng những người khác kia có thể gây nhiễu loạn nhất cho người nghệ sĩ. Đối với người nghệ sĩ, “chính trị” có thể mang nghĩa là chọn một phía trong đời sống và nghệ thuật, nhưng nó cũng phải rốt ráo có nghĩa hơn là sự chọn một phía. Người nghệ sĩ tốt phải mở rộng phạm vi thông cảm và từ bi của chị để ôm choàng lấy càng nhiều số lượng và càng nhiều về chất lượng như chị có thể, gồm ngay cả những người tham gia của cỗ máy chiến tranh. Người nghệ sĩ mang tính chính trị đích thực có thể nhìn suốt qua mọi loại về biên giới, bắt đầu với những thứ tách biệt tự thân với kẻ khác. Đối với nhà nghệ sĩ, chính trị nên rốt ráo là về việc phế bỏ các phía, mạo hiểm vào vùng đất không người giữa các chiến hào, các biên giới, và các doanh trại. Chúng ta cần một nghệ thuật ôm choàng nhân tính của mọi phía và thừa nhận sự phi nhân tính của mọi phía, bao gồm cả phía của chính chúng ta. Chúng ta cần một nghệ thuật thực thi kí ức quyền uy, một nghệ thuật cất lên tiếng nói của chân lí với quyền lực ngay cả khi phía chúng ta hành xử và lạm dụng quyền lực đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Cho mục đích này, vấn đề là sự thông cảm và từ bi ấy là những công cụ, chứ không phải những giải pháp. Những công cụ này không dẫn tới sự chắc chắn nào về chính trị, hay ngay cả luân lí, như trong trường hợp đứa em họ yếu ớt hơn của cảm thông (empathy), là đồng cảm (sympathy). Sự phê bình chống lại đồng cảm là rằng nó có thể chỉ cưỡng chế sự thương xót với một ai đó. Nhưng nó cũng có thể nuôi dưỡng một cảm thức về sự đau khổ được chia sẻ và cái tình tự đồng loại này có thể thôi thúc chúng ta về hành động, một thôi thúc về đồng cảm cũng có thể khích lệ trong khả năng của nó để khiến chúng ta đồng nhất hoá với, hay thậm chí như là, một người khác. Sự đồng nhất hoá do đồng cảm này có thể xảy ra qua mối tương quan của chúng ta với những tác phẩm nghệ thuật, đặc thù là những tác phẩm diễn ra hay kể lại rành rành về lòng từ bi. Nhưng trong khi những sự tự thuật này yêu cầu người đọc chứng kiến những cảnh đau khổ, chúng có thể thanh lọc nơi người đọc cái nhu cầu về hành động chính trị.<sup>15</sup> Đây là lí do tại sao “từ bi là một cảm xúc bất ổn,” theo Sunsan Sontag. Nó cần phải được chuyển dịch bằng hành động, bằng không nó sẽ úa tàn.”<sup>16</sup> Nếu đây là trường hợp, từ bi có tốt lành gì hay những xúc động liên hệ của nó về đồng cảm và cảm thông cũng thế? Tôi bênh vực chúng bởi chúng vạch lối tới đài cao, bất kể cách thế chúng có thể che khuất những điều gây nhiễu loạn hơn. Sự đồng nhất hoá với người khác khởi lên từ lòng từ bi thường tranh chấp với một tư lợi của chúng ta hay bản năng tự bảo tồn của chúng ta, như khi kẻ khác đe doạ tới sự sống còn của chúng ta. Hay là chúng ta thực thi những tình tự đối với người khác từ khoảng cách, thấy đau khổ của người khác nhưng hoàn toàn không làm gì cả. Nhiều nhất chúng ta có thể cống hiến lòng bác ái nó chỉ làm dịu bớt hơn là giải quyết các vấn đề. Nhưng trong khi từ bi có thể cho phép chúng ta chối bỏ sự đồng loã của chúng ta, không có từ bi chẳng bao giờ chúng ta có thể dời đổi những cái xa xăm và những cái bị khiếp sợ tới gần hơn với cái vòng của chúng ta của cái gần và cái thân. Một sự dời chuyển như thế là then chốt cho nghệ thuật và là nền tảng cho sự tha thứ và sự hoà giải, không có những thứ đố chiến tranh sẽ không bao giờ ngưng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nghệ sĩ Lê Quang Đỉnh, sinh ở Việt nam nhưng được nuôi dưỡng ở Hoa kì, là thí dụ về cách thế lòng từ bi sản sinh nghệ thuật uy thế, cảm động, và dễ bị tổn thương. Tác phẩm ngổi tiếng nhất của anh là chuỗi <i>Từ Việt nam tới Hollywood/ From Vietnam to Hollywood</i>, vật lộn với điều Marianne Hirsch gọi là Hậu kí ức (postmemory), một sự hồi tưởng được truyền qua từ một ai khác, “được chuyển tới cho họ một cách xâu xa và nặn phần cảm tính đến <i>dường như</i> cấu thành những kí ức của ngay chính họ.”<sup>17</sup> Vấn đề với hậu kí ức, cũng như với kí ức, là rằng nó có thể dẫn người ta tới việc chỉ quan tâm tới đau khổ của chính của riêng phía mình. Lê làm việc chống lại luận điểm duy ngã (solipsism) này trong chuỗi tác phẩm của anh nhân đề <i>Campuchia: Huy hoàng và tối đen/ Cambodia: Splendor and Darkness</i>, ở đó anh lôi cuốn sự chú tâm tới nỗi đau khổ Campuchia. Vào cuối thập niên 1970, Khmer Đỏ tấn công những thị trấn ở biên giới Việt nam đã đẩy gia đình của Lê khỏi quê nhà của họ, nhưng thay vì chỉ xem mình như một nạn nhân, anh vươn ra để thấy nỗi đau của một nahan dân khác. Tác phẩm trong chuỗi với nhan đề “Không đề Campuchia #4” có đặc trưng là kĩ thuật mang thương hiệu của anh về việc cắt những hình ảnh và đan bện chúng với nhau để hoà nhập cái “huy hoàng” (trong quá khứ của Campuchia) với cái “tối đen” (của sự diệt chủng của Campuchia). Một hình ảnh là tấm ảnh chụp về một nạn nhân của Khmer Đỏ tại nhà tù Tuol Sleng. Người đàn ông hiện xuất từ, và hoà nhập với, pho tạc trên đá về một đền đài ở Angkor Wat, và như trong phần còn lại của tác phẩm đan bện của Đỉnh, “một hình ảnh trút bỏ tự thân vào một hình ảnh khác. Những khuôn mặt và những hình dạng kết dính, rồi lại tan biến thành dạng thức thuần tuý trong một tiếp liệu liên tục của mở phơi và che giấu.”<sup>18 </sup> Ở đây tác phẩm mở phơi và che giấu cái quá khứ nguy nga, thể hiện trong Angkor Wat, và vô số người chết. Nhưng trong khi việc nhớ lại cái quá khứ ấy như là huy hoàng thì thật cám dỗ, nhà phê bình Holland Cotter vạch ra sự tối đen phủ khuất cái đẹp của quá khứ ấy ra sao, bởi vì đền đài Angkor Wat được xây dựng nên do lao động của nhiều người như một sự cống nạp cho các nhà vua: “Thông điệp là minh bạch: nghệ thuật đã luôn luôn vừa là một sự đồng loã vừa là một sự ngăn ngừa về tính bạo tàn của con người.”<sup>19<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Bằng việc chuyển người chết thành một tác phẩm nghệ thuật, có lẽ Lê nhận lãnh cái liều lĩnh của việc làm một người đồng loã, đào mồ của người chết và lấy trộm những hình ảnh của họ. Như Sontag vạch ra, “nơi chốn càng xa xăm hay càng lạ lẫm, chúng ta càng có cơ có được những cái nhìn trực diện trọn vẹn về những người chết và những người đang hấp hối.”<sup>20</sup> Những người đang sống có thể mang lấy những hình ảnh của người chết bởi vì họ mạnh mẽ còn người chết thì yếu đuối. Khi làm như thế, người sống cũng có thể tự cho phép mình quên đi cái xấu xí của sự qua đời của người chết, đó vốn là cái nguy cơ của kí ức quyền uy được làm từ đài cao. Ơn ích đi kèm với sự liều lĩnh như thế tới từ cái cảm thức rằng vẻ huy hoàng của những đời sống mất đi này không thể chấm dứt do bởi cung cách họ chết. Lê thôi thúc chúng ta nhìn ngắm người chết lần nữa, vượt qua sự bị làm nạn nhân của họ.<sup>21</sup> Được phục sinh qua nghệ thuật, người chết chạm tới chúng ta, cảnh giác chúng ta chống lại sự phi nhân tính tiềm ẩn của chúng ta và bảo chúng ta rằng quá khứ có thể lập lại nếu, nghịch lí thay, chúng ta không nhớ. Nghệ thuật này cũng phô ra cho chúng ta, theo lời của Toni Morrison, rằng “chẳng gì chết đi bao giờ” (“nothing ever dies”), một trực giác vừa gây kinh hoàng vừa chứa chan hi vọng.<sup>22<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Đây là một trong những đường lối mà nghệ thuật đề kháng cỗ máy chiến tranh. Nhưng cỗ máy chiến tranh tìm ra những dường lối để phản công nghệ thuật, một cách cám dỗ nhất qua sự tưởng thưởng nó, đặc thù là nghệ thuật thuộc loại chủ nghĩa thế giới đại đồng. Lê Quang Đỉnh và Lê Mỹ An cả hai có thể được đặc trưng là những nghệ sĩ thế giới đại đồng mà tác phẩm có sức cuốn hút toàn cầu của họ đứng bên trên và tương phản lồ lộ với nghệ thuật thẳng thừng, thậm chí bạo tàn của người chết tìm thấy trong bảo tàng Tuol Sleng. Những nghệ sĩ thế giới đại đồng được đánh giá cao bởi những người và những thiết chế đang cầm quyền, như là những phòng tranh, những bảo tàng, những liên hoan, những quỹ văn hoá, và những nhà xuất bản mậu dịch với những truyền thống văn học có thế giá. Đồng thời, nghệ thuật thế giới đại đồng, cũng như văn học thế giới đại đồng có thể không làm được nhiều để giúp đỡ những dân chúng nghèo khó và xa lạ mà nó cất tiếng nói về và nói giùm cho. Vốn cho sẵn sự dễ bị tổn thương này, liệu chủ nghĩa thế giới đại đồng có thể đề kháng cỗ máy chiến tranh không? Dù cho chủ nghĩa thế giới đại đồng có thể vun bồi bên trong chúng ta một lòng từ bi lớn hơn cho những kẻ khác và những người nước ngoài xa lạ, liệu nó có thể cưỡng chế chúng ta để hành động trong những đường lối đầy ý nghĩa vượt ngoài cá thể chăng? Liệu chủ nghĩa đại đồng và lòng từ bi có sẽ dẫn chúng ta hướng về điều mà triết gia Immanuel Kant gọi là “hoà bình trường cửu” (“perpetual peace”), là thuốc đối trị với chiến tranh trường cửu chăng?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Những người hoài nghi nói rằng chủ nghĩa thế giới đại đồng tưởng tượng ra một công dân thế giới chẳng thể nào khả dĩ nếu không có một nhà nước thế giới. Nếu có một nhà nước thế giới như thế tồn tại, hẳn nó sẽ là một trật tự toàn trị, bởi không có quyền lực cạnh tranh nào sẽ tồn tại để kiểm soát nó. Chủ nghĩa thế giới đại đồng cũng xem nhẹ việc bao nhiêu người trong chúng ta vẫn còn gắn bó một cách máu mủ với những quốc gia hay những văn hoá của chúng ta, là những thứ cưỡng bách tình yêu và đam mê có thực trong một đường lối mà chủ nghĩa thế giới đại đồng không làm được như thế. Đối với một số người, những người theo chủ nghĩa thế giới đại đồng dường như là những người không có cội rễ không có sự chung thuỷ, nghiêng về việc thương yêu loài người trong cái trừu tượng hơn là người ta trong cái cụ thể. Tuỳ thuộc vào một thị kiến về cá thể như là một công dân của thế giới, đặc thù là giới tư bản chủ nghĩa, giàu sang hưởng thụ, chủ nghĩa thế giới đại đồng có thể không giỏi việc vận động đại chúng, đặc thù những người không phải là công dân, như là những người tị nạn. Đồng thời, những nguồn gốc phương Tây của chủ nghĩa thế giới đại đồng, phát khởi từ người Hi lạp, có thể mang nghĩa không hấp dẫn đối với những xã hội phi Tây phương chống đối với những tham vọng toàn cầu và niềm tin vào những quyền và những tự do cá nhân của chủ nghĩa thế giới đại đồng.<sup>23</sup> Chủ nghĩa thế giới đại đồng cũng có thể hữu ích cho chiến tranh ngang với cho hoà bình, như triết gia Kwame Anthony Appiah hàm ý. Hưởng ứng tuyên xưng của Levinas rằng công lí đồi hỏi một cuộc đối thoại mặt giáp mặt, ông ủng hộ sự thôi thúc thế giới đại đồng để trò chuyện với những người xa lạ, nơi ấy trò chuyện là “một ẩn dụ cho sự dấn thân với trải nghiệm và những ý niệm của người khác.”<sup>24</sup> Nhưng “có những giới hạn cho sự bao dung thế giới đại đồng... chúng ta sẽ không dừng lại với sự trò chuyện. Sự bao dung đòi hỏi một quan niệm về cái không thể dung thứ.”<sup>25</sup> Appiah không nhắc đến việc những người theo chủ nghĩa thế giới đại đồng bao dung sẽ xử lí ra sao với cái không thể dung thứ, mặc dù nhà nghiên cứu Paul Gilroy cung cấp một cái tên cho điều này: chủ nghĩa thế giới đại đồng mang áo giáp.”<sup>26<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như Levinas nói, khuôn mặt của Tha nhân (the Other) có thể khơi gợi cả hai thứ vừa là công lí vừa là bạo hành. Kẻ khủng bố không muốn nói chuyện với chúng ta cám dỗ chúng ta tự thân mang lấy vũ khí, dù chỉ là để ngăn ngừa. Chủ nghĩa thế giới đại đồng mang áo giáp là đà quay mới trên gánh nặng của người đàn ông da trắng, nơi ý niệm quái gở về việc khai hoá văn minh cho thế giới được cắt may lại cho những người theo chủ nghĩa tư bản nhạy cảm về mặt văn hoá trong sự phục vụ cho Hoa kì, Tổ chức Mậu dịch Thế giới (the World Trade Organization, viết tắt là WTO), và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (the International Monetary Fund, viết tắt là IMF). Ý niệm và sự tưởng tượng về việc là một công dân của thế giới, được điều động bằng lòng từ bi, có thể dường như khá là bạc nhược trong một thế giới bị thống trị bởi những thực thể như thế, thêm vào đó chúng ta có thể kể G8 [tức nhóm gồm tám cường quốc, (Group of Eight, gồm:</span><span class="apple-converted-space"><span style="background: white; color: #252525; font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 10.5pt; line-height: 14.98px;"> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1p" title="Pháp"><span style="background: white; color: windowtext; text-decoration-line: none;">Pháp</span></a><span style="background: white;">,<span class="apple-converted-space"> </span></span><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%A9c" title="Đức"><span style="background: white; color: windowtext; text-decoration-line: none;">Đức</span></a><span style="background: white;">,<span class="apple-converted-space"> </span></span><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C3%9D" title="Ý"><span style="background: white; color: windowtext; text-decoration-line: none;">Ý</span></a><span style="background: white;">,<span class="apple-converted-space"> </span></span><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" title="Nhật Bản"><span style="background: white; color: windowtext; text-decoration-line: none;">Nhật</span></a><span style="background: white;">, Nga, Vương quốc<span class="apple-converted-space"> </span></span><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Anh" title="Anh"><span style="background: white; color: windowtext; text-decoration-line: none;">Anh</span></a><span style="background: white;">, và<span class="apple-converted-space"> </span></span><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Hoa_K%E1%BB%B3" title="Hoa Kỳ"><span style="background: white; color: windowtext; text-decoration-line: none;">Hoa Kỳ</span></a>), theo thứ tự abc trong tiếng Anh], Ngân hàng Thế giới (the World Bank), Google (đầu máy tìm kiếm thông tin trên mạng lưới google), công nghệ điện ảnh Hollywood, và vân vân, phần lớn những thứ này có ban nhân viên là những người khá mang tính cách thế giới đại đồng. Đây là lí do tại sao Elaine Scarry lập luận rằng chúng ta không nên chỉ đơn giản chấp nhận một “tình tự vui thú của sự hào sảng thế giới đại đồng” như là số đo tốt nhất cho “ý thức tưởng tượng.” Thay vì thế, một ý thức như vậy phải kết quả thành một sự sẵn lòng cụ thể để thay đổi những thiết chế và luật lê.”<sup>27</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Còn nữa, bởi “công năng của con người để làm thương tổn người khác rất lớn lao chính bởi vì công năng của chúng ta để tưởng tượng về những người khác là rất nhỏ bé,” Scarry nói rằng những tác phẩm tưởng tượng là quan trọng trong việc trải rộng ý thức con người.<sup>28</sup> Không có sự kêu gọi của chủ nghĩa thế giới đại đồng cho một sự thông cảm vô biên trải rộng tới tất cả mọi người, gồm cả những người khác, chúng ta chỉ còn lại với một vòng nhỏ bé đến nguy cơ của những cái gần và cái thân. Văn học và nghệ thuật đóng một vai trò quan trọng không chỉ trong việc trải rộng lòng từ bi của chúng ta, mà còn trong sự vẽ vòng và cưỡng chế nó nữa. Cộng đồng của chúng ta thi triển sức ép mặc nhiên và minh nhiên để thông cảm với những cái của chính chúng ta, đầu tiên bằng chỉ cống hiến những chuyện về những người giống như chúng ta. Sự vắng mặt của những chuyện nêu ra về những người khác, hay sự có mặt của những chuyện chuyển tải họ như là quỷ sứ, làm còi cọc trí tưởng tượng luân lí của chúng ta. Chúng ta có thể thậm chí còn không hề nghĩ được về người khác, hoặc khi chúng ta nghĩ về họ chúng ta có thể ước muốn làm hại họ. Và khi chúng ta nghĩ về người khác một cách rộng lượng, cộng đồng của chúng ta có thể phạt vạ và đe doạ chúng ta, như đã xảy ra với nữ tiểu thuyết gia Barbara Kingsolver về những gì chị đã viết chỉ vài ngày sau sự kiện 11/9 [năm 2001]. Chị tiếc thương những nạn nhân nhưng nhắc nhớ những đồng bào người Mĩ của chị rằng những vụ đánh bom quy mô như thế chẳng khác thường là mấy và rằng người Mĩ cũng thường khi thi hành như vậy. Chị viết, “Vâng, đó là điều tồi tệ nhất đã xảy ra, nhưng chỉ trong tuần lễ này. Chắc chắn, toàn thế giới đau buồn cho chúng ta ngay bây giờ. Và chắc chắn thế giới cũng hi vọng chúng ta có thể học viết được, từ mùi vị máu của chính chúng ta ... rằng không có loại bom nào được dựng lên bao giờ sẽ giập tắt hận thù.”<sup>29<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự từ khước của Kingsolver chỉ cảm nhận riêng cho những gì của nước Mĩ hồi tưởng lại diễn văn của Martin Luther King Jr. chống đối cuộc chiến tranh ở Việt nam:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">đây là ý nghĩa và giá trị đích thực của từ bi và bất bạo động, khi nó giúp chúng ta nhìn thấy quan điểm của kẻ địch, để nghe thấy những câu hỏi của y, để biết nhận định của y về tự thân chúng ta. Từ cái nhìn của y, chúng ta có thể quả thật nhìn thấy những yếu kém cơ bản của điều kiện của chính chúng ta, và nếu chúng ta trưởng thành chúng ta có thể học biết và tăng trưởng và lợi lạc từ sự khôn ngoan của những người anh em bị gọi là đối lập.<sup>30</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">King dùng cái nhãn cho người khác không phải như một người xa lạ hay như một người nước ngoài nhưng như là kẻ địch, ngược lại với cái khuynh hướng tình cảm nói rằng tất cả chúng ta đều có nhân tính. Thừa nhận người khác như là kẻ địch, như là khuôn mặt của khủng bố, như là cái phi nhân tính, nhắc nhớ chúng ta rằng kẻ khác cũng không có cơ nhìn chúng ta từ một quan điểm từ bi rộng lượng. Thực vậy, kẻ khác cũng mắc vào những tình tự thấp kém, vào sự thông cảm cưỡng bách được đòi hỏi cho và hạn chế vào phía của riêng kẻ khác. Kẻ khác cũng phi nhân, và có nhân tính, như chúng ta cũng là như thế. Cử chỉ của Appiah về cái không thể dung thứ phô ra cho thấy có thể khó khăn biết là chừng nào để đạt được một cuộc nói chuyện khi hai địch thủ của nhau cảm thấy cùng oán thán ngang nhau, cùng mắc vào sa lầy trên nền thấp ngang nhau, đôi bên cùng hận thù ngang nhau. Trong khi phụ nữ, dân thuộc địa, và thiểu số, có thể nói lên, tiếng nói của họ thường không được nghe thấy bởi những người khác có quyền thế hơn trừ khi theo những điều kiện được phán truyền bởi những người khác đó. Bị đóng cửa loại ra khỏi những cuộc nói chuyện này, hay bị câm nín trong đó, những dân chúng này có thể dùng đến bạo lực như là một hình thức của tiếng nói. Appiah gọi bạo lực này là không khoan dung, và trong một số trường hợp nó là thế. Nhưng trong những trường hợp khác một số người có thể cảm thấy rằng bạo lực là giao thế duy nhất khi bị đối đầu với một quyền lực bất công từ chối lắng nghe, đàm thoại, và thay đổi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thấu hiểu rằng những người bạo động, những kẻ địch của chúng ta, được điều động không chỉ bởi hận thù mà còn bởi từ bi và thông cảm—nói cách khác, bởi thương yêu—cho chúng ta một tấm gương để nhìn nhận rằng những cảm xúc cưỡng bách của chính chúng ta cũng là thiên vị, thành kiến, và mãnh liệt. Thấu hiểu điều này, chúng ta có thể nhìn thấy chúng ta, cũng, cư ngụ ở nền thấp, sẵn sàng thi triển bạo lực bất kể những tham vọng sục sôi nào về siêu thoát. Kí ức quyền uy từ nền thấp cung cấp loại phản ánh này, mặc dù chúng ta có thể đồng nhất hoá với hay bác bỏ cái hình ảnh ấy. Tôi kết luận bằng một ví dụ của một hình ảnh trong gương phô ra cho thấy kẻ địch cũng cảm thấy một cách máu me như chúng ta vậy, nếu chúng ta là người Mĩ: <i>Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm (The Diary of Dang Thuy Tram)</i>. Đặng Thuỳ Trâm là một bác sĩ miền Bắc Việt nam hai mươi bảy tuổi phục vụ ở miền nam khi quân Mĩ giết chị vào năm 1970. Viên sĩ quan Mĩ là người phục hồi cuốn hồi kí của chị đã giữ nó mấy chục năm trước khi trả nó về cho gia đình của chị Trâm vào năm 2005. Được xuất bản về sau trong cùng năm đó, cuốn nhật kí này bán được xấp xỉ 430,000 bản.<sup>31</sup> Đối với phiên bản tiếng Anh, gia đình của chị Trâm và nhà xuất bản lựa chọn nhan đề là <i>Last Night I Dreamed of Peace/ Đêm qua tôi mơ về hoà bình,</i> một tình tự rút ra từ hai dịp trong cuốn nhật kí.<sup>32</sup> Phần lớn cuốn nhật kí được đánh dấu bằng “hận thù” của nó “nóng như mặt trời mùa hè” đối với Hoa kì và quân đội miền Nam Việt nam.<sup>33</sup> Cảm xúc chị cống hiến chẳng mấy khác với chủ nghĩa ái quốc mà Kingsolver phê phán, một chủ nghĩa ái quốc tấp lên bằng tình tự sâu đậm đối với cái của chính mình. Như Trâm nói, cuốn nhật kí này “cũng phải ghi lại đời sống của nhân dân tôi và những đau khổ không sao kể hết của họ những người bằng thép của miền đất phương Nam này.”<sup>34</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sức mạnh của cuốn nhật kí đối với những độc giả người Mĩ khởi lên từ tình thương yêu của Trâm đối với những người đồng chí của chị và sự căm giận của chị chống lại người Mĩ, không phải nhiều cho lắm từ những động tác hướng đến hoà bình. Chị mơ đến một hoà bình khởi lên sau việc đánh bại quân địch, “lũ chó ác độc” và “bầy quỷ khát máu” chống lại chúng chị mong mỏi trả thù.<sup>35</sup> Chị viết, “Không phải là tình thương yêu của tôi với một người thanh niên nhất định khiến tôi cảm nhận và hành động theo cách tôi làm.” “Đây là một điều gì bao la và rung động bên trong tôi. Những mong mỏi của tôi trải rộng tới nhiều người.... Tôi là ai? Tôi là một cô gái với một trái tim chứa chan cảm xúc.”<sup>36</sup> Nhật kí của chị làm sáng tỏ rằng tình yêu lãng man, tình yêu cách mạng, và tình thương đối với những người đồng chí của mình và đối với dân tộc tất cả đều chia sẽ cùng những cội rễ. Về một người lính vừa chết, chị lại viết rằng “trái tim của anh đã ngừng để cho trái tim của đất nước còn đập mãi mãi.”<sup>37</sup> Chị mô tả việc cảm nhận rằng chị và những người em nuôi của chị chia sẻ “một tình yêu kì diệu, một tình yêu nó khiến người ta quên chính mình và chỉ nhớ đến những người thân.”<sup>38</sup> Nhưng trong khi “thương xót sâu xa” đối với những đồng chí bị thương của chị, chị cũng khinh miệt “bọn giặc Mĩ.”<sup>39</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trớ trêu thay, những người Mĩ thù ghét kẻ khác do lòng ái quốc có thể hiểu thấu sự hận thù yêu nước của Trâm đối với họ. Lòng từ bi mà những quan chúng Mĩ bây giờ có thể cảm nhận đối với Trâm và những kẻ địch Việt nam trước đây tới từ chủ nghĩa ái quốc được chia sẻ này và loại tình tự thấp nảy sinh từ trong lòng. Và trong khi lòng từ bi này là muôn màng, nó hiện xuất trong một hiện tại được định hình một cách không thể phai mờ bởi những cuộc chiến tranh ở Iraq và Afghanistan. Khi đọc cuốn nhật kí của Đặng Thuỳ Trâm vào lúc nó được xuất bản, nhan đề tiếng Anh có thể gợi ra một tình tự thế giới đại đồng về phần của những người đọc, một cảm thức rằng chúng ta nên hoà giải với những kẻ địch hiện hành của chúng ta nếu chúng ta có thể làm hoà với những kẻ địch trước kia của chúng ta. Vậy nên trong khi “Đêm qua tôi mơ về hoà bình” là không chuẩn xác trong việc nêu cao một chủ đề tương đối không tạo nghĩa trong văn viết của Trâm, tuy thế nó vẫn báo hiệu mộ niềm hi vọng cho một nền hoà bình rộng lớn hơn cái mà Trâm đã tưởng tượng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chủ nghĩa thế giới đại đồng và lòng từ bi khuếch đại những tia le lói này của hoà bình. Hệt như hình thái chiến tranh cần chủ nghĩa yêu nước, sự đấu tranh cho hoà bình cần chủ nghĩa thế giới đại đồng để tưởng tượng cái tương lai không tưởng. Không có một trí tưởng tượng như thế và không có sự trải rộng của từ bi vượt ngoài những ranh giới của vòng thân thuộc của riêng chúng ta, chúng ta đành cam chịu với cái thế giới mà chúng ta thừa hưởng nghệ thuật, đặc thù là nghệ thuật tự sự khiến khả dĩ có được một nền “giáo dục về thế giới đại đồng,” nữ triết gia Martha Nussbaum nói, nơi đó chúng ta nhìn kẻ khác một cách thông cảm và nhìn chúng ta từ viễn kiến của người khác.<sup>40</sup> Giáo dục thế giới đại đồng thấm nhuần vào tâm trí và cảm xúc của chúng ta qua những giả thiết mà nền văn hoá của chúng ta sáng tạo ra về nhân tính hay phi nhân tính của những nền văn háo khác. Một người Mĩ trung bình không bao giờ cần phải đi sang nước Anh hay đến một đại học để biết được tên của Shakespeare và từ đó cảm nhận, dẫu cho mờ nhạt đến đâu, một sự gắn kết nhân tính với văn hoá tiếng Anh. Ngay cả những khuynh hướng của Mĩ chống lại giới trí thức, giới ưu tú, và tiếng Pháp cũng không thể cản ngăn một người Mĩ trung bình cảm nhận rằng tiếng Pháp đã làm một điều gì đó đáng để được cứu (hoặc tôi hi vọng như thế). Nền giáo dục thế giới đại đồng này về những người khác nhất định được thực thi qua môi trường là những trường học, những cuộc hội ngộ với những tác phẩm nghệ thuật, và văn hoá đại chúng. Giáo dục thế giới đại đồng giúp giới hạn sự bạo động mà chúng ta giáng xuống những người chúng ta thấy gần gũi hơn với chúng ta trên quy cách con người, nhưng giáo dục thế giới đại đồng cũng biện minh cho chúng ta việc trút những thác lũ ngày càng lớn hơn về bạo động trên những kẻ không được bao gồm trong giáo trình của chúng ta, trên những kẻ chúng ta xem như là xa tít tắp hơn trên chân trời động vật.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chúng ta có thể đo mức độ chúng ta đã được giáo dục đến đó về kẻ khác qua sự tiếp cận của chúng ta đối với việc ném bom. Chúng ta sẵn lòng trút xuống bao nhiêu bom? Những loại bom nào? Ở đâu, và xuống những ai? Sự dội bom của Mĩ xuống Đống nam Á một cách đại khối, không phân biệt đã có thể làm được bởi vì người Mĩ vốn coi những cư dân ở đó là phi nhân hay thua kém về nhân tính. Bom hạt nhân là một trắc nghiệm khác về bom. Trong cuốn <i>Bệnh nhân người Anh/ The English the Patient</i>, tiểu thuyết gia Michael Ondaatje miêu tả việc ném bom nguyên tử xuống Hiroshima từ viễn kiến của đặc công Ấn độ tên Kip, một người lính trong Lục quân của Vương quốc Anh. Khi anh nghe thấy tiếng nổ của trái bom nguyên tử, anh có loé lên về sự thấu hiểu rằng người da trắng ắt chẳng bao giờ trả trái bom ấy xuống một xứ sở da trắng. Đối với Kip, sự loé sáng khắc nghiệt nhờ trái bom cung cấp bắt đầu sự giải trừ thuộc địa hoá của Anh. Việc anh nhìn nhận ra chủ nghĩa chủng tộc trong văn minh phương tây mà kĩ thuật học của phương Tây cho phép được sử dụng chống lại nhân dân phi Tây phương. Như một cuốn tiểu thuyết, <i>Bệnh nhân người Anh</i> vừa miêu tả những gì xảy ra khi mà nền văn hoá không nhìn nhận một nền văn hoá khác là tương đương về mặt nhân tính và tự thân nó là minh chứng chống lại niềm tin của chủ nghĩa chủng tộc rằng chỉ người da trắng mới có thể viết văn. Chống lại sự khủng bố của trái bom, <i>Bệnh nhân người Anh </i>chứng thực tuyên xưng của Maxine Hong Kingston trong <i>The Fifth Book of Peace/ Cuốn sách thứ năm về hoà bình</i> rằng “chiến tranh gây ra hoà bình” qua việc sản sinh sự ghê tởm về phần những nhân chứng của chiến tranh.<sup>41<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một số người có thể coi điều này như một phát biểu quá đáng, bởi vì viết quật ngược chống lại chủ nghĩa chủng tộc, đế quốc, và chiến tranh, như Ondaatje làm, xảy ra không phải trên quy mô đại đồng mà trên quy mô thiết thân của người nghệ sĩ và tác phẩm cá thể. Scarry vạch chỉ về sự không thoả đáng của những tác phẩm cá thể về nghệ thuật để thực thi sự thay đổi tạo nghĩa với những ngoại lệ hiếm hoi như là <i>Căn lều của chú Tom/ Uncle Tom’s Cabin</i> [của nữ sĩ Harriet Beecher Stowe, 1852], hay cuốn <i>Một chuyến đi sang Ấn độ/ A Passage to India</i> của E. M. Forster. Nhiều người hẳn là chia sẻ quan điểm của Scarry về nghệ thuật, mặc dù với một tinh thần không rộng lượng bằng. Những kẻ đa nghi này không đọc văn học hay không xem nghệ thuật có thể hoài nghi về mục đích hay sự sử dụng của chúng, Những câu hỏi thông lệ không hướng về luật pháp, kinh doanh, hay chính phủ. Nhưng người luật sư hay nhà kinh doanh hay viên chức trung bình có tạo ra khác biệt hơn, giáng xuống tổn hại hơn, hay làm điều thiện nhiều hơn là nhà văn hay nghệ sĩ trung bình? Nhà văn và nghệ sĩ trung bình và cuốn sách và tác phẩm nghệ thuật trung bình cần phải được đo lường sánh với những thứ tương đương của chúng: những người trung bình trong những công việc trung bình. Những tác phẩm nghệ thuật cá thể không nên được đo lường sánh với những tiêu chuẩn kinh người của việc tạo một sự khác biệt đại đồng hoặc làm thay đổi thế giới. Đối chiếu với những tiêu chuẩn cao vòi vọi như thế, hầu hết chúng ta kể như là những sự thất bại, chứ không phải chỉ riêng tác phẩm trung bình về nghệ thuật hay nhà văn tăm tối trung bình. Vậy nên hãy so sánh tiểu thuyết gia hạng trung trong danh sách với viên phó giám đốc của một ngân hàng địa phương; so sánh Shakespeare với Bill Gates, hãy so sánh cuốn tiểu thuyết với chiếc máy vi tính; so sánh giáo dục thế giới đại đồng với chiến tranh. Chỉ với những sự so sánh phù hợp chúng ta mới có thể nói liệu nghệ thuật, và xung động thế giới đại đồng để nhìn nghệ thuật như một phương tiện đi đến hoà bình, có tạo nên một sự khác biệt chăng.<sup>42<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> Kingston đi tiếp để nói rằng “hoà bình phải được giả thiết, tưởng tượng, hoài bão, ước mơ.”<sup>43</sup> Loại mơ ước này sẽ không xảy ra nếu không có chủ nghĩa thế giới đại đồng và lòng từ bi cùng sự nhắc nhở dai dẳng, phát bực rằng khai mở chiến tranh là dễ hơn chiến đấu cho hoà bình. Nếu hoà bình bắt đầu với cá thể, nó được thực hiện bằng tập thể với những vận động hoà bình, vì hoà bình không chỉ đơn sơ là chuyện nguyện cầu hay hi vọng, mặc dù những thứ này, giống như ước mơ, không làm thương tổn. Thay vì thế, hoà bình xảy ra qua sự đối đầu với cỗ máy chiến tranh và chiếm lĩnh những nền công nghệ khiến chiến tranh khả dĩ có được, bao gồm cả những công nghệ về kí ức. Vậy nên, không ngạc nhiên gì rằng hoà bình dường như khó khăn để đạt tới hơn xiết bao so với chiến tranh, là thứ cống hiến cho chúng ta một lợi nhuận tức khắc. Khai thác nỗi sợ và lòng tham của chúng ta và những thứ hỗ trợ vô liêm sỉ của chiến tranh chúng có thể chuyển hoá ngay cả kí ức quyền uy thành kí ức mang vũ khí. Đây là cái loại khuyến khích chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa quốc gia dân tộc và sự hi sinh anh hùng của những người lính cho xứ sở. Sức mạnh của kí ức mang vũ khí là lí do tại sao chỉ riêng những hô hào suông từ đài cao thôi không thể chấm dứt chiến tranh hay thực hiện hoà bình. Những lời kêu gọi về nhân tính của chúng ta thường khi đã chuyển thành những biện minh cho chiến tranh. Đó là lí do tại sao vẫn còn một như cầu về kí ức nó cưỡng bách chúng ta phải nhìn vào sự phi nhân tính của chúng ta là cái chúng ta có thể mong muốn phủ nhận. Nhìn nhận sự phi nhân tính của chúng ta, chúng ta bắt đầu tái tạo căn cước của chính chúng ta sao cho nó không thuộc về cỗ máy chiến tranh, nó bảo chúng ta rằng chúng ta luôn luôn và chỉ là nhân tính, còn những kẻ địch của chúng ta là kém phần như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection17">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 28.35pt; text-align: justify;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Lãng quên công chính<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">CHÚNG TA PHẢI NHỚ để sống, nhưng chúng ta cũng phải quên. Nhớ quá nhiều và quên quá nhiều cả hai đều là chết người, chắc chắc cho tự thân chúng ta, có lẽ còn cho người khác nữa. Đó là lí do tại sao những đòi hỏi để luôn luôn nhớ và chẳng bao giờ quên rốt cuộc giáp mặt với những lời kêu gọi về hoà giải và tha thứ. Chu kì này cũng vận hành ngược chiều nữa, khi chúng ta đáp ứng với chứng mất trí nhớ bằng việc gọi đến lịch sử. Nhưng khi nào chúng ta có thể quên? Như Paul Ricoeur lập luận, có những đường lối bất công và công chính về việc quên, cũng như là có những đường lối bất công và công chính về việc nhớ. Những đường lối bất công về việc quên là thông thường hơn rất nhiều so với những đường lối công chính. Chúng dính líu tới việc bỏ lại đằng sau một quá khứ mà chúng ta chưa đối xử trong những đường lối thoả đáng. Chúng ta làm ngơ cái quá khứ ấy, chúng ta giả bộ nó đã không tồn tại, hoặc chúng ta viết lịch sử của nó để phục vụ cho một chương trình làm việc có thiên kiến. Đôi khi chúng ta điều hành những hành động này dưới cái vỏ khoác là hoà giải. Như khi những kẻ cựu địch đồng ý về những thoả ước cho phép họ kết bạn mà không đả động tới lịch sử của bạo động đã gắn bó họ với nhau. Đối với cuộc chiến tranh của tôi, tất cả những phương thức này về lãng quên bất công đều đã xảy ra hay đang xảy ra.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Dù chúng ta là những kẻ thắng hay những kẻ thua khi xét đến chiến tranh, sự thách thức của lãng quên bị cột buộc không thể gỡ lìa câu hỏi về tha thứ. Những kẻ thắng có thể thấy phần nào dễ dàng hơn để đại lượng và tha thứ, trong khi những kẻ thua có lẽ dễ tha thứ hơn, vốn đã có khổ đau của họ. Nhưng phần lớn những kiểu về tha thứ đều bị liên luỵ, và một sự lãng quên công chính sẽ không xảy ra trừ khi chúng ta đáp ứng những điều kiện của kí ức công chính hoặc cho đến khi chúng ta trải rộng sự tha thứ chân chính. Lãng quên có thể khó khắn khi cả hai phía những kẻ thắng và kẻ thua của cuộc chiến toan tính tự hoạ mình là có đức hạnh, như họ vốn thường làm. Họ coi mình là những nạn nhân, chẳng bao giờ là những kẻ gây ra nạn nhân. Sự bại trận làm trầm trọng cái tình tự này, như trường hợp trong cộng đồng ở đó tôi được nuôi dạy, những người tị nạn Việt nam ở Hoa kì đã mất hết tất cả ngoại trừ những kí ức của họ. Họ có những lí do chính đáng để nhớ quá khứ của họ, nhưng họ cũng có khuynh hướng quên đi, đặc thù trong sự tưởng niệm công cộng, tính vụ lợi của chế độ miền nam Việt nam, sự bạo hành mà chính những binh sĩ của họ phạm vào—lại hoá ra là những người cha, anh em, và con trai của họ—và những tình tự của họ có thể được nhìn từ những chốn khác ra sao. Vậy nên truyện ngắn “Không khóc ở California” của Nguyễn Huy Thiệp có cái phẩm chất phục hoạt phấn chấn. Người tự thuật trong truyện này viết từ Việt nam cho những người anh em lưu vong và nói, <i>“Những người Việt, không khóc ở California,”</i> <i>“có lẽ ... là nơi đẹp nhất trên đời.”</i><sup>1</sup> Anh cũng kêu gọi tất cả những trạm xa của người Việt lưu vong: Louisiana, quận 13 Paris, Berlin, Sydney, và Tokyo. Anh kêu gọi những người phân tán “Nhớ anh, nhớ quê hương,” “nơi mẹ sinh ra gọi là quê hương, em gọi tên là nhớ thương, người ta gọi là cội nguồn.”<sup>2</sup> Người tự thuật ít nhiều rối loạn sau khi người thương bỏ anh đi Califonia, tin rằng những người lưu vong và tị nạn Việt nam này dấn sâu trong u sầu, mất mát và nóng giận, nên nhìn nhận rằng những gì họ đã được nhiều ngang với những gì họ đã mất. Trong khi họ có thể biện minh riêng cho mình về việc khóc, có lẽ họ cũng nên ngưng khóc nếu họ nhìn nhận những người khác tức là chính dân tộc của họ là những kẻ đã ở lại trong miền đất họ đã bỏ đi. Cách khác, họ chịu số phận của tất cả những kẻ lưu vong, để mượn một câu thơ của Baudelaire, là những người “bị mong nhớ gặm nhấm không thôi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một cách để vượt thắng sầu đau của chính mình và kéo mình ra khỏi vũng lầy của kí ức là nhớ người khác, là thấy mình trong mối quan hệ với người khác, và nhìn vào tự thân về sự không vướng mắc. Hay như nhà hướng đạo tâm linh Thích Nhất Hạnh diễn tả, “Người ta khó khăn để buông xả đau khổ của họ. Do một nỗi sợ hãi về cái không biết, họ ưa đau khổ hơn bởi nó thân quen.<sup>3</sup> Trong một kiểu thức không được tâm linh như thế, người tự sự của việc phấn đấu để nhìn nỗi đau khổ của mình trong tương quan với đau khổ của người khác. Nhìn nhận anh là một kẻ “có bợm bãi, có sâu răng” một kẻ “buôn bột phiến” anh vươn tới người thương đã mất và tất cả những ai sống như cô trong lưu vong. Truyện đạt tới bình diện của ám dụ khi người tự sự đến đứng thay chỗ cho Việt nam, tự mô tả mình như mắc phải “lạm phát” và “suy thoái” hay “chậm phát triển”. Câu chuyện của đôi tình nhân thất lạc thực sự là một chuyện tình bi đát của sự bỏ rơi và hiểu lầm giữa quê hương và phân tán. Nỗi bên đều bị dính chặt vào quá khứ, phấn đấu để tiến tới và gắng sức để tha thứ cho nhau. Như luôn luôn vẫn thế, việc nhớ và việc quên là trong một mối tương quan bấp bênh, có lẽ, không bao giờ, đạt được sự quân bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đã cho sẵn điều này, làm sao công tác khó khăn của việc lãng quên công chính có thể làm được? Làm sao một người có thể chỉ quên khi người ấy “cảm nhận những chấn động của chiến tranh chuyển giao qua những thế hệ,” như Mai Der Vang nói? Một nhà văn thuộc thế hệ thứ hai, được nuôi dạy ở Hoa kì, chị nói về một dân chúng khác trong những kẻ thua cuộc của chiến tranh, người Hmong lưu vong đã trốn chạy khỏi Lào và tới một nước Mĩ chủ ý làm ngơ sự tồn tại của họ, đau thương của họ, và hi sinh của họ. Chị viết “trong khi một người có thể được di tản ra khỏi xứ sở bị chiến tranh tàn phá của y, y chẳng bao giờ có thể được di tản ra khỏi sự thân thương. “Nhiều người trong chúng ta từ lúc sinh ra đã bị cột chặt vào chấn thương này như thể nó bị xâu chuỗi trong mã di truyền DNA của chúng ta.... Chiến tranh này là gia tài của chúng ta.” Đòi hỏi của kí ức vẫn còn mạnh mẽ đối với chị, nhưng cũng mạnh mẽ như thế là nhu cầu xoay về tương lai: “Chúng ta phải xây dựng một pháo đài cho cái căn cước Hmong có thể trụ vững với những hậu quả của lưu vong và phân tán; một căn cước sẽ không tiếc thương những gì có thể đã là, nhưng thay vào đó, nó chuyển hoá chấn thương thành những gì chúng ta có thể trọn vẹn là.”<sup>4<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Chue và Nhia Thao Cha thực hiện sự thấu hiểu của Vang về lịch sử và kí ức của người tị nạn trong tấm vải thổ cẩm kể chuyện của họ, một hình thức nghệ thuật độc đáo sinh ra từ kinh nghiệm tị nạn của người Hmong.<sup>5</sup> Được sáng tạo trên một tấm vải thương mại có khuôn khổ là tấm phủ giường đôi trong một trại tị nạn, tấm thổ cẩm kể chuyện này thuật lại một lịch sử hùng tráng của nhân dân Hmong, từ cội nguồn của họ ở Trung quốc; tới sự định cư của họ trong những vùng núi non của Miến điện, Thái lan, và Lào; tới hành trình sử thi tị nạn của họ bằng đôi chân và vượt qua Sông Mêkông; đến đời sống của họ ở trong những trại tị nạn Thái và việc họ lên góc phía bên trái, ở cuối máy bay trục chỉ phương tây. Tấm thổ cẩm kể chuyện đặt nhân dân Hmong lên bản đồ, xứ sở của họ bây giờ được rải rác qua khắp nhiều nước.<sup>6</sup> Tự thân tấm thổ cẩm kể chuyện là một bản đồ phản biện cung cách những bản đồ phương Tây về những thế giới nước ngoài thường trống vắng con người. Những kí thuật của phương Tây về những vùng đất mới thường mô tả chúng như là những vùng hoang, và những người có sẵn ở đó rồi như thể không tồn tại dưới những cặp mắt phương Tây. Những bản đồ phương Tây kia, rốt ráo phục vụ, như là bảng chỉ đường cho máy bay dội bom. Nhưng tấm thổ cẩm kể chuyện này khăng khăng rằng đã có người ta bên dưới những trái bom, và rằng kí ức và lịch sử của họ vẫn trường tồn, mặc dù không trong kiểu thúc tuyến tính mà phương Tây ưa chuộng. Thay vì thế, tấm thổ cẩm kể chuyện, bằng sự vượt trên không gian và thời gian, phô ra điều Vang tuyên xưng: lịch sử và chấn thương hằng luôn có mặt ở mọi khoảnh khác của căn cước tị nạn Hmong.<sup>7</sup> Đối với hai chị em cô Chas và cô Vang, chiến tranh, kí ức, và căn cước là quấn quít vào nhau không thể gỡ lìa bởi vì căn cước Hmong ở Hoa kì không tồn tại nếu không có chiến tranh. Còn về sự chuyển hoá của chấn thương, cũng như với sự có thể có về lãng quên công chính, chẳng thứ nào trong hai điều nào có thể khả dĩ nếu không có kí ức công chính. Những lời của Vang, một tấm thổ cẩm kể chuyện của hai chị em nhà họ Chas, đưa chúng ta hướng về kí ức công chính ấy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Như tôi đã lập luận qua suốt cuốn sách này, kí ức công chính tiến hành từ ba điều. Thứ nhất, khi nhận thức đạo đức về nhân tính và phi nhân tính đồng thời của chúng ta, nhận thức này dẫn chúng ta tới một sự thông hiểu phức hợp hơn về căn cước của chúng ta, về việc có nhân tính tức làm người mang nghĩa gì là sự đồng loã trong những việc làm mà phía chúng ta, những người thân thuộc của chúng ta, và thậm chí ngay cả bản thân chúng ta phạm vào. Thứ nhì sự tiếp cận bình đẳng với những công nghệ của kí ức, cả bên trong các xứ sở và giữa các xứ sở sẽ không thể có được nếu không có một sự chuyển hoá triệt để, thậm chí là một cuộc cách mạng, trong sự phân phối về tài sản và quyền lực. Và thứ ba, khả năng để tưởng tượng ra một thế giới nơi không ai sẽ phải bị lưu vong khỏi cái mà chúng ta nghĩ về như cái gần và cái thân tới những cõi xa xăm kia của cái xa và cái sợ. Tôi đã nên bật lên trước một trí tưởng tượng suy nghĩ về nhìn vượt ngoài quốc gia bởi vì quốc gia thống trị cung cách chúng ta tiến hành những cuộc đấu tranh của chúng ta về văn hoá và chủng tộc, về kinh tế và lãnh thổ, về quyền lực và tông giáo. Như nhà thơ Derek Walcott nói về những thế đứng liên can – “Hoặc tôi là chẳng ra gì, hoặc tôi là một quốc gia” (“Either I’m nobody, or I’m a nation”).<sup>8</sup> Quốc gia quyến rủ chúng ta, đặc thù nếu sự việc xảy ra là chúng ta bị văng ra khỏi nó như những người tị nạn, một dân số bây giờ lên đến sáu mươi triệu người, một quần đảo bồng bênh toàn cầu về sự truất hữu con người.<sup>9</sup> Nhưng dù câu thơ của Walcott có mạnh mẽ tới đâu cái tôi vẫn ưa hơn là một câu khác, đầy hi vọng hơn của ông cũng từ cùng bài thơ đó: “Giờ đây tôi chẳng có quốc gia nào ngoài trí tưởng tượng” (“I had no nation now but the imagination”).<sup>10</sup> Ở đây nhà thơ liệng bỏ cái giả tưởng rằng giao thế duy nhất với quốc gia là sự phủ nhận về tự thân và chỉnh lại cái ý niệm của chủ nghĩa thế giới đại đồng về một công dân của thế giới. Bởi vì một thế đứng như thế bỏ sót qua không biết tới kẻ khác của công dân, người tị nạn bị cưỡng bách phải đào thoát, người nghệ sĩ chuyển từ việc tuyên xưng thế giới hay một quốc gia tới tuyên xưng trí tưởng tượng. Trong hành vi này, chúng ta có một đường lối hướng về cả hai kí ức công chính và lãng quên công chính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Loại này của lãng quên và còn khó khăn hơn rất nhiều so với lạo lãng quên bất công tạo ra bởi ngẫu nhiên, thời gian, chứng mất trí nhớ, hay cái chết, những thứ bình thường và không đòi hỏi nỗ lực nào. Dấu hiệu của lãng quên bất công là sự lặp lại. Nếu chúng ta lập lại một lịch sử về bạo hành, khi ấy chúng ta không đề cập đến những nguyên nhân cội rễ của bạo lực ấy. Tình cảnh hiện hành của nước Mĩ của chúng ta: chúng ta bị mắc kẹt vào một sự bóp méo của không gian thời gian về bạo động trường cửu. Những cuộc chiến tranh của nước Mĩ dường như là tiếp diễn triền miên, ít nhất đối với người Mĩ, là những người sống vĩnh hằng trong hiện tại. Đó là lí do tại sao phóng viên Dexter Filkins, khi viết về những cuộc chiến tranh ở Trung đông, gọi chúng một cách tập thể là “Cuộc chiến tranh mãi mãi” (“The Forever War”) trong cuốn sách của ông mang cùng tựa đề. Anh vay mượn nó từ tiểu thuyết gia Joe Haldeman là người đã viết cuốn truyện kinh điển khoa học giả tưởng <i>The Forever War.</i> Haldeman là cựu chiến binh đánh trận người Mĩ của cuộc chiến tranh của tôi, anh đã xử lí với sự phi lí của nó bằng việc viết một ám dụ khoa học giả tưởng. Trong cuộc chiến tranh hư cấu của anh những người xuất sắc nhất và thông minh nhất của Trái đất được trưng binh để giao tranh với những sinh vật lạ giống như con bọ trên những hành tinh xa lạ. Giới quân sự làm cho những người lính mất đi tính nhạy cảm để giết chóc và lập trình cho họ để thù ghét và huỷ diệt sinh vật lạ trong một cuộc chiến tranh hoá ra là xảy ra từ một sự truyền thông sai. Du hành bằng con tàu không gian và phải chịu những định luật của thuyết tương đối, những người lính quay trở về trái đất để khám phá ra rằng trong lúc họ chỉ già hơn có mấy tháng, Trái đất đã già đi mấy chục năm rồi. Không thể tái thích nghi, những người lính tình nguyện đi thêm những sứ mạng khác, biết rằng họ chỉ sẽ trở về sau khi những thân nhân đều chết rồi. Đối với những người lính, chiến tranh tiếp diễn mãi mãi. Chiến tranh cũng tiếp diễn mãi mãi đối với những người dân sự trên trận tuyến ở nhà, bởi họ cũng bị làm mất nhạy cảm đối với cuộc chiến tranh trường cửu vốn là thành phần của thông lệ hàng ngày của họ. Họ cũng có một sự vĩnh hằng, nhưng không phải là thuộc loại linh thánh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đây là khoa học giả tưởng, nhưng nó cũng là hiện tại một thời gian khi con người sống mật thiết với tính phi nhân của họ, chấp nhận nó như lệ thường và vĩnh hằng. Giả tưởng, và kể chuyện và nghệ thuật nói chung là một cách để phô ra cho chúng ta thấy sự phi lí của cái lệ thường này. Nếu lần đầu tiên chúng ta tham dự một cuộc chiến tranh là bi kịch, và lần thứ nhì là hí kịch, vậy chúng ta gọi lần thứ ba là gì, chứ khoan nói tới lần thứ tư và lần thứ năm, cho đến tận muốn ói? Chiến tranh trường cửu, chiến tranh vĩnh hằng, Chiến tranh Mãi mãi, trong đó chiến tranh của tôi chỉ là một tiết mục, một gián đoạn, một lệch lạc trong cái niên đại kí mà nước Mĩ xem cho chính nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Niên đại kí ấy tập trung vào sự đắc thắng của lối sống của Mĩ, được đánh dấu bởi sự hợp thành của dân chủ và tự do cùng với chủ nghĩa tư bản và động cơ lợi nhuận. Đây là một tuyến thời gian trong đó dân chủ không thể tưởng tượng được nếu không có chủ nghĩa tư bản, và đảo lại. Một sự đầu tư sâu xa vào tuyến thời gian này cưỡng bách nhiều người Mĩ viếng thăm xứ sở nguồn gốc của tôi quay về một câu chuyện trấn an về sự tiến bộ và sự không thể tránh được của lối sống Mĩ: mặc dù người Mĩ đã thua cuộc chiến, rốt cuộc chủ nghĩa tư bản đã thắng. Những chủ đề diễn đi diễn lại hoài trong báo cáo nước ngoài về xứ sở nơi tôi sinh ra và rằng đa số nhân dân ở đó được sinh ra sau khi chiến tranh kết thúc, chẳng có mấy ham muốn để nhớ lại nó, và thay vì thế lập tiêu điểm vào chính cái chủ nghĩa duy vật điều động những lãnh tụ cộng sản của họ.<sup>11</sup> Cách mạng đã chết rồi. Đô la đã đắc thắng. Vạn tuế chủ nghĩa tư bản! (Tình huống cũng tương tự ở Lào và Campuchia). Bất kể tất cả việc nhớ xảy ra trong cả nước Mĩ và Việt nam, một sự lãng quên bất công đang thắng. Đây là trường hợp bởi vì kí ức quan phương Việt nam là bất công, không thể giáp mặt với sự thất bại của cách mạng trong việc mang lại tự do và độc lập cho toàn thể nhân dân. Kí ức quan phương của Mĩ là bất công, cũng là bất công nữa, vì nó không học được bài học nào từ cuộc chiến tranh của tôi ngoại trừ bài học để đấu chiến tranh mãi mãi một cách hữu hiệu hơn.<sup>12 </sup> Sự hoà giải giữa Việt nam và nước Mĩ, trong chừng mực nó đã xảy ra là sự hoà gaiir của hai hình thức về kí ức bất công và lãng quên bất công.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nếu điều kiện tiên quyết cho lãng quên công chính một kí ức công chính, thì có lẽ lãng quên là một điều không thể. Khi nào, chính xác chúng ta mới sẽ có được một thời gian nhận thức đạo đức về sự phi nhân tính của chúng ta, nơi đâu thì các công nghệ về kí ức mới sẵn sàng có được cho tất cả mọi người, nơi đâu cái ý chí nghệ thuật sẽ tuyên xưng trí tưởng tượng như là thường lệ hơn là ngoại lệ? Điều này là không tưởng. Thế nhưng, ở một thời điểm trí tưởng tượng của con người khó suy nghĩ vượt ngoài cái ánh sáng hắt ra từ ngọn lửa, rồi về khoảng xa mà bộ lạc có thể đi bằng chân, rồi là những bức tường thành của nhà nước-thành thị. Vậy sao chúng ta lại không thể tưởng tượng một tương lai nơi đó các quốc gia giao tranh dường như là sự phi lí? Nữ tiểu thuyết gia Doris Lessing diễn tả điều này như sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi đã sống qua Hitler, khoa trương và nói sảng, cả Mussolini nữa; Liên xô, mà chúng ta cứ nghĩ là ắt sẽ tồn tại đời đời; đế quốc Anh, đã dường như không thể bị khuất phục; cái rào chắn về màu da ở Rhodesia và nơi khác; thời cực thịnh của các đế chế của châu Âu. Đã không thể nào quan niệm được để nghĩ rằng những thứ này sẽ biến mất. Chúng đã dường như trường cửu. Bây giờ không một cái nào trong số đó tồn tại—và tôi nghĩ đó là một phương thuốc để lạc quan.<sup>13</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điều bất khả vẫn có thể là khả dĩ ở một thời điểm nào đó trong tương lai, đó lại là nơi nghệ thuật, trong số những tác nhân khác, đóng vai trò hướng đạo. Đôi khi nghệ thuật làm như thế bằng sự hư cấu ra xứ không tưởng, hoặc, qua những bài học tiêu cực, xứ phản không tưởng. Đôi khi nó làm như vậy bằng cách cống hiến cho chúng ta những kiểu mẫu để làm sao có nhân tính hơn hay đạo đức hơn trong cư xử của chúng ta với nhau, hoặc bằng sự đòi hỏi rằng chúng ta nhìn thấy là chúng ta có thể phi nhân tính và vô đạo đức tới đâu. Và đôi khi nghệ thuật, đơn giản chỉ bằng việc là nghệ thuật, bằng cái gọi chúng ta vào một mối tương quan với nó, là dạng mẫu cho suy tư phản tỉnh, chiêm ngắm, thiền định và cảm nhận điều đó có thể cho phép chúng ta trở thành những công dân của cõi tưởng tượng. Đây là một cõi miền cá thể, miền nhiệt nơi đó nghệ thuật và trí tưởng tượng cống hiến một niềm hi vọng nào đó và thứ thuốc thoa chữa lành cho những lịch sử nghiệt ngã của chiến tranh, bạo hành, đổ máu, hận thù, và kinh hoàng vẫn tiếp tục tác động lên chúng ta. Nhưng trong khi nghệ thuật có thể kích khởi một nhận thức đạo đức về tính phi nhân của chúng ta vốn là cần thiết cho kí ức công chính, riêng nó không thể đạt tới kí ức công chính, không thể trong khi những công nghệ về kí ức vẫn cong bất bình đẳng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tuy vậy, tiềm năng của nghệ thuật đối với cá nhân hướng về một đường lối rằng sự an ủi có thể được đạt tới trong những thời của kí ức bất công và lãng quên bất công, trong những thời buổi của chúng ta ngày nay. Sự an ủi này cũng tìm thấy được trong sự tha thứ thuộc loại chân chính nhất, cái mà triết gia Jacques Derrida gọi là tha thứ “thuần tuý,” một sự tha thứ “ngoại lệ” và “phi thường.”<sup>14</sup> Đối với Derrida, tha thứ thuần tuý tách biệt khỏi những loại tha thứ bị nhuốm những màu cứu xét về chính trị, pháp lí, hoặc kinh tế, thấy được trong những hành vi về ân xá, miễn trừ, bồi thường, xin lỗi, trị liệu, và vân vân.<sup>15</sup> Tha thứ thuần tuý khởi lên từ sự nghịch lí của việc tha thứ cái không thể tha được. Tất cả mọi hình thức khác của tha thứ đều là có điều kiện—tôi sẽ tha thứ, nếu bạn cho tôi một cái gì đó. Hành vi tha thứ bị liên luỵ, như nó bị giữa Việt nam và Hoa kì. Việt nam sẽ tha thứ cho Hoa kì, chừng nào Hoa kì đầu tư vào nó và cung cấp sự che chở chống lại Trung quốc. Hoa kì sẽ tha thứ cho Việt nam, chừng nào Việt nam tự mình chịu cho đầu tư và cho phép Hoa kì sử dụng lãnh thổ của Việt nam—đất, biển, và không trung—để chiến đấu chống lại Trung quốc. Những người Mĩ quay trở lại Việt nam và cảm thấy sửng sốt về cách người Việt nam dường như tha thứ cho họ ra sao dường như không thấu hiểu rằng sự tha thứ đó là có địa vị. Trong khi người Việt nam chắc chắn trải rộng phần nào tinh thần rộng lượng tới người Mĩ một mạch ngầm về lợi nhuận tồn tại, vì người Mĩ là những cái ví tiền biết đi. Sự tha thứ như thế cũng khiến khả dĩ được bởi cái ác cảm sâu xa hơn mà người Việt nam trong nước thủ giữ đối với người Việt nam ở hải ngoại, khiến những sự trở về quê hương của Việt kiều có thể mang hai nghĩa hoặc thậm chí trĩu nặng. Và sự hoà giải giữa người Việt và những người Pháp hay Mĩ xâm lăng phải được đo lường đối với ác cảm mà người Việt thủ giữ chống lại người Trung quốc. Người Việt nam và người Trung quốc có những phiên bản của riêng họ về cuộc Chiến tranh Mãi mãi, nó khởi đầu khi Trung quốc đô hộ Việt nam suốt một ngàn năm. Cả người Trung quốc cùng người Việt nam đôi bên đều chưa quên cái lịch sử tranh chấp ấy, đó là lí do tại sao họ vẫn lặp lại nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối diện với cách thế các cá nhân và các nhà nước thoả hiệp, lạm dụng, và khai thác sự tha thứ và hoà giải, là cái hạn từ liên hệ với nó, Derrida lập luận rằng, tha thứ “không phải là, không nên là, thường lệ.”<sup>16</sup> Đúng ra, “tha thứ phải tự loan báo như bản thân nó là một sự bất khả,” một điều gì không tuỳ thuộc vào sự ăn năn hối hận của kẻ hay thực thể mà người ta có thể tha thứ.<sup>17</sup> Tôi phải thú nhận rằng khi lần đầu tiên gặp gỡ khái niệm của Derrida về tha thứ, tôi phải vật lộn với nó, bởi nó, theo chính lời của ông, là “quá độ, ngoa ngôn, điên khùng.”<sup>18</sup> Nếu điều gì không thể tha được, làm sao nó có thể được tha thứ? Ném bom đại khối, những vụ tàn sát, những trại tử thần, diệt chủng, chứ chưa nói tới sự mất mát của nhân mạng cá thể—làm sao bất cứ thứ gì trong những điều này có thể tha thứ được? Bản thân vốn chưa từng trải nghiệm bất cứ cái nào trong những cái này, tôi không thể nói gì. Cái tôi mất là một quê hương mà đôi khi thậm chí tôi còn không thích thú viếng thăm; và mối quan hệ với một người chị nuôi, bỏ lại phía sau, là người tôi chỉ gặp một lần duy nhất trong suốt bốn mươi năm; có lẽ một tuổi thơ hạnh phúc hơn, và có lẽ các bậc cha mẹ hạnh phúc hơn, khoẻ mạnh hơn. Nhưng rồi lại thêm, nếu cuộc chiến đã không diễn ra và tôi đã không mất những thứ này, tôi ắt chẳng đang viết những lời này. Tôi có thể chẳng hề là một nhà văn với người đó về câu hỏi tha thứ chẳng bao giờ xảy ra cho tới khi tôi viết đoạn này. Bây giời tôi nghĩ, vâng, tôi có thể tha thứ, trong cái trừu tượng Hoa kì và Việt nam—trong tất cả những phe phái và biến thiên của họ, về những gì họ đã làm trong quá khứ. Nhưng tôi không thể tha thứ cho họ về những gì họ đang làm trong hiện tại bởi vì hiện tại chưa phải là xong. Hiện tại, có lẽ, là luôn luôn không thể tha thứ được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thế còn những khoảnh khắc thực dụng của tha thứ thì sao, những khoảnh khắc cho phép những điều như là những sự phục hồi, bồi thường, những sự trả lại hay những sự nhìn nhận, xảy ra? Phải chăng chúng chẳng có học hoạ gì? Trong trường hợp cựu chiến tranh của tôi, ngay cả những thực dụng như thế cũng hiếm hoi. Hoa kì chi trả một ngân khoản èo uột cho việc tháo gỡ hàng bao nhiêu tấn những thứ quân cụ chưa nổ mà nó đã thả xuống ở Việt nam, Lào, Cam puchia. Hoa kì từ chối không chịu thú nhận rằng Chất độc màu Da cam đã làm tổn hại và còn đang làm tổn hại những con người và đất đai ở Đông nam Á. Nhiều người Đông nam Á lưu vong và tị nạn tiếp tục thù địch những người cộng sản của họ, không chịu thừa nhận chính quyền cộng sản và sợ hãi hay không muốn quay trở về. Những người cộng sản ở Việt nam và Lào chưa bao giờ xin lỗi về những trại lao động cải tạo và sự bách hại những người đã trở thành dân tị nạn. Chính phủ Campuchia ngại ngần không thừa nhận sự đồng loã rộng khắp suốt mặt của nhiều người, bao gồm những chính trị gia và những lãnh tụ của ngay chính phủ này, trong lực lượng Khmer Đỏ. Một bảng danh sách những điều nhạy cảm mà nhân dân và những chính quyền có thể làm để thú nhận về những sai lầm và những kinh hoàng trong quá khứ bao gồm: những uỷ ban về sự thật và hoà giải để khuyến khích cuộc đối thoại mặt giáp mặt giữa những kẻ địch; những phiên toà lịch sử về tội nhân chiến tranh, hay ít nhất những đề nghị về ân xá thừa nhận rằng những người nhất định đã phạm vào những hành vi hình sự; sự trả lại những căn nhà và tài sản cho những người tị nạn, bây giờ có thể thuộc quyền sở hữu của những nạn nhân lịch sử khác; việc dựng lên những đài tưởng niệm cho những người tị nạn bị chết và những quân sĩ bị chết của phía bên kia; kiến thiết một giáo trình thừa nhận tất cả mọi phía; cho phép một xã hội dân sự có thể bắt đầu ý kiến và thảo luận một cách tự do; và dựng sân khấu cho những vở kịch để xin lỗi chân chính và hỗ tương, thay vì những vở kịch tiêu biểu hơn về đau thương và oán hận. Bất cứ cái nào trong những điều này hẳn là vô cùng khó khăn nhưng ắt giúp chữa lành những vết thương của quá khứ và khuyến khích nhân dân cùng các chính quyền đi tới mà không phủ nhận quá khứ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thay vì thế,chúng ta có những nỗ lực đầy thiện chí nếu có khuyết điểm, như là những Pháp đình Đặc biệt của Pháp viện Campuchia (Extraordinary Chambers of the Courts of Cambodia, viết tắt là ECCC) với sự bảo trợ của Liên hiệp quốc, được uỷ nhiệm để truy tố chỉ riêng năm cá nhân cao cấp nhất về những tội ác của Khmer Đỏ. Vụ xử này đã tiếp diễn nhiều năm và sẽ còn tiếp diễn nhiều năm nữa, ít nhất cho đến khi mọi bị cáo già nua đều chết, hay, trong trường hợp một người, phát điên và ở ngoài vòng truy tố. Đây đúng nghĩa đen là một sân khấu chính trị, kéo dài ngang như một ca kịch ăn khách ở Broadway và tốn kém để sản xuất hơn nhiều. Trong một xứ sở mà tiền lương hàng năm trung bình là vài trăm mĩ kim, phí tổn của những vụ xử án này đã lên tới hàng mấy chục triệu mĩ kim. Để thăm sân khấu này bên ngoài thủ đô Phnom Penh người ta phải giữ chỗ trước và tới sớm. Không tấm ảnh chụp nào được cho phép, như trong trường hợp với bất cứ sân khấu nào. Vào buổi sáng tôi viếng thăm, học sinh trung học chiếm hầu hết các ghế. Tấn kịch này mang tính sư phạm, bởi nhân dân Campuchia tiếp nhận rất ít giáo dục về vụ diệt chủng. Trong khi toà án sẽ ban phát ra một loại nào đó về công lí, đây cũng là một màn trình diễn cốt ý trấn an người Campuchia rằng chính phủ của họ đang xét đến quá khứ ngay cả khi những nỗ lực của nó là yếu ớt. Và nó là một màn trình diễn cốt ý trấn an thế giới rằng Liên hiệp quốc thi hành sứ mạng của nó về việc cầm máu cho những tổn thương của thế giới, dù cho khi nó không làm được như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Vụ xét xử được dựng trên một sân khấu đằng trước thính phòng, cũng cố thêm tính chất vườn tuồng. Một bức tường bằng kính, và đằng sau tấm kính đó, một tấm màn, phân cách khán thính giả với những người tham dự—các quan toà, các luật sư, các bị cáo, các nhân chứng, các phiên dịch viên, các tốc kí viên, và các lính canh. Khi quan chúng sắp hàng đi vào và ngồi xuống trong thính phòng có điều hoà không khí, tấm màn được căng ra. Màn trình diễn bắt đầu, tấm màn mở ra là cách diễn viên tiến vào sân khấu để ngồi chỗ của họ trong vụ xử án giả tạo này. Những sự kết án được bảo đảm sẽ kết quả từ vụ xử án này, trong lúc đáng giá, sẽ chỉ dẫn tới một sự hoà giải giả tạo với quá khứ. Sự bất bình đẳng và bất công đã dẫn tới sự hưng khởi của Khmer Đỏ vẫn còn, và cái không thể tha thứ sẽ không được tha thứ. Ngay cả cái người xin sự tha thứ, là Duch, người chỉ huy nhà tù S-21, người đầu tiên bị kết tội và tống vào tù, cũng sẽ không được tha thứ. Còn về phần hàng bao nhiêu ngàn người Khmer Đỏ khác vẫn còn đnag sống, nhiều người đang có quyền lực hay ít nhất đang sống trong sự an bình tương đối, và các chính phủ của Việt nam, Trung quốc, và Hoa kì—không thứ nào trong đó sẽ cầu xin tha thứ, hay nếu họ có bị mang ra xét xử, là điều họ phân biệt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Nhưng Derrida không phủ nhận đối với sự tha thứ giả tạo và sự hoà giải giả tạo có đóng một vai trò trong việc xử lí với quá khứ. Chỉ có điều nền hoà bình và những thứ đó thực hiện là tạm thời, một sự vắng mặt của chiến tranh và bạo động hơn là sự phủ định chúng. Thay vì sự thoả hiệp, ông chỉ khăng khăng trên cái tiêu chuẩn không thể có được của một sự tha thứ thuần tuý. Nghe ra như thể không biết điều, sự tha thứ thuần tuý là tương xứng với cái trọng lượng không thể kham nổi của những kinh hoàng tích luỹ của lịch sử và những trách nhiệm cá nhân của chính chúng ta. Tại sao lại có thể giết hại hàng bao triệu người thế nhưng lại không có thể tưởng tượng ra sự tha thứ thuần tuý hay sự lãng quên công chính? Chẳng lẽ sự giết hại đại khói chẳng nên là không thể sao? Cái lỗi là thuộc phần chính chúng ta. Không có ai khác để trách móc về những hạn chế của tinh thần chúng ta và trí tưởng tượng của chúng ta. Chúng ta chịu luỵ với những kẻ thực thụ, những kẻ đầu cơ trục lợi, và những kẻ hoang tưởng khăng khăng cho rằng chiến tranh là thành phần của nhân tính, là căn cước của chúng ta. Họ đúng một nửa nhưng hoàn toàn sai lầm khi tìn rằng chúng ta không thể chuyển hoá sự nhìn nhận về cái phi nhân tính không thể tránh được của chúng ta thành một loại khác về chủ nghĩa hiện thực, một chủ nghĩa hiện thực tin tưởng rằng chúng ta phải tưởng tượng hoà bình, bất kể nó có thể dường như bất khả đến đâu đi nữa. Chính chiến tranh trường cửu mới là không hiện thực. Chiến tranh trường cửu là sự điên rồ được điều chế trong ngôn ngữ duy lí của guồng máy quan liêu và trong lối tu từ hồ hởi khoa trương của chủ nghĩa dân tộc và hi sinh, vận hành qua những chiến dịch có thể dẫn tới sự diệt tuyệt về con người. Sự điên rồ này chỉ có thể đánh đọ bằng luận lí về hoà bình trường cửu và sự cam kết không tưởng, quá độ và một sự tha thứ thuần tuý, mà loài người cần thiết để sống còn. Nếu chúng ta mong ước sống, chúng ta cần một chủ nghĩa hiện thực của cái bất khả.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Thích Nhất Hạnh, người đã gây cảm hứng cho Martin Luther King Jr., cung cấp một viễn kiến khác về “tình huống của một xứ sở gánh chịu chiến tranh hay bất cứ tình huống bất công nào khác.” Ông nói, thay vì trách móc phía bên này hay phía bên kia, “mọi người bị can dự trong cuộc tranh chấp đều là một nạn nhân.” Điều này rành rành là một viễn kiến khó chấp nhận đối với những ai tự coi mình là các nạn nhân hay con cháu của các nạn nhân. Tuy vậy, “thấy rằng không người nào, gồm tất cả những người trong các bên đang giao tranh hoặc trong cái dường như là những phía đối lập, mong muốn sự đau khổ tiếp tục. Thấy rằng không chỉ một hoặc vài người là đáng trách về tình huống.” Nhưng trong việc nói rằng không có một tác nhân đơn độc nào là đáng trách, ông không xá miễn cho chúng ta về trách móc. “Thấy rằng tình huống là khả dĩ bởi sự bám chặt vào các ý hệ và vào một hệ thống kinh tế bất công được mọi người ủng hộ qua sự thiếu quyết tâm để thay đổi nó.” Còn hơn thế nữa, tính nhị nguyên của tự thân cuộc tranh chấp, cái hoặc thế này - hoặc thế kia của chiến tranh và hận thù, là ảo tưởng. “Thấy rằng hai phía trong một cuộc tranh chấp không thực sự đối lập, mà là hai phương diện của cùng thực tại.” Ngày càng tăng, Việt nam và Hoa kì xuất hiện như thành phần của cùng thực tại. Từng mang tính cách biểu tượng của sự phân chia trong Chiến tranh Lạnh, hai xứ sở này ngày nay tham dự bằng sự tiến tới của chủ nghĩa tư bản toàn cầu, những phức hợp quân sự-công nghệ, sự thống trị của những đảng phái chính trị tư lợi, sự sống còn của những nhà nước-quốc gia, và sự trường tồn vì quyền lực. Vậy thì, chiến tranh đã có ích gì, nếu rốt cuộc mọi sự sẽ xảy ra chỉ là một cuộc chiến tranh khác? Thấy rằng điều thiết yếu nhất là đời sống và rằng giết hại hay áp bức nhau sẽ không giải quyết được bất cứ điều gì.”<sup>19</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Điều mà Derrida và Thích Nhất Hạnh đòi hỏi, điều mà Immanuel Kant và Martin Luther King Jr. kêu gọi, vừa đơn giản vừa khó khăn đó là nhu cầu thách thức câu chuyện về chiến tranh và bạo động mà biết bao nhiêu người thấy dễ dàng chấp nhận. Câu chuyện này nói rằng chúng ta phải nhẫn nhục với sự thiết yếu và thậm chsi sự cao quý của chiến tranh. Đến bây giờ chiến tranh và bạo hành chắc chắn là một phần của căn cước con người nhưng căn cước không phải là tự nhiên. Nó có thể thay đổi nếu chúng ta kể cho nhau nghe một loại truyện khác và chiếm giữ những phương tiện về sản xuất để lưu thông một câu chuyện như thế. Chuyện này nhìn thấy trước một sự lãng quên công chính hơn là một sự lãng quên bất công, đặt chụp trên kí ức công chính và tha thứ thần tuý. Như triết gia Charles Griswold nói, “oán hận là một nghiệp tình kể chuyện,” nó có thể đối đãi qua một loại khác về kể chuyện được điều động bằng sự tha thứ, nó đòi hỏi những sự thay đổi trong truyện kể về oán hận.”<sup>20</sup> Griswold, giống như Thích Nhất Hạnh, lập luận rằng “không được kiển soát, oán hận làm tiêu mòn mọi thứ và mọi người, gồm cả người sở hữu nó.”<sup>21</sup> Tha tha thứ người khác và buông xả oán hận là một hành vi vừa về người khác vừa về tự thân, như Avishai nói, “quyết định tha thứ khiến người ta chấm dứt âm ỉ về sự sai lầm đã qua, chấm dứt việc kể nó cho người khác.”<sup>22</sup> Chỉ bằng qua sự tha thứ thuộc loại thuần tuý, trải rộng tới người khác và tự thân chúng ta, chúng ta mới có thể thực sự có một lãng quên công chính và một hi vọng về một loại truyện mới ở đó chúng ta không thường xuyên quay lại quá khứ bất công.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đó là lí do tại sao việc kể chuyện nói riêng và nghệ thuật nói chung cư ngụ một vị trí quan trọng như thế trong cuốn sách này. Việc kể chuyện cho phép chúng ta kể một câu chuyện khác về chiến tranh và mói tương quan của nó với căn cước của chúng ta. Trong đường lối này, việc kể chuyện thay đổi cách chúng ta nhớ và quên chiến tranh ra sao. Cuốn phim tài liệu cảm động <i>Sự phản bội/ The Betrayal </i>(<i>Nerakhoon</i>) khiến chúng ta thấy rành rành việc kể chuyện xử lí việc phản bội và oán hận như thế nào. Sự phản bội xảy ra ít nhất hai lần trong cuốn phim này về một gia đình người làm ở đó người cha chiến đấu với quân đội hoàng gia và người Mĩ trong suốt cuộc chiến. Đầu tiên người Mĩ phản bội những đồng minh người lào của họ và phó mặc họ cho những người cộng sản. Người cha bị gửi đi vào trại lao động cải tạo và gia đình ông trở thành những người tị nạn, bị bó buộc phải đào thoát tới một khu biệt cư ở New York, Hoa kì. Thứ nhì, người cha phản bội gia đình của ông khi, sao lúc được phóng thích khỏi trại lao động cải tạo, ông lấy một người vợ khác. Sự phản bội kép này gần như huỷ diệt bà vợ đầu và đàn con về mặt cảm xúc, đưa họ vào nghèo khó và làm tan nát gia đình. Nhưng người con trai cả, tên là Thavisouk Tharavat kết bạn với một nhà làm phim trẻ tuổi, cô Ellen Kuras, và cùng nhau họ quay phim chuyện của gia đình. Kết thúc của câu chuyện không phải chính xác là hạnh phúc sau khi những thành viên của một băng đảng người Lào giết đứa em trai cùng cha khác mẹ của Thavisouk, là người con trai của thân phụ anh và bà vợ kia. Vụ giết này là một trong những sự dọi lại trường kì của cuộc chiến, khi người Lào quay lại chống người Lào bằng bạo động—Thavisouk và người cha bắt đầu một sự hoà giải mong manh. Người cha thừa nhận sự phạm tội của mình trong chiến tranh, khi công việc của ông là gọi để người Mĩ ném bom. Người cha nói, “Thực sự, ta hối tiếc những gì ta đã làm, ta đã cộng tác với người Mĩ ném bom ngay chính xứ sở của ta để cứu nó. Ta dự phần vào cuộc đại huỷ diệt xứ sở của ta với người nước ngoài. Sự huỷ diệt không thể nào tả nổi.” Thavisouk lập gia đình, làm một người cha và trở lại viếng thăm Lào, nơi anh đoàn tụ trong nước mắt với hai cô em gái bỏ lại phía sau—“nỗi u sầu nặng nề nhất” cho mẹ anh—nhưng là những người anh không thể mang theo với anh về nước Mĩ. Thavisouk nói, “Tôi chạy giữa những gì tôi nhớ và những gì bị quên, tìm kiếm câu chuyện của nhân dân tôi mà sự thật chưa hề được kể lại. Khi chúng tôi di chuyển xa hơn khỏi nước Lào của quá khứ chúng tôi, chúng tôi là những người lữ khách nhập vào và xuất ra những giấc mộng và những cơn ác mộng. Điều gì xảy ra cho nhân dân trong đất nước chúng tôi, một nơi chốn chúng tôi gọi là quê hương?”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Sự phản bội</span></i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"> (<i>Nerakhoon</i>) không chữa lành tất cả mọi vết thương giáng xuống trên gia đình vì chiến tranh, nhưng câu chuyện chỉ hướng về kí ức công chính về sự tha thứ giữa những thành viên trong gia đình. Cũng quan trọng ngang bằng như thế, <i>Sự phản bội</i> (<i>Nerakhoon</i>) từ chối sự mê hoặc của cái hoành tráng Hollywood hay cái phù hoa của quyền tác gia sáng tạo. Thay vì thế, nó được quay qua hàng mấy thập kỉ, một sự cộng tác lâu dài và kiên trì. Mối tương quan giữa Phrasavath và Kuras đòi hỏi sự tin cậy là sự ban cho (giving), vốn, kẻo chúng ta quên, là một phần của sự tha cho (forgiving). Cuốn phim và những người tạo ra nó làm việc tích cực để phòng ngừa sự phản bội của kí ức, và cuốn phim này là quà tặng của họ cho những ai đã xem nó. Mỗi lần tôi hội ngộ với một tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa, tôi cảm thấy giống như tôi đã nhận được một quà tặng bất ngờ, một thứ gì để yêu dấu. Trong khi kể chuyện và nghệ thuật không phải đường lối duy nhất chúng ta có thể cho và nhận quà tặng, chúng là một hình thức của tặng vật rốt ráo, món quà tặng tới không chờ mong đáp lại. Ý niệm này về tặng quà thắng lướt trong giới tâm linh và tông giáo, đặc biệt những người chúng ta xem là tuẫn đạo họ đã hi sinh mạng sống, từ Jêsu Kito tới Thích Quảng Đức tới Martin Luther King Jr.. Nhưng các quà tặng cũng có thể là thế tục và nhỏ bé, và cuốn sách này đã thăm dò muôn ngàn những tặng vật nhỏ nhoi như thế, mỗi cái là một bước hướng về kí ức công chính và lãng quên công chính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Ít nhất trong tiếng Anh, ý nghĩa của “to forgive” (tha thứ, tha cho) từng bao gồm việc cho (giving) hay ban cho (granting). Trong những nghĩa đương đại của tha cho, cái ý niệm về cho vẫn còn vưởng vất, khi “tha cho” có nghĩa là bỏ xả hết và thôi không còn cưu mang oán hận hay phẫn nộ. Mặc nhiên trong định nghĩa này là cái ý niệm về buông bỏ, không phải như là thua trận, mà như một loại đắc thắng đối với chiến tranh trong sự việc là người ta từ khước không đánh thêm nữa. “Tha cho” cũng có nghĩa là tha lỗi cho một sự lấn phật, buông bỏ sự đòi hỏi về đền bù, dứt bỏ một đòi hỏi với một kẻ mắc nợ hay tha cho một món nợ.<sup>23</sup> Những định nghĩa về cho và tha cho bao gồm không chỉ những ý nghĩa thiết thân, cảm xúc, và tâm lính của những hành vi như thế mà còn bao gồm luôn cả những hàm ý về vật thể và kinh tế nữa. Người ta có thể tha cho một món nợ, nhưng trong việc cho, người ta cũng có thể làm gia tăng một món nợ. Người tiếp nhận có thể cảm thấy một nhu cầu đáp trả lại ơn nghĩa đó, hoặc có thể thấu hiểu rằng tiếp nhận quà tặng là một hình thức thuận thụ. Quà tặng khi ấy có thể sa lầy trong sự trông chờ về trao đổi hoặc đối đãi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Quay trở lại gánh nặng của người da trắng, khi phương Tây đảm nhận gánh nặng của phần Thế giới Còn lại (the Rest), nó trông chờ sự mắc nợ, sự mang ơn và nghĩa vụ từ những ai nó đã ban cho tặng vật về văn minh. Để tha cho món nợ ấy, như phương Tây thỉnh thoảng làm không phải là lãng quên món nợ ấy được đặt tiền đề trên sự trao đổi về kinh tế, trong một hệ thống tư bản chủ nghĩa, nó vốn đặt cơ sở trên sự lãng quên bất công.<sup>24</sup> Như Marx lập luận, món hàng hoá chúng ta quá yêu—cái <i>vật thể</i> (the <i>thing</i>)—tuỳ thuộc vào việc chúng ta lãng quên những con người đã lao động để tạo ra nó. Vậy nên cái vật thể phi nhân trở thành có thực với chúng ta hơn là người lao động mang nhân tính. Đó là lí do tại sao phương Tây thường quên Thế giới Còn lại (the Rest), trong khi yêu quý những vật thể mà phần Còn lại tạo nên<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối với Ricoeur đường lối ra khỏi cái chu kì phi nhân về việc cho và mắc nợ này là cho không trông chờ đáp trả. Viện dẫn Phúc âm Luke đoạn 6: câu 32 đến 35, Ricoeur nói, “các ngươi phải thương yêu những kẻ thù của các ngươi và làm điều thiện; và cho vay mượn mà không trông chờ bất cứ sự hoàn trả nào.” Quà tặng của người Kito hữu về thương yêu và tha thứ phục vụ như một kiểu mẫu về hành vi thiết thân của sự lãng quên công chính, nơi người ta buông xả, về quá khứ về oán hận, về thù ghét mà không trông chờ bất cứ lợi nhuận nào khác hơn là những kẻ thù của ta sẽ hoàn trả những thương yêu của ta.<sup>25</sup> Tha thứ cũng ở ngay tâm của sự thực hành Phật giáo mà Thích Nhất Hạnh cống hiến và, lạ lùng thay, trong tác phẩm nghệ thuật thế tục mà một số cựu chiến binh cống hiến. Họ viếng thăm vùng đất hay xã thôn của kẻ cựu địch của họ với những kẻ địch ấy qua văn viết của họ, như trong trường hợp với các nhà văn Mĩ như là John Balaban (<i>Remembering Heaven’s Face/ Nhớ gương mặt của cõi trời</i>)<i>,</i>W. D. Ehrhart (<i>Going Back/ Đi trở lại</i>)<i>,</i> Larry Heinemann (<i>Black Virgin Mountain/ Núi Bà đen</i>), Wayne Karlin (<i>Wandering Souls/ Những linh hồn lang thang</i>), hay Bruce Weigl<i> </i>(<i>The Circle of Hanh/ Vòng quanh của Hạnh</i>). Sự tha cho về phần những người cựu chiến binh này cũng liên can việc buông xả nhu cầu được nhớ trên hạn từ của chủ nghĩa dân tộc, vốn mặc nhiên được xây dựng trên một sự đối kháng hướng về người khác. Đây là cái giá bị che giấu của những đài tưởng niệm và tượng đài dựng lên hướng về cựu chiến binh của một quốc gia. Đây là lí do tại sao Ehrhart viết, “Tôi đã không muốn một tượng đài.... Cái tôi đã muốn là sự chấm dứt các tượng đài.”<sup>26<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Hiển nhiên trong kiểu mẫu về cho và tha cho, về buông xả và buông thả, là bức tranh quái hoạt của hai địch thủ làm hoà diễn ra cặp đôi của người cho và người nhận. Kiểu mẫu này đáng khen nhưng dễ bị tổn thương bởi nó có thể khuyến khích chúng ta ngó lơ bỏ qua những gì không phù hợp với kế sách nhị nguyên này. Vậy nên khi đề cập tới cuộc chiến của tôi, lịch sử phức tạp của nó thường bị giảm trừ thành một cuộc tranh chấp giữa Việt nam và Hoa kì. Điều gì xảy ra cho Lào và Campuchia, những người miền Nam Việt nam, sự đa dạng bên trong tất cả xứ sở này? Đối với nhiều người, dễ hơn để ngó lơ những điều này và những dị biệt khác để bênh vực cho hình ảnh của người Việt nam (chiến thắng) và người Mĩ (thua trận) hoà giải. Kiểu mẫu của hai địch thù làm hoà cũng dễ bị tổn thương bởi vì tính đối đãi của việc tặng quà vẫn còn hàm ý sự mắc nợ, sự trông chờ có được một điều gì hoàn trả như một quà tặng, dù cho đó là tình yêu hay tình bạn, như thế sự hoà giải giữa Việt nam và Hoa kì chưa thực sự dẫn tới hoà bình, trừ khi ta định nghĩa hoà bình như là sự thiếu vắng của chiến tranh. Hoà giải đã dẫn tới sự quay về việc làm ăn như thường lệ, hai xứ sở thương thuyết về quyền lực và lợi nhuận trong vùng trước đây là Đông dương và vùng Nam hải (biển Đông). Những người đã đầu tư vào chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa quân sự lèo lái sự hoà giải tham nhũng này, nó vốn che mặt nạ cho sự trao đổi có tư lợi giữa hai xứ sở. Trong sự trao đổi này, những tặng vật biến thành hàng hoá và hoà bình biến thành những liên minh cho lợi nhuận hiện tại và chiến tranh tiềm năng. Nếu chúng ta mong muốn hoà bình đích thực, sự tha thứ thuần tuý, và sự lãng quên công chính, chúng ta phải nhớ sự dao động làm nên những hàng hoá chúng ta phải nhớ lịch sử của chiến tranh lảng vảng phía sau mặt bề ngoài của hoà bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Việc cho không hi vọng đáp trả, bao gồm tặng phẩm về nghệ thuật, là một kiểu mẫu của tha tứ thuần tuý và lãng quên công chính. Thay vì nghĩ đến việc cho như can dự chỉ hai nhân dân hoặc hai thực thể, chúng ta hãy tưởng tượng việc cho như thành phần của một chuỗi trong đó tặng phẩm lưu thông giữa nhiều người. Người nhận một tặng phẩm không cần hoàn trả nó mà có thể thay vì thế cho một tặng phẩm cho một người khác, với ngay việc cho tự thân là mọt tặng phẩm. Trong cung cách này, người cho loại trừ vấn đề về đối đãi và trông chờ. Nhà phê bình Lewis Hyde đề nghị điều này khi ông thảo luận tác phẩm nghệ thuật như một quà tặng mà người nghệ sĩ gửi đi vào thế giới, để được trao truyền dài dài cho những người khác. Đối với Hyde,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 13.05pt 8pt 14.2pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">nghệ thuật không tổ chức tiệc tùng, nó cũng không phải là đầy tớ hay đồng nghiệp của quyền lực. Đúng ra, tác phẩm nghệ thuật trở thành một sức mạnh chính trị đơn giản qua sự tái hiện trung thành của tinh thần. Nó là một hành vi chính trị để sáng tạo một hình ảnh về tự thân hay về tập thể.... Chừng nào người nghệ sĩ nói lên sự thật, hễ khi nào chính quyền nói dối hay phản bội nhân dân, người nghệ sĩ sẽ trở nên một sức mạnh chính trị dù cho y có ý hướng như thế hay là không.<sup>27<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Việc cho trong hình thức thuần tuý là một đường lối của sự tha thứ thế giới, cái thế giới chấp nhận sự không thể tránh được của hình thái chiến tranh và chủ nghĩa tư bản, máu và nợ một thế giới như thế chẳng phải là không tha thứ được sao đối với những ai chỉ mong muốn ban cho? Cho không trông mong đền đáp là một đường lối làm việc hướng về một thời gian khi sự lãng quên công chính và công lí thực sự tồn tại trong mọi lối sống bao gồm cả trong kí ức. Tác phẩm nghệ thuật được tạo tác trong tinh thần của sự thật là dấu hiệu của công lí và vạch hướng về công lí, dù cho nó không thể hoàn toàn thoát khỏi cái thế giới vật thể và bất công vốn có thể biến tặng phẩm thành một vật để mua bán. Thế nhưng, người nghệ sĩ mang tác phẩm của chị cho những người khác nhớ tặng phẩm về nghệ thuật mà những nghệ sĩ khác đem cho chị. Chị cho và quên về bất cứ ai mắc nợ chị. Người nghệ sĩ đích thực này hi vọng về một kỉ nguyên khi mọi người đều có thể là nghệ sĩ nếu họ mong muốn, để cho nếu họ mong muốn, để sống trong một thời gian khi việc lãng quên công chính về quá khứ bất công đã xảy ra.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Đối với tất cả những ai đòi hỏi rằng chúng ta phải quên dù cho không có công lí nếu chúng ta mong muốn tiến tới—lãng quên dưới mọi phí tổn một ngày kia sẽ làm bạn hoặc con cháu bạn phí tổn. Bạo lực và bất công mà bạn mong muốn bỏ qua trong quá khứ sẽ quay lại, có lẽ trong cái vỏ cũ hoặc có lẽ trong một cái vỏ mới và lừa dối nó sẽ chỉ là một bộ mặt khác của chiến tranh trường cửu. Vâng, bạn có thể quên, nhưng bạn sẽ không tiến tới. Lãng quên công chính chỉ xảy ra như một hậu quả của kí ức công chính. Nhớ trong cung cách này vẫn còn là một nhiệm vụ dường như bất khả, với sự trớ trêu cho sẵn là nhiều người trong chúng ta ưa mang cái gánh nặng của bất công hơn là thay vì thế đặt nó xuống, một sự ngại ngần khiến chúng ta bị cột buộc vào quá khứ và hiện tại của chúng ta. Cho đến khi cái khoảnh khắc bất khả của kí ức công chính xảy ra cho mọi người, một số người có thể đảm đương cái nhiệm vụ của lãng quên công chính bằng cách cho và tha cho, làm việc đơn độc hay, đáng ưa chuộng hơn, trong đoàn kết với người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Trong khi đó, tương lai của kí ức vẫn còn chưa được biết. Trong chuyến viếng thăm cuối cùng của tôi đến Đông nam Á, tôi thăm viếng những vùng xa của Campuchia để bắt được một thoáng nhìn của tương lai đó, tới thị trấn biên giới của Anlong Veng, mười ba cây số cách Thái lan ở trong một cái huyện là đồn luỹ cuối cùng của Khmer Đỏ. Phải mất hai giờ đồng hồ bằng xe hơi tư nhân từ Siem Reap, và chúng tôi lái lên đường núi qua một tượng đài xưa cho Khmer Đỏ khắp từ một tảng đá. Có ai đó đã chặt đầu những pho tượng của những người lính Khmer Đỏ đã từng kiêu hùng đứng ở đây. Lái xe qua tượng đài và Anlong Veng, chúng tôi tiếp tục đi ngang qua biên giới với Thái lan, nơi chúng tôi không khó khăn gì để tìm thấy cái tôi kiếm tìm. Bên vệ đường, một tấm bảng màu xanh dương có đề “Hoả thiêu Pol Pot” chỉ về một ngôi mộ. Nó ở cách xa hai mươi thước giữa một trại gồm những cọc và lều nơi người dân sống trong nghèo khó, với những người làm ăn khá bán những thứ như là sang đựng trong những vỏ chai rượu Whisky Johnny Walker. Những gì còn lại của Pol Pot nằm trong một ô đất nhỏ và cằn cỗi. Một sợi dây thừng chặn khách viếng thăm, nhưng người canh giữ hạ nó xuống với một mĩ kim. Nấm mồ bụi đất và bỏ mặt chỉ cao tới đầu gối, với mái thiếc hoen rỉ trên một mô đất thấp hình chữ nhật, có hàng rào và trang hoàng bằng vài bông hoa buồn bã. Nơi đây an nghỉ một người đã từng thể hiện nhân tính và phi nhân cực độ, một người lí tưởng đã học được những ý niệm của mình về việc đưa Campuchia tới Năm số Không ở Paris, Thành phố của Ánh sáng.<sup>28</sup> Cái phản tưởng niệm mà ông có bây giờ phù hợp với ông một cách hoàn hảo, hình thức của nó cũng xấu xí như cái di sản của ông, nhưng tôi chỉ có thể hi vọng rằng nó giữ nguyên như thế. Nói cho cùng, mộ của ông tồn tại hầu như theo nghĩa đen trong bóng rợp của một sòng bạc đang được xây dựng một trăm thước cách đó ở phía bên kia xa lộ. Đến lúc tôi viết những lời này, cái sòng bạc hẳn phải hoàn tất rồi, và sự cận kề của nó với nầm mồ của Pol Pot chỉ có thể dẫn thêm nhiều khách du lịch tới cả hai nơi sẽ chẳng có sự cho tặng nào ở đây, chứ khoan nói là tha thứ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Một vài cây số đi xuôi con đường đất đỏ có những ổ gà tồi tệ có đứng tương lai của du lịch, “Địa điểm Hấp dẫn Lịch sử Ngôi nhà của Ta Mok,” đánh dấu nơi cư trú người đồng minh cuối cùng của Pol Pot và có thể là kẻ hạ sát ông, biệt danh là Đồ tể. Nằm khuất sau một tấm màn bằng cỏ dại và cây con trong cái vỏ sập sệ của ngôi nhà, các vách tường ghi dấu những lời chủi rủa Ta Mok. Trong một khu rừng thưa kế bên, những quán ăn và những nhà nghỉ mát mời gọi người ta tới ăn, uống, và thư giãn. Một cặp thanh niên ôm nựng nhau trong một cái nhà nghỉ mát khi họ nhìn ra cảnh bình nguyên phía bên dưới rặng núi. Có lẽ một ngày kia mộ của Pol Pot sẽ được quây quanh các bởi quán rượu. Tại sao không, nếu đồng tiền là để tạo ra từ những người như là tôi. Ngay trong cái thị trấn nhỏ của Anlong Veng còn có một điểm thu hút du khách khác về Ta Mok, một khu nhà liên hợp mà ông từng sống ở đó. Một vài chuyến xe chỏ du khách Khmer đi lang thang quanh những căn nhà trơ trụi của liên hợp, không có đồ đạc nhưng vẫn còn những trang hoàng là những bức tranh về Angkor Wat trên tường. Trẻ em ngả ngớn trên cái bao rơm của một căn phòng mở thoáng trông ra những cánh đồng nơi nhà của những lãnh đạo cao cấp khác của Khmer Đỏ—Pol Pot, Khieu Samphan, Ieng Sary—trước đây từng đứng ở đó. Những nhà này đã biến mất rồi. Một xe tải bị phá huỷ vốn là đài phát thanh lưu động của Pol Pot đang nằm liệt ở sân trước. Dưới bóng một căn lều, trên nền xi măng là hai cái chuồng gà khổng lồ bằng dây thép đã từng làm lồng nhốt các tù nhân. vào thời của Ta Mok, ông để những cái lồng và những người tù phơi nắng. Một người đàn bà chạm ngón tay vào cái của lồng và mỉm cười, nửa như cười rộ. Tôi ngờ việc bà thấy nơi này có gì vui, nhưng như phóng viên Nic Dunlop đã viết liên hệ đến vụ diệt chủng, “giáp mặt với sự to tát của những gì đã xảy ra làm sao người ta có thể phản ứng lại?”<sup>29 </sup>Tôi chụp hình bà ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Có lẽ nước mắt và đau buồn là chưa đủ. Có lẽ mỉm cười và cười rộ khi đối đầu với những chốn này, không phải bởi vì chúng khôi hài, nhưng bởi vì chúng lạ lẫm, những sự tái kí ức này, nơi tuyệt vọng pha trộn với hi vọng. Trong những chốn này chúng ta không thể tách biệt cái phi lí khỏi bi đát. Ở đây là hai người đã chết cho một cuộc cách mạng vốn hạ sát mọt xứ sở để tìm cách cứu nó, một bài học học được từ người Pháp và người Mĩ. Bây giờ, như những hồ ma, họ ở trong một xứ sở nghèo khó, bị chấn thương nơi những sức mạnh của kí ức bất công và lãng quên bất công vượt xa con số những sức mạnh vì kí ức công chính. Một tương lai không thể tiên đoán chờ đợi được xây trên những xương cốt theo nghĩa đen của quá khứ. Liệu những xương cốt này có sẽ phục vụ chỉ như một bài học chống lại sự điên rồ, nếu ngay chỉ như thế? Liệu chúng có sẽ nói lên chống lại những sự thiếu thốn dẫn tới sự điên rồ ấy, muôn vàn sự bất công của quá khứ còn tồn tại cho đến ngày nay? Liệu quá khứ sẽ chỉ bị lãng quên hay sẽ lãng quên một công chính về quá khứ.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<sup><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span></sup>
<div class="WordSection18">
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Lời kết<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">KHI VIẾT CUỐN SÁCH NÀY, tôi quay về từ lần này sang lần khác với cái người ta gọi là quê hương tôi, nơi cha mẹ tôi được sinh ra, cũng như tôi vậy. Đối với người Việt nam, quê hương không chỉ đơn giản xứ sở nguồn cội. Đó là ngôi làng sinh quán của cha mình và là nơi cha mình được chôn cất. Cha của cha tôi chết là nơi ông được giả thiết để qua đời, còn cha tôi sẽ không như thế và tôi cũng sẽ không thế, trong cái tỉnh sinh quán của ông, lăng mộ của ông cách ba mươi phút khỏi nơi sinh quán của Hồ Chí Minh. Vùng này nổi tiếng vì đã sản sinh ra những người cách mạng nòng cốt và những người Công giáo nòng cốt. Cha mẹ tôi ở trong số những người nêu sau. Sự cận kề về địa lí của những người cách mạng với những người tông giáo thường khiến tôi tự hỏi đời tôi hẳn có thể mang một định hướng khác ra sao, tôi hẳn đã có thể kế thừa một cuộc chiến tranh khác ra sao.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi đã tới quê hương của cha tôi để kính lễ, chỉ để khám phá ra rằng người cha của cha tôi không được chôn nơi lăng mộ của ông. Đất và khói hương làm ám ngôi mộ, nằm gần dãy nhà mà cha của cha tôi đã xây, nơi các chú bác và phần lớn những người anh em họ của tôi dã sống. Niên đại về cái chết của cha của cha tôi được ghi khắc ở chóp của lăng mộ, và phía dưới có hai nấm mồ. Người cô bên nội của tôi và những người vợ của các chú bác tôi nhổ cỏ, quét bụi và thắp hương. Trên mộ mẹ của cha tôi là một ảnh chụp đen trắng của một khuôn mặt buồn cũng đã ngó tôi từ trên bệ của ngôi nhà thơ ấu của tôi. Nhưng bên cạnh bà mộ của cha của cha tôi trống trơn, không có tấm bia đá nào để đóng ấn của nó, không có một cái tên nào trên nó, không có một thân thể nào bên trong. Những gì còn lại của cha của cha tôi được chôn ở mấy cây số cách đó, trong một cánh đồng bùn lầy gần đường xe lửa, xa với những người sống, được đặt yên nghỉ mười năm trước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi thắp hương ở mộ ông. Sau đó những chú bác tôi cũng làm như thế trong dãy nhà của cha họ, phía trước ảnh chụp của ông. Tôi chỉ biết người đàn ông này qua danh tước của ông, là cha của cha tôi. Tôi hẳn chẳng bao giờ được trông chờ gọi ông bằng tên dù tôi có được biết ông. Chỉ khi tôi an cư ở California mới nảy ra trong trí tôi rằng tôi không biết tên người cha của cha mình. Nhưng tôi nhớ gương mặt ông một cách sống động từ tấm ảnh chụp trên bệ của cha mẹ tôi. Vài năm sau chuyến tôi viếng thăm, hình ảnh này, ảnh của ông, được đặt bên cạnh ảnh của vợ ông, trên mộ của ông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">tấm ảnh này sẽ trở thành loại kí ức mà nhà làm phim Chris Marker nói về, loại làm tôi mê luyến nhất, “những kí ức kia mà chức năng duy nhất là để lại phía sau không gì ngoài những kí ức.”<sup>1</sup> Tôi đã kế thừa nhiều trong những kí ức này, từ những người tị nạn giữa họ tôi lớn lên, từ những người Mĩ mà tập quán và phong tục tôi lấy làm của chính mình, và từ mẹ tôi và cha tôi. Họ hiếm khi thảo luận về cuộc chiến đã định hình họ một cách không thể phai mờ, nhưng cuộc sống của họ toả ra cái sức mạnh của những kí ức mà hiếm khi họ nói đến.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi còn nhớ những gì đã xảy ra một vài lần sau khi mẹ tôi về nhà từ một ngày lao động mười hai giờ đồng hồ, rồi vẫn còn thêm công việc phải làm ở nhà. Họ lam lũ như thế mọi ngày trong năm trừ ra lễ Giáng sinh, lễ Phục sinh, và ngày Đầu năm. Đã mất mát hầu như tất cả mọi thứ, họ gần như làm việc trối chết để kiếm lại nó. Bà hỏi tôi có muốn lái xe đi một vòng với bà, mà không có cha tôi, chăng. Chắc khi đó tôi được mười một hay mười hai tuổi, có thể còn bé hơn. Chúng tôi lái xe im lặng trong đêm, các cửa kính cuốn xuống để hưởng làn gió mát. Cái đài thu thanh tắt. Cha mẹ tôi chẳng bao giờ nghe đài trong xe hơi. Bà không nói gì với tôi, hay có lẽ bà nói mà tôi đã không lắng nghe hoặc bây giờ không nhớ lại. Dù cho bà đã có nói với tôi, bây giờ tôi không biết là tôi đã nói gì. Chúng tôi lái xe lên đồi trong im lặng và rồi chúng tôi quay về nhà. Có lẽ đây là cách của bà vói tới tôi, đứa con trai đã mất đi tiếng mẹ đẻ, hay đã đoạn tuyệt nó để bênh cái tiếng nói tiếp chọn. Có lẽ bà đơn giản chỉ cần một vài phút xa lìa công việc và cha tôi, là người bà gặp từng phút trong ngày. Bà đã nghĩ đến gì, bà đã nhớ gì. Bây giờ tôi không thể hỏi. Những kí ức của bà đang tiêu biến và thân thể bà chậm chạp để vâng lời bà. Bà sẽ không được kể như là một trong những thương vong của chiến tranh, nhưng bạn có thể gọi thế nào khác một người dã mất xứ sở của bà, tài sản của bà, gia đình của bà, cha mẹ của bà, con gái của bà, và nỗi an bình trong kí ức của bà do bởi cuộc chiến.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi hồi tưởng những gì Marker cũng đã nói về “chức năng của việc nhớ, vốn không phải là cái tương phản với việc quên, mà đúng hơn là lớp lót cho nó.”<sup>2</sup> Vâng, nhớ và quên quấn quít lấy nhau, một chuỗi xoắn kép tạo ra chúng ta là ai, chẳng bao giờ có chuỗi này mà không có chuỗi kia. Tôi muốn nhớ, nhưng quá nhiều đã bị quên hoặc lặng yên. Kí ức thiết thân của chính tôi có khuyết điểm. Suốt thời thơ ấu, tôi đã có một kí ức về những người lính nổ súng từ chiếc thuyền của chúng tôi vào một chiếc thuyền khác khi chúng tôi bồng bềnh trên biển Nam Hải (Biển Đông). Tôi lên bốn, anh tôi, lớn hơn bảy tuổi, bảo rằng việc bắn súng đã chẳng bao giờ xảy ra. Khi trưởng thành tôi đã nhớ là mẹ tôi phải nằm nhà thương khi tôi còn bé. Vài năm trước, khi tôi khám phá một luận văn tôi đã viết ở đại học, tôi đọc trong chính những lời của mình rằng bà ở bệnh viện khi đó, không phải nhiều năm về trước. Căn bệnh của bà và khu bệnh viện lạ lẫm kia với những bệnh nhân thều thào đã khiến tôi cảm thấy giống như tôi là một đứa bé hoảng sợ. Cái cảm giác ấy là điều tôi đã nhớ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Còn về cha tôi, hỏi ông về quá khứ là vô bổ. Mối quan hệ của ông với quá khứ là bịt mõm nó, ít nhất khi tôi có mặt. Mặc dù tôi đã viếng thăm quê hương của ông, tôi chưa từng bao giờ viếng thăm cội nguồn của chính mình, cái thành phố nơi tôi đã được sinh ra, bởi vì ông đã cấm đoán điều đó. Hơn một lần ông đã nói với tôi, “Con không bao giờ có thể quay lại nơi đó!” Quá nhiều người sẽ còn nhớ ông và hành hạ tôi, hoặc ông tin là như thế. Tôi nghĩ về điều mà nhà hí hoạ Art Spiegelman nói về người cha của ông, là kẻ sống sót vụ Tế thiêu (the Holocaust): “Tôi không có được một manh mối về cách nào tìm ra những nơi mà cha tôi đã bảo tôi là ông trưởng thành ở đó, và ông cũng chẳng giúp ích gì mấy ngoại trừ việc bảo chúng tôi chớ hề đi bởi vì họ giết người Do thái ở đó. Sử dụng thời hiện tại: ‘Họ giết người Do thái ở đó. Chớ có đi!’ Ông đã sợ cho chúng tôi.”<sup>3</sup> Giống như người cha của Spiegelman, cha tôi phải tin vào những kí ức hồi tưởng (rememories) vốn không chết đi, những đe doạ thuộc trí nhớ đó vẫn giữ nguyên cái sức mạnh trí mạng của nó. Và trong khi tôi không vâng lời cha tôi về nhiều điều, tôi không thể làm riêng trong điều độc nhất này. Sự cấm chri của người cha là quá mạnh, cái bóng ma của quá khứ không được biết là quá gây bất ổn. Điều gì là cái ông nhớ về nơi chốn này, điều gì ông sẽ không bảo tôi, ngộ nhỡ nếu ông đúng thì sao? Sự vắng mặt này như một sự hiện diện cấm kị là cái tương phản với kí ức. Có lẽ một số điều sẽ chẳng bao giờ được nhớ, thế nhưng cũng sẽ chẳng bao giờ bị quên. Có lẽ một số điều sẽ vẫn không được nói ra, thế nhưng vẫn luôn được nghe thấy. Có lẽ tôi sẽ chỉ viếng thăm nơi tôi đã được sinh ra sau khi cha tôi đã qua đời. Khi đó sẽ là quá trễ để thấy những gì ông còn đang nhớ, cái kí ức hồi tưởng rốt cuộc đã trút hơi thở cuối cùng. Đây là cái nghịch lí của quá khứ, của chấn thương, của mất mát, của chiến tranh, một chuyện chiến tranh chân thực nơi không có kết thúc ngoại trừ cái không biết, không có đàm thoại ngoại trừ cái không thể chấm dứt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;">Tôi nghĩ lại về người cha của cha tôi và điều gì đã xảy ra với hài cốt của ông. Người Việt nam tin rằng người nên được chôn cất hai lần. Lần đầu tiên, trong một cánh đồng xa cách khỏi nhà và làng, đất ăn thịt. Lần thứ hai, những người sống sót phải bốc mộ lên những gì còn lại. Nếu họ định thời gian chính xác, chỉ còn có xương cốt. Nếu họ định thời gian sai lầm, sẽ còn thịt. Bất kể họ tìm được những gì, họ phải rửa xương cốt bằng chính đôi tay mình, và rồi họ chôn xướng cốt một lần nữa, lần này gần gũi hơn với người sống.<sup>4<o:p></o:p></sup></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt; line-height: 18.5467px;"><br clear="all" style="break-before: page;" /></span>
<div class="WordSection19">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-7239512424483093012019-03-09T07:06:00.001-08:002019-03-09T07:06:42.223-08:00KHÔNG GÌ CHẾT ĐI BAO GIỜ (phần 1)<div class="WordSection1">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><span style="font-size: x-large;">Việt
nam và Kí ức về Chiến tranh</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">NGUYỄN THANH VIỆT<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch</i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidzZSYbo_9hqu739qYta-OvnQmaMDu1mSoDF-PA9asqgn29t4YSOUgWIWkDOFb3UcLx58WOouGLQ4rCUoamgZUMMVJqYA6BPRHBDbG545Nq2v4qBpUABhmzym04toOPALsMyx70L_ytV-z/s1600/9200000076923596.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="830" data-original-width="550" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidzZSYbo_9hqu739qYta-OvnQmaMDu1mSoDF-PA9asqgn29t4YSOUgWIWkDOFb3UcLx58WOouGLQ4rCUoamgZUMMVJqYA6BPRHBDbG545Nq2v4qBpUABhmzym04toOPALsMyx70L_ytV-z/s640/9200000076923596.jpg" width="424" /></a></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Ấn quán Đại học Harvard
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">© 2016 thuộc Nguyễn
Thanh Việt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection2">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Tặng
cha mẹ tôi<o:p></o:p></span></i></div>
</div>
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span></i>
<br />
<div class="WordSection3">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">MỤC
LỤC<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Mở đầu<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Kí ức công chính<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"> <b>ĐẠO ĐỨC<o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về sự tưởng nhớ thuộc chính mình<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về sự tưởng nhớ người khác<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">3.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về những sự phi nhân<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">NHỮNG CÔNG NGHIỆP<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">4.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về những cỗ máy chiến tranh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">5.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về sự thành nhân<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">6.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về sự không đối xứng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">MĨ HỌC<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">7.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về những nạn nhân và những tiếng nói<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">8.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về những chuyện chiến tranh chân thực<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 21.3pt; mso-list: l16 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">9.<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Về kí ức quyền uy<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Lãng quên công chính<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Lời kết<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"> Chú thích<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"> Tác phẩm trưng dẫn<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"> Tri ân<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"> Tín dụng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;"> Sách dẫn<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection4">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Denver khảy cắt móng
tay của chị. “Nếu nó còn ở đó, chờ đợi, điều đó hẳn phải có nghĩa là không gì chết đi bao giờ.” <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sethe ngó ngay vào mặt
Denver. Chị nói, “Không gì chết đi bao giờ.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">TONI MORRION, <i>Belovid/ Người yêu dấu<o:p></o:p></i></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection5">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">MỞ ĐẦU<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">TÔI ĐƯỢC SINH RA Ở VIỆT
NAM nhưng được tạo thành ở Hoa kì. Tôi kể mình ở trong số những người Việt nam
bị chưng hửng vì những việc làm của Hoa kì nhưng bị cám dỗ để tin vào những lời
của nó. Tôi cũng kể mình trong số những người Hoa kì thường không biết phải
hình dung Việt nam ra sao và muốn biết để hình dung nó là gì. Người Hoa kì,
cũng như nhiều người khắp thế giới, có chiều hướng lầm Việt nam với cuộc chiến
tranh được gọi tên vinh danh nó, hoặc ô danh nó tuỳ trường hợp có thể. Sự hoang mang này không hồ nghi gì đã dẫn tới
phần nào chính sự bất định của tôi về việc làm một người có hai xứ sở là nghĩa
ra sao, cũng như là người kế thừa của hai cuộc cách mạng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tôi
đã trải nhiều phần đời của mình qua nỗi hoang mang này, cả cái của chính tôi và
cái của thế giới, và sự giải thích ngắn gọn nhất mà tôi đã tìm ra về ý nghĩa của
cuộc chiến tranh, ít nhất đối với người Hoa kì, tới từ Martin Luther King Jr.
Ông này nói, “Nếu linh hồn của Hoa kì trở nên bị nhiễm độc toàn diện, phần nào của việc giải phẫu xét nghiệm phải gọi là
‘Việt nam.’ ”<sup>1</sup> Hầu hết người Hoa kì biết King vì giấc mộng của ông,
nhưng đây là sự tiên tri của ông và nó tiếp tục trong cung cách này: “Cuộc chiến
tranh ở Việt nam chỉ là một triệu chứng của một căn bệnh sâu thẳm hơn nhiều bên
trong tinh thần Hoa kì. Nếu chúng ta làm ngơ cái tực tại định tỉnh này chúng ta
sẽ thấy chính mình tổ chức những uỷ ban gồm ‘hàng giáo sĩ và các giáo dân quan
tâm’ cho thế hệ kế tiếp. Họ sẽ quan tâm về Guatemala và Peru. Họ sẽ quan tâm về
Thái lan và Cambodia. Họ sẽ quan tâm về Mozambique và Nam phi. Chúng ta sẽ tuần
hành cho những nước này và hàng tá những cái tên khác cùng tham dự những buổi tập
họp bất tận, trừ khi có một sự thay đổi tạo nghĩa và sâu xa trong đời sống của
Hoa kì.”<sup>2</sup> Đúng một năm sau khi thốt ra những lời này, ông bị hạ sát.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Ông
đã không nhắc nhở đến Iraq và Aghanistan, nhưng kể từ bài nói chuyện của ông,
nhiều người Hoa kì đã nêu lên mối tương
quan giữa những cuộc tranh chấp ở đó và
cuộc chiến tranh ở Việt nam.<sup>3</sup> Mặc dù Việt nam chẳng hề là Iraq hay
Afghanistan, sự tương tự vẫn quay lại
hoài với người Mĩ. Việc chiêu thỉnh này về Việt nam như bãi lầy, hội chứng, và
chiến tranh chẳng nói lên về thực tại Việt nam hay về những khó khăn hiện hành ở
Iraq và Afghanistan. Nó nói lên về nỗi sợ của Hoa kì. Người Hoa kì nghĩ rằng sự
bại trận trong những chiến tranh này là điều xấu nhất trong khi chiến thắng ở
Iraq và Afghanistan ngày hôm nay chỉ có nghĩa là thêm nhiều cái như thế ngày
mai: Somalia, Pakistan, Yemen, và vân vân. Đây là lí do quan trọng nhất để người
Hoa kì nhớ cái họ gọi là Chiến tranh Việt nam, sự kiện rằng nó là một cuộc
tranh chấp trong một tuyến dài những cuộc chiến tranh kinh hoàng tới trước nó
và sau nó. Căn cước của cuộc chiến trành này—và, thực vậy, căn cước của bất cứ
cuộc chiến tranh nào—không thể được gỡ rối khỏi cái căn cước của ngay tự thân chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đối
với King, “vấn đề về chủ nghĩa chủng tộc, vấn đề về bóc lột kinh tế, và vấn đề
về chiến tranh tất cả đều gắn bó với nhau.”<sup>4</sup> Lời tiên tri của ông
không phải luôn tuôn ra từ lưỡi. Ngôn ngữ
chỉ thỉnh thoảng mang tính thánh kinh, không hề vực dậy bao giờ. Ông yêu cầu
chúng ta không nước mắt nhìn về đỉnh núi mà ngó xuống đồng bằng, xưởng máy,
cánh đồng, cấm khu, chuỗi người thất nghiệp, tấm bảng trưng binh, nhành lúa, bông sen nở trong đầm lầy, cái
quang cảnh Việt nam mà ngay đến những người lính Mĩ cũng bảo là đẹp, và nước
Mĩ, mà người Việt gọi là xứ đẹp. Những thứ này là những nơi chốn thuộc về những
kí ức của chiến tranh. Rắc rối nhất là kí ức về việc cách nào nó đã là một cuộc
chiến tranh xảy ra không chỉ ở đằng kia mà còn ngay cả nơi đây, bởi vì một cuộc
chiến tranh không chỉ là về việc nổ súng bắn nhau mà là về những người làm ra
các viên đạn và tống đi các viên đạn cùng, có lẽ quan trọng nhất, trả tiền cho
các viên đạn, giới công dân đãng trí đồng loã trong cái King gọi là “sự đoàn kết
tàn nhẫn” của anh em da trắng và da đen.<sup>5</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Mặc
dù King quy chiếu về Hoa kì, ông cũng có thể đưa tay về Việt nam, cả hai xứ sở
đều mang tính cách mạng đã chưa sống trọn với những cuộc cách mạng của họ.
Trong khi cái xứ Hoa kì từng là một thành thị bên trên một ngọn đồi ngày nay tồn
tại phần lớn như một tưởng tượng cảm tính, ngay cả trong thời chiến, Việt nam
dường như xa lắc xa lơ. Đây là cái xứ sở mà nhà cách mạng Che Guevara có thể
nói, “Tương lai ắt hẳn xuất hiện gần gũi và sáng ngời biết bao nếu có hai, ba,
nhiều Việt nam đơm bông trên mặt địa cầu.”<sup>6</sup> Ông ấy đang nói về cung
cách mà cuộc chiến tranh của Việt nam chống lại sự chiếm đóng của Hoa kì đã gây
niềm hi vọng giữa những người mơ về giải phóng và độc lập trong cả hai châu Bắc
Mĩ và Nam Mĩ, châu Phi, và châu Á. Ngày nay những cuộc cách mạng của Việt nam
và của Hoa kì chế tạo những kí ức chỉ để miễn tội cho sự xơ cứng các động mạch.
Đối với những ai trong chúng ta xem tự thân là những người kế thừa của một hoặc
cả hai cuộc cách mạng này, hoặc những ai đã chịu ảnh hưởng bởi chúng phần nào,
chúng ta phải biết chúng ta tạo ra những kí ức bằng cách nào và chúng ta quên
chúng ra sao để cho chúng ta có thể hồi sinh cho những trái tim của các cuộc cách mạng đó lại
hoà nhịp với cuộc sống. Đó là dự án, hoặc ít nhất là niềm hi vọng, của cuốn
sách này.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection6">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Kí ức công chính<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đây là một cuốn sách về
chiến tranh, kí ức, và căn cước. Nó tiến hành từ ý niệm rằng mọi cuộc chiến đều
được giao tranh hai lần, lần đầu trên bãi chiến trường, và lần thứ nhì trong kí
ức. Bất cứ cuộc chiến nào cũng có thể minh chứng cho sự tuyên xưng này, nhưng
cuộc chiến phục vụ một cách thiết thân như một hoán dụ cho vấn đề chiến tranh
và kí ức là cái một số người gọi là cuộc Chiến tranh Việt nam và những người
khác gọi là cuộc Chiến tranh Hoa kì. Những danh xưng tranh chấp này chỉ định ra
cuộc chiến này gánh chịu ra sao từ một cuộc khủng hoảng về căn cước, do vấn đề
nó sẽ được biết đến và tưởng nhớ ra sao. Sự sóng đôi của chiến tranh và kí ức
là thông lệ sau những tai họa của thế kỉ thứ hai mươi, với mấy chục triệu người
chết dường như kêu gào đòi tưởng niệm, đòi vinh danh, và thậm chí, nếu người ta
tin vào các hồn ma, đòi an ủi.<sup>1</sup> [Chú thích 1: Cái thân thể văn học
và hàn lâm của công trình về chiến tranh và kí ức là có chất lượng. Trong khi
nhiều phần của công trình ấy sẽ được viện dẫn qua suốt sách này và trong những
cước chú về sau, tôi sẽ nhắc nhở ở đây một số những công trình khác mà tôi đã
thấy hữu ích: Ashplant, Dawson, và Roper, “The <i>Politics of War Memory and Commemoration/ Chính trị về Kí ức và Tưởng
nhớ Chiến tranh</i>”; Winter, “From <i>Remember
War/ </i>Từ <i>Nhớ lại Cuộc chiến</i>”; và
những bài luận văn sau đây từ cuốn <i>War
and Remembrance in the Twentieth Century/ Chiến tranh và Kỉ niệm trong thế kỉ
thứ hai mươi, </i>biên tập do Winter và Sivan:<i> </i>Merridale, “War, Death, and Remembrance in Soviet Russia/ Chiến
tranh, Cái chết, và Kỉ niệm ở Liên Xô,” Winter, “Forms of Kinship and
Remembrance in the Aftermath of the Great War/ Những Hình thức về Thân thích và
Kỉ niệm sau cuộc Đại Chiến,” Winter và Sivan, “Introduction/ Dẫn nhập,” Winter
và Sivan, “Setting the Framework/ Thiết định khung khổ.<i>”</i>] Vấn đề về chiến tranh và kí ức vì vậy đầu tiên và trên hết là về
cách nhớ đến người chết, là những kẻ không thể tự nói cho bản thân. Sự im lặng
nhức nhối của họ cưỡng bách những người đang sống–có lẽ, bị nhuốm ít nhiều phức
cảm mang tội của kẻ sống sót–để nói lên cho họ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Không thể tách biệt khỏi
cái lịch sử thê lương và tang tóc này là những câu hỏi còn phức hợp hơn. Làm
sao chúng ta nhớ những người sống và những gì họ đã làm trong suốt thời chiến?
Làm sao chúng ta nhớ cái quốc gia và nhân dân vì đó những người chết được giả
thiết là đã chết cho? Và làm sao chúng ta nhớ tự thân chiến tranh, cả chiến
tranh trong nghĩa rộng và cuộc chiến tranh đặc thù vốn đã định hình chúng ta?
Những câu hỏi này phác điệu rằng những cuộc chiến mới không thể giao tranh ra
sao trừ khi một quốc gia đã xử lí với những cuộc chiến cũ của nó, dù một cách
không hoàn hảo hay không trọn vẹn. Vấn đề làm sao nhớ lại chiến tranh là trung
tâm cho căn cước của quốc gia, vốn tự thân hầu như luôn đặt nền tảng trên sự
chinh phục bạo động về lãnh thổ và sự chế ngự nhân dân.<sup>2 </sup></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">[Chú
thích 2: Về sự bạo động và việc lập cơ sở của quốc gia, xem Renan, “Một quốc
gia là gì?”]</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%; mso-bidi-font-size: 11.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đối
với các công dân, những vòng hoa về uyển ngữ và một màn sương mù về huyền thoại
quang vinh phong liệm cái quá khứ đẫm máu này. Những chiến trận đã định hình quốc
gia thường khi nhất được giới công dân tưởng nhớ như là bảo vệ xứ sở, thường để
phục vụ hòa bình, công lí, tự do, hay những ý niệm cao quý khác. Được trang phục
trong cách này, những cuộc chiến tranh của quá khứ biện minh cho những cuộc chiến
tranh của hiện tại vì đó người công dân sẵn sàng chiến đấu hay ít nhất đóng thuế,
vẫy cờ, bỏ phiếu, và thi hành mọi bổn phận và nghi thức khẳng định cái căn cước
của mình, nữ cũng như nam, như là đồng nhất với căn cước của quốc gia. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Còn
có một căn cước khác cũng can dự luôn, cái căn cước của chiến tranh, “sự khai
sinh của linh hồn một quốc gia,” như nhà viết tiểu thuyết Bob Shacochis diễn tả.<sup>3</sup>
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">[Chú
thích 3: Shacochis, <i>The Woman Who Lost
Her Soul</i>/ <i>Người đàn bà đánh mất linh
hồn</i>, phiên bản Kindle, trang 196.]</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%; mso-bidi-font-size: 11.0pt;">
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Mỗi
cuộc chiến đều có một căn cước tách biệt, một khuôn mặt với những đặc trưng được
vẽ ra cẩn thận, thân quen chỉ trong thoáng nhìn với nhân dân của quốc gia đó. Bởi
vậy, Thế Chiến II là “Chiến tranh Tốt lành” đối với nhiều người Hoa kì trong
khi tấn bi kịch với Việt nam là cuộc chiến tranh xấu xa, một hội chứng, một sự sa
lầy, một sự mất mát nhức nhối cần phải chữa lành và phục hồi. Cái khuynh hướng
là nhớ lại những cuộc chiến tranh giống như các cá nhân, riêng rẽ và tách biệt.
Những cuộc chiến tranh trở thành những biến cố chia lìa có lằn ranh rõ ràng
trong thời gian và không gian bởi những sự tuyên chiến và những sự ngừng bắn, bởi
sự kí chú về những niên đại trong sách sử, những bài báo, và những tấm bia tưởng
niệm. Ấy thế nhưng mọi cuộc chiến tranh đều có những khởi đầu mù mờ và những kết
thúc không trọn, thường khi tiếp tục một cuộc chiến đi trước và đổ bóng xuống một
cuộc chiến về sau. Những cuộc chiến tranh này thường không chỉ xảy ra trong những
vùng lãnh thổ vì đó chúng được định danh mà còn tràn lan sang những xứ sở láng
giềng; chúng cũng được định hình trong những bộ chỉ huy chiến tranh và những
phòng tham mưu xa cách khỏi những bãi chiến trường. Những cuộc chiến tranh cũng
phức hợp như những cá nhân, nhưng được tưởng nhớ bằng những danh hiệu chẳng bảo
cho chúng ta được bao nhiêu cũng như họ tên của các cá nhân vậy. Cuộc Chiến
tranh Philipin-Hoa kì hàm ý sự đối xứng giữa hai quốc gia, thế nhưng chính là
người Hoa kì chiếm đoạt Philipin và gây ra cuộc thảm sát. Cuộc Chiến tranh Triều
Tiên hàm ý sự tranh chấp giữa những người Triều Tiên, trong khi Trung Quốc và
Hoa kì làm hơn cái phần chia đều của họ về sự giao tranh. Trong trường hợp của
Chiến tranh Việt nam, những người Hoa kì sáng chế ra cái tên này, một sự cùm
tay lạ lẫm của hai danh từ bây giờ đã trở thành thông thường qua sự lặp lại thường
xuyên. Thực vậy, thông thường đến nỗi thậm chí nếu cái danh hiệu được gọi tắt
thành Việt nam, như nó rất thường bị như thế, nhiều người vẫn thông hiểu rằng
nó mang nghĩa cuộc chiến. Để đáp ứng, nhiều người đã phản đối rằng Việt nam là
một xứ sở chứ không phải một cuộc chiến tranh. Nhưng từ lâu trước tiếng kêu
này, một số những người Việt nam, (những kẻ cuối cùng chiến thắng) đã bắt đầu gọi
nó là cuộc chiến tranh Hoa kì.<sup>4</sup> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 107%;">[Chú thích 4: Hai cái
nhìn thống quan súc tích, hữu ích về lịch sử của cuộc chiến này từ cả hai viễn
kiến của Hoa kì và Việt nam là: <i>Vietnam
at War/ Việt nam giao chiến</i> của Bradley và <i>The Vietnam War/ Chiến tranh Việt nam</i> của Lawrence. Khi viết cuốn
sách này, tôi cũng rút ra từ những bộ sử dài hơn của Young (<i>The Vietnam Wars/ Những cuộc Chiến tranh Việt
Nam</i>) và Logevall (<i>Embers of War/ Than
hồng Chiến tranh</i>).] </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Vậy là, nếu Chiến tranh Việt nam là một
danh xưng không xứng hợp trong cái nghĩa là nó dẫn chúng ta đi sai về căn cước
của cuộc chiến tranh này, vậy cái danh hiệu cuộc Chiến tranh Hoa kì có khá hơn
được chút nào chăng?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Cái
tên này miễn thứ cho những đường lối đa
dạng trong đó những người Việt nam thuộc mọi
phía cũng sở hữu cuộc chiến tranh ấy từ những chiến thắng và những tai
hoạ của nó tới những vinh vang và những tội ác của nó. Chẳng phải ít ỏi nhất
cái tên đó khích lệ nhân dân Việt nam nghĩ về họ như những nạn nhân của sự xâm
lược nước ngoài. Như những nạn nhân, họ
tiện lợi mắc chứng mất trí nhớ về những gì họ đã làm với nhau và cách họ đã mở
rộng cuộc chiến tranh của họ về hướng tây vào Campuchia và Lào, những xứ sở mà
một nước Việt nam thống nhất hẳn nỗ lực để ảnh hưởng, thống trị, và thậm chí
xâm lăng trong kỉ nguyên hậu chiến.<sup>5 </sup>Những ý nghĩa hàm hồ này của
Chiến tranh Hoa kì được đọ với những ý nghĩa tìm thấy trong Chiến tranh Việt
nam. Trong khi cái tên ấy đã tới để đại diện cho sự thất bại và ô nhục của Hoa
kì, cũng có những thành phần của sự chiến thắng và chối bỏ của Hoa kì, bởi cái
tên giới hạn phạm vi của cuộc chiến trong không gian và thời gian. Khi xét đến
không gian, cái tên nào trong cả hai cái đều xoá đi cách thế hơn là chỉ có người
Việt nam và người Hoa kì tham chiến, và cách thế nó được giao tranh cả bên trong và bên ngoài của Việt nam. Khi xét
đến thời gian, những cuộc chiến tranh Hoa kì khác đi trước nó (ở Philippin, các
Đảo ở Thái bình dương, và Triều tiên), xảy ra đồng thời (ở Campuchia, Lào, và Cộng
hoà Dominican), và theo sau nó (ở Grenada, Tanama, Kuwait, Iraq, và
Afghanistan). Những cuộc chiến tranh này là thành phần của nỗ lực kéo dài nửa
thế kỉ bởi Hoa kì để thi triển sự thống trị của nó trên Thái bình dương, châu
Á, và sau chót là Trung Đông—tức là phương Đông, theo định nghĩa rộng.<sup>6</sup>
Hai năm dấu mốc đóng khung thế kỉ này. Năm 1898, Hoa kì chiếm Cuba, Philippin, Puerto
Rico, và Hawaii, khởi xướng một sự bành trướng hải ngoại cho những quyền lợi
Hoa kì đụng vào sự đề kháng bất ngờ năm 2001, với sự kiện 11/9 và những cuộc
tranh chấp tiếp sau ở Trung Đông. Cuộc Chiến tranh Hoa kì thực sự là toàn thể cái
Thế kỉ Hoa kì này, một sự mở rộng trường kì và không đều được đánh dấu bằng vài
tranh chấp cường độ cao theo chu kì, nhiều cuộc đụng độ cường độ thấp, và tiếng
rên đều đặn của những chuẩn bị hằng tiếp diễn của một cỗ máy chiến tranh. Hậu
quả là “thời chiến đã trở thành thời gian bình thường ở Hoa kì.”<sup>7<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"> Tranh luận trên việc Chiến tranh Việt nam hay
Chiến tranh Hoa kì như vậy là tranh luận trên những sự chọn lựa sai. Mỗi cái
tên này đều làm mờ những mất mát về nhân sự, những tổn thất về tài chính, và những
lợi lộc về tư bản, cũng như về cung cách làm sao chiến tranh cũng lại bùng lên
qua Campuchia và Lào, là một điều cả người Việt nam và người Hoa kì chẳng ai muốn
thừa nhận hay nhớ lại. Người Việt miền Bắc gửi bộ đội và quân cụ thông qua
Campuchia và Lào, và việc dội bom của Hoa kì xuống những nỗ lực này, cũng như những cuộc nội chiến bùng lên
trong cả hai xứ sở ấy, đã giết chết khoảng bốn trăm ngàn người ở Lào và còn bảy
trăm ngàn ở Campuchia trong suốt cái mà nhà báo William Shawcross gọi một cách
mỉa mai cay độc là “màn phụ diễn” của cuộc chiến. Nếu chúng ta tính những gì xảy
ra trong xứ Campuchia bị bom tàn phá và bị bất ổn về chính trị trong suốt chế độ
của Khmer Đỏ thời kì 1975–1979 như là hậu kí của cuộc chiến, con số người chết
hẳn phải cộng thêm hai triệu nữa tức là gần một phần ba dân số của nước này, mặc
dù một số ước tính nói rằng kết toán chỉ là một phết bảy triệu, tức là khoảng một
phần tư dân số. Việc đếm xác ở Việt nam gộp luôn tất cả mọi phía là gần một phần
mười dân số, trong khi số người Mĩ chết kết toán là khoảng 0,035 phần trăm của
dân số Hoa kì.<sup>8<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Khi
lập thành bảng cho những phí tổn và hậu quả của một cuộc chiến tranh, những hậu
kí phải nên tính cũng như những màn phụ diễn, cả hai thứ đó đều bị bôi xoá với
những sự nhân danh của Chiến tranh Việt nam và Chiến tranh Hoa kì. Những cái
này chứa sự tổn thất vào những năm 1965–1975, cho xứ sở Việt nam, với sự tổn thất
nhân mạng khoảng ba triệu người. Tính những màn phụ ở Campuchia và Lào sẽ nâng
con số lên thành gần bốn triệu người, trong khi cộng thêm những phần hậu kí sẽ
tạo con số tổng cộng xấp sỉ sáu triệu. Khước từ những cái tên cho sẵn của cuộc
chiến là thừa nhận rằng cuộc chiến tranh này, giống hầu hết các chiến tranh, là
một công cuộc làm ăn rối rắm không dễ hay gọn gàng thu vén bằng các niên đại và
các biên giới. Chối từ một cái tên cho nó, như tôi sẽ làm bằng cách đôi khi chỉ
đơn giản gọi nó là cuộc chiến, giậm thoáng một khoảng không gian để tái tưởng
tượng hoặc nhớ lại cuộc chiến tranh này một cách khác đi. Chối từ cái tên cho
cuộc chiến tranh này cũng là thừa nhận điều mà bất cứ ai đã sống qua một cuộc
chiến tranh đều biết: cuộc chiến tranh của họ chẳng cần cái tên nào cả, bởi nó
luôn luôn đơn giản chỉ là <i>cuộc</i> chiến.
Quy chiếu về một cuộc chiến tranh khác, cuộc chiến của chính bà, Natalia
Ginzburg nói, “Chúng ta sẽ chẳng bao giờ được chữa lành khỏi cuộc chiến này. Nó
là vô ích. Chúng ta là những người sẽ chẳng bao giờ cảm thấy thoải mái, chẳng
bao giờ suy nghĩ và hoạch định và tạo trật tự cho cuộc sống của chúng ta trong
hoà bình. Hãy nhìn những gì đã gây nên cho nhà của của chúng ta. Hãy nhìn những
gì đã gây nên cho chúng ta. Chúng ta chẳng bao giờ có thể an nghỉ thoải mái lại
được nữa.”<sup>9<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Cuộc
chiến này—thú nhận, cuộc chiến của tôi—thậm chí không phải chỉ là giữa hai phía
trong hai cái tên, Hoa kì và Việt nam. Trong thực tại, những quốc gia này bị
phân mảnh, Hoa kì thành các phe bênh chiến tranh và chống chiến tranh, và người
Việt nam thành bắc và nam cũng như cộng sản và chống cộng, những lập trường về
hệ tư tưởng vốn không phân chia chỉn chu theo địa lí. Cuộc chiến cũng có người
tham dự thuộc những quốc gia khác, những người Campuchia và người Lào gánh chịu
tác động chính, mà còn cả nhiều người Nam Hàn nữa. Để thấy họ nhớ lại về cuộc
chiến của họ ra sao và tự thân họ được người ta nhớ ra sao, như tôi sẽ làm,
không phải là một toan tính để bao gộp toàn diện và hồi tưởng toàn diện, bởi
tôi thông qua những người tham dự khác trong sự thầm lặng (những người Úc, New
Zealand, Philippin, Thái, Nga, Bắc Triều tiên, Trung quốc ...).<sup>10</sup>
Nhưng mở rộng câu chuyện để bao gồm những người bên ngoài Việt nam và Hoa kì là
cử chỉ của tôi vừa tới cái nhu cầu để nhớ lại và vừa tới sự không thể có kí ức
toàn diện, bởi lãng quên là không thể tránh được và mọi cuốn sách đều cần có những
đường biên của nó. Tuy thế, ước muốn của tôi để nhớ nhiều hết sức có thể là một
phản ứng với sự thiếu tính bao gồm trong nhiều, và có lẽ hầu hết, những kí ức về
cuộc chiến, hoặc ít nhất những thứ lưu hành trước công chúng. Những gì các kí ức
công khai này phô bày là rằng các quốc gia và các dân tộc hành sự, phần lớn,
qua cái tôi gọi là một đức lí để nhớ lại cái của riêng mình. Đức lí này có những
biến thiên theo quốc gia, với người Việt nam muốn nhớ lại đàn bà và những người
dân sự hơn là người Mĩ muốn, người Mĩ hơn là người Việt nam muốn nhớ kẻ thù, và
chẳng phía nào trong cả hai phía chẳng phía ấy phô ra bất cứ phương hướng nào để
nhớ người Việt miền nam, những kẻ hôi mùi thua thiệt, u sầu, cay đắng, và phẫn
nộ. Ít nhất Hoa kì cho những người Việt miền nam chạy trốn như những người tị nạn
tới các bờ biển Hoa kì cơ hội giới hạn để kể chuyện nhập cư của họ và, bằng việc
làm ấy, tự hội nhập vào Giấc mộng Hoa kì.<sup>11</sup> Chính phủ Việt nam chỉ cống
hiến cho họ những trại cải tạo, những khu kinh tế mới, và sự xoá hỏi kí ức. Vậy
nên, chẳng ngạc nhiên là mấy, rằng những người miền nam Việt nam lưu vong cũng
khăng khăng, hầu hết, nhớ lại những cái riêng của họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đối
với cả hai quốc gia và những thành phần đa phức của họ, bao gồm những người Việt
nam thua trận và lưu vong, một đức lí giao thế về việc nhớ lại những người khác
là ngoại lệ, chứ không phải quy luật. Đức lí này về sự nhớ đến tha nhân chuyển
hoá cái đức lí quy ước hơn về sự nhớ lại cái của riêng mình. Nó mở rộng định
nghĩa về những ai ở phía mình để bao gồm càng nhiều người khác hơn, do đó xoá
đi sự phân biệt giữa cái gần và cái thân với cái xa và cái hãi sợ. Tiến hành từ
hai đầu mút của quang phổ đức lí, từ việc nhớ cái của riêng mình tới việc nhớ
những người khác, tôi đan bện với nhau những kí ức của những nhân vật diễn
trong cuộc chiến tranh của tôi, đàn ông và đàn bà, trẻ và già, lính tráng và
dân sự, những tộc người đa số và thiểu số, và những kẻ thắng cùng những kẻ
thua, cũng như nhiều người trong số những kẻ ắt hẳn rơi vào khoảng giữa của những
nhị phân này, những đối kháng, và những phạm trù. Suy nghĩ về chiến tranh đơn độc
như chiến trận, và vai chính của nó như là người lính, sơ đẳng được tưởng nhưng
là phái nam, làm thui chột sự thông hiểu về căn cước của chiến tranh và giúp
ích cho cỗ máy chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
kí ức mang tính bao gộp hơn về chiến tranh cũng là kết quả của cuộc phấn đấu để
xây dựng cái mà nhà xã hội học Mautice Halbwachs gọi là <i>kí ức tập thể </i>(<i>collective
memory</i>), nơi các kí ức cá nhân được tạo nên khả dĩ bởi những kí ức được kế
thừa sẵn từ những cộng đồng mà chúng ta thuộc về, tức là nói rằng chúng ta nhớ
qua những người khác.<sup>12</sup> Nhà phê bình James Young nhuận sách lại điều
này qua kiểu mẫu của ông về những <i>kí ức
thu thập (collected memories)</i>, nơi những kí ức của những nhóm dị biệt được
đưa lại cùng nhau trong cái phong cách trấn an của chủ nghĩa đa nguyên Hoa kì
(American pluralism).<sup>13</sup> Bất kì sự bất đồng tiềm năng nào giữa những
nhóm người này và những kí ức của họ đều được thuần hoá bằng một “nghi thức về
đồng thuận” vốn là Đường lối Hoa kì (American Way) huyền thoại, theo học giả
Sacvan Bercovitch nói như thế.<sup>14</sup> cho dù chúng ta nói về kí ức tập thể
hay những kí ức được thu thập, những kiểu mẫu này chỉ khả tính nếu chúng có
tính bao gộp của đoàn nhóm người bằng vào đó những kiểu mẫu ấy được định nghĩa,
dù lớn hay nhỏ đến đâu đi nữa. Vậy nếu một lời kêu gọi chiến tranh thường đi
kèm bằng một đòi hỏi rằng giới công dân nhớ đến một cảm thức giới hạn về căn cước
và một cảm thức hẹp về tập thể chỉ mở rộng tới gia đình, bộ lạc, và quốc gia.
Như vậy, tính bao gộp của Đường lối Hoa kì là, bằng định nghĩa, mang tính loại
trừ bất cứ thứ gì không phải là Hoa kì, đó là lí do tại sao, ngay cả ngày nay,
những kí ức Hoa kì về cuộc chiến thường lãng quên hay xoá mờ người Việt nam, chứ
khoan nhắc tới những người Campuchia và Lào. Những ai chống chiến tranh kêu gọi
một căn cước con người rộng hơn bao gồm những người trước đây chúng ta đã lãng
quên, hi vọng rằng tính mở rộng như thế sẽ giảm trừ những cơ duyên về tranh chấp.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Mong
muốn này để bao gồm thêm của chính phía riêng mình hay thậm chí những người
khác đụng độ với những vấn đề mang tính cả về thiết thân và về chính trị, nhưng
chẳng thứ nào dù là kí ức cá nhân hay kí ức tập thể lại có thể bao gộp trọn vẹn
được. Kí ức toàn diện là bất khả dĩ mà cũng chẳng thực tiễn, bởi luôn luôn có một
thứ gì đó bị quên đi. Chúng ta quên dù cho cố gắng tột bậc, và chúng ta cũng
quên bởi những quyền lợi mãnh liệt thường trấn áp kí ức một cách chủ động, tạo
ra cái mà Miran Condera gọi là “hoang mạc của sự lãng quên có tổ chức” (the
desert of organized forgetting.<sup>15</sup> Trong hoang mạc này, kí ức quan trọng
ngang với nước, bởi kí ức là một nguồn năng chiến lược trong cuộc tranh đấu vì
quyền lực. Những cuộc chiến tranh không thể giao đấu mà không có sự kiểm soát
trên kí ức và cái đối lập cố hữu của nó, tức sự lãng quên (vốn, mặc dù dường
như là một sự vắng mặt, lại là một nguồn năng có thực). Các quốc gia vun bồi và
ắt nắm độc quyền, nếu chúng có thể, cả kí ức và lãng quên. Chúng thôi thúc những
công dân của mình nhớ về cái của riêng họ và quên đi những kẻ khác để rèn đúc
cái tinh thần quốc gia dân tộc vốn là then chốt cho chiến tranh, một luận lí lấy
tự thân làm trung tâm vốn cũng vận hành qua những cộng đồng về chủng tộc, sắc tộc,
và tông giáo. Cái luận lí thống ngự này về việc nhớ những cái của riêng mình và
quên những kẻ khác mạnh mẽ tới nỗi rằng ngay cả những kẻ đã bị lãng quên cũng sẽ,
khi được cho cơ hội, quên đi những người khác. Những câu chuyện của những kẻ
thua trong cuộc chiến này phô ra rằng trong sự tranh chấp về tưởng nhớ, không
ai là vô tội với việc lãng quên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
khi cuộc đấu giữa những kẻ có quyền lực với những kẻ ít quyền lực hơn về những
nguồn năng chiến lược về kí ức và lãng quên có thể nóng sốt và thậm chí hung bạo,
thông thường hơn nó là một cuộc tranh chấp ở cường độ thấp nơi nhà nước và những
người ủng hộ nó giao đấu với những phương pháp cả có tính quy ước và không quy
ước. Nhà cầm quyền kiểm soát chính phủ, quân đội, công an, và bộ máy an ninh với
những cơ chế giám sát và những kĩ thuật chống bạo loạn của nó. Giới cầm quyền
này—các nhà chính trị, chính phiệt, giới ưu tú về tập đoàn và trí thức—cũng ảnh
hưởng phần lớn về các phương tiện truyền thông một cách trực tiếp hay gián tiếp.
Họ sở hữu quyền lực thuyết phục to tát trên các hàn lâm, các viện đại học, giới
khoa bảng, các cơ sở nghiên cứu, và guồng máy giáo dục. Nói chung, giới cầm quyền
này có sự kiểm soát vững chắc về cỗ máy chiến tranh, với cái đức lí nhớ đến cái
của riêng mình làm cái mã nhị phân điều động cỗ máy kia, chia thế giới thành ra
ta và chúng, và thiện đối lại với ác, càng dễ để thiết lập các liên minh và nhắm
đích vào các địch thù. Trong khi ấy, qua những nghi thức, diễu hành, diễn văn,
đài tưởng niệm, khuôn sáo, và “những chuyện chiến tranh người thực việc thực,”
giới công dân thường hằng được kêu gọi để nhớ những anh hùng và tử sĩ của chính
đất nước, là điều dễ làm khi giới công dân cũng quên kẻ thù và những người chết
của họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
người chống chiến tranh đặt trước nền tảng một nền đức lí khác biệt về việc nhớ
những người khác. Họ kêu gọi nhớ những kẻ thù và những nạn nhân, những người yếu
đuối và những người bị lãng quên, những người bị gạt sang bên lề và những người
thiểu số, những đàn bà và trẻ em, cảnh quan và các loài thú, những người xa xăm
và những người bị gán là quỷ dữ, tất cả những ai đau khổ trong chiến tranh và
phần lớn thường bị lãng quên trong những kí ức mang tính quốc gia chủ nghĩa về
chiến tranh. Trong những cuộc tranh đấu xảy ra bên trong và giữa các quốc gia
giành nhau về những ý nghĩa của cuộc chiến tranh và những biện minh cho chúng,
những ai chống chiến tranh và nhớ đến những người khác phấn đấu cho trí tưởng
tượng, chứ không phải cho một quốc gia. Trong trí tưởng tượng những căn cước mới
có thể khởi lên, những giao thế với những căn cước quốc gia và những căn cước
mà các quốc gia gán cho những cuộc chiến tranh của họ. Nhưng trong khi việc nhớ
những người khác có thể đáng ngưỡng mộ đối với một số người. Phương thức kí ức
này cũng có thể nguy hiểm hay đánh lừa, bởi vì việc nhớ những người khác có thể
đơn giản chỉ là một sự nghịch đảo, một tấm gương, về việc nhớ những cái của
chính mình, nơi đó người khác là tốt lành và đạo hạnh và chúng ta là xấu xa và
khiếm khuyết. Những nền đức lí cạnh tranh này về việc nhớ cái của riêng mình và
việc nhớ những người khác là những kiểu mẫu đạo đức đơn sơ về kí ức. Điều tôi
trông tìm và biện luận bênh vực trong cuốn sách này là một nền đức lí phức hợp
về kí ức, một kí ức công chính nỗ lực cả để nhớ cái của chính mình và những người
khác, trong khi đồng thời lôi cuốn sự chú ý tới chu kì đời sống của những kí ức
và sự sản xuất công nghệ về chúng, cách chúng được khuôn đúc và bị lãng quên ra
sao, cách chúng tiến hoá và đổi thay.<sup>16<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nghệ
thuật là then chốt trong công cuộc đạo đức này về trí nhớ công chính. Văn viết,
nhiếp ảnh, điện ảnh, các tưởng niệm, các đài tưởng niệm mà tôi bao gồm trong
sách này tất cả đều là những hình thức của kí ức và của nhân chứng, đôi khi thuộc
có tính thân thiết, tính trong nhà, tính phù du, và tính bé nhỏ, và đôi khi
mang tính lịch sử, tính công cộng, tính lâu bền và tính thời đại. Tôi xoay tới
những tác phẩm nghệ thuật này bởi vì sau khi những giác thư và những diễn văn
quan phương bị lãng quên, những cuốn sách lịch sử bị làm ngơ và những người có
quyền thế là cát bụi, nghệ thuật vẫn tồn tại. Nghệ thuật là chế phẩm của trí tưởng
tượng, và trí tưởng tượng là biểu hiện tốt nhất của sự bất tử mà loài người sở
hữu, một tấm bảng tập thể ghi lại cả những việc làm và những mong ước nhân bản
và phi nhân. Những người có quyền thế sợ hãi cái phẩm chất có tiềm năng trường
tồn của nghệ thuật và ảnh hưởng của nó lên kí ức, và bởi thế họ tìm cách gạt đi,
thu dụng, hay trấn áp nó. Họ thường thành công, bởi trong khi nghệ thuật chỉ
đôi khi rành rành mang tính quốc gia chủ nghĩa và tuyên truyền, nó thường mặc
nhiên như thế. Trong sách này tôi cứu xét một phổ về tác phẩm nghệ thuật trên
chiến tranh và những kí ức, từ những người ủng hộ các giá trị của những người
quyền thế tới những người tìm cách lật nhào những giá trị như thế. Dù cho được
biết rằng bao nhiêu nhà nghệ sĩ đồng loã với quyền lực, tôi vẫn lạc quan rằng
trong những thế kỉ còn đang tới, điều mà người ta sẽ nhớ về cuộc chiến này hay
bất cứ chiến tranh nào khác chắc hẳn có cơ nhất sẽ là dăm tác phẩm kiệt xuất về
nghệ thuật đề kháng quyền lực và chiến tranh (cũng như một hay hai cuốn sách về
lịch sử).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Cả
hai kí ức và lãng quên đều là chủ đề không chỉ cho những chế tác về nghệ thuật
mà còn cho hoá phẩm của công nghệ, vốn tìm cách nắm bắt và thuần hoá nghệ thuật.
Cả một nền công nghệ về kí ức trọn gói tồn tại, sẵn sàng đầu tư về lịch sử bằng
cách bán kí ức cho những kẻ tiêu thụ bị mắc vào mối đau thương hoài niệm.<sup>17</sup>
Chủ nghĩa tư bản có thể xoay chuyển bất cứ thứ gì thành một hàng hoá, bao gồm cả
những kí ức và chứng mất trí nhớ. Như thế, những tay nghiệp dư về kí ức chế ra
những kỉ vật và những lưu niệm; những kẻ có thú chơi hoài hương ăn mặc những
trang phục của thời kì ấy và diễn lại những trận đánh; các du khách viếng thăm
các bãi chiến trường, các địa điểm lịch sử, và các viện bảo tàng; và các kênh
truyền hình phát ra những phim tài liệu và những giải trí rõ nét cao độ về mặt
thị giác và nhạt nhoà thấp kém về trí nhớ. Cảm xúc và chủ nghĩa sắc tộc trung
tâm là chìa khoá cho công nghệ về kí ức khi nó biến những cuộc chiến tranh và
những trải nghiệm thành những đối tượng thiêng liêng và những người lính thành
những con thú biểu tượng không thể chạm vào của kí ức, như được thấy trong sự
sùng bái ngẫu tượng của Hoa kì đối với cái gọi là Thế hệ Vĩ đại nhất chiến đấu
cái gọi là cuộc Chiến tranh Tốt lành (the so-called Greatest Generation who
fought the so-called Good War) [tức là Thế chiến II, với Hoa kì là 1941–1945].
Các nhà phê bình đã giễu cợt cái công nghệ chiến tranh này, xem nó như là bằng
chứng rằng các xã hội nhớ quá nhiều, chuyển hoá những kí ức thành những sản phẩm
và những trải nghiệm có thể quăng đi và quên đi trong khi làm ngơ với những khó
khăn của hiện tại và những khả tính của tương lai.<sup>18</sup> Nhưng lập luận
này hiểu lầm rằng cái gọi là công nghệ kí ức chỉ là một triệu chứng của một điều
gì bàng bạc hơn: sự công nghệ hoá của kí ức. Việc công nghệ hoá kí ức tiến hành
song song với cung cách hình thái chiến tranh được công nghệ hoá như thành phần
và trong gói của xã hội tư bản chủ nghĩa, nơi hoả lực có thực thi triển trong một
cuộc chiến được sánh bằng bởi hoả lực của kí ức để định nghĩa và tái hiện cái
căn cước của cuộc chiến tranh ấy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Vậy
là, cuộc chiến tranh hao mòn của Lầu năm góc ở Việt nam được sánh với phim ảnh <i>Apocalypse Now/ Tận thế Bây giờ</i> của
Hollywood và toàn bộ chiến dịch trên phim nhựa để tái đấu chiến tranh Việt nam
trên những màn ảnh điện ảnh toàn cầu. Chiến dịch này rải bóng trước cung cách
“sự chấn động và kinh hoàng” của việc ném bom của Hoa kì trong suốt cuộc Chiến
tranh vùng Vịnh được đánh đồng bằng phẩm chất hoành tráng của việc bao phủ các
phương tiện truyền thông Hoa kì với sự bão hoà toàn cầu của nó. Những cuộc chiến
tranh của Hoa kì ở Iraq và Afghanistan đã bắt đầu tiếp nhận cùng lối xử lí
tuyên truyền ấy. Nếu sự thành công của các phim ảnh như là <i>Zero Dark Thirty / Số không Tối đen Ba mươi</i> và <i>American Sniper/ Lính bắn tỉa Mĩ</i> có là bất cứ chỉ dấu nào. Phim <i>Số không Tối đen Ba mươi</i> xem việc tra tấn
và hạ sát của CIA (Central Intelligence Ageney tức Cơ quan Tình báo Trung ương)
đối với Osama Bin Laden qua cặp mắt của một nhân viên CIA, khích lệ người xem đồng
cảm với CIA, trong khi phim <i>Lính bắn tỉa
Mĩ</i> là về một người lính hạ sát 160 người Iraq, một sự trải nghiệm được nhìn
không phải chỉ qua cặp mắt của anh ta mà còn qua cả thấu kính của khẩu súng trường
của anh ta nữa. Bất kể những kinh hoàng mà người Hoa kì có thể thấy trên màn ảnh
của họ—những sự chặt đầu, những vụ đánh bom tự sát, những cuộc hành quyết tập
thể, những đợt sóng tị nạn, cái nhìn của máy bay tự hành của chiến tranh—những
người xem thân thể không có mặt ở những biến cố ấy được gây mê thành cam chịu,
việc ngắm xem tin tức như một hình thức khiếp đảm về giải trí. Điều này, nữa,
là “xã hội của diễn cảnh” (society of the spectacle), mà lí thuyết gia Guy
Debord là người đầu tiên đã lên tiếng, một xã hội trong đó mọi kinh hoàng đều
được phơi mở và không có gì được thưc hiện về phần của người công dân trung
bình để đề kháng nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nếu
chúng ta xem một phim chiến tranh diễn cảnh như là phim <i>Lính bắn tỉa Mĩ</i> trong cô lập, nó xuất hiện như một phần của một
công nghệ kí ức, nhưng nếu chúng ta nhìn vào phim đó như một thành phần của
Hollywood, và Hollywood như một thành tố của phức hợp quân sự-công nghệ, khi ấy
chúng ta thấy một công nghệ về kí ức đang tiến hành. Mục đích tối hậu của công
nghệ này là tái sản xuất ra quyền lực và sự bất bình đẳng, cũng như để thoả mãn
những nhu cầu của cỗ máy chiến tranh.<sup>19</sup> Những nền kĩ thuật học về
hình thái chiến tranh và kí ức tuỳ thuộc vào cũng cái phức hợp quân sự-công nghệ
ấy, một thứ chủ ý nắm bắt mọi lợi thế chống lại các kẻ thù hiện tại và tương
lai là những người cũng tìm cách kiểm soát lãnh thổ của kí ức và lãng quên.
Nhưng một phức hợp quân sự-công nghệ làm như thế không phải chỉ đơn giản hoặc chỉ
qua một nền công nghệ kí ức dựa vào việc bán các thứ tào lao, những kì nghỉ, những
di sản, hay giải trí. Công nghệ kí ức sản sinh đồ dỏm, cả tính sướt mướt, và cảnh
diễn, nhưng các công nghệ về kí ức còn khai thác về kí ức như một nguồn năng
chiến lược nữa. Nhìn nhận rằng công nghệ kí ức chỉ là một khía cạnh của một nền
công nghệ về kí ức khiến chúng ta có thể nhìn ra rằng các kí ức không phải đơn
giản chỉ là những hình ảnh chúng ta trải nghiệm như là các cá nhân, mà là những
hoang tưởng được sản xuất đại trà mà chúng ta san sẻ với nhau. Những kí ức
không chỉ được thu thập hay mang tính tập thể, chúng còn là mang tính tập đoàn
và tư bản chủ nghĩa. Những kí ức là những kí hiệu và những sản phẩm của quyền lực,
và đến phiên, chúng phục vụ quyền lực. Hơn nữa, hệt như các xứ sở và các nhân
dân về mặt kinh tế không phải ở cùng bình diện, những kí ức của họ cũng không ở
cùng bình diện như thế. Như Barbie Zelizer ghi nhận, “mọi người đều tham gia
vào việc sản xuất kí ức, mặc dù một cách không bình đẳng.”<sup>20 </sup>Một kí
hiệu của sự không bình đẳng này là rằng trong khi Hoa kì thua cuộc chiến trong
sự kiện, nó thắng cuộc chiến trong kí ức trên hầu hết các mặt trận văn hoá của
thế giới bên ngoài Việt nam, thống trị như nó làm với việc tạo điện ảnh, xuất bản
sách, mĩ thuật, và việc sản xuất những văn khố lịch sử.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhưng
ngay cả xác định những địa chỉ của kí ức công nghệ cũng không đủ để phô bày
cung cách những nền công nghệ mạnh của các cường quốc sẽ tìm ra những giới khán
thính giả và người tiêu thụ tiếp nhận hơn so với những nền công nghệ yếu của
các nước yếu. Tự thân ngôn ngữ cũng trở thành một cái mạch qua đó những kí ức
công nghệ lưu thông, vậy nên những sản phẩm bằng tiếng Anh được tiếp cận nhiều
hơn những sản phẩm bằng tiếng Việt, hoặc ít nhất dễ có cơ được chuyển dịch hơn
nhiều, trong khi các kí ức Hoa kì được sơn bóng bằng một loại thanh lịch mà những
kí ức Việt nam chưa sở hữu được. Ngay cả những kí ức của Hàn quốc về cuộc chiến—Nam
Hàn đã là đồng minh quan trọng nhất của Hoa kì—du hành trôi chảy hơn trên hệ thống
mạng quốc tế về hàng hoá và ưa chộng. Việt nam, Lào, và Campuchia là những quyền
lực yếu hơn rất nhiều, và bởi thế, những kí ức của họ, tốt nhất, cũng chỉ có sự
phân phối và tác động địa phương và quốc gia thôi. Khi những kí ức ấy được xuất
khẩu ra quốc tế, hầu như luôn luôn là trên những mạng nghệ thuật có tầm vóc giới
hạn, hay trong những thế giới khép kín của các cộng đồng phân tán và lưu vong.
Những cộng đồng đó không thể khuếch trương những kí ức của các quê hương họ, vì
khi họ sản xuất những kí ức trong những xứ sở tiếp nhận, những kí ức này hầu hết
vẫn là vô hình, vô thanh, và không đọc được với những ai bên ngoài các cộng đồng
ấy. Vậy nên trong hậu kì về trí nhớ của một cuộc chiến tranh nổ súng, những quốc
gia nhỏ bé hơn và những dân tộc yếu hơn bị thất thế bởi vì màn sau không chỉ
giao đấu trên lãnh thổ của họ, ở đó họ có một số lợi thế, mà trên khắp thế giới,
là nơi họ có nhiều bất lợi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bằng
cách lôi cuốn sự chú ý tới cung cách quyền lực công nghệ khai thác sự tưởng nhớ,
một dự án như dự án này không chỉ đơn giản cộng thêm những kí ức vào sự quá mức
về kí ức. Sự quá mức này xảy ra thường khi cho những biến cố chấn thương, và nó
diễn ra không phải vì quá khứ đã được nghiền ngẫm xới quá nhiều nhưng bởi vì
quá khứ chưa được nghiền ngẫm đủ. Một kí ức công chính gợi ý rằng chúng ta phải
nghiền ngẫm quá khứ bằng không ắt bị kết buộc phải phát tiết ra vì nó, như Freud
nói.<sup>21</sup> Nhưng trong khi điều này đủ đúng, nó vẫn còn chưa đủ chỉ đôi
khi quá khứ mới có thể được hoá giải đơn độc bằng trị liệu hay nỗ lực cá nhân,
bởi những điều kiện của quá khứ thường khi vượt ngoài cá nhân, như trường hợp với
chiến tranh. Với kích thước cho sẵn của biết bao chấn thương lịch sử, chỉ có thể
trường hợp là đối với nhiều người sống sót, nhân chứng, và thừa kế, quá khứ chỉ
có thể cùng nhau nghiền ngẫm, trong tính tập thể và cộng đồng, trong tranh đấu
và đoàn kết. Nỗ lực này của một lối tiếp cận đại khối với kí ức phải nên can dự
một sự chạm trán với hiện tại ngang bằng với quá khứ, vì chính những bất bình đẳng
về vật chất của ngày nay giúp định hình những bất bình đẳng về trí nhớ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
khi những cuộc cách mạng trong kí ức như vậy là bất khả nếu không có những cuộc
cách mạng trong những khía cạnh khác của đời sống, xã hội, kinh tế, và chính trị,
cùng đảo lại, một số học giả đã lập luận rằng nếu chúng ta nhớ quá nhiều, chúng
ta sẽ bị sa lầy trong quá khứ, không thể tiến tới. Nhớ quá nhiều, hay nhớ những
điều sai trật, được giả thiết là thành phần của một chính trị về căn cước, một
chính trị tiêu cực có động cơ do một cảm thức về nạn nhân hoá, hay như các nhà
phê bình tuyên xưng như vậy. Đối với những học giả này, chính trị căn cước khuyến
khích người ta tin rằng họ là những thành phần của một nhóm người bị bách hại
hơn là những cá nhân, nó khích động họ làm phục sinh những lịch sử xưa cũ về
đau buồn và phẫn hận vốn phân chia một quốc gia từ bên trong hay tách lìa nó khỏi
các nước láng giềng. Ngầm phá căn cước của quốc gia, chính trị căn cước được
cho là chia trí chúng ta khỏi chính trị đích thực, là thứ quan tâm về kinh tế
và giai cấp, tiền bạc và tính cơ động, những thứ quan trọng cho nhân dân, xứ sở,
và quốc gia.<sup>22</sup> Nhưng những ai khăng khăng rằng chúng ta nên quên đi
quá khứ và tập trung vào sự bất bình đẳng về kinh tế và giai cấp không nhìn ra
rằng sự bất bình đẳng đó không thể xét tới nếu không có một kí ức công chính.<sup>23</sup>
Loại kí ức này nhìn nhận rằng chủ nghĩa quốc gia là hình thức quyền lực nhất của
chính trị căn cước, được vũ trang đến tận răng và hăm hở thiết bị mọi nguồn
năng của quốc gia cho chiến tranh, bao gồm cả kí ức và người chết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
kí ức công chính chống đối loại chính trị căn cước này bằng sự hồi tưởng những
người yếu, những người bị chế ngự, những người dị biệt, kẻ thù, và những người
bị lãng quên. Một kí ức công chính nói rằng về mặt đạo đức hồi tưởng những cái
của riêng mình là chưa đủ để nghiền ngẫm quá khứ và cái hiện tượng ít phổ biến
hơn về việc hồi tưởng người khác một cách đạo đức cũng là chưa đủ. Cả hai lối
tiếp cận đạo đức này đều cần thiết, cũng như một tương quan đạo đức với việc
lãng quên, bởi lãng quên là không thể tránh được. Mọi cá nhân và đoàn thể đều đầu
tư vào sự lãng quên chiến lược, và chúng ta phải quên đi nếu chúng ta còn phải
nhớ và sống.<sup>24</sup> Một kí ức công chính thường hằng cố gắng hồi tưởng những
gì có thể bị lãng quên, một cách tình cờ hay cố ý, qua những quyền lợi phục vụ
bản thân, những hiệu ứng bại liệt của chấn thương, hoặc sự chia trí được cống
hiến bởi sự nhớ quá độ một cái gì khác, chẳng hạn như chủ nghĩa anh hùng của những
chiến binh của quốc gia. Những kí ức quá độ này không vạch tới một sự tiếp cận
công chính với quá khứ, mà tới một sự tiếp cận không công chính, được định
nghĩa bởi điều triết gia Paul Ricoeur gọi là “kí ức bị triệu lên một cách lạm dụng”
bởi những người cầm quyền.<sup>25<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sự
đáp ứng với kí ức bất công, lập đi lập lại không phải là thôi nhớ đến một biến
cố đã được nhai đi nhai lại không ngớt, mà là cứu xét lại chúng ta nhớ biến cố ấy
ra sao, ai kiểm soát những công nghệ về kí ức, và ai lạm dụng kí ức. Một dự án
về kí ức công chính chỉ định hai cách để xử lí với vấn đề về những kí ức quá độ.
Đường lối thụ động là nhìn nhận rằng thời gian và sự tử vong cống hiến một giải
pháp, bởi các nhân chứng không thể tránh được rồi cũng qua đi. Những kí ức xơ cứng
của họ biến thành một nắm cát bụi, làm tròn tuyên xưng của Nietzsche rằng “không
lãng quên, hoàn toàn không thể <i>sống</i>
được chút nào.”<sup>26</sup> Đường lối khác để làm tròn tuyên xưng của công là
tích cực qua sự phấn đấu để nhớ lại một cách đạo đức những biến cố bị tranh chấp.
Những hành vi của trí tưởng tượng, sự sáng tạo của kí ức hoạt động, và toàn bộ
công trình nghệ thuật là then chốt cho loại kí ức công chính này, nhưng kí ức
công chính chẳng bao giờ có thể được làm tròn đơn độc qua chúng. Nghệ thuật và
công cuộc đạo đức là chẳng bao giờ đủ để có hiệu quả thay đổi nếu không có quyền
lực. Kí ức công chính chỉ có thể khả dĩ khi những người yếu, những người nghèo,
những người bị gạt bên lề, những người dị biệt, và những người bị gán cho là quỷ
dữ, hoặc những người bênh vực họ, có thể ảnh hưởng hay thậm chí nắm giữ được những
công nghệ về kí ức. Cuộc đấu tranh này cho cái mà Ricoeur gọi là <i>sự lãng quên sáng suốt (enlightened fogetting),</i>
vốn dẫn đường tới hoà giải và tha thư, chỉ có thể được thực hiện qua một kí ức
đoah đức hồi tưởng cái của riêng mình và người khác.<sup>27<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sự
thực hành đạo đức này không thể tránh được chất vấn các căn cước, vì nếu việc
nhớ cái của riêng mình khẳng định những khái niệm ôm sâu về căn cước, việc nhớ
những người khác thách thức các khái niệm ấy. Trong chừng mực công cuộc này về
kí ức công chính được làm đối với chiến tranh, nó cũng thách thức căn cước của
chiến tranh. Nếu chúng ta không còn chấp nhận những căn cước của những kẻ thù của
chúng ta như được cung cấp bởi nhà cầm quyền, chúng ta có thể thấy ra khó mà chấp
nhận những căn cước của những cuộc chiến tranh mà cũng những nhà cầm quyền đó
đưa ra cho chúng ta. Thương lượng giữa việc nhớ cái của riêng mình và nhớ những
người khác không có nghĩa rằng các kí ức cạnh tranh có thể được hoà giải, chỉ
là rằng thuận thụ vào chỉ một đường lối đạo đức về kí ức, với sự loại trừ cái
khác, sẽ chẳng bao giờ đầy đủ. Thế nhưng, ngay cả một kí ức công chính sử dụng
cả hai lối tiếp cận đạo đức này cũng sẽ không nhất thiết khiến chúng ta cảm thấy
tốt hơn về tự thân hoặc hoà giải với những việc làm của chúng ta, những bỏ sót
của chúng ta, hay những kẻ thù của chúng ta. Trong khi kí ức công chính có thể
đưa tới một sự lãng quên sáng suốt về những kinh hoàng và những tranh chấp của
quá khứ, nó cũng có thể đưa tới một nhận thức bi đát về điều gì không thể hoà
giải bên trong tự thân chúng ta và bên trong những người gần gũi và thân yêu với
chúng ta. Khi liên can tới chiến tranh, kí ức đạo đức soi sáng cung cách chiến
tranh không thể hiện xuất từ miền đất xa lạ cũng chẳng thể được giao đấu bởi
các quái vật. Chiến tranh mọc lên từ miền đất thiết thân, được nuôi dưỡng bởi bạn
bè và láng giềng, được giao đấu bởi những người con trai, những người con gái,
những người vợ, và những người cha. Sự hàm hồ của chúng ta về căn cước của chiến
tranh chỉ biểu lộ sự hàm hồ về chính căn cước của chúng ta, về mặt tập thể vốn
không thể tách lìa khỏi những cuộc chiến tranh mà các quốc gia của chúng ta đã
giao đấu. Đây là những cuộc chiến tranh chúng ta đã phải trả giá, chúng ta đã
được hưởng lợi, chúng ta đã bị chấn thương. Bất kể những gì có thể là cao quý
và anh hùng trong chiến tranh được tìm thấy trong chúng ta, và bất kể những gì
là xấu ác và kinh hoàng trong chiến tranh cũng được tìm thấy trong chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Khi
can dự tới chiến tranh, biện chứng cơ bản của kí ức và chứng mất trí nhớ như vậy
làm không chỉ về việc nhớ và quên những biến cố hay con người nhất định. Biện
chứng cơ bản của kí ức và chứng mất trí nhớ thay vì thế có tính cách nền tảng
hơn nhiều về việc nhớ nhân tính của chúng ta và quên tính phi nhân của chúng
ta, trong khi đảo lại nhớ tính phi nhân của người khác và quên nhân tính của họ.
Một kí ức công chính thay vì thế đòi hỏi một bước sau chót trong phép biện chứng
về kí ức đạo đức—không chỉ vận động nữa một đạo đức về nhớ cái của riêng mình
và nhớ người khác, mà còn một sự chuyển đổi hướng tới một đạo đức về nhìn nhận,
về thấy và nhớ cách thế tính phi nhân cư ngụ trong nhân tính. Bất cứ dự án nào
về khoa nhân văn, chẳng hạn như dự án này, như vậy cũng nên là một dự án về phi
nhân văn, về cách thế các nền văn minh được xây dựng trên sự man rợ được lãng
quên hướng tới người khác, về cách thế trái tim của đen tối đập phía bên trong.
Vậy nên, không lạ gì, đối với Jorge Luis Borges, nhớ là một <i>động từ hồn ma</i> (remembering is a <i>ghostly verb</i>).<sup>28</sup> Kí ức bị ám ảnh,
không chỉ bởi hồn ma của những người khác, mà bởi những kinh hoàng chúng ta đã
làm, đã nhìn thấy, và dung túng, hay bằng những điều không thể nói lên được từ
đó chúng ta đã hưởng lợi. Cái trọng lượng rắc rối của quá khứ đặc biệt là hiển
nhiên khi chúng ta nói về chiến tranh và cái khả năng hạn chế của chúng ta để hồi
tưởng nó. Bị ám ảnh và gây ám ảnh, nhân tính và phi nhân, chiến tranh vẫn còn với
chúng ta và bên trong chúng ta, không thể nào quên nhưng khó mà nhớ.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection7">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">1<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">Về
việc nhớ cái của riêng mình<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">LÁI XE DỌC THEO NHỮNG
ĐƯỜNG CÁI của Việt nam trong bất cứ một khoảng xa nào và bạn có thể nhận ra, nếu
bạn trông tìm chúng, những nghĩa trang sát ngay đường. Đánh dấu mỗi nghĩa trang
là một cột bia, một đài tưởng niệm, hoặc một điêu khắc thường là một bộ ba các
anh hùng, đôi khi gồm cả một nữ anh hùng, đủ cao để nhìn thấy được ở tầm xa. Đến
gần hơn và bạn sẽ thấy một tấm bia đá, có khắc tên của những người chết. Mọi thị
trấn và làng đều có nghĩa địa riêng của nó, dành cho những tử sĩ đã chết trong
những cuộc chiến tranh của thế kỉ hai mươi để thống nhất và giải phóng đất nước.
Những khu mộ địa này cũng tồn tại ở Hoa kì nữa, và có lẽ nếu tôi lái xe trên
các xa lộ và các thông lộ của Hoa kì để trông tìm chúng, tôi hẳn thấy chúng và
nghĩ rằng Hoa kì quan tâm tới các chiến sĩ đã hi sinh. Điều này dường như cũng
là trường hợp ở Việt nam, nhưng có thể chỉ bởi vì tôi tự đặt cho mình nhiệm vụ
trông tìm những thành phố này của người chết, nên du hành để tìm ra chúng bằng
xe gắn máy, xe đò, xe lửa, và xe hơi tư nhân. Những nghĩa trang này tác động địa
lí trong một cung cách không thể nào có ở Hoa kì, bởi vì trong khi xứ sở Việt
nam nhỏ hơn là bang California và lớn hơn bang Tân Mexico, có đến hơn một triệu
người chết để kết toán, nếu bạn chỉ tính những người đã chiến đấu cho phía thắng
cuộc. Những người chiến thắng đã chết này cư ngụ mọi xóm làng, những nơi an nghỉ
của họ cấu thành những cái nhắc nhở hiển hiện và âm ỉ nhất trong cái xứ sở này
có nền đạo đức để tưởng nhớ những người của chính mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
số những nghĩa địa này, cái hoành tráng nhất là Nghĩa trang Liệt sĩ Trường sơn.
Tôi nghĩ về nó như thủ đô của người chết, một nơi chốn có trên năm mươi ngàn
người nằm chôn trong lòng đất, gần bằng con số những người Hoa kì chết và được
tưởng nhớ ở thủ đô Washington, Đặc khu Colombia (District of Columbia, viết tắt
là DC), tại đài kỉ niệm cựu chiến binh Việt nam (the Vietnam Veterans Memorial).
Nghĩa trang các liệt sĩ này nằm phía ngoài thị trấn Đông hà trong tỉnh Quảng trị,
nét đặc trưng trội bật nhất của nó là một pho tượng trắng khổng lồ của Lê Duẩn,
người đã nắm quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản khi sức khoẻ và ảnh hưởng của Hồ
Chí Minh suy thoái. Cao khoảng năm mươi mét, pho tượng này ngất ngưởng bên trên
một nền diễu hành trong trung tâm thành phố, cũng như một pho tượng tương tự của
Hồ Chí Minh trong thành phố Vinh ở miên bắc, gần nơi sinh của ông. Có lẽ đối với
những người địa phương, các pho tượng này gợi lên sự kính sợ, như chúng được
thiết kế để làm như thế. Đối với tôi và có lẽ với những người bên ngoài khác, sự
đồ sộ của chúng dường như không nhất trí với những nguyên lí của cộng sản đến
phi lí. Nhưng trong miền đất của dân chủ và bình đẳng cho mọi người vẫn có âm ỉ
một pho Lincoln đồ sộ ngồi trên ngai, cặp mắt đăm đăm vào ngọn tháp nhọn hình
dương vật, màu trắng của đài tưởng niệm Washington. Bất kể hệ ý thức, một điều
gì trong nhân loại dường như đòi hỏi các vị anh hùng và đài tưởng niệm ngất ngưởng,
cũng như những khẳng định theo chiều ngang hơn của quần chúng. Quảng trị, cái tỉnh
nơi Lê Duẩn được sinh ra và khung cảnh của sự ném bom và chiến trận khủng khiếp,
cống hiến những tưởng nhớ mang tính dân chủ hơn kia. Chúng mang hình thức của
những nghĩa trang cho mấy chục ngàn người chết vì chiến tranh, vẫn được đội ngũ
hoá trong cái chết như trong lúc sống. Họ đã từng đứng cao; bây giờ họ nằm
ngang.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Quảng
trị là nơi có khu phi quân sự đã chia đôi đất nước. Gần đó là Đường Trường sơn
huyền thoại, được người Mĩ và phần lớn thế giới biết như là Đường mòn Hồ Chí
Minh (the Ho Chi Minh Trail). Đây là một quang cảnh nhớ lại chiến tranh và ôm
nó cận kề. Vùi trong lòng đất là những tàn dư bùng nổ của chúng ta, các trái
bom, vỏ đạn, và những trái mìn không nổ như được thiết kế. Ngủ yên và chết
chóc, chúng đôi lúc hoạt động và tiếp tục làm tròn định mạng của chúng, chấm dứt
mạng sống của trên bảy ngàn cư dân trong tỉnh kể từ khi cuộc chiến chính thức kết
thúc, và gây thương tật cho còn nhiều người hơn nữa. Không có đài tưởng niệm
nào tưởng nhớ những người chết rủi ro này, ngoại trừ những tay chân giả gắn vào
những công dân của tỉnh Quảng trị bị mất thi thể. Trong một phòng thí nghiệm sạch
trơn và hữu hiệu, trên cơ sở nước ngoài huấn luyện cho những kĩ thuật viên địa
phương để chế tạo những cánh tay và cẳng chân nhân tạo này. Người bạn đồng hành
với tôi, một nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp, cố tìm cách chụp ảnh những tay chân
này. Anh ta không thể tìm ra một góc nhìn khiến nah hài lòng. Mọi cuộc chiến đều
có những hậu quả nhân sự này, vốn không dễ để lên khuôn trong những cung cách
khiến họ dễ được tiếp nhận hơn, những người mất tay chân này, những người mù
loà này, những người u uất này, những người muốn tự sát này, những người mất
trí này, những người không công ăn việc làm này, những người không nhà này, những
người chịu hậu quả phụ và hậu quả thiển hạn này mà sự tồn tại giữ cho những kí ức
về chiến tranh sống động khi hầu hết các công dân thà muốn quên đi, hay, tốt nhất,
nhớ lại trong cung cách dè dặt.<sup>1<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
thành thị của người chết làm tròn mong muốn này về một kí ức được khoanh kín cả
về không gian và về thời gian, vì việc chôn người chết là việc chôn một kí ức
hay lây. Như Marc Auge ghi nhận về nghĩa trang chiến tranh ở vùng Normandie [ở
bờ biển Tây bắc nước Pháp], “không ai có thể nói rằng cái đẹp được xếp ngay
hàng thẳng lối này là không cảm động, nhưng cảm xúc nó khơi dậy nảy sinh từ sự
hài hoà của các hình thể,” vốn “không khơi dậy những chiến trận hung bạo, cũng
chẳng nỗi sợ hãi của những người đàn ông, không gì về những cái của những sự thật
sự phục hồi phần nào của quá khứ một cách hiện thực được sống bởi những người
lính được chôn” ở đó.<sup>2</sup> Những nghĩa trang chiến tranh đẹp đẽ, tĩnh lặng
che đi sự nhất định, được ghi lại trong nhiều ảnh chụp, rằng những người chết
này đã chết thành đống, thành mảnh mún, thành chồng chất, thành vãi vụn, những
chi thể của họ xếp gập trong những góc không thể nào tả và những áo quần lấm
bùn của họ đôi khi bị giằng xé khỏi thân thể họ do tốc độ của sức mạnh nhân tạo
đã đoạt lấy mạng sống của họ. Những đá bia của họ trở thành cái Milan Kundera gọi
là “những đoá hoa âu sầu của lãng quên.”<sup>3</sup> Vào những ngày tưởng niệm
chung hay những kì giỗ riêng tư, các gia đình tụ hội nơi đá bia của những người
chết của họ, vốn thường yểu mệnh dưới hay mới chớm đôi mươi. Nhưng suốt phần
còn lại của năm, những người chết chỉ được nhận biết bởi những kẻ chăm sóc
nghĩa trang, họ làm công việc của mình như những con bò lang thang giữa các nấm
mồ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
ánh sáng ban ngày, thủ đô của người chết là môt nơi chốn an bình và tôn kính,
tránh khỏi những đám đông và sự huyên náo của những thành thi của người sống. Bầu
không khí trầm trầm nhưng không thê lương, những ngôi đền mái đỏ với những đầu
đao trang hoàng uốn lượn thanh thoát và những nâm mộ được chăm sóc và ngăn nắp.
Nhiều tính chất của thủ đô này san sẻ với những thành thị nhỏ hơn của người chết,
quan trong nhất trong đó là Nghĩa trang Liệt sĩ Mai Dịch ở Hà nội, dành riêng
cho những vị anh hùng của Đảng Cộng sản. Đằng sau những bức vách có cổng, mười
chín linh quan an nghỉ trên một đại lộ ưu tú, cơ ngơi danh tiếng được sóng hàn
với những nấm mồ cẩm thạch đen cho những người như là Lê Duẩn; Tố Hữu, nhà thơ
được choàng vòng nguyệt quế của đảng; và Lê Đức Thọ, người thắng Giải Nobel Hoà
bình cùng với Henry Kissinger vì những thương thuyết của họ cho các Hiệp định
Hoà bình ở Pari (Kissinger tiếp nhận phần thưởng của mình nhưng Lê Đức Thọ từ
khước, vì chẳng có hoà bình nào để nói tới vào năm 1973). Đại lộ này dẫn tới
trung tâm của những nền được chăm sóc nơi có đứng một bia khác, được khắc với
chữ <i>Tổ Quốc Ghi Công.</i> Khẩu hiệu này
được khắc trên những nơi người chết cinh danh cư ngụ. Đảng Cộng sản rút ra sinh
lực từ cốt tuỷ của những xương ấy, phần lớn được thấy trong những nghĩa trang
kém phần nguy nga rất nhiều so với Mai Dịch.<sup>4 </sup>Trong những nền đất
chôn mang tính vô sản hơn này, hai chữ <i>Vô
Danh</i> ghi dấu trên nhiều nấm mộ—không tên tuổi, không thân thích, chẳng ai
biết đến. Phần lớn những người chết mất đi khi xa nhà, và trong khi họ không bị
bất kính, họ thường tồn tại trong những hoàn cảnh trừu tượng, quá xa xôi để
thân thích viếng thăm, được những người dân địa phương nhiều ghi nhận vì họ tự
cho là đã bị những liệt sĩ này chinh phục. Các nghĩa trang ở hàng tỉnh của họ
thường đóng bụi và bị bỏ ngơ, cỏ úa, các nấm mộ nằm thành hàng xè xè mặt đất,
những cái tên trên bia đá và trong đền bị phai nhoà.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
những nghĩa trang này, quần thể những người chết nằm bất động như những sự kiện,
một triệu con người, đó là không tính đến những sự kiện đối nghịch của những kẻ
thua và những kẻ đứng vòng ngoài. Những sự kiện này không phải là kí ức nhưng
được thông giải, làm sống lại, và đặt vào những câu chuyện bởi những cơ chế của
kí ức, những câu chuyện biến đổi từ thời gian này sang thời gian khác cho phù hợp
với những quyền lợi của người sống. Nhà văn nữ Joan Didion nói, “kí ức nhạt
nhoà, kí ức thích nghi, kí ức điều chỉnh với cái chúng ta nghĩ là chúng ta nhớ.”<sup>5</sup>
Kí ức biến hoá và có thể nhào nặn kêu gọi một cảm thức về đạo đức, một hướng đạo
về cách chúng ta nhớ trong những đường lối thích hợp. Có lẽ nhu cầu này về một
hướng đạo là đặc thù khẩn cấp khi đến với việc nhớ về những người chết, là những
kẻ đã chết vì chúng ta hay cộng đồng mà chúng ta thuộc về, những người chúng ta
có thể đã biết hoặc những người ai đó giết nhân danh chúng ta. Nhu cầu để nhớ
người chết một cách chính đáng trải rộng tới tất cả những ai mà chúng ta coi là
thân bằng quyến thuộc, bằng máu mủ, bằng liên kết, đồng hoá, cộng đồng, đồng cảm,
và cảm thông. Đây là những người gần kề và thân thương, như triết gia Avishai
Margalit gọi họ, những người mà một cách tự nhiên chúng ta cảm nhận một sự gắn
bó vì họ thuộc về chúng ta qua điều ông gọi là những quan hệ “đậm đặc” (“thick”
relations) về gia đình, bằng hữu, và đồng bằng.<sup>6<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
cảm thức về tương liên tự nhiên là điều ban cho đạo đức của việc nhớ những gì của
riêng mình cái quyền năng lớn lao của nó, cái công năng của nó để lôi cuốn những
cảm xúc của chúng ta và kích động những tình tự trải dài từ ấm lòng đến sôi
máu. Chúng ta ở trong sự đậm đặc của sự thật khi đến với loại đạo đức này, tình
tự của chúng ta sâu dày và những phản ứng của chúng ta mau lẹ, dù là chúng ta
nói tới thương yêu trong thế giới riêng tư hay lòng ái quốc trong thế giới công
cộng. Bởi những đạo đức này hiện xuất từ những mối quan hệ mà chúng ta xem là tự
nhiên, chúng thường dẫn tới sự thuỷ chung không chất vấn với những ai chúng ta
nhớ tới, ít nhất trong phiên bản anh hùng của những nền đạo đức này. Khi đề cập
chiến tranh, chúng ta thường nhớ những người của chúng ta như là cao quý, đức hạnh,
khổ đau, và hi sinh. Những câu hỏi không thoải mái về những vị anh hùng này là
không thể nghĩ đến được hoặc rút vào bối cảnh, trừ khi hoàn cảnh buộc chúng ta
phải giáp mặt với chúng. Nếu có và khi nào chúng ta sau cùng có thể thừa nhận rằng
những người thuộc phía chính chúng ta phạm vào những hành vi không thể hoà giải
với pháp luật và luân lí, đôi khi chúng ta xá miễn cho những hành vi ấy và những
tác nhân của chúng bằng việc đổ lỗi cho những hoàn cảnh giảm khinh, như là sự
căng thẳng của giao tranh. Tệ nhất, chúng ta có thể coi những hành vi này là phản
ứng và được biện minh đơn giản vì kẻ thù hành động một cách vô luân trước tiên.
Dù cho như thế, chúng ta tiếp tục nghĩ rằng những người thuộc phía chúng ta là
có nhân tính, đòi hỏi thấu hiểu và cảm thông, như những con người được phú bẩm
với những sự đa phức về cảm xúc, trải nghiệm và viễn kiến. Những kẻ thuộc về
phía bên kia, những kẻ thù của chúng ta, hoặc ít nhất những kẻ không thân thiện
hoặc xa lạ với chúng ta, thiếu sót những tính phức hợp ấy. Để mượn lấy ngôn ngữ
của tiểu thuyết gia E. M. Forster, họ xuất hiện trong tri giác của chúng ta như
là những nhân vật “phẳng dẹt.”<sup>7 </sup>Những người thuộc phía của chính
chúng ta thường là “tròn trịa,” có ba chiều kích, có thể quan sát được từ mọi
góc cảnh, đâm đặc trong thịt, xương, cảm tính, và lịch sử. Khi họ cảm nhận, và
những gì họ cảm nhận, chúng ta cũng làm như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
ngoại lệ cho sự trội bật của những nhân vật tròn trịa đối với loại này về đạo đức
anh hùng đó là rằng những ai thuộc về phía của chính chúng ta cũng có thể là những
nhân vật phẳng dẹt, chừng nào họ mang tính tích cực. Rốt ráo, chẳng có gì đẹp
lòng hơn những người chết trong một nghĩa trang, được vận dụng như những nhân vật
vào một bản tự sự không phải do chính họ tạo ra. Họ vẫn còn vâng lời các viên
tước là các chính khách tiếp tục lên tiếng về phần họ, kể lại câu chuyện rằng Tổ
quốc ghi nhớ công ơn hi sinh của họ. Câu chuyện này của Việt nam tiếc thương
nhưng đắc thắng tiêu biểu cho cái đạo đức về việc nhớ những người của riêng
phía mình, thống nhất những nghĩa trang với những đài tưởng niệm những kỉ niệm
và những viện bảo tàng tưởng nhớ cuộc chiến, nơi người chết và người sống xuất
hiện như vừa tròn trịa và vừa phẳng dẹt.<sup>8</sup> Nhân vật vĩ đại nhất và phẳng
dẹt nhất trong truyện kể và kí ức Việt nam đương đại là Bác hồ. Trong khi Hồ
Chí Minh thuộc lịch sử là tròn trịa và phức hợp, trong đời sống và trong những
tiểu sử của ông, Bác Hồ hư cấu mà hình tượng được thấy khắp nơi là phẳng dẹt,
đường nét trội bậc nhất trên tờ giấy bạc của xứ sở này. Bác Hồ này là thuần khiết,
chân thực, và hi sinh, thể hiện mọi lí tưởng của những ngày đau đớn và vinh
quang của cuộc cách mạng. Ông là một nhân vật hoàn toàn lôi cuốn đến nỗi một số
những người thuộc phe thua trận cũng thuận thụ gọi ông là Bác. Bác Hồ mang tính
thuyết phục, khổng lồ, và anh hùng minh chúng tuyên xưng của Forster rằng các
nhân vật phẳng dẹt không nhất thiết là xấu tệ hơn, về mặt thẩm mĩ, so với những
nhân vật tròn trịa. Những nhân vật phẳng dẹt và tròn trịa đơn giản chỉ là phục
vụ cho những mục đích khác nhau. Bác Hồ được làm cho phẳng dẹt này là người mà
cách mạng phải nhớ, hình ảnh và thánh tượng của ông tiếp tục thôi thúc lên nhân
dân cái phiên bản anh hùng của đạo đức về việc nhớ đến những cái của riêng mình,
nơi căn cước của họ hoà làm một với căn cước của đảng, nhà nước, và xứ sở.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
nhân vật phẳng dẹt, anh hùng là phổ thông, thậm chí còn thời thượng, ở Việt
nam. Họ là sao trên những tấm biển kia giăng khắp xứ sở đốc thúc các công dân
cư xử một cách cao quý và lao động cho đất nước. Những tấm biển này có những
nguồn gốc về phong cách trong những tấm bích chương tuyên truyền thời chiến tô
điểm những vị anh hùng nam nữ, đạo đức và tươi cười, sắc nét và dũng mãnh, hô
hào nhân dân đoàn kết và chiến đấu. Những nhân vật phẳng dẹt cũng thống ngự
trong các viện bảo tàng, từ Bảo tàng Mĩ thuật của Hà nội tới Bảo tàng Chứng
tích Chiến tranh/, nơi những câu chuyện san sẻ một sự như nhau làm mụ người. Trong
bản tự sự chung của những bảo tàng của xứ sở này, một kẻ ngoại xâm, người Pháp
và sau này là người Mĩ, chiếm cứ đất đai và khủng bố nhân dân. Những người cách
mạng cộng sản, với tổn thất vĩ đại cho tự thân, vận động và tổ chức nhân dân.
Đi theo sự hướng đạo của Bác Hồ, Đảng Cộng sản đưa nhân dân tới thắng lợi. Về
sau, với Bác Hồ đã ra đi nhưng dưới ánh mắt nhân từ của ông, Đảng Cộng sản di
chuyển từ chiến tranh toàn diện tới công nghệ tập thể, định hình cho nền kinh tế
ngày càng thịnh vượng tăng thêm của xứ sở. Bảo tàng Cách mạng tiều tuỵ ở Hà nội
trình ra câu chuyện này cho cả nước, khởi đầu với những ảnh chụp tài liệu đen
trắng về những tàn khốc của thực dân và những nhà cách mạng truyền kì, kết thúc
với những phô bày tội nghiệp không cố ý của vinh quang về kinh tế: những xưởng
dệt và những máy may và những nồi cơm điện đằng sau cung kính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
một phạm vi nhỏ bé hơn và ở khúc giữa của xứ sở, Bảo tàng Sơn mĩ tưởng nhớ vụ
thảm sát ở Mỹ lai tập trung vào bi kịch riêng lẻ của năm trăm con người bị hạ
sát—một số bị cưỡng bức—bởi lính Mĩ. Tổng kết cho câu chuyện của họ cũng giống
với bản tự sự chung, cách mạng đắc thắng sau cùng biến cải quang cảnh bị chiến
tranh tàn phá của làng và tỉnh thành những cánh đồng xanh tươi mơn mởn, những
cây cầu mới, những trường học sinh động, và nhân dân thắm tươi. Trong khi những
ảnh chụp trang hoàng cho những bảo tàng này nêu ra những con người thực, thì những
ghi chú phụ đề phía dưới đã đóng dấu cho họ thành phẳng dẹt, như trong bảo tàng
Sơn mĩ trưng bày bức ảnh chụp nổi tiếng nhất của Ronald được phụ đề như thế
này: “Khoảnh khắc cuối cùng của đời sống cho đàn bà và trẻ em trong làng dưới một
cây bông gòn trước khi bị lính Mĩ tàn sát.” Bất cứ những người dân sự và lính
tráng này là ai trong đời sống phức hợp và tiểu sử phức tạp của họ, họ tồn tại
trong phụ đề như những nạn nhân là những tên khốn nạn trong một thảm kịch biện
minh cho cách mạng và đảng. Phụ đề như loại hình lặp lại khẩu hiệu như loại
hình, từ Noi theo Tấm gương Sáng ngời của Bác Hồ đến Không có gì Quý hơn Độc lập
Tự do. Những khẩu hiệu như thế này tiêu biểu cho câu chuyện của Đảng Cộng sản về
tự thân, và đến bây giờ đã trở thành câu chuyện chính thức của xứ sở và quốc
gia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Vượt
qua những phụ đề, khẩu hiệu và tưởng nhớ chính thức, những nhân vật tròn trịa
quả có tồn tại và cũng là một thành phần của đạo đức về việc nhớ lại những gì của
chính mình. Họ bước đi và hít thở trong một vài tác phẩm nghệ thuật đi xuyên khỏi
câu chuyện thống ngự và tuy thế vẫn tìm được lối tới người đọc và người xem. <i>Nỗi buồn chiến tranh</i> của Bảo Ninh là một
thứ trong số đó, một cuốn tiểu thuyết ghi dấu mốc bộc lộ, lần đầu tiên, cung
cách cuộc chiến tranh cao quý để giải phóng Tổ quốc thường khi là kinh hoàng đối
với những người lính chiến đấu trong. Cuốn tiểu thuyết bắt đầu vào những tháng
theo sau sự kết thúc của cuộc chiến, với một toán đi tìm những người bị mất
tích và những người chết trong khu rừng già có tên gọi là Truông Gọi Hồn. Kiên,
người lính ở trung tâm của cuốn tiểu thuyết, nghe quá rõ những tiếng hồn ma. Đã
từng là người tình nguyện đi bộ đội vì lí tưởng và bây giờ là người đi thu thập
các thây ma, anh đã bị “chiến tranh chà nát.”<sup>10</sup> Là kẻ duy nhất sống
sót trong trung đội của mình, anh nhớ lại một cách sinh động những người đàn
ông và đàn mà anh đã giết cũng như những đồng chí đã chết của mình. Anh vẫn có
thể có khả năng chịu đựng những sự kinh hoàng này, nếu không có sự tỉnh mộng lở
lói của những năm hậu chiến. Người lái chiếc xe tải chở những người chết, trong
đó Kiên ngủ vùi lên tiếng, “Nền hoà bình này?... Hừ tôi thấy hình như các mặt nạ
người ta đeo trong những năm trước rơi hết. Mặt thật bầy ra gớm chết. Bao nhiêu
xương máu đã đổ ra—để làm gì?”<sup>11</sup> đây là câu hỏi chung hết của người
lính tỉnh mộng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
một cố gắng để tạo nghĩa cho cái chết và sự tỉnh mộng, của việc bị vây quanh bởi
người chết, Kiên trở thành một nhà văn. Anh chủ ý áp đặt một cốt truyện lên quá
khứ, “nhưng ngòi bút lại chẳng tuân theo... song một cách không thể cưỡng lại,
các trang bản thảo dựng dậy hết cái chết này qua cái chết khác, dần dần đi sâu
mãi vào những cánh rừng nguyên thuỷ của chiến tranh, lặng lẽ nhóm lên mãi cái
lò lửa tàn khốc ấy của kí ức.”<sup>12 </sup>Những luồng hình ảnh quay cuồng từ
cái lò lửa này cho đến khi chúng an định lại gần cuối cuốn tiểu thuyết, để lại
cho anh với hai kí ức chấn thương.<sup>13</sup> Kí ức thứ nhất là số phận cô
Hoa, một cô gái giao liên dẫn đường cho toán người của anh về an toàn ở
Campuchia. Khi lính Mĩ săn đuổi họ, cô ở lại sau để làm mồi nhử, giết một con
chó săn đánh hơi của chúng. Sau khi bắt được cô, bọn Mĩ, cả đen lẫn trắng, thay
phiên nhau cưỡng bức cô. Kiên nhìn thấy từ một khoảng xa, quá sợ hãi để cứu cô.
Việc nhớ lại cảnh ghê tởm này gợi Kiên hồi tưởng một cảnh khác trước đó. Trong
biến cố trước, cậu bé Kiên mười mấy tuổi lên đường vào chiến trường, với cô bạn
gái xinh đẹp là Phương đưa tiễn trên xe lửa. Cậu quá tha thiết với cô đến nỗi
không thể cam tâm làm tình với cô, mặc dù cô nhiều lần mời gọi. Sự tinh khiết
này là một triệu chứng của yếu ớt chứ không phải của sức mạnh, ít nhất theo
cách cậu nhận biết về nam tính của mình. Sự yếu ớt của anh phơi mở cho anh trên
chiếc xe lửa, khi anh không thể che chở cho cô khỏi những người lính đồng bạn
chủ ý cưỡng hiếp tập thể cô. Những năm về sau, “nỗi đau đầu tiên trong đời
lính, hầu như mơ hồ, hầu như không có thật, bám riết lấy Kiên. Chính là từ đấy,
từ lúc bị giằng bật ra khỏi Phương, đời Kiên bắt đầu thực sự đẫm trong máu,
trong thương đau, và trong thất bại.”<sup>14<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Quá
muộn và quá sợ hãi để cứu Phương khỏi những sự cưỡng bức mà cô đã phải chịu đựng,
cậu thiếu niên Kiên hạ sát người đàn ông đầu tiên của mình, một tay lính thuỷ
toan tính là kẻ xếp hàng kế tiếp. Cuối cùng cậu trở thành một kẻ giết người có
khả năng, nhưng dù cái khả năng sát nhân này, cậu cũng sẽ không cứu được Hoa và
không cứu được Phương khỏi “những gì có thể vẫn còn xảy ra ở đó,” bị cưỡng bức
bởi những người đàn ông cũng bị thôi thúc bởi cùng những động lực sát nhân thấy
được nơi Kiên. Nếu cậu buông mình vào việc giết người, thì những người đàn ông
này buông mình vào việc cưỡng bức, ở điểm cực đoan, cái tính dục không thể phân
biệt với cái giết người. Cưỡng bức là chấn thương bị che giấu, sự phơi mở cực đỉnh
huỷ diệt cái hư cấu của phái nam rằng chiến tranh là sự phiêu lưu của một người
lính mà là sự trải nghiệm của một người đàn ông, hay rằng chiến tranh—ở ngoài
kia—có thể tách biệt khỏi cái thế giới dưới mái nhà của gia đình, ở nơi đây.
Phương kêu lên sau vụ cưỡng bức, “Anh không thấy sao? Không phải băng. Có chuyện
gì đâu mà. Không phải bị thương.”<sup>15</sup> Những hình ảnh giao chiến của sự
xâm phạm tính dục ở cuối cuốn tiểu thuyết thiêu đốt cái ngôn ngữ dịu dàng hơn
trước đây trong cuốn tiểu thuyết, khi Kiên nghĩ “nỗi buồn chiến tranh trong
lòng người lính có cái gì tựa như nỗi buồn của tình yêu, như nỗi nhớ nhung quê
nhà, như biển sầu lúc chiều buông trên bến sông bát ngát. Nghĩa là buồn, là nhớ,
là niềm đau êm dịu, có thể làm cho người ta bay bổng lên trong thời gian quá khứ.”<sup>16</sup>
Cuốn tiểu thuyết vạch lại cuộc hành trình này vào quá khứ, nơi những cái trừu
tượng mỏng như tờ của chiến tranh và tình yêu bị đưa vào cái lò nóng bỏng của
kí ức, tàn tro bộc lộ cung cách những lí tưởng sục sôi trong đầu về lãng mạn,
tinh khiết, và ái quốc sa sút hoá thành cưỡng bức, giết chóc, và chấn thương.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhưng
đâu là mối tương quan của những nhân vật được làm cho tròn trịa của hư cấu đáng
nhớ với những nhân vật phẳng dẹt của những nghĩa trang, bảo tàng, và tuyên truyền
của xứ sở? Trong khi những nhân vật tròn trịa đôi khi mang tính phản anh hùng,
và những nhân vật phẳng dẹt thuộc phía của riêng mình thường mang tính anh
hùng, cả hai thực thi nền đạo đức của việc nhớ cái của riêng mình. Bất kể là những
người chúng ta nhớ là thánh thiện hay hoàn toàn quá mang tính con người, sức mạnh
đạo đức của việc nhớ cái của riêng mình củng cố những căn cước được san sẻ về
gia đình, quốc gia, tông giáo, hay chủng tộc. Trong nền đạo đức về việc nhớ cái
của riêng mình, việc nhớ những ai thuộc về phái mình, ngay cả khi họ làm những
điều khủng khiếp, vẫn còn là tốt hơn làm ngơ hoàn toàn về họ. Không gì tồi tệ
hơn việc bị làm ngơ, bôi tẩy, hoặc xoá đi, như những người thua thiệt trong bất
cứ cuộc chiến hoặc tranh chấp nào có thể khẳng định. Trong những cuộc chiến
tranh về kí ức, một chiến thắng có được trong việc đơn giản là được nhớ hoặc có
thể nhớ, thậm chí nếu chính tự thân hoặc phía bên mình tỏ ra bối rối, bị quặn
thắt, thậm chí như quỷ dữ. Phiên bản phản anh hùng của loại đạo đức này cư ngụ
trong cái thế giới mù mờ không rõ trắng đen, nửa sáng nửa tối. Vậy nên, không
ngạc nhiên gì rằng đến kết thúc nhà văn Kiên biến mất khỏi căn hộ và nhập vào
những bóng mờ, chỉ để lại bản thảo của anh. Những lời cuối cùng của cuốn tiểu
thuyết, được cất lên bởi một người không được nêu tên khám phá bản thảo của
Kiên, tưởng nhớ vì sao người chiến binh và nhà văn phải biến mất: “Tôi cảm thấy
ghen tị với niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay về quá khứ của anh. Bởi vì nhờ thế
mà anh vĩnh viễn được sống trong những ngày tháng đau thương nhưng huy hoàng những
ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người, những ngày mà chúng ta biết rõ vì sao
chúng ta cần phải bước vào chiến tranh, chúng ta cần phải chịu đựn tất cả và hi
sinh tất cả. Ngày mà tất cả đều còn rất son trẻ, trong trắng và chân thành.”<sup>17
</sup>Chiến tranh và Đảng Cộng sản có thể bị kết án trong những trang của cuốn
tiểu thuyết, nhưng không phải là những người trẻ tuổi và những người yêu nước
đích thực đã hi sinh thân mình. Vừa là cả hai một người lí tưởng khi nhìn lại
và một kẻ khinh bạt khi nhìn vào hiện tại, Kiên không thích hợp để sống trong một
xã hội hậu chiến chỉ nói về hào quang sáng ngời của chiến tranh. Anh, giống nhiều
người sống sót của cuộc chiến, cả đàn ông và đàn bà, đều cư ngụ trong những đường
biên hoàng hôn của u sầu, mát mát, và đau buồn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Ít
nhất những cựu chiến binh này của cách mạng được xứ sở nhớ đến trong một cung
cách nào đó, dù cho nếu có không đủ đầy. Tương phản lại, những người chiến đấu
cho phía thua trận bị truốc khỏi việc nhớ. Họ có thể được khám phá bằng việc
lái xe từ Nghĩa trang Liệt sĩ Trường sơn và xuôi về nam trên Quốc lộ 1A. Đây là
huyết mạch chính của quốc gia này, một con đường hai làn xe chen chúc, ầm ĩ, và
chậm chạp chạy dọc theo bờ biển và bình nguyên phía trong. Tuyến đường xuyên Việt
nam này cuối cùng chạm tới những vùng ngoại ô Thành phố Hồ Chí Minh, hay cái mà
nhiều người vẫn ưa gọi, vì những lí do phản động, cảm tính, hay đơn giản một
cách trữ tình, là Sài gòn (tự thân là một cái tên của kí ức và lãng quên, được
ban cho một thành phố mà nhân dân Việt nam đã chinh phục trong cuộc nam tiến vĩ
đại của họ, một lịch sử được người Việt nam nhớ đến như một kì công của việc dựng
nước hơn là chủ nghĩa đế quốc đẫm máu). Vượt qua khu công nghệ ở ven Sài gòn
nơi bầu trời luôn luôn là một phiến khói mù, người ta sẽ nhìn thấy, ngay bìa của
xa lộ, một nghĩa trang liệt sĩ nguy nga, một pho tượng cao ngất của một bà mẹ
thương xót những tử sĩ này nhìn đăm đăm xuyên qua xa lộ. Cảnh quan chen chúc của
những nhà máy, những tấm biển, và những căn nhà bên đường mà bà nhìn thấy thì
không có gì đáng kể, trừ khi người ta biết những gì từng ở đó trước đây. Nhiều
năm về trước, trong những năm chiến tranh và trước khi những người chiến thắng
xây dựng nghĩa trang liệt sĩ, có ngồi ở phía bên kia xa lộ một pho tượng khác,
một người lính của Quân lực Việt nam Cộng hoà, trầm ngâm trên một tảng đá khi
anh nhìn xuống đường từ chiều cao khiêm tốn sáu mét của anh.<sup>18 </sup>Đằng
sau anh là nghĩa trang quốc gia mênh mông cho quân đội miền nam này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
những ngày khi người lính tiếc thương còn giám sát đất đai, nó còn là hoang sơ
và dân cư thưa thớt, nghĩa trang và ngôi chùa phía sau anh còn có thể nhìn thấy
được từ đường lộ. Về thời gian và nơi chốn này, phóng viên Michael Herr ghi nhận
rằng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Có một đài tưởng niệm
dành cho những tử sĩ Việt nam, và nó là trong một vài thứ thanh nhã còn lưu lại
trong xứ sở này. Đó là một ngôi chùa khiêm nhường dựng phía trên con lộ và tiếp
cận bằng những bệ than dài gồm những bậc thăng lên thoai thoải. Một ngày chủ nhật,
tôi đã nhìn thấy một chùm mấy viên kĩ sư này phóng xe máy nổ Harley lên các bậc
thang ấy, cười to và hét vang trong ánh mặt trời buổi trưa. Người Việt nam có một
cái tên đặc biệt gọi họ để phân biệt với tất cả những người Mĩ khác; nó có thể
dịch ra đại khái như là ‘Quái thú’ (‘The Terrible One’), mặc dù người ta bảo
tôi rằng điều này không hề thậm chí phảng
phất chuyển tải sự khả ố trong nguyên bản.<sup>19</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Hơn
ba mươi năm sau, cảnh quan đã thay đổi, nhưng sự thái quá nhằm vào nghĩa trang
không hề đổi thay. Người lính tiếc thương, như cái tên anh ta được gọi, đã biến
mất, như các pho tượng có chiều hướng biến đi sau khi chiến tranh kết thúc hay như những chế độ sụp
đổ. Tự thân nghĩa trang không được ghi dấu bằng bất cứ kí hiệu nào và từ xa lộ
nhìn vào không thấy được. Lái xe một trăm mét xuống một đường lượn quanh từ xa
lộ và người ta sẽ nhìn thấy, sau cùng, lối vào nghĩa trang, một cái cổng tưởng
niệm bị phủ kín bằng cành lá xanh tươi, hàng chữ trên những cột trụ phai mờ của
nó tuyên dương nhu cầu về hi sinh và tranh đấu. Các công nhân trong lúc nghỉ
trưa ngồi trên các bậc thang loang lổ rác, hút thuốc lá. Trên chóp cùng các bậc
thang, một người phu khác đánh giấc ngủ trên cái võng treo giữa một cây cột và
khung cửa màu xanh dương nhạt nhoà của ngôi chùa, với các bức tường trắng được
dùng như những trang giấy để người ta viết tên những nét nghệch ngoạc, bên
trong, chùa trống trơn, ngoại trừ một điện thờ qua loa trên một cái bàn gỗ, được
trang hoàng với những bông hoa cắm trong bình và một cái lư để thắp nhang. Trong
lần tôi thăm viếng đầu tiên, một góc của căn phòng bị cháy đen do ngọn lửa của
ai đã đốt một thứ gì đó, một ngọn lửa cho một đêm giá lạnh hay có lẽ đốt vàng
mã cho người chết. Ngoài ra không có gì khác để xem.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nghĩa
trang thực sự nằm xa hơn một vài tẳm mét về hướng tây. Không có bảng hiệu nào
đánh dấu con đường tới nghĩa trang, vốn hoá ra lại đóng cửa nghỉ trưa. Cổng
nghĩa trang có then gài được kéo khép kín, văn phòng trống trơn, và chẳng có chỉ
dấu là khi nào bất kể ai đó sẽ quay lại. Tôi đã du hành từ tầm xa vào một ngày
nóng nực, tôi không kiên nhẫn, và qua cả đời người tôi đã học được những bài học
từ người Việt nam là chớ để cái gì ngáng trở lối đi của mình. Tôi bò phía dưới
cái cổng. Cái nghĩa trang mà tôi tìm ra là một người bà con xấu xí, tả tơi, khép
tín của cái nghĩa trang chào mừng những người chiến thắng phía bên kia xa lộ. Cũng
có những dãy mồ gần như ngang mặt đất, nhưng chúng nằm chẳng được thương yêu,
chẳng được sơn quết, và chẳng được chăm sóc giữa những đồng cỏ xanh không được
cắt tỉa và những bụi cây có bóng rợp. Ngay trung tâm nghĩa trang ngồi chình ình
là lớp vỏ màu xám dở dang của một tháp bia kỉ niệm, trông giống một ống khói
công nghệ. Hầu hết các nấm mồ chẳng hơn là mấy những phiến đá và những tấm bia
bị hờ hững, nhưng có dăm cái mới đây được xây lại. Cấu tạo bằng đá hoa cương và
cẩm thạch, chúng tỏ ra đươc quét tước sạch sẽ và trưng ra những tấm hình chụp mới
của những người cư trú các nấm mồ đó. Nấm mộ bị làm mất tính thiêng liêng đông
hơn rất nhiều so với những cái được chỉnh trang. Ai đó đã phá phách những tấm ảnh
chụp của các người chết trên những nấm mộ bị phạm thiêng này, cào xoá những cặp
mắt và những gương mặt. Tôi không có thì giờ để đếm con số những người chết bị
huỷ mặt. Lo âu về việc đột nhập không phải phép của tôi, tôi quay lại cổng, nơi
tôi thấy mấy nhân viên đã trở lại. Sự có mặt của tôi làm dăm viên chức đi dép
và mặc áo ngắn tay này thấy vui vui, họ ghi chép thông tin về thông hành của
tôi vào một cuốn sổ. Khi năm sau tôi quay trở lại, một cánh cổng bằng kim loại
rắn chắc màu xanh dương trên những bánh lăn đã thay thế cái cổng này bằng then
với lỗ hổng phía bên dưới. Lần này tôi không thể luồn phía dưới. Một tấm bảng mới
tinh gắn gần cái cổng tuyên dương đây là Nghĩa trang Nhân dân bình an, vốn
không phải là cái tên nó mang trong suốt cuộc chiến, Nghĩa trang Quốc dân Quân
lực Cộng hoà Việt nam. Một lần nữa tôi lại trình giấy thông hành, và lần này một
người trong bang nhân viên theo sau tôi khi tôi đi từ nấm mộ này sang nấm mộ
khác, nổ bình bịch trên chiếc xe gắn máy của anh ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
tấm bia tàn phế này và nghĩa trang bị làm ngơ này gợi lên trong tôi cũng niềm
xúc cảm mà đôi khi tôi cảm thấy trong những thư viện của những năm đã qua, gặp
những cuốn sách mà thẻ đăng xuất ghi lại những lần hội ngộ cuối với những người
đọc từ những thập niên trước. Người ta bị lãng quên và những cuốn sách bị lãng
quên phả ra cùng nỗi u sầu, bởi những cuốn sách nữa, cũng sống và chết. Bảo Ninh
viết về cung cách cuốn tiểu thuyết của Kiên có sự tự chủ của riêng nó, cung
cách nó “tác phẩm tự nó cấu trúc nên thời gian của nó, tự định hướng, chọn luồng
và tự chọn lấy một bến bờ.”<sup>20</sup> Cái làm thuyên giảm nỗi u sầu trong cả
hai thứ <i>Nỗi buồn chiến tranh</i> và nghĩa
trang Biên hoà này là cái cảm thức rằng cả hai thứ những cuốn sách và những người
chết đều sống trong cung cách riêng của họ. “Còn Kiên anh chỉ là người viết; bền
bỉ và lặng lẽ hoà nhập thân phận mình vào cộng đồng số phận các nhân vật. Nói
chung anh hết sức thụ động, hầu như trở thành bất khả tri trước các trang viết
của chính mình. Mạch truyện nó thế nào thì buông theo như thế, anh như hoàn
toàn cam chịu cái lô gic bí ẩn của trí nhớ và trí tưởng tượng.”<sup>21</sup>
Sau khi tiểu thuyết gia biến mất, cuốn sách của anh vẫn còn. Trong trường hợp
nghĩa trang, những người đã chết quá nguy hiểm để không được canh giữ, nhưng
cũng quá nguy hiểm để bị ũi san bằng, hay ít nhất hoàn toàn. Họ vẫn là một nguồn
năng quý giá, bởi nhà nước có thể một ngày kia dùng họ để hoà giải với những
người lưu vong bại trận của xứ sở.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Họ,
cũng, đòi hỏi phần san sẻ của họ về kí ức. Họ đã tạo những kế hoạch cho việc
canh tân nghĩa trang này và trưng ra những kế hoạch ấy trong viện bảo tàng duy
nhất kỉ niệm những trải nghiệm của họ, là viện Bảo tàng của Thuyền nhân và Việt
nam Cộng hoà (the Museum of the Boat People and the Repulic of Vietnam). Nó đứng
trong Công viên Lịch sử (the History Park) của San Jose, tiểu bang California, thành
phố ở đó tôi được nuôi lớn và là nơi cư trú của một cộng đồng người Việt nam
đông đúc thứ nhì bên ngoài Việt nam. Một toà nhà kiểu thời nữ hoàng Victoria gồm
hai tầng lầu, nhỏ nhắn, được gọi là Bảo tàng Việt (the Viet Museum), là một ẩn
dụ phù hợp cho kí ức lưu vong, chất chứa những trưng bày có tính tài tử và những
di tích lịch sử được giữ trong nhà của một ai đó khác. Giờ giấc của nơi này rất
không đều đặn đến nỗi hai lần đầu tôi viếng thăm các cửa đều khoá kín. Tôi dòm
qua các cửa sổ thấy những hình nhân mặc đồng phục Cộng hoà và một điêu khắc đồng
đen của một người lính miền nam hơi lớn hơn kích thước trong đời sống, tất cả đều
cư ngụ trong cái từng là một cửa tiệm. Đến lần thứ ba tôi viếng thăm, bảo tàng
mở cửa, do một cặp vợ chồng quản thủ điều hành. Phong thái trong vài căn buồng,
được biểu hiện trong những phụ đề và tự sự, là một phong thái về kí ức u buồn
và tiếc thương cho những tử sĩ, những người anh hùng bị lãng quên, và cái tôi
nghĩ về như là những người tị nạn đại dương, một từ ngữ góp phần cao quý hơn
cho những đau khổ và sự anh hùng của những người mà báo chí phương Tây gọi là “boat
people” (thuyền nhân). Người lính kia không ở trong một tư thế chiến đấu. Thay
vì thế, anh quỳ gối trước nấm mồ của một chiến hữu, trong khi gần đó có một cảnh
trí thu nhỏ phô bày một kiểu mẫu về một nghĩa trang quốc gia, hết sức được chăm
sóc và thanh tươi nếu nhà nước thắng trận kia cho phép. Cho đến cái khoảnh khắc
hoà giải đó, nhà nước và đảng vẫn sẽ loại trừ những người lưu vong và những tử
sĩ của họ khỏi kí ức, bởi vì thành phần của nền đạo đức về việc nhớ cái riêng của
mình là sự loại trừ và lãng quên về người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhưng
sự lãng quên này cũng sinh ra sự nhớ (đôi khi được nghĩ như là sự ám ảnh). Điều
này đặc biệt là trường hợp không phải là tình cờ mà là cố ý, mang tính chiến lược,
thậm chí ác ý—nói cách khác, phá huỷ việc nhớ. Như vậy, trong hậu kì bất cứ cuộc
chiến tranh hay tranh chấp nào, những người bị đánh bại và bị huỷ trí nhớ sẽ
không thể tránh được tìm cách nhớ lại chính họ, mặc dù không phải như những người
khác. Vậy là những người tị nạn từ cái xứ sở này và từ cuộc chiến tranh này
cũng dấn vào một nền đạo đức về việc nhớ những cái của riêng mình, khi biết rằng
xứ sở gốc của họ đã xoá đi hoặc đàn áp sự hiện diện của họ. Công cuộc vĩ đại nhất
về kí ức tập thể những người thua trận này đã sáng tạo ra không phải là một bảo
tàng hay một đài tưởng niệm hay một tác phẩm hư cấu mà là thay vì thế cái quần
đảo gồm những cộng đồng hải ngoại của họ, trong đó cộng đồng đông đúc nhất và nổi
tiếng nhất là Sài gòn Nhỏ (Little Saigon) ở Hạt Cam (Orange County) thuộc tiểu
bang California ở Hoa kì. Sài gòn Nhỏ và những cộng đồng tương tự khắp thế giới
là “những dự án chiến lược” như nhà nghiên cứu nữ Karin Aguilar-San Juan gọi
chúng.<sup>22</sup> Những cư dân của Sài gòn Nhỏ coi đó là hiện thân của “Giấc
mơ Mĩ trong người Việt nam” nơi chủ nghĩa tư bản và sự chọn lựa tự do của chị.<sup>23</sup>
Đại lộ Bonsa trong khu Sài gòn Nhỏ là thông lộ nổi tiếng nhất trong cõi phân
tán của người tị nạn Việt nam, với bảy làn xe chạy phóng khoáng hơn là Quốc lộ
1A ở trong nước Việt nam, và hai bên lề đường dễ sử dụng hơn bất cứ lề đường
nào trong xứ sở gốc gác của họ, những tiệm ăn ở đó sạch hơn và thường khi cống
hiến những thức ăn quê hương tốt hơn là thứ có thể tìm được ở quê nhà. Trong
hơn một thập niên sau khi chiến tranh kết thúc, có thể là hai thập niên, khi miền
đất quê hương khốn khó vì những chính sách kinh tế theo đường lối tập thể thất
bại, sự lạm phát nổ bùng, sự chia khẩu phần các nhu yếu phẩm, và việc cấm vận của
Hoa kì vốn là thành phần của một cuộc “chiến tranh Hoa kì lên Việt nam” tiếp diễn,
những khu bách hoá của Sài gòn Nhỏ huy hoàng hơn và công nghệ giải trí của nó sống
động hơn là thứ ở quê nhà.<sup>24</sup> Sài gòn Nhỏ là một sự đắc thắng của chủ
nghĩa tư bản và là một sự phản bác chống lại chủ nghĩa cộng sản, và trong đường
lối này nó đã làm tròn vai trò như cái ấp chiến lược tối hậu, muộn màng hơn rất
nhiều trước đây đã được chính phủ miền nam và các cố vấn Hoa kì của nó mong ước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chương
trình ấp chiến lược nguyên thuỷ được thiết kế để thuyết phục giới nông dân rằng
những quyền lợi tốt đẹp nhất của họ nằm cùng với chính phủ miền nam và những
người Hoa kì, cưỡng ép nông dân vào trong những khu doanh trại được tăng cường
để cô lập quân du kích khỏi sự ủng hộ của nông dân. Trong thực hành, quân du
kích thâm nhập vào các ấp này, trong khi những người dân cư trú oán hận chính
phủ vì cưỡng bách di tản họ khỏi đồng ruộng và những ngôi nhà tổ tiên của họ.
Trong lúc những ấp chiến lược là những công cụ thô sơ, cùn nhụt, thì Sài gòn Nhỏ
là một thí dụ về chủ nghĩa tư bản và nền dân chủ của Hoa kì vận hành ở một bình
diện tinh tế của quyền lực mềm. Nếu Thành phố Hồ Chí Minh bây giờ là một nơi chốn
để sống tốt hơn so với Sài gòn nhỏ đối với nhiều người trong số những ai có đặc
quyền, đó là vì Đảng Cộng sản áp dụng những lối thực hành của chủ nghĩa tư bản
và hệ ý thức tiêu dùng của Sài gòn Nhỏ. Như ấp chiến lược, Sài gòn Nhỏ bao năm
vẫy gọi với người dân ở quê nhà đi sang Hoa kì, như những người tị nạn vượt biển,
như những người Mĩ gốc châu Á, như những người sống sót từ các trại cải tạo,
như những thành phần gia đình đoàn tụ qua chính sách nhập cư, như những người
phối ngẫu của các công dân Hoa kì. Tất cả đã bị gạt sang bên lề hoặc bị trừng
phạt ở quê nhà dưới sự cai trị của cộng sản và chọn cách đào thoát hay di cư tới
một vùng đất hứa hẹn giàu sang và hội nhập. Nhưng Sài gòn Nhỏ như ấp chiến lược
không chỉ là bất động sản vật thể. Nó còn là bất động sản của trí nhớ, vì chiếu
theo những hạn từ không chính thức của thoả ước Hoa kì, những đám dân thiểu số
càng thu thập được nhiều tài sản hơn, càng mua được nhiều sở hữu hơn, càng tích
luỹ được nhiều thế lực hơn, và họ càng trở nên sáng giá, thì những người Mĩ
khác sẽ càng nhìn nhận và nhớ đến họ một cách tích cực hơn. Sự thuộc về sẽ thế
chỗ cho sự mong mỏi; sự là thành viên sẽ bù đắp cho việc không được nhớ tới. Sự
là thành viên trong cái thân thể chính trị của Hoa kì này có thể khiến khả dĩ
không chỉ bằng sự thành công về kinh tế, mà còn qua việc đạt thắng lợi những
quyền về chính trị và văn hoá của sự tự đại diện bị khước từ đối với những người
lưu vong và tị nạn khi họ còn sống dưới chế độ cộng sản. Kí ức và sự tự đại diện
như thế là không thể tách rời, bởi những ai đại diện cho chính họ cũng đang nói
lên điều này: hãy nhớ đến chúng tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Người
Việt nam ở Hoa kì thông hiểu rằng sức mạnh và lợi lạc tới trong sự tập trung
thành. Do vậy, giống như những người mới tới khác, họ hội tụ nhau lại một cách
tự vệ trong những khu lõm sắc tộc, ngoại ô thứ cấp, và ấp chiến lược, những cảnh
quan hiện xuất ấy của giấc mơ Mĩ phân biệt với những cấm khu như ghetto của người
Do thái, biệt khu như barrio của người nói tiếng Tây ban nha, và khu bảo tồn
dành cho người da đỏ của ác mộng Hoa kì. Khu lõm, ngoại ô, ấp, cấm khu/ ghetto,
biệt khu/ barrio và khu bảo tồn/ reservation là những thí dụ về những <i>địa chỉ của kí ức</i> (<i>lieux de memoire</i>), trong thời hiện đại đã thế chỗ cho lịch sử, hay
như nhà nghiên cứu Pierr nói thế.<sup>24 </sup>Xã hội Hoa kì sáng tạo ra những <i>địa chỉ của kí ức</i> đặc thù này qua những
thế kỉ của chiến trận, bóc lột, chiếm hữu, và kì thị, những lối thực hành bảo
cho cư dân của những nơi chốn này phải nhớ đến vị trí của họ. Những cư dân này
cũng tự bảo là phải nhớ vị trí của mình. Họ thông hiểu rằng nếu họ muốn có bất
cứ hi vọng nào về việc được người Mĩ nhớ tới, thì họ phải tự nhớ đến mình trước
đã. Đối với người tị nạn Việt nam, cái kỉ niệm quan trọng nhất là ngày 30 tháng
Tư, ngày tháng Sài gòn thất thủ, mà họ gọi là tháng Tư Đen (mặc dù màu sắc của
tang tóc trong xã hội Việt nam là màu trắng, nhưng gọi ngày này là tháng Tư Trắng
ắt hẳn làm phật lòng, hay ít nhất làm hoang mang, những người Mĩ da trắng, mà
xung quanh họ người Việt nam ở Hoa kì thường giữ lối cư xử tốt đẹp nhất, ít nhất
là lễ độ và thường ra là ưu ái). Vào tháng Tư Đen, hàng trăm cựu chiến binh của
quân lực Việt nam Cộng hoà tụ tập ở đài tưởng niệm Chiến tranh Việt nam toạ lạc
trong Công viên Tự do (Freedom Park) trên Xa lộ Toàn Hoa kì (All American Way) ở
Garden Grove thuộc Hạt Orange County. Một đài tưởng niệm lưu động trưng bày những
ảnh chụp về những tàn ác của cộng sản và những thuyền nhân rách rưới. Các vòng
hoa tưởng niệm trang trí một điện thờ vinh danh những tử sĩ. Các nhà hoạt động
chính trị địa phương và những cựu tướng lãnh và đề đốc hải quân đọc những bài
diễn văn, một người trong số đó, trong buổi lễ hiến dâng đài tưởng niệm vào năm
2003, tuyên bố việc xâm lăng Iraq là một sự mở rộng của Chiến tranh Việt nam. Một
lần nữa, Hoa kì lại đang bảo vệ tự do, một tuyên xưng chẳng có ai bất đồng ý kiến.
Những bản quốc ca của cả Hoa kì và Việt nam cộng hoà được tấu lên khi những vệ
binh danh dự diễu hành với những lá cờ của cả hai đất nước, diễu hành trước những
cựu chiến binh tự biểu dương trong những sự tái tạo về đồng phục xưa của họ.
Các cựu chiến binh này là những công dân cao niên, số người ủng hộ họ lên đến
vài ngàn ở buổi lễ hiến dâng và vài trăm trong những năm tiếp theo. Sự biểu
dương của họ là một sự biểu dương hung bạo về lòng ái quốc, vừa hoành tráng
nhưng cũng đồng thời nhỏ bé, vô tình phơi bày cái nhà văn Vladimir Nabokov gọi
là “sự thê lương và huy hoàng của lưu vong.”<sup>26<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sự
thê lương và huy hoàng khởi lên từ cung cách sự mất mát đã châm chích những cuộc
lưu vong và những dòng giống tương quan của những người tị nạn, những người nhập
cư, và những người thiểu số. Họ đã mất đi những xứ sở cội nguồn của họ, hoặc do
chọn lựa hay do hoàn cảnh và những người chủ nhà của họ thường xem họ như tha
nhân. Cái cảm thức này về mất mát và xa lạ làm khúc xạ những kí ức của họ một
cách khác biệt với những kí ức của những đa số. Đối với những đa số, đạo đức về
việc nhớ cái của riêng mình có thể đi từ tính anh hùng đến phản anh hùng. Quyền
lực và đặc quyền là đa số thông thường cung ứng đủ an toàn để cho phép tính phản
anh hùng, mặc dù điều này không phải luôn luôn là trường hợp, như trong những
xã hội chuyên chế nơi sự nắm giữ gần như toàn diện về quyền lực của nhà nước một
cách nghịch lí lại sản sinh một sự bất an lớn về quyền lực. Trong một cung cách
liên quan, đối với những ai tự coi mình như là bị gạt sang bên lề, bị thống trị,
bị loại trừ, bị bóc lột, hay bị áp bức, tính phản anh hùng phải có một thời
gian để phát triển. Điều này là bởi vì những dân chúng yếu hơn khó có thể chịu
được việc tỏ ra dường như ít quyền lực hơn đối với những người có quyền lực.
Như thế đạo đức của việc nhớ cái của riêng mình như được thực hành bởi những
người kém quyền lực thông thường được thực hiện trước tiên trong kiểu thức anh
hùng. Sự mong mỏi của họ về quá khứ của mình là điều nhà nữ nghiên cứu Svetlana
Boym gọi là “sự hoài hương phục hồi” (“restorative nostagia”), tức là cái mong
muốn tái tạo, toàn bộ những gì từng hiện hữu.<sup>27</sup> Chỉ về sau này khi
những người kém quyền lực cảm thấy an ninh hơn trong cái xứ sở trú ngụ của họ,
hoặc sau khi họ đã xả bỏ những hứa hẹn của đất khách, thì kiểu thức phản anh
hùng mới nở rộ trong những câu chuyện về tính khiếm khuyết hoặc tính không thể
đồng hoá về mặt văn hoá. Kiểu thức phản anh hùng phần lớn chưa thể phát triển
giữa những người Việt nam ở Hoa kì, với một trong những ngoại lệ lồ lộ nhất là
nhà văn Đinh Linh, về những lố lăng của anh tôi sẽ nói thêm về sau này. Cách
khác, nghệ thuật, văn học và điện ảnh của người Hoa kì gốc Việt nam, trong khi
thường miêu tả những khốn khó của cuộc sống tị nạn và cái quá khứ ám ảnh, tuy vậy
ưa thích cái đẹp hơn là cái lố lăng và cái anh hùng hơn là cái phản anh hùng. Một
cách tập thể văn hoắ Hoa kì gốc Việt, dù tốt hay xấu, đặt trước nền tảng là
tính thích nghi của người Việt nam và sự hứa hẹn của giấc mộng Hoa kì, dù rằng
phần nào với mức độ nước đôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đối
với những người Việt nam lưu vong này ở Hoa kì là với nhiều con cháu của họ, việc
nhớ lại cái của riêng mình xảy ra trong tương quan với, và thường khi đối chọi
lại, những dự án quốc gia về việc nhớ cái của riêng mình ở Việt nam và Hoa kì.
Những dự án này thường khi không biết tới những người Việt nam lưu vong và khi
chúng để ý đến họ, thông thường lại đặt họ và nói những hạn từ kém tính anh
hùng. Vậy nên người Hoa kì gốc Việt, đối với bây giờ, khăng khăng về kiểu thức
anh hùng trong việc nhớ lại tự thân. Bởi những người anh hùng nhất là những người
đã chết, có lẽ đường lối biểu tượng nhất mà những cách thực hành đạo đức này về
việc nhớ có thể hoà giải là trên những thân thể của những người chết. Nhưng nay
ở Hoa kì theo chủ nghĩa đa nguyên, những người yếu và những người bị đánh bại
thấy tự thân họ bị bác bỏ. Những cựu chiến binh Hoa kì đã từ khước sự yêu cầu của
cựu chiến binh Việt nam được gộp vào trong những đài tưởng niệm chiến tranh ở
những nơi chẳng hạn như Kansas Can City, và không có sự nhắc nhở nào về cựu chiến
binh Việt nam tồn tại trong đài tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam (the Vietnam
Veterans Memorial) ở thủ đô Washington, biệt khu Colombia.<sup>28</sup> Nghĩa
trang quốc gia Atlington (Arlington National Cemetery) được cho là hẳn cũng xua
đi những cựu chiến binh này nếu họ có hỏi xin được chôn ở đó. Nói cho cùng đây
là điều đã xảy ra cho một đồng minh khác của Hoa kì, Tướng Vang Pao, thủ lãnh của
các chiến binh sắc tộc Hmong đã chiến đấu cho Cơ quan Tình báo Trung ương CIA ở
Lào trong suốt cái gọi là Chiến tranh Bí mật (dĩ nhiên, nó không là bí mật đối
với những người Hmong chiến đấu trong đó, hệt như cuộc Chiến tranh Lạnh không hề
là lạnh đối với những người châu Á đã giết và chết vì nó). Đủ tốt để chết cho những quyền lợi của Hoa kì
trong những con số lớn lao, đủ tốt để mất quê hương cho những kẻ thù của Hoa
kì, những người chiến binh Hmong này không đủ tốt để được chôn bên cạnh những
chiến binh Hoa kì. Những cái chết của họ, lại nữa, sẽ vẫn là bí mật đối với những
công dân Hoa kì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Vậy
là, về nhà. Điều ấy ắt là thông điệp mà các xứ sở nguồn gốc gửi cho những người
dân lưu vong của họ trong tương lai, qua cái lề lối mà những xứ sở này đối xử với
người chết. Ở nghĩa trang Biên hoà, người chết nằm sẵn sàng để được triệu tập một
lần nữa để phục vụ cho lí tưởng quốc gia dân tộc, lần này về sự hoà giải. Trong
khi đó, ở tỉnh Quảng trị, những nỗ lực cam go để khai quật những quả bom, quả
mìn, và viên đạn còn đang ngủ yên cũng đã phơi ra những bộ xương của người chết
từ cả hai phía. Trong một cánh đồng ánh mặt trời làm đất khô quánh, một đội đi
tìm mìn đã lục soát từng thước lại từng thước để khui ra thứ quân cụ này cũng
đã phanh phui được hài cốt của năm hay sáu người lính miền nam. Họ được chôn
trong một nghĩa trang địa phương. Không xa cho lắm, ở thị trấn Đông hà, gần đây
cũng tìm được hài cốt của hai người lính miền bắc. Người hướng dẫn cho tôi từ tổ
chức dò mìn bảo tôi rằng việc hoà giải dân tộc có nghĩa là chúng ta không nên
phân biệt giữa những người chết thuộc miền bắc và những người chết thuộc miền
nam. Anh nói không hề chua chát hay u sầu, mặc dù người Pháp đã giết ông nội của
anh và người Mĩ đã giết ông ngoại của anh. Mang mắt kiếng và mặc quần bò cùng
cái áo thun ba lỗ, người hướng dẫn của tôi trông chẳng khác nào bất cứ người Việt
nam nào từ hải ngoại về thăm quê nhà. Nhưng đồng bào của tôi người Hoa kì gốc
Việt chua chát, nhớ lại những mất mát và những người chết của riêng họ, có thể
không sẵn sàng đến thế để đưa mình san sẻ cái tình tự này của anh. Khó cho họ
khi những câu chuyện như câu chuyện này, được người tị nạn Nguyễn Trọng Hiền nhớ
lại, can thiệp vào:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Khi [em trai tôi] chết
năm 1974, nó mới chỉ 22 tuổi. Năm năm sau cái chết của em tôi, người cộng sản
cày xới những nghĩa trang của những người lính miền nam, nơi em tôi được chôn,
để xây dựng một trung tâm huấn luyện quân sự. Mẹ tôi quyết định cho đào thi thể
của em lên và dời đi. Mấy ngày kế sau, cha mẹ tôi, người chú, mấy đứa em họ và
tôi tới để dời thi thể. Khi lần đầu tiên tôi nhìn vào thi thể của em, tôi sững
sờ và kinh hãi khi thấy rằng em nhìn như thể chỉ đang nằm ngủ. Thân thể em được
gói bên trong một cái túi mủ, và chiếc áo quan được thửa đặc biệt cho nước
không len ngấm vào được. Gia đình tôi lấy thi hài của em và gỡ tất cả da thịt để
chỉ còn lại là hài cốt. Lớp da bong ra như thể một cái bao tay. Hài cốt được rửa
sạch và đặt vào một cái hộp nhỏ hơn.<sup>29</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Lòng
bao dung tới dễ dàng hơn khi người ta đã chiến thắng, và những kẻ chiến thắng
thấy quyền lợi tốt đẹp nhất của họ là rộng lượng với những người bại trận. Tôi
không nhắc nhở điều này với người hướng dẫn của tôi khi chúng tôi ngắm những
người đàn ông mặc áo kaki thăm dò mặt đất, việc làm của họ chậm chạp và nóng nực.
Tôi nghĩ rằng cả hai chúng tôi đều nhận thức rằng những kẻ sống sót không dễ
cho lắm để quên đi lịch sử. Những gì đã từng một lần xảy ra ở đây có thể vẫn
đang xảy ra cho nhiều người, quá khứ cũng bộc phá như bất cứ tàn tích nào được
chôn vùi trong mảnh đất này.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection8">
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: -2.25pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">2<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">Về sự tưởng nhớ người khác<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">MỘT BỨC TƯỜNG ĐEN DỰNG
ĐỨNG ở thủ đô của Hoa kì, chôn chân vào lòng đất. Trên bề mặt của tường này có
khắc tên của trên 58.000 người Hoa kì đã chiến đấu và chết trong cuộc chiến. Đối
với nhiều người tới thăm, uy lực của bức tường khởi lên từ những cái tên này của
người chết, gợi lại những câu này trong kinh thánh: “Trong số họ, có những người
để lưu lại một cái tên, để cho những ngợi khen về họ có thể được tán tụng. Và
có một số người, không còn lưu niệm gì; những kẻ hư mất, như thể vốn chưa hề có
và trở thành như thể họ chưa bao giờ được sinh ra, và cả những con cái sau họ.”<sup>1</sup>
Bức tường đen cứu khỏi sự lãng quên tên của những người lính đã bị quên đi kia
hay ít nhất không được những người đồng bào Hoa kì của họ biết đến trong một
khoảng thời gian. Dù cho những người phê bình bức tường miệt thị thẩm mĩ của nó,
mà họ nhìn như thể gợi lên màu tối đen của nhục nhã, nhiều người xem nó như đài
tưởng niệm quyền uy nhất của Hoa kì.<sup>2</sup> Do kiến trúc sư Maya Lin thiết
kế, bức tường là địa chỉ về địa lí của kí ức cưỡng chế và lệ thuộc vào trò chơi
chữ thị giác của nó: cái nhìn của kí ức. Nhiều vật được nhìn ở địa chỉ này, với
ba thứ quan trọng nhất là những cái tên của người chết, sự hiện diện của những
người khác, và sự phản ánh của tự thân như khách viếng thăm trong tấm gương đen
của bức tường. Những cái tên lên tiếng gọi các khách viếng thăm, vốn tự thân
như những người hành hương hay những người tiếc thương thăm hỏi những cái tên
này và đôi khi kêu gọi họ ra. Địa chỉ này, những cái tên này, và những người viếng
thăm này tạo nên một tập hợp, một trải nghiệm cộng thông về kí ức hiển hiện và
đôi khi nghe được thành tiếng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Vốn
cho là bức tường đen đã đóng một vai trò quan trọng trong cách Hoa kì nhớ đến
những tử sĩ chiến tranh của mình, hẳn dễ lầm bức tường đen và sự tiếc thương nó
chiêu niệm như một biểu lộ thuần tuý về đạo đức của việc nhớ cái riêng của mình.
Bức tường là vật trung tâm và biểu tượng của một nỗ lực Hoa kì thuần khiết từ
thập niên 1980 tới hiện tại để nhớ đến những tử sĩ Hoa kì, một chiến trận như một
phản ứng với cuộc nội chiến trong linh hồn của người Hoa kì vốn là sự trải nghiệm
của Hoa kì về cuộc chiến, cuộc chiến mang tính phân chia nhất kể từ cuộc Nội
chiến thực sự [1861–1865]. Sự phân chia này đóng góp vào sự suy thoái trong niềm
tôn kính về quân sự Hoa kì và những người lính của nó. Nhiều người coi những
người lính này như những kẻ thất bại chiến đấu trong một cuộc chiến tranh bẩn
thỉu đã lấy đi sinh mạng của những người vô tội, dân sự, và những chiến sĩ cho
tự do, và nó vẫn là như thế suốt thập niên 1970 cuộc chiến đã là đề tài khó
khăn cho nhiều người nói đến, gồm cả các cựu chiến binh.<sup>3</sup> Một số
trong những cựu chiến binh này, có lẽ lấy cảm hứng do những phong trào tranh đấu
cho dân quyền và lên tiếng chống đối chiến tranh, quyết định rằng bản thân họ,
nữa, cũng nên cất tiếng cho tự thân và đòi hỏi sự nhìn nhận. Họ cầm đầu chiến dịch
tạo ra Đài tưởng niệm Cựu chiến binh Việt nam, với ý hướng là khích lệ người
Hoa kì nhớ lại những người lính này như một số của chính họ, hơn là những kẻ
khác chỉ khơi dậy ô nhục và tủi hổ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"> Những thể thức giải phẫu đa dạng về kí ức đã chữa
lành cho thanh danh bị thương tổn của người lính Hoa kì. Bức tường đen là cái
biểu tượng nhất—một vết cắt và một vết thương trong lòng đất, nhưng cũng là một
cái sẹo và một hàn gắn. Các chính khách và các tổng thống đã viếng thăm bức tường
và ca ngợi những người lính này. Các nhà làm phim và các nhà tiểu thuyết đã
đánh đi đánh lại cuộc chiến trong điện ảnh và văn học, cho những người lính này
đóng vai những nhân vật chính.<sup>4</sup> Dù cho những người lính xuất hiện
như các anh hùng hay phản anh hùng, như trường hợp thường xảy ra, họ đòi hỏi đồng
cảm và thông cảm cho những đức tính và những thất bại của họ. Sự dâng trào về
thương cảm đối với người lính Mĩ trong công chúng Hoa kì giúp phần tạo ra một sự
tái trào dâng về tình tự ái quốc, cung cấp chứng cớ chắc nịch về cung cách các
nghệ thuật của kí ức được hình thành bởi thế giới và trở lại định hình nó. Tình
tự ái quốc này đã từng là nên tảng cho thế đứng ngày càng là võ sĩ của Hoa kì kể
từ thập niên 1980, khi nó bắt đầu trắc nghiệm quân đội toàn tình nguyện, xét lại
với những cuộc phiêu lưu nhỏ ở Grenada và Panama. Nhưng kết quả sơ kì chống lại
những đối thủ quân số ít hơn rất nhiều là tốt đẹp, và công chúng Hoa kì không gạt
bỏ những nỗ lực này. Như vậy khuyến khích Hoa kì quật lại những lực lượng của
Saddam Hussein ở Kuwait. Cuộc Chiến tranh vùng Vịnh này là một sự áp dụng những
bài học mà một số người Hoa kì học được từ cuộc chiến sớm hơn: tránh tranh chấp
du kích và việc lập quốc; làm tinh xảo lại ưu thế kĩ thuật học của Hoa kì; và
áp dụng sức mạnh lấn lướt trong những trận đánh quy ước trên đất, trên biển, và
trên không. Với những lực lượng của Saddam Hussein tháo chạy một cách ngoạn mục,
Tổng thống George H. W. Bush có thể tuyên dương: “Nhờ Thượng đế, chúng ta đã đá
văng cái hội chứng Việt nam một lần và mãi mãi.”<sup>5</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Các
vị tổng thống và các vị học giả thông hiểu “hội chứng Việt nam” như là nỗi sợ
hãi về thất bại và sự ghê tởm luân lí đối với chiến tranh đã nhũng nhiễu người
Mĩ kể từ việc thua trận ở Việt nam. Người lính Hoa kì bị làm cho xấu hổ và
phong trào phản chiến là triệu chứng của cái hội chứng này. Cả hai triệu chứng
đó phải được điều trị trong những thao tác hậu chiến về kí ức, nơi những sự vắng
mặt trở thành cũng mang tính tố giác như những sự có mặt. Có mặt trong bức tường
đen là những người lính Mĩ được cứu chụp. Vắng mặt khỏi đài tưởng niệm là những
thương vong dễ dàng hơn để quên đi, những cựu chiến binh chịu khổ nạn từ chứng
thương, hay hiện không nhà, hay đã tự sát, như nhà nữ phê bình sắc xảo bậc nhất
của đài tưởng niệm, là Marita Sturken nhận xét. Tính gộp lại, những người chết
và những người bị thương hậu chiến vượt xa rất nhiều con số những cái chết thời
chiến, nhưng quốc gia này, giống như các quốc gia khác có sự khó khăn về việc
thừa nhận họ và những đau bện của họ. Các quốc gia ưa thích là những cuộc chiến
tranh chấm dứt mau lẹ, những vết thương đã được đốt trong kí ức qua “câu chuyện
chiến tranh” được thông hiểu một cách quy ước hơn là vẫn bỏ ngỏ và lây nhiễm. Một
phiên bản của câu chuyện chiến tranh được chụp bắt trong một khẩu hiệu hậu chiến
thuận tai vốn hẳn có thể được viết ra bởi một hãng quảng cáo: Chống đối Chiến
tranh nhưng Ủng hộ Binh sĩ (Oppose the War but Support the Troops). Như sử gia
Christian Appy ghi nhận, khẩu hiệu này “thường được sử dụng như một khúc gậy để
làm tịt ngòi sự li khai phản chiến.”<sup>6</sup> Khẩu hiệu này mặc nhiên khơi dậy
kí ức trong số nhiều người Mĩ rằng họ đã không ủng hộ những binh sĩ của họ
trong suốt cuộc chiến ở Việt nam và bây giờ kêu gọi họ để ủng hộ binh sĩ đang
chiến đấu trong những cuộc chiến tranh hiện hành. Khi làm như thế, khẩu hiệu
này cũng trấn áp những câu hỏi gây phiền nhiễu. Có lẽ một người có thể ủng hộ
binh sĩ nếu người ấy chỉ chống chiến tranh trên những đề xuất về chính sách ngoại
giao, nếu người ấy đơn giản chỉ không đồng ý với sự chi tiêu của ngân khố Hoa
kì cho chủ nghĩa phiêu lưu về quân sự. Nhưng nếu một người chống đối chiến
tranh vì nó giết hại những người vô tội, vậy thì làm sao người ấy có thể ủng hộ
binh sĩ là những kẻ giáng xuống tổn hại? Chẳng lẽ họ không gánh trách nhiệm
luân lí về việc giết hại? Có thể nào họ lại không gánh ít nhiều trách nhiệm về
chính trị cho một cuộc chiến tranh mà họ mặc nhiên ủng hộ qua những lá phiếu,
những thái độ, và những hành động của họ? Câu hỏi về trách nhiệm là đặc thù cấp
bách cho một đạo quân toàn là tình nguyện đối lại với một đạo quân với nhiều
người đi nghĩa vụ quân sự, như trong trường hợp ở Việt nam. Martin Luther King
Jr. phán đoán đạo quân nghĩa vụ này, với những binh sĩ đa phức về chủng tộc,
như là một đạo quân “cư xử trong sự đoàn kết tàn bạo” chống lại người Việt nam.
Chẳng lẽ một đạo quân tình nguyện lại không càng lại bị mắc vào trong một phán
đoán như thế?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Cái
sự từ chối của khẩu hiệu kia về việc phán đoán binh sĩ cũng ngầm chứa một sự từ
chối phán đoán những người dân sự. Cái nằm sau khẩu hiệu đó không chỉ là sự ủng
hộ cho các binh sĩ mà còn là sự xoá tội cho luôn cả những người dân sự thốt ra
khẩu hiệu ấy. Nếu đôi bàn tay của các binh sĩ là sạch, thì đôi bàn tay của những
người dân sự này cũng thế. Còn về phần những tử sĩ Mĩ, rốt ráo họ đã không chết
vô duyên. Khẩu hiệu này đã làm khởi dậy trí nhớ về họ, chứng tỏ một lần nữa rằng
những kí ức của người sống sáng nên về người chết—và tự thân những người chết
là những nguồn năng chiến lược trong những chiến dịch của những cuộc chiến
tranh tương lai. Từng có một khi người chết dường như gào lên chống chiến tranh,
nhưng bây giờ, hệt như có lí, người chết dường như kêu gào ủng hộ binh sĩ của
chúng ta hiện đang tham gia cuộc chiến tranh mới. Ít nhất đây là điều những người
sống nói, và chính điều những người sống nói mới thực sự đáng kể. Như nhà
nghiên cứu Jan Assman viết, “nếu ‘Chúng ta Là Những gì Chúng ta Nhớ,’ sự thật của
kí ức nằm trong cái căn cước mà nó định hình.... Nếu ‘Chúng ta Là Những gì
Chúng ta Nhớ,’ chúng ta là những câu chuyện mà chúng ta có thể kể về tự thân.”<sup>7</sup>
Câu chuyện về sự ủng hộ binh sĩ khẳng định một cái căn cước Hoa kì được đầu tư
vào công lí của những cuộc chiến tranh Hoa kì và sự ngây thơ vô tội của những ý
hướng Hoa kì. Căn cước này là “Hội chứng Việt nam” chân chính, cái căn cước
mang tính tuyển lựa của một xứ sở hư cấu về tự thân nó như là một kẻ mãi mãi
ngây thơ vô tội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhà
văn Graham Greene vừa chẩn đoán vừa mỉa mai cái phiên bản này về Hội chứng Việt
nam trong cuốn tiểu thuyết <i>Người Mĩ Trầm
lặng/ The Quiet American</i>, có nhân vật chính là nhân viên của Cục Tình báo Trung
ương (CIA) Hoa kì tên là Alden Pyle tỉnh táo, lí tưởng, và hầu như trinh khiết.
Nhân danh việc ủng hộ một “lực lượng thứ ba” chống cộng, anh đưa lậu những chất
nổ vào nước Việt nam sau thời của người Pháp và trước thời của người Mĩ trong
thập niên 1950. Mặc dù không phải là ý hướng của Pyle là lực lượng thứ ba sẽ giết
những người dân sự với những chất nổ này trong những cuộc đánh bom khủng bố,
nhưng họ quả có làm điều đó. Quan điểm của Greene là cả sự ngây thơ vô tội và ý
hướng là những cáo lỗi cho những hậu quả chết người không thể tránh được do sự
can thiệp của Hoa kì. Trong cái phiên bản này của Hội chứng Việt nam nơi Hoa kì
là kẻ ngây ngô nguy hiểm, chiến tranh là cái mà những người Mĩ yêu thích hơn là
sợ hãi, bất kể những lời phủ nhận mang tính ngược lại. Có cách nào khác để giải
thích về bao nhiêu cuộc chiến tranh mà Hoa kì lại chiến đấu trong cái thế kỉ
Hoa kì của nó? Điều khiến cho Việt nam độc đáo đối với người Mĩ là rằng cái
tình yêu này đã không được đền đáp, cuộc chiến là một sự vụ bi đát kết thúc tồi
tệ, điều mà Greene báo hiệu trong việc dàn dựng<b> </b>cô Phượng hay thay lòng đổi dạ và bí ẩn như là người tình của Pyle.
Pyle chân thành thương yêu Phượng và muốn lấy nàng, nhưng sự qua đời của anh, bị
ám sát bởi những đặc vụ của Việt minh, dường như cô không bận tâm cho lắm. Trong
khi những chiến dịch ở Grenada và Panama và những cuộc chiến tranh ở Kuwait,
Iraq, và Afghanistan chưa làm phát sinh những loại phúng dụ lãng mạn như thế
này, chúng là những nỗ lực do giới lãnh đạo Mĩ để tái thiết lòng yêu của nhân
dân Mĩ đối với chiến tranh. Những người lính Mĩ chiến đấu trong những cuộc chiến
tranh này là một sự kết nối về cảm xúc giữa những cuộc tranh chấp trong quá khứ
và hiện tại khá dễ dàng, hay là cựu Thuỷ quân Lục chiến Hoa kì Anthony Swofford
lập luận như thế khi anh mô tả Thuỷ quân Lục chiến chuẩn bị cho Kuwait:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong ba ngày trời
chúng tôi ngồi trong phòng giải trí và uống tất cả bia và xem tất cả những cuốc
phim khốn kiếp này, và chúng tôi la to Semper fi và chúng tôi chọi đầu húc nhau
và quần nhau nhừ tử và chúng tôi nổi hứng về những thị kiến đa dạng về tàn sát
và bạo động và lừa lọc, cưỡng hiếp và giết chóc và cướp bóc. Chúng tôi tập
trung vào những phim về Việt nam bởi đó là cuộc chiến tranh gần đậy nhất, và những
thành công cùng những thất bại của cuộc chiến đó góp phần soạn thảo những cẩm
nang huấn luyện của chúng tôi.<sup>8<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
người lính này đều yêu thích chiến tranh hay ý thưởng về chiến tranh, điều đó
không đáng gì ngạc nhiên, bởi chiến tranh là chí nguyện của họ, để yêu chiến
tranh và yêu phía của chính họ trong lúc thù ghét phía bên kia, họ nhớ những
cái của chính họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bức
tường đen không dấn vào một nền đạo đức rành rành như thế về kí ức, mặc dù những
quyền lợi chính trị đã sử dụng nó cho mục đích ấy. Nếu bức tường đen dấn trực
tiếp vào sự kêu gọi này để chỉ nhớ đến cái của riêng mình, đặc biệt trong những
đường lối hùng tráng mà Thuỷ quân Lục chiến thích thú, nó ắt hẳn không là một
đài tưởng niệm rất bức thiết. Nhiều đài tưởng niệm mang tính trong suốt và thẳng
tuột về việc cổ vũ chiến tranh, nam tính, anh hùng tính, và sự hi sinh, và ít
cái khơi gợi được chiều sâu của sự quyến luyến từ những khách viếng thăm mà bức
tường tối đó làm được. Uy lực của bức tường không tới từ sự phó mình trọn vẹn của
nó cho chiến tranh và những người lính mà từ sự nước đôi sâu xa của nó về chiến
tranh và những người lính, thậm chí họ không xuất hiện được nhân cách hoá như
những hình tượng, những gương mặt, hay những thân thể. Bức tường đen vừa là tấm
gương vừa là rào chắn, và đây là cái định hình và sáng tạo ra tính nước đôi.
Như một tấm gương, bức tường phô ra những hình tượng, những gương mặt, và những
thân thể của những người khách viếng thăm bên trên những cái tên của người chết,
trong khi như một rào chắn, bức tường cách li người sống khỏi người chết. Trong
lề lối đó, bức tường dọn trước nền cho những tình cảm về nhìn nhận và tha hoá,
về thân mật và xa cách, của mối tương quan giữa người sống và người chết. Vừa
là tấm gương và lá chắn, vừa là một nơi chốn khơi gợi cái nhìn vừa là một cảnh
quan, bức tường nắm bắt cung cách người chết thuộc về người sống như của chính
họ mà cũng là lạ khác một cách vô phương hoán cải. Và ấy thế cái tính khác
kia—sự bí nhiệm và kinh hoàng của cái chết được thể nhập bằng người chết—là một
cái sẽ không thể tránh được san sẻ bởi người sống, họ vốn cảm nhận tính khác
này trong sự tử vong không thể tránh được của chính họ kêu gọi họ từ đằng sau bức
tường đen kia. Điều khiến cho bức tường đen có quyền uy là việc nó thể nhập sự
nhớ về tự thân cũng như khơi gợi về tính khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
suy tư của Maya Lin về việc thiết kế bức tường đen gợi ý rằng thế giới quanh cô
định hình mĩ học của cô và cái kí ức vừa là cái tự thân và vừa là người khác. “<i>Với một số người, tôi không thực sự là một
người Mĩ</i>,” cô viết với sự nhấn mạnh, suy tư về thời thơ ấu của cô tại vùng
Trung tây của Hoa kì và sự dị nghị về việc chọn lựa ấy. Lin đang là một sinh
viên trường cao đẳng khi cô thắng cuộc tranh tài cho mẫu thiết kế của đài tưởng
niệm, và một số người coi việc lựa chọn cô như là một sự xúc phạm. Họ không thể
nào thông hiểu làm sao một người đàn bà, một người trẻ tuổi, và một người Mĩ gốc
Trung quốc lại có thể thiết kế một đài tưởng niệm cho những người đàn ông, cho
những người lính, và cho những người Mĩ. Cái “cảm tính về tính về việc là lạ
khác đã định hình sâu xa cách tôi nhìn vào thế giới—như thể từ độ xa—một quan
sát viên ngôi thứ ba.”<sup>9</sup> Chúng ta hãy so sánh cái trải nghiệm cuối thế
kỉ thứ hai mươi này với những tuyên xưng của W. E. B. DuBois trong tác phẩm <i>Linh hồn của dân Da đen/ The Souls of Black
Folk, </i>từ 1903:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">người Da đen là một thứ
con trai thứ bảy, sinh ra với một tấm màn, và được phú bẩm với thị giác thứ nhì
trong cái thế giới Hoa kì này—một thế giới không nhường cho y sự tự thức nào, mà
chỉ để tự nhìn thấy bản thân qua sự phơi mở của cái thế giới khác. Nó là một cảm
xúc lạ lẫm, cái ý thức kép này, cái cảm thức này về việc luôn luôn nhìn chính tự
thân qua những cặp mắt của người khác.<sup>10</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhiều
thiểu số ngoài người Mĩ gốc châu Phi cũng tuyên xưng cái ý thức kép cho chính họ.
Họ trải nghiệm sự phân biệt này giữa cái tự thân thống ngự của Hoa kì—cái tự
thân da trắng—và những tự thân khác sậm màu hơn của Hoa kì không chỉ trong một
đường lối thế tục, như thành phần của một tập thể bị đóng khuôn là khác, mà còn
cả trong một đường lối nhân thân. “Người ta cảm nhận cái tính kép của mình—một
người Hoa kì, một người Da đen, hai linh hồn, hai ý nghĩ, hai nỗ lực không được
hoà giải, hai lí tưởng giao tranh trong một thân thể sậm màu, chỉ riêng cái sức
mạnh ngoan cường của nó mới giữ cho nó ko bị xé toang.<sup>11</sup> Bức tường
đen hiện xuất từ đường lối bị phân chia này về việc nhìn thế giới đối với Maya
Lin, nhưng đều cũng là uy lực về ý thức kép là phẩm tính đại đồng của nó, cái
nghịch lí thay lại khởi lên từ sự đặc thù của trải nghiệm da đen.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
khi các thiểu số có thể trải nghiệm ý thức kép một cách quy củ, thậm chí hàng
ngày, uy lực của bức tường đen là rằng nó chuyển tải cái cảm thức ấy tới những
cá nhân vốn không từng quen với việc trải nghiệm nó, và rồi hoà giải cái lưỡng
tính ấy. Những khách viếng thăm này trải nghiệm ý thức kép về việc nhìn tự thân
họ và được nhìn bởi người chết, những hồn ma của những người lính vốn cùng nhau
học hành, theo lời của nhà kinh điển học James Tatum, “một sự nổi dậy của người
chết.”<sup>12</sup> Có lẽ điều mà người khách viếng thăm chạm tay vào bức tường
đen và được nó chạm lại cảm nhận là cái cảm thức rằng chị, nữa, cũng là một thiểu
số, bất kể về chủng tộc hay văn hoá trong ví dụ này cái căn cước thiểu số của
ta là thuộc về người sống, con số kém xa với đội ngũ của người chết. Những cái
khoảnh khắc này về ý thức kép được hoà giải cho nhiều người, nếu không phải là
tất cả mọi người, bởi những lời kêu gọi tưởng niệm, dân tộc chủ nghĩa đã được
phát đi bởi những vị tổng thống, những người lính, và những cựu chiến binh
quanh bức tường đen. Những lời kêu gọi dân tộc chủ nghĩa này cho phép những người
khách viếng thăm được tiếc thương với và cho người chết, và để nhận chìm biểu
hiện có tiềm năng gây rối của cái ý thức kép vào trong ý thức đơn độc của căn
cước quốc gia, của người Hoa kì, người yêu nước, công dân tốt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Qua
thiết kế và hiệu ứng của nó, bức tường đen phơi mở tính xuyên thấu giữa hai kiểu
mẫu đạo đức về việc nhớ cái của riêng mình và nhớ người khác. Trong cái phiên bản
thô thiển nhất của đạo đức về việc nhớ cái của riêng mình, chúng ta vẽ một đường
minh bạch giữa ta và họ, người tốt và người xấu, cái đây và cái kia, người sống
và người chết (bởi chúng ta sẽ đập nát những kẻ thù nếu họ không phải là đã chết
rồi). Một nền đạo đức như thế làm động cơ cho nhân dân tham gia những cuộc chiến
tranh chống quân thù và rút ra từ những mối quan hệ “đậm đặc” kia về gia đình,
bằng hữu, và đồng bào, được mô tả bởi triết gia Avishai Margalit. Những mối
quan hệ đậm đặc dường như là mang tính tự nhiên đối với Margalit, nhưng trong
thực tại những gắn bó này phải được thực hiện bởi chúng ta với những người về
nguồn cội là khác lạ với chúng ta. Chúng ta kiên định những gắn bó này qua thời
gian bằng những câu chuyện mà chúng ta kể cho chính mình về tình yêu của chúng
ta với gia đình, bằng hữu, và đồng bào của chúng ta. Ý niệm về gia đình phủ tối
đi quy trình đậm đặc này bởi vì nhiều người nghĩ về những gắn bó gia đình như
là tự nhiên, mặc dù nhiều minh chứng về sự tha hoá bên trong gia đình tồn tại,
từ hạ sát, lạm dụng, bạo hành và ấu dâm tới ác cảm, ganh đua, và thù hận. Câu
chuyện trong kinh thánh về Cain và Abel bảo cho chúng ta biết rằng giết những
người gần gũi với chúng ta cũng tự nhiên như thể yêu thương họ, trong khi câu
chuyện phân tâm học của Freud kể cho chúng ta rằng sự cách biệt giữa tự thân và
tha nhân khởi đầu bên trong tự thân ngay liền sau khi sinh ra, ở giai đoạn
gương soi mà bức tường phản chiếu của Maya Lin có dính líu. Nhưng mặc kệ sự tha
hoá khỏi người khác và khỏi tự thân chúng ta, những người may mắn trong số
chúng ta khám phá ra rằng gia đình chúng ta yêu thương chúng ta, và chúng ta học
được cách thương yêu họ để đáp trả. Dần dần chúng ta mở rộng cái vòng gồm những
người gần và thân tới những người lạ kia để họ trở thành những bằng hữu và láng
giềng của chúng ta, rồi đến những đồng bào của chúng ta, cho tới khi một số người
trong chúng ta học được bài học tối hậu, như Bảo Ninh viết về Kiên: “những con
người tuyệt vời, những con người xứng đáng hơn ai hết quyền được sống trên cõi
dương này nhưng đã lẳng lặng chấp nhận quy luật đơn giản của chiến tranh: mình
chết thì bạn mình sống.<sup>13</sup> Nhưng dưới sự thúc đẩy của lòng ái quốc và
tình dân tộc, chúng ta quên rằng chúng ta đã học được cách nhớ những người khác
này, rằng tình thương yêu của chúng ta được học hỏi hơn là tự phát.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bức
tường đen và những dị nghị quanh nó vừa soi sáng vừa phủ mờ cách nhớ cái của
riêng mình và nhớ người khác luôn luôn diễn ra đối đãi với nhau. Đối với người
Mĩ bức tường đen kể câu chuyện cách nào một số trong chúng ta bị quăng ra, cách
họ sau cùng quay về, và cách chúng ta đón chào họ, cuối cùng phục hồi tình bạn,
những ràng buộc gia đình, những tình tự yêu nước, và những mối quan hệ tốt lành
giữa công dân và người lính. Tuy nhiên, một số những dị nghị bao quanh bức tường
đen khởi lên bởi vì một số khách thăm viếng cảm thấy rằng bức tường đen bao gộp
hay phản ánh chưa đầy đủ. Đây là nghịch lí của nền đạo đức về việc nhớ cái của
riêng mình, rằng để thành công, nó phải thuyết phục những người khác xứng đáng
rằng họ được nhìn nhận hay nên muốn được nhìn nhận. Đây cũng là vấn đề của tấm
gương và cảnh quan của kí ức: tấm gương có phản ánh chúng ta hay không, hay
hình ảnh về chúng ta mà chúng ta hẳn muốn nhìn thấy? Tấm gương có làm chúng ta
cảm thấy toàn vẹn hay nó làm chúng ta cảm thấy giống như một kẻ khác? Một số cựu
chiến binh và những người ủng hộ họ không nhìn thấy tự thân họ được phản ánh
trong kí ức của bức tường đen; cảm thấy tự thân họ bị loại trừ, là thế khác, họ
đòi hỏi sự tái hiện tốt hơn. Như vậy khách viếng thăm tới đài Tưởng niệm cựu
Chiến binh Việt nam không chỉ hội ngộ với bức tường đen mà còn với cả hai pho
điêu khắc kế cận, một pho thể hiện những người lính da đen, da trắng và Latino,
mệt mỏi và trầm tư khi họ đăm đăm ngó vào bức tường; pho tượng kia gồm ba cô y
tá đang chăm sóc một thương binh. Những người lính và những cô y tá được điêu
khắc này mang tính anh hùng, nhân bản, và được thể hiện, được uỷ nhiệm bởi những
giới chức của đài tưởng niệm để đáp ứng mối quan tâm rằng bức tường, không có
những thân thể và những gương mặt, không thể đại diện cũng không nhìn nhận được
những cựu chiến binh. Vậy là, những pho điêu khắc này cũng tồn tại để nhớ đến
những gì riêng của quốc gia này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Để
làm như thế, những pho điêu khắc này yêu cầu quốc gia nhớ lại một số những kẻ
khác thuộc lịch sử của nó—những thiểu số và những phụ nữ. Chỉ một hay hai thập
niên trước việc sáng tạo bức tường đen, những đài tưởng niệm, phim ảnh, hay những
câu chuyện về những người lính Mĩ hẳn đã không thể hiện những thiểu số hay những
phụ nữ như là những người bình đẳng với các đàn ông da trắng, trong cái cơ may
khó xảy ra là họ có bao giờ được gộp vào hay không. Ắt hẳn là không tự nhiên để
bao gộp những kẻ khác này vào một thế giới nơi các nhân vật như là tài tử điện ảnh
John Wayne hay tổng thống đầu tiên George Washington thể hiện người lính Hoa
kì. Trong một xã hội hướng về quanh những người đàn ông da trắng nắm quyền lực,
những người đàn bà những người thiểu số là những thứ Margalit gọi là “những kẻ lạ”<sup>14</sup>
(strangers) và triết gia Paul Ricoeur gọi là “những kẻ khác xa xăm”<sup>15</sup>
(distant others). Thế nhưng, ba mươi năm sau việc sáng tạo bức tường đen, điều
mà những pho tượng phô bày ấy là một quân lực Hoa kì không có những thiểu số là
không thể nghĩ tới được. Bản tự sự này về một nước Hoa kì được khiến nên hùng mạnh
qua sự đa dạng của nó được thể hiện trong vị tổng thống da đen đầu tiên của Hoa
kì, là Barack Obama, người nói lên điều này về cuộc chiến:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chiến tranh Việt nam là
một câu chuyện về những thành viên phục vụ thuộc những nền tảng, màu sắc, và
tín ngưỡng khác nhau họ đến kết hợp để hoàn tất một nghĩa vụ dũng cảm. Đó là một
câu chuyện về những người Mĩ đến từ mội góc cạnh của Đất nước chúng ta rời xa sự
ấm cũng của gia đình để phục vụ xứ sở mà họ yêu dấu. Đó là câu chuyện về những
người yêu nước đã đối đầu với tuyến lửa, đã quăng mình vào lối hiểm nguy để cứu
một người bạn, đã chiến đấu hết giờ này qua giờ khác, hết ngày này qua ngày
khác để bảo toàn những tự do thiết thân với chúng ta.<sup>16<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Việc
khuôn đúc lại cuộc chiến này như là một anh hùng và bái phục như vậy là được
đan bện với chủ nghĩa lạc quan về việc hoà giải những dị biệt trong lòng xã hội
Hoa kì và quân lực của nó. Sau ba mươi năm nữa, không thể nào nghĩ về một quân
lực Hoa kì mà không có những người đàn bà, hay những người đồng tính nam và đồng
tính nữ, dù cho, đối với Margalit những quần thể dân chúng nào ngày nay vẫn là
những kẻ lạ và những kẻ khác xa xăm đối với nhiều người “trong chúng ta.” Đối với
ông, đạo đức (yêu thích) phủ lên những mối quân hệ đậm đặc giữa người gần và
người thân, trong khi luân lí (morality) cai quản những mối quan hệ “mỏng dẹt” “giữa
chúng ta” và những người lạ và những người khác xa xăm với chúng ta.<sup>17</sup>
Nếu thực sự Margalit chấp nhận sự phân biệt này giữa đậm đặc và mỏng dẹt như là
tự nhiên, thí dụ của đài tưởng niệm phô ra cho chúng ta rằng sự phân biệt này
chẳng phải là không thể tránh được, mà là được thủ đắc qua học tập. Như người
ta có thể học cả về thương yêu và thù ghét, chúng ta mở rộng vòng những người gần
và thân để bao gồm những người khác, và những mối quan hệ trước đây là mỏng dẹt
trở nên sâu dày và đậm đà hơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Thay
vì nghĩ về mối quan hệ “của chúng ta” với người khác như là một mối quan hệ mỏng
dẹt tồn tại trong một cõi luân lí (a moral realm), chịu ảnh hưởng của những
giáo luật, tôi nghĩ về mối quan hệ này như tồn tại trong một cõi đạo đức (an
ethical realm) nơi người ta có thể phấn đấu để nhớ đến những người khác qua những
hành vi thế tục về sự bao gồm, trò chuyện, nhìn nhận, và hi vọng. Sự xa xôi của
những người lạ và những người khác xa này không chỉ là một hàm số của địa lí,
như Margalit ngụ ý. Đôi khi chúng ta ghét bỏ những người láng giềng của chúng
ta và cảm thấy đồng thanh đồng khí hơn với những người xa xăm kia, như là trường
hợp với một số thái độ của người Mĩ đối với Mexico và, chẳng hạn, đối với nước
Anh. Những người cảm thấy sự đồng thanh đồng khí như thế tin rằng nó là tự
nhiên, mặc dù thực ra nó được học tập. Sự tự nhiên khởi lên từ việc chúng ta đã
quên đi là chúng ta đã tới với sự thanh khí này như thế nào bằng vào đó một số
người Hoa kì nghĩ rằng họ san sẻ về mặc văn hoá nhiều hơn với người Anh hơn là
người Mexico. Tương phản với sự thân thiết về mặt tâm thức này, sự kề cận về mặt
vật lí không phải là một đảm bảo cho việc tạo ra những tình tự về sự gần gũi và
thân thiết. Người Hoa kì không nô lệ hoá những người sống xa với họ, nhưng thay
vì thế, nô lệ hoá những người sống cùng với họ hay sát bên cửa nhà họ, bao gồm
những người tình và những con cái không hợp thức của họ. Những người đàn ông từ
khước quyền bỏ phiếu cho những người vợ và những người con gái của họ và thu hẹp
đời sống của những người này. Ngày nay, lẽ dĩ nhiên, chế độ nô lệ và sự chối bỏ
quyền bỏ phiếu về chính trị đối với những quần thể dân chúng rộng lớn dường như
không còn tồn tại như những chọn lựa thực tế. Nhưng không có gì mang tính “tự
nhiên” với tình trạng hiện hành này về sự hoà giải mong manh, phần mảnh quanh
những mối quan hệ về chủng tộc và phái tính. Sự tranh đấu chính trị chua cay đã
dẫn người Mĩ tới điểm này. Cuộc tranh đấu này bao gồm một phức số những động
thái và những mối quan hệ mật thiết giữa những người chọn cách để học về và sống
với người khác, thậm chí còn thương yêu họ nữa. Đòi hỏi luân lí để đối xử với
những đồng loại con người của chúng ta như chúng ta mong muốn được đối xử trở
nên, qua nỗ lực chính trị, nền đạo đức của việc nhìn họ như thành phần của cộng
đồng “tự nhiên,” những người san sẻ cái căn cước quốc gia của chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chúng
ta học cách để phát triển những thói quen về nhìn nhận và xem những người lạ
như than thích, thường khi bằng sự sáng tạo những địa chỉ của căn cước cộng đồng
nơi việc nhìn những kẻ khác, như là của chính chúng ta, được khẳng định. Điều
khiến cho nền đạo đức về việc hồi tưởng kẻ khác mang tính chính trị một cách
minh nhiên đó là nó đi ngược với mạch của cái tự nhiên và bằng việc làm như thế
trở nên hiển hiện. Tương phản lại, nền đạo đức của việc nhớ cái của riêng mình
là mặc nhiên mang tính chính trị, bởi nó có được sự xa hoa của việc xuất hiện
như là tự nhiên và do đó không hiển hiện như vô hình vô anh, như Ricoeur nói một
cách khá mỉa mai, “luôn luôn là kẻ khác mới hạ mình xuống hệ tư tưởng,” vốn là
“kẻ canh giữ về căn cước.”<sup>18</sup> Ông đang hàm ý rằng những kẻ có quyền lực
để định nghĩa tự thân trong quan hệ với người khác có cái đặc quyền tin tưởng rằng
tự thân họ chẳng có cả những căn cước hay những hệ tư tưởng, chẳng có những
thiên<b> </b>kiến hay chính trị. Những vấn
đề thế tục này là để cho những người khác, những người bị mắc kẹt vào vũng lầy
của các sự quan tâm nhỏ nhen của họ hay những lãnh thổ tỉnh lẻ của họ, thân thể
của họ chẳng phải là cố hữu sậm tối mà đúng ra bị làm cho sậm tối bởi cái bóng
phủ xuống của toà tháp trong đó những người quyền thế trú ngụ. Những người quyền
thế này tin rằng tự thân họ là vô tư, không thiên kiến, công bình, khách quan,
và phổ quát đại đồng, và không thích được nhắc nhở rằng họ không phải là như thế,
hay rằng quyền lực của họ tuỳ thuộc vào sự sáng tạo ra và đặt đích nhắm vào những
người khác. Vậy nên khi có ai đó kêu gọi nhân dân của bà hãy nhớ đến người
khác, bà xác định tự thân—bà đứng trội bật—bằng sự dấn thân vào một hành vi
chính trị. Yêu cầu phía của chính bà nhớ đến những kẻ khác, bà có nguy cơ bị gọi
là một kẻ phản bội. Tốt nhất, những người thuộc phe của chính bà có thể gọi bà
là một người theo chủ nghĩa thế giới với cái hàm nghĩa liên đới chê bai rằng bà
có thể là một công dân thế giới nhưng không phải là công daan của chính đất nước
bà.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chẳng
phải tình cờ, sự cáo buộc về phản bội thường được san bằng một cách ác độc nhất
lên các phụ nữ, là những người được giả thiết cưu mang bên trong họ cả cái
tương lai và quá khứ của quốc gia, được thể nhập trong những con cái và văn hoá
của quốc gia này. Chúng ta thử lấy thí dụ tác gia Việt nam là Dương Thu Hương,
cựu chiến binh và đã từng là thành viên của Đảng cộng sản. Sự tỉnh mộng của bà
với Đảng Cộng sản sau những năm thắng lợi của đảng này đã định hình sự hư cấu của
bà, bắt đầu với <i>Thiên đường mù</i>. Trong
cuốn tiểu thuyết này bà cứu xét những cuộc cải cách ruộng đất tai tiếng của thập
niên 1950, khi đảng tìm cách phân chia lại đất đai lấy từ các địa chủ cho những
nootng dân và khuyến hích đám này tố giác các địa chủ. Những sự quá độ dẫn tới
việc hành quyết ngay cả những địa chủ nhỏ nhoi và những nông dân vô tội, bị nhắm
đích bởi những người cùng là nông dân và các cán bộ hồ hởi. Nhiều ngàn người chết
và Hồ Chí Minh xin lỗi. <sup>20</sup> Sự tố giác của Dương Thu Hương về đảng càng
trở nên riết ráo hơn và đương đại hơn trong <i>Tiểu
thuyết Vô đề</i>, nơi bà gọi những cán bộ đảng của những năm hậu chiến là “những
bạo chúa da vàng bé bỏng.”<sup>21</sup> “Sự mù loà của họ cho họ năng lượng phi
thường,”<sup>22</sup> nhưng “những bầy cừu chiến đấu, mơ màng” đi theo họ có phần
đáng trách.<sup>23</sup> Cuốn tiểu thuyết cũng đáng ghi nhận về sự thêu gợi lên
cái lịch sử đế quốc chủ nghĩa của Việt nam, trường chinh nam tiến để thoát khỏi
Trung quốc và để chiếm đóng vùng đất của nhiều bộ lạc và quốc gia, bao gồm cả
người Campuchia và người Chăm. Nhân vật chính trong cuốn tiểu thuyết đến thăm
miền đất của người Chăm và mơ về vị tổ tiên của anh đã từng chạy trốn khỏi “bọn
rợ phương bắc” là những người “săn đuổi ông.” Ông mang vũ khí chống lại những
người sống ở phương nam. Đó là một vòng bất bận về tội ác... lịch sử ngập sâu
trong tội ác. Đảng tố giác bà, kiểm duyệt bà, và đặt bà vào vòng quản thúc tại
gia vì phạm vào tội ác là nhớ đến những người mà đảng coi là kẻ khác. Còn tệ
hơn nữa, bà nhớ lại những người thuộc chính phía của bà đã phạm vào những tội
ác nhưng trong khi đảng coi bà là một kẻ phản bội những nhà xuất bản và người đọc
phương Tây coi bà là một người li khai cất lên tiếng nói vì công lí, một tác
gia anh hùng không thể bị chứa chấp bởi hệ tư tưởng tỉnh lẻ của chủ nghĩa cộng
sản. Bị cấm đoán tại quê hương, những cuốn tiểu thuyết của bà được xuất bản ở
bên ngoài, vì phương Tây thích phieen dịch những kẻ thù của kẻ thù của nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trường
hợp của Dương Thu Hương nêu lên thí dụ về phẩm chất gây phiền nhiễu, đe doạ, và
dường như không tự nhiên của việc nhớ đến người khác bà phô ra cho thấy cách thế
người ta có thể bị tố giác bởi chính phía của mình trong khi được những người
khác ca ngợi vì cùng hành vi chính xác về hồi tưởng. Cả tố giác lẫn ca tụng đều
không ngây thơ vô tội, bởi cả hai đều hiện xuất từ những hệ tư tưởng của phái
này hoặc phái kia. Cả hai phía—nếu tình cờ chỉ xuất hiện có hai phía—ưa thích
nhìn tự thân họ như là không mang hệ tư tưởng nào cả, còn phía kia thì mắc tội
và chơi trò chính trị, như thể chính trị là một từ ngữ bẩn thỉu. Một sự dặm ủi
những thứ chính trị bẩn thỉu này xảy ra trong động thái từ việc nhớ người khác
tới việc nhớ người khác như là chính mình. “Chúng ta” có thể được nói đến một lần
nữa, mà không nhớ lại rằng những người bao gồm trong “chúng ta” đã có một thời
điểm giao tranh với nhau. Đây là niềm hi vọng được bày tỏ trong một pho tượng
như là pho tượng của ba người lính, với bức chân dung đoàn kết tốt lành của nó,
một niềm hi vọng đã được loé lên do Martin Luther King Jr., trong yêu cầu của
ông rằng người Mĩ nhìn nhận sự đàn kết tàn bạo của những người đàn ông này, dàn
hàng chống lại những người đàn ông khác kia vốn là vô hình ở địa chỉ của Đài Tưởng
niệm Cựu Chiến binh Việt nam. Nhà nghiên cứu Paul Fussell cũng muốn lay động những
đồng bào người Mĩ của ông khỏi sự thoải mái của việc chỉ nhứ riêng những cái của
họ. Như ông viết về Đại chiến và kí ức hiện đại, một cuộc chiến tranh sáu mươi
năm trong quá khứ củ ông, những gì ông nhìn thấy đó là rằng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">những độc giả người Mĩ
của tôi cũng trải nghiệm ở Việt nam cuộc chiến tranh hao mòn khủng khiếp của
chính họ và dường như không có mục tiêu, nó khiến việc đếm xác trở thành một
câu nói nhà nhà đều biết.... Tôi đã hi vọng hiệu ứng của cuốn sách trên những
người đọc như thế có thể thuyết phục được họ rằng ngay cả Địch quân cũng cs cảm
xúc, rằng ngay cả những người ấy cũng thù ghét những người chết, và giống như
chúng ta kêu gọi cứu trợ hay Thượng đế, hay Mẹ khi cơn hấp hối của họ trở nên
khoongkham nổi.<sup>25<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chẳng
phải tôi là một trong những kẻ khác này mà Fussell ban cho cái tên riêng là kẻ
Gớm guốc (Gooks) và tuy thế không gọi tên một cách đúng đắn? nếu vậy, tôi có thể
nói là nó đúng: những kẻ Gớm guốc quả cũng có cảm xúc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Như
là một kẻ Ngốc, trong con mắt một số người, tôi có thể làm chứng rằng được nhớ
như kẻ khác là một trải nghiệm phân thân (a disremembering experience), điều
chúng ta có thể gọi là một sự xoá kí ức (a disremembering). Xoá kí ức không chỉ
đơn giản từ sự thất bại về việc nhớ. Xoá kí ức là phong cách phi đạo đức và nghịch
lí của việc lãng quên đồng thời với việc nhớ lại, hay, từ viễn kiến của kẻ khác
bị xoá kí ức, bị đồng thời được nhìn và không được nhìn thấy. Xoá kí ức cho
phép ai đó <i>nhìn thấu suốt qua kẻ khác</i>,
một sự trải nghiệm được Ralph Ellison khiến cho rất đáng nhớ trong những trang
mở đầu của cuốn <i>Người vô hình/ Invisible
Man. </i>Người kể chuyện của ông, nhân vật chính trong tựa đề của tác phẩm, đụng
vào một người đàn ông da trắng là kẻ từ khước iệc nhìn thấy anh ta, và nổi
điên, quật ngược lại để buộc người da trắng kia nhìn thấy anh ta. Tuy nhiên, dù
bị đánh đập, người đàn ông da trắng vẫn từ khước nhìn thấy anh ta trong cung
cách anh ta muốn được nhìn thấy. Đó là vì việc sử dụng sức mạnh của thân thể của
người khác có thể khiến cho người khác đó hiển hiện, nhưng chỉ để chuyển anh ta
thành một cái đích. Nếu người khác muốn chuyển hoá những cung cách về việc
nhìn, vậy người khác phải thi triển những sức mạnh của tâm thức về việc nhớ, việc
tưởng tượng và luôn cả việc kể chuyện. Không thoả mãn với việc bị xoá kí ức,
chúng ta là những kẻ khác tìm ra được rằng việc của chúng ta là phải nhớ tự
thân mình. Đã mang tự thân chúng ta qua, hoặc được mang qua, từ phía bên kia—chúng
ta lũ Ngốc, chúng ta lũ mọi, chúng ta lũ tà, chúng ta lũ đần, chúng ta lũ sọ dừa,
chúng ta lũ mắt xếch, chúng ta lũ da vàng, chúng ta lũ sạm nâu, chúng ta lũ Nhật,
chúng ta lũ Tàu, chúng ta lũ đầu quấn, chúng ta lũ mọi đen sa mạc, chúng ta lũ
Á đông, chúng ta lũ không thể phân biệt được bởi vì tất cả đều nhìn giống
nhau—biết rằng điều kiện của sự hiện hữu của chúng ta và sự tự tái hiện của
chúng ta là rằng chúng ta vừa là tự thân vừa là kẻ khác. Chúng ta chẳng bao giờ
không có căn cước và chẳng bao giờ không có hệ tư tưởng, dù cho chúng ta có ưa
thích điều đó hay là không, dù cho chúng ta có thừa nhận điều đó hay là không. Những
người kia tin rằng tự thân họ vượt ngoài căn cước và hệ tư tưởng sẽ, sớm hay muộn
gì, cũng cáo buộc chúng ta với căn cước và hệ tư tưởng nếu chúng ta dám phạm
vào cái hành vi phi tự nhiên bậc nhất là cất tiếng và nói lớn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Như
vậy, dù cho không ai gọi tôi, thẳng vào mặt, là Ngốc, hoặc các tiếng tương
đương, tôi biết rằng tính từ đó tồn tại để nhắm vào tôi. Không ai đã gọi tôi bằng
cái tên đó, bởi vì văn hoá Mĩ đã đi qua cái thuyết ngôn về lũ Ngốc, bản thân
tôi như là kẻ khác bị đánh động bởi những sự miệt thị quăng ra từ những làn
sóng của văn hoá đại chúng. Việc tôi ý thức về sự chủng tộc hoá của mình, sự nhức
buốt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"> </span></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">đầu tiên của một điều
kiện về thần kinh không thể trị liệu bằng bất cứ kiểu thuốc men hay giải phẫu
nào, ngoại trừ bằng loại của trí nhớ, đến sớm trong buổi thiếu thời của tôi,
qua những lần gặp gỡ buốt óc với những hư cấu, với những kí ức của người khác.
Vào lúc tuổi còn quá non trẻ, bản thân chưa đến tuổi mười ba của tôi đọc cuốn <i>Chung đụng</i> (1977) của Larry Heinemann và
xem phim <i>Tận thế bây giờ</i> (1979). Tôi
chẳng bao giờ quên được cái cảnh trong <i>Chung
đụng</i> khi lính Mĩ cưỡng hiếp tập thể một cô gái điếm Việt nam miệng móm, dí
khẩu súng vào đầu cô và cho cô chọn lựa hoặc là thổi bóng cho tất cả bọn chúng
hoặc là bị bắn tan sọ. “Sau đó, Mặt mìn
Claymore (Định hướng) không xuất hiện cho lắm, và chẳng ai quan tâm gì nhiều.”<sup>26</sup>
Tôi cũng chẳng bao giờ quên được cái giây lát trong <i>Tận thế bây giờ</i> khi những thuỷ thủ người Mĩ tàn sát một chiếc tam bảng
đầy những người dân thường, và phát súng ân huệ do Đại uý Willard ban ra khi
ông hành quyết kẻ sống sót duy nhất—cũng là một người đàn bà, bởi vì người đàn
bà Việt nam là thứ Ngốc tối hậu, khác hẳn người Mĩ qua chủng tộc, văn hoá, ngôn
ngữ, và phái tính. Bà là đối tượng trọn vẹn vừa của ham muốn cướp bóc và nỗi sợ
sát nhân, sự nhập thể của trọn vẹn xứ sở Việt nam bí ẩn, quyến rũ, cấm đoán, và
nguy hiểm. Những tường trình này về cưỡng hiếp và giết chóc là những câu chuyện
duy nhất do một tác gia và nghệ sĩ chủ ý phơi bày, không thoả hiệp, nỗi kinh
hoàng của chiến tranh, nhưng những câu chuyện giả tưởng là một tập hợp khác về
những trải nghiệm cũng có giá trị như những câu chuyện lịch sử. Những câu chuyện
có thể xoá đi nhiều ngang bằng như các vũ khí, như triết gia Jean Baudrillard
phơi bày trong nhận định của ông về <i>Tận
thế bây giờ</i>. Xem phim này Baudrillard nghĩ rằng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">chiến tranh ở Việt nam
“trong tự thân nó” có lẽ thực sự chẳng bao giờ xảy ra, nó là một giấc mơ, một
giấc mơ cuồng dị của bom xăng đặc và xứ nhiệt đới, một giấc mơ hướng tâm thần với
mục tiêu chẳng phải là một chiến thắng cũng chẳng phải là một chính sách đưa ra
thử thách, mà đúng hơn sự bài liệt quá độ, mang tính hiến tế của một cường quốc
tự quay phim khi nó mở phơi, có lẽ chẳng chờ đợi gì ngoài sự tôn phong bằng một
siêu điện ảnh, làm tròn hiệu ứng cảnh tượng đại khối của cuộc chiến tranh này.<sup>27<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Baudrillard
không phải sai lầm về mặt thẩm mĩ về quyền lực của câu chuyện và cảnh tượng. Ông
chỉ sai lầm về mặt luân lí và đạo đức. Cuộc chiến quả thực đã xảy ra, và gợi ý
cách khác như ông làm chỉ khẳng định quyền lực thật hãi hùng của văn hoá đại
chúng phương Tây, những cảnh tượng của nó thậm chí không thừa nhận những thân
thể thực sự của người chết, chỉ những diễn viên phụ trợ chết trên màn ảnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Quan
niệm của Toni Morrison về những “tái hồi ức” (“rememories”) từ cuốn tiểu thuyết
<i>Người yêu dấu</i> của bà, là hữu ích ở
đây không chỉ trong việc làm sáng tỏ quyền lực của các câu chuyện vừa trong việc
phân thân người sống và đưa người chết hồi sinh trở lại, mà còn gợi ý rằng một
điều gì đó cần thiết để làm về những tái hồi ức như thế. Một tái hồi ức là một
kí ức giáng xuống những đòn về vật lí và tâm thức; nó là một cảm thức rằng quá
khứ chưa tiêu biến đi nhưng chắc nịch như một ngôi nhà, hiện diện trong toàn bộ
chấn thương và ác nguyện của nó. Những loại quyền uy nhất về câu chuyện, như là
<i>Chung đụng </i>và<i> Tận thế bây giờ,</i> là những tái hồi ức. Hễ lần nào tôi nghĩ về
chúng, tôi lại trải nghiệm những cảm xúc của tôi như người đọc và khán giả trọn
vẹn lại một lần nữa, những cảm xúc cường độ, về gướm guốc, kinh hoàng, xấu hổ,
và phẫn nộ mang lại qua việc đã chứng kiến điều mà nhà nữ nghiên cứ Sylvia
Chong gọi là “cái tục tĩu phương Đông.”<sup>28</sup> Thân thể tôi run lên, giọng
tôi rúng động, một minh chúng về cảm xúc cho quyền lực thẩm mĩ của những tác phẩm
này cũng như sự tham dự của chúng vào thuyết ngôn về lũ Ngốc, mà chính tự thân
bà là một tái hồi ức. Không phải rằng tôi bị quên đi trong những câu chuyện này
hay tôi không nhìn thấy phản ánh của mình; không, tôi nhìn ra tự thân, nhưng
như là kẻ khác, kẻ Ngốc, và điều ấy, tôi biết, là cung cách kẻ khác có thể đang
nhìn tôi, không chỉ những quan chúng tấm tắc trong các rạp hát mà thậm chí cả
những nhà tư tưởng như là Baudrillard, đối với họ những người chết là một sự trừu
tượng để gạt đi dành ưu tiên cho chủ đề lí thú hơn, là quyền lực của cỗ máy chiến
tranh và những đội làm phim của nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bị
quên hẳn đi hay bị mất kí ức—đây là những chọn lựa dành cho những người thuộc
Đông nam Á của Đông dương trước kia trong thuyết ngôn về lũ Ngốc, cũng như bất
cứ những người châu Á nào khác đủ bất hạnh để bị lầm là một tạo vật như thế. Ngay
cả sự đắc thắng mĩ học của Maya Lin, tự thân là một tái hồi ức, cất tiếng nói
trong thuyết ngôn này, bất kể, hay có lẽ bởi vì, bản thân Maya Lin có thể được
nhìn trong kiểu thức chủng tộc chủ nghĩa này. Khi người ta ở trong một xứ sở hiềm
khích hay hờ hững, cung cách an toàn nhất để sống sót là giữ im lặng và vô hình
hay, theo lời của Lin, nhìn sự vật từ độ xa như một quan sát viên ngôi thứ ba,
tránh xa làn đạn của hai phía. Nếu thân thể của chị là vô hình trong đài tưởng
niệm, mỗi thân thể giống nó cũng đều như thế, những thân thể thuộc về những người
dân Đông nam Á kia mà tên của họ chẳng tìm thấy đâu trong đài tưởng niệm.
Marita Sturken phát biểu minh bạch về trường hợp này:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 11.9pt; margin-top: 0in; tab-stops: 439.45pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">người
Việt nam trở thành không thể nhắc nhở tới; họ vắng mặt một cách lồ lộ trong những
vai trò của họ như là những người cộng tác, những nạn nhân, những kẻ thù, hay
đơn giản những người dân mà trên xứ sở của họ và trên họ cuộc chiến tranh này
(được giả thiết) chiến đấu cho.... Bên trong khung cảnh dân tộc chủ nghĩa của
khu Washington Mall, đài tưởng niệm cựu chiến binh Việt nam nhất thiết phải
“quên đi” người Việt nam và dàn dựng cựu chiến binh Việt nam như là những nạn
nhân bậc nhất của cuộc chiến.<sup>29<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đài
tưởng niệm cho thấy rằng “sự nhớ cũng là một hình thức của sự lãng quên,”<sup>30</sup>
một thủ thuật khéo léo về trí nhớ mà nhiều học giả về kí ức đã quan sát, một diệu
thủ, trong trường hợp này lấy năm mươi tám ngàn lính Mĩ thay thế cho ba triệu
người Việt nam. Như nhiếp ảnh gia Philip Jones Griffiths nhận xét, “Mọi người
phải nên biết một số thống kế đơn giản: Đài tưởng niệm ở thủ đô Washington D.
C., cho chiến binh Hoa kì tử trận dài 150 thước Anh [tương đương 135 mét]; nếu
một tượng đài tương tự được xây với cùng mật độ vì những tên của người Việt nam
chết trong cuộc chiến ấy, nó hẳn phải dài chín dặm Anh [khoảng 14,5 km].<sup>31</sup>
Thực tại về trí nhớ này cho nhiều người Mĩ, nơi họ và những người lính của họ
là những nạn nhân, chứ không phải cho ba triệu người Việt nam, ít nhất cũng
mang tính chất George Orwell.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhưng
không phải chỉ có người Việt nam mới là vô hình, bị quên lãng, có thể bị quên,
và không được nhìn nhận. Cái tên Chiến tranh Việt nam xoá đi những người dân
Đông nam Á khác, thậm chí khỏi cả kí ức và cảnh tượng của Sturken (vì nếu không
nhìn thấy người, ta không thể nhớ họ, và đảo lại). Những người dân Đông nam Á từ
Campuchia và Lào đã không quên những người đang sống và đã chết của họ, như nhà
thơ nữ Mai Neng Moua phô bày trong bài thơ “D.C.”:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tôi
đã trụ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nay
tôi ở đây vẫn không đủ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tôi
muốn những dấu in tên của họ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
chứng cứ Hoa kì rằng họ được biết<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sự
can trường của họ được nhìn nhận<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
sự hi sinh mạng sống của họ được biết ơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Moua
đòi hỏi sự nhìn nhận và tri ân cho người lính Hmong như một cựu chiến binh Việt
nam, hệt như những người lính miền Nam Việt nam ở Hoa kì đã đòi hỏi.<sup>32<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tôi
biết sáu người chết ở đó<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Người
ông Soob Tseej Vws<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chú
Txooj Kuam Vws<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chú
Kim Vws<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chú
Looj Muas<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những
cái tên khác lạ này phải được cất lên, phải được viết xuống, phải được cưỡng ép
vào cảnh quan của Hoa kì, bởi sự nhìn nhận và tri ân chỉ xảy ra nếu ta được nhớ.
Trong sự vắng mặt về nhìn nhận và tri ân như thế, những người bị lãng quên và bị
mất kí ức phải nhớ tự thân họ, dù nếu, như Moua cũng đành nhận, những hình thức
tưởng niệm không bảo đảm chút gì. Du khách tụ tập<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Quanh
đài tưởng niệm như thể<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
món triển lãm hương xa<b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nói
oang oang, cười vang, nốc hết<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chai
nước suối Evian trong nực nồng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Quấy
phá những kí ức của hỗn mang<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Chỉ
là một điều nữa để làm khi bạn ở thủ đô D.C.<sup>33<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Không
tác phẩm mĩ học nào có quyền uy nội tại. Người nước ngoài, thanh niên, hay những
người không quan tâm chẳng mang những kí ức này về cuộc chiến có thể chẳng bị
tác động, gạt bỏ, quá ngấy, chán chường, hay uể oải. Đối với họ, và có lẽ với
đa số những khash viếng tương lai, khi kí ức sống về cuộc chiến chết đi rồi, bức
tường sẽ đơn giản chỉ là một bức tường.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tuy
thế, tốt hơn nên có một đài tưởng niệm có thể bị làm ngơ hơn là chẳng hề có đài
tưởng niệm nào. Mặc nhiên trong bài thơ của Moua là một sự xác tín chung trong
số những người bị lãng quên và bị mất kí ức, đó là rằng bị lãng quên, hay quên
kẻ khác, là bất công, đặc thù nếu chúng ta đang nói về một cuộc tranh chấp
trong đó quyền lợi của một phía là trấn áp những kí ức về người khác. Đối với
những người bị lãng quên và bị mất kí ức, câu hỏi quan trọng là đây: làm sao
chúng ta có thể hồi tưởng quá khứ trong một cung cách giữ công lí với những người
bị lãng quên, những người bị loại trừ, những người bị đàn áp, những người chết,
những hồn ma? Câu hỏi này là trung tâm cho một nền đạo đức về sự hồi tưởng những
người khác. Nó đảm đương cả sự bất công của việc quên người khác và công lí của
việc nhớ người khác. Ricoeur đề nghị những nét đại cương của một nền đạo đức
như thế về việc nhớ người khác trong tác phẩm nguy nga của ông <i>Kí ức, Lịch sử, Lãng quên/ Memory, History,
Forgetting,</i> trong đó ông biện luận rằng công lí là một đức hạnh luôn luôn
“Xoay hướng về người khác.... Bổn phận của kí ức là bổn phận làm công lí, qua
những hồi tưởng, về một người khác với tự thân.” Và: “ưu tiên luân lí thuộc về
những nạn nhân.... Nạn nhân được đề xuất ở đây là nạn nhân người khác, khác với
tự thân chúng ta.”<sup>34 </sup>Vắn tắt, công lí luôn trú ngụ cùng với việc nhớ
người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Lối
tiếp cận của Ricoeur với kí ức là quyền uy và thuyết phục, ít nhất đối với bất
cứ ai đầu tư vào sự đề kháng chống lãng quên hay những đòi hỏi về công lí của
những người phụ thuộc. Trong một mạch tương tự, nhà phê bình Paul Gilroy kêu gọi
cho một sự “mở phơi có nguyên tắc với những yêu thỉnh của người khác.<sup>35</sup>
Gilroy giống như Ricoeu, và cả bản thân tôi nữa, chủ trương cho ý niệm rằng “những
lịch sử về khổ đau không nên phân cấp chuyên biệt cho những nạn nhân của các lịch
sử ấy. Nếu làm như thế, kí ức về chấn thương ắt là biến mất khi kí ức sống về
chấn thương đó nhạt nhoà đi.<sup>36</sup> Tức là không nên đơn thuần là gánh nặng
của những nạn nhân để nhớ những bất công đã được làm đối với họ. Đặt trọng lượng
của kí ức riêng lẻ trên những phía bị thương tổn này ắt hẳn khuyến khích họ
nhìn tự thân chỉ trong những hạn từ của sự bị nạn nhân hoá. Bị đối xử như là những
đối tượng của xót thương, điều cám dỗ đối với các nhân là lầm tưởng rằng tính
tha nhân của họ như căn cước duy nhất của họ—đó là loại chính trị căn cước lồ lộ
nhất và bị xem khinh nhất, mặc dù đó không phải là loại duy nhất. Một nền đạo đức
về sự hồi tưởng người khác được định nghĩa, nghịch lí thay, bằng sự thừa nhận rằng
những ai chúng ta xem là người khác vừa chẳng phải là khác vừa chẳng mang tính
ý niệm. Thay vì thế, cùng trong chừng mực chúng ta tự coi bản thân mình là những
chủ thể, thì những người khác kia, từ quan điểm của chính họ, cũng là những chủ thể như vậy luôn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Như
một chủ thể, người khác sẽ đề kháng với việc bị lãng quên và sẽ đòi hỏi được
bao gộp trong những biên niên của kí ức. Giống như những kẻ kiểm soát những
phương diện đã được thiết lập về kí ức và họ đồng tình để chỉ nhớ những cái của
riêng họ, người khác này chẳng hạn sẽ <i>luôn
luôn nhớ</i> và <i>chẳng bao giờ quên</i> những
trải nghiệm của chị, những lịch sử của chị, và những kí ức của chị. Chị sẽ đòi
hỏi có tên của chị trên bức tường, gương mặt của chị trên pho điêu khắc và câu
chuyện của nhân dân chị trong sách. Bởi một điều gì đó luôn luôn bị lãng quên
và những người lạ luôn luôn xuất hiện, phương thức về việc nhớ những người khác
là một cỗ máy chuyển động trường cửu hướng về sự bao gọp và hoà giải. Mục tiêu
tối hậu của hình thức chung chạ nhất của nền đạo đức này là để người khác được
hội nhập vào quyên công dân, được tưởng niệm trong những nghi lễ của quốc gia,
được đóng vai trong những sử thi của quốc gia, và được hoà nhập trong phương thức
đạo đức của việc nhớ cái của chính mình, cho đến khi không còn dị biệt đầy ý
nghĩa nào giữa người khác và tự thân. Mục tiêu hạng nhì của nền đạo đức này, đặc
biệt với những ai trước đây bị đóng vai như là kẻ khác, là đồng cảm với những kẻ
khác hằng luôn mới trên chân trời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nếu
nền đạo đức về việc nhớ cái của riêng mình vận hành trong mọi xã hội, thì nền đạo
đức của việc nhớ người khác là tinh hoa của việc nhớ cái của riêng mình, chỉ hoạt
động trong những xã hội tự thân thấy rằng bao gộp hơn, rộng mở hơn, và bao dung
hơn. Nhưng một kiểu mẫu đạo đức như thế dù có thể quyền uy tới đâu, nó vẫn có
thể phục vụ chiến tranh. Cái thiện chí này để nhớ người khác và để cho người
khác nhớ chính họ biện minh cho những chiến dịch của những xã hội rộng mở và
bao dung đối lại những thứ không được tinh hoa như thế về mặt đạo đức. Hoa kì
là sự thể nhập của một nền đạo đức như thế về việc nhớ đến người khác, thường
quen vừa kêu gọi sự bao gộp lớn hơn của các thiểu số bên trong những biên giới
Hoa kì và biện minh chiến tranh chống lại những người lạ bên ngoài xứ sở. Những
người dân Đông nam Á trước đây từng là những người lạ này và có thể là lại là
như thế, và những người dân Đông nam Á đã đến Hoa kì đôi khi vẫn cảm thấy tự
thân là xa lạ trong xã hội Hoa kì. Vậy nên, không đáng ngạc nhiên là nhiều người
tị nạn Đông nam Á và con cháu của họ, được đưa sang Hoa kì do một cuộc chiến
tranh của Mĩ lại sẵn lòng như thế để gia nhập quân lực Hoa kì và xã hội Hoa kì
trong cuộc Chiến tranh Khủng bố của Hoa kì. Như lịch sử của Hoa kì đã cho thấy,
nó đã là triển vọng của những người lạ mới hơn, kinh hoàng hơn đã khuyến khích
chúng ta đưa những người khác quen thuộc đến gần hơn, đặc biệt qua sự ghi danh
họ vào phía chúng ta trong những cuộc chiến tranh chống lại những người lạ này.
Chiến đấu chống lại chủ nghĩa khủng bố và sự kinh hoàng, những người trước đây
là kẻ khác này hi vọng khẳng định sự tuỳ thuộc của họ vào chính tự thân Hoa kì,
trong chính những cặp mắt họ là cặp mắt của những đồng bào người Mĩ của họ.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="WordSection9">
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">3<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;">Về những sự phi nhân</span></b><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">ĐIỀU
MÀ NHỮNG NGƯỜI TỊ NẠN NÀY VÀ CON CHÁU CỦA HỌ muốn trở thành người Mĩ tìm kiếm
là sự nhìn nhận, vốn ràng buộc mật thiết với kí ức. Chúng ta nhớ những người
chúng ta nhìn nhận, và chúng ta nhìn nhận những người chúng ta nhớ. Một số
trong chúng ta, có lẽ hầu hết trong chúng ta, mong mỏi được nhớ và được nhìn nhận,
bởi những người thân thiết và những đồng nghiệp của chúng ta, bởi xã hội và lịch
sử. Chúng ta muốn những cá nhân mà chúng ta mong mỏi sự quý trọng của họ nhìn
nhận chúng ta, và chúng ta muốn được xem như thành phần của nơi chốn trong đó
chúng ta sống và gọi là nhà, nơi chúng ta tuyên xưng thuộc về và nơi chúng ta hỏi
xin quyền công dân. Sự nhìn nhận trở thành chìa khoá cho những vận động của kí ức
tạo ra những đài tưởng niệm, những bảo tàng, và những tưởng nhớ cho các nạn
nhân, các cựu chiến binh, các bảo tàng, các trận đánh, các cuộc chiến, và vân
vân, tất cả những thứ đó được cột chặt, một cách mặc nhiên hoặc minh nhiên, với
những căn cước của những nhóm quyền lợi và những nhóm sắc tộc, các văn hoá và
các chủng tộc, các quốc gia và các nhà nước. Những nền đạo đức này về việc nhìn
nhận tự thân và người khác góp phần xây dựng những xã hội bao gộp và chữa lành
những vết thương, nhưng chúng cũng khuyến khích chúng ta bỏ qua khả năng của
chúng ta để làm thương tổn người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sự
cám dỗ luôn luôn trình ra để chối bỏ rằng chúng ta có thể làm sự thiệt hại
không được biện minh; chúng ta có khuynh hướng thấy cái khả năng của người khác
để gây thiệt hại như là không được biện minh. Nhà văn Aleksandr Solzhenitsyn phản
đối, “Phải chi chỉ có sự việc tất cả cũng đơn giản như thế!” “Phải chi chỉ có
những người ác ở đâu đó nham hiểm phạm vào những việc làm ác, và chỉ cần tách họ
ra khỏi phần chúng ta còn lại và huỷ diệt chúng. Nhưng cái tuyến phân chia thiện
và ác chạy qua con tim của mọi người. Và có ai lại sẵn lòng huỷ diệt một mảnh của
chính trái tim mình?”<sup>1</sup> Solzhenitsyn hàm ý rằng trong khi đạo đức và
công chính là nhớ những người khác và những nạn nhân, cũng là đạo đức và công
chính để nhìn nhận tiềm năng của chúng ta để làm hại, gây tổn thất, và giết người
khác, hoặc cho phép những hành động ấy xảy ra qua sự đồng loã hay nhắm mắt làm
ngơ. Không có một sự nhìn nhận như thế, chúng ta có thể tạo hoà bình với những
kẻ thù cũ chỉ để tiếp tục những cuộc chiến tranh với những kẻ thù mới hơn không
được nhìn nhận như là bạn, hay thậm chí có nhân tính. Đồng nhất hoá <i>với</i> nạn nhân và người khác trong một
hành vi đồng cảm (an act of sympathy), hay đồng nhất hoá <i>như là</i> nạn nhân và người khác là một hành vi của thông cảm (an act
of empathy), có cái hiệu ứng phụ phi nhân, bất ngờ của việc làm trường cửu những
điều kiện cho sự nạn nhân hoá thêm nữa.<sup>2</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nhìn
nhận tiềm năng của chúng ta về tính phi nhân tương phản với cách những sự kêu gọi
về việc nhớ cái của riêng mình và nhớ người khác được đặt cơ sở trên sự thôi
thúc để nghĩ về những cái của chính mình như là có nhân tính, và rồi, một cách
tối hậu, để nghĩ về người khác như là cũng có nhân tính nữa. Nhưng ngay cả khi
những xã hội theo chủ nghĩa nhân bản, bao dung đã kêu gọi về bình đẳng và nhân
quyền, chúng chẳng bao giờ thấy thiếu hụt những người khác phi nhân để biện
minh chiến tranh và bạo động. Đồng nhất hoá với cái nhân tính và phủ nhận cái
phi nhân tính của ta, và cái phi nhân tính của mình là loại tối hậu về chính trị
căn cước. Nó lưu hành qua chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa tư bản, và chủ nghĩa chủng
tộc, cũng như qua các khoa ngành nhân văn. Nhắc nhở tự thân chúng ta rằng có
nhân tính cũng có nghĩa là có tính phi nhân là điều quan trọng đơn giản chỉ vì
thật dễ dàng để quên đi sự phi nhân tính của chúng ta và dời chỗ nó sang những
con người khác. Dự án về kí ức công chính như vậy là một công cuộc của những sự
phi nhân tính hơn là những khoa ngành nhân văn, bởi nếu những khoa ngành nhân
văn khó mà nhớ đến cái phi nhân ở ngay tâm
của văn minh và văn hoá, những cái phi nhân phải nhớ cái nhân tính, vốn
được bao gộp ngay trong cái tên của nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nếu
chúng ta không nhìn nhận cái công năng của chúng ta tạo ra nạn nhân, như vậy rất
khó cho chúng ta ngăn ngừa việc nạn nhân hoá được thi hành do phía chúng ta,
hay chính chúng ta làm ra. Cũng như vậy, những khẩu hiệu <i>luôn luôn nhớ đến </i>và <i>chẳng
bao giờ quên</i>, trong khi tưởng chừng như không hề tranh cãi trên bề mặt, đôi
khi, thậm chí thường khi bị lấm lết, sùng mộ, cảm tính, hay đạo đức giả. Khi
chúng ta nói <i>luôn luôn nhớ đến </i>và <i>chẳng bao giờ quên</i>, thông thường chúng
ta có ý là luôn luôn nhớ đến và chẳng bao giờ quên những gì đã được làm cho
chúng ta hay cho những thân hữu và đồng minh của chúng ta. Còn về những điều
ghê gớm mà chúng ta đã làm hay dung túng, càng ít được nói đến và càng ít được
nhớ đến là càng tốt. Hơn thế nữa, những gì chúng ta thực sự mong ước để nhớ và
chẳng bao giờ quên là nhân tính của chúng ta và tính phi nhân của người khác.
Kiểu mẫu này dễ dàng hội nhập một nền đạo đức về việc nhớ những cái của riêng
mình. Còn về một nền đạo đức về việc nhớ đến người khác, nó thường khuyến khích
chúng ta nhìn người khác như là con người, là điều dường như tốt lành không thể
tranh cãi. Tuy nhiên, tương phản lại, một nền đạo đức về nhìn nhận nói rằng người
khác vừa có nhân tính và vừa phi nhân, cũng như chúng ta vậy. Khi chúng ta nhìn
nhận công năng gây tác hại của mình, chúng ta có thể hoà giải với người khác là
những kẻ chúng ta cảm thấy đã lam chúng ta tổn thương. Nền đạo đức về nhìn nhận
này có thể là một thứ đối trị với chiến tranh và tranh chấp hơn là việc nhớ đến
người khác, bởi nếu chúng ta nhìn nhận rằng chúng ta có thể gây thiệt hại, khi ấy
có lẽ chúng ta kém phần sẵn sàng đi tới chiến tranh và rộng mở hơn với sự hoà
giải sau chiến tranh. Từ khước nhìn nhận cái công năng của chúng ta về việc gây
tác hại không loại trừ trước việc hoà giải với những người có thể đã làm chúng
ta tổn thương, nhưng nó quả thật khuyến khích chúng ta tìm kiếm những sự tiên
nhượng và những sự tự bộc bạch từ những người khác đó, chính họ có thể cũng muốn
cùng điều ấy từ chúng ta. Vậy nên những cuộc tranh chấp khó gỡ về mặt lịch sử
tiếp diễn, cả hai bên đều tự xem mình là nạn nhân, hay từ chối xem mình là những
kẻ có tiềm năng hay thực sự tạo ra nạn nhân.<sup>3</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Kiểu
mẫu đạo đức của Ricoeur, với thuộc tính là luôn luôn đồng nhất hoá với người
khác và xem người khác như một nạn nhân, là có quyền uy đối với những ai tự xem
mình là nạn nhân hay đồng cảm và thông cảm với các nạn nhân. Nó thôi thúc chúng
ta để nhìn người khác như bị thiệt hại do bất công và cưỡng bách chúng ta nêu
lên lí tưởng của công lí cho người khác. Nhưng kiểu mẫu đạo đức này cũng cám dỗ
chúng ta vào việc tin rằng những kẻ chúng ta nghĩ đến như là người khác luôn
luôn sẽ vẫn là như thế. Sự nhìn nhận sai này khởi đi từ việc chúng ta từ khước
ban cho người khác cùng cái chủ thể tính có khuyết điểm mà chúng ta tự đảm nhận
về phần mình. Bởi chúng ta không phải luôn luôn công chính, kẻ khác cũng không
luôn luôn như thế. Kẻ khác có thể bất công bởi vì ngay cả anh ấy hoặc chị ấy
cũng có thể tạo ra những kẻ khác. Và thế mà Ricoeur lại bỏ qua điều này bằng việc
khăng khăng cho rằng người khác là một nạn nhân, hay, như ông gọi là, “nạn nhân
người khác” (“the other victim”). Ricoeur có chiều hướng lầm lẫn người khác như
luôn luôn và mãi mãi là nạn nhân, và đảo lại, nạn nhân như là người khác. Sự lầm
lẫn này cáo dỗ các thiểu số và phái Tả phương Tây như một tổng thể và bộc lộ
hai vấn đề tiềm năng với nền đạo đức của việc hồi tưởng người khác-hoặc nhầm lẫn
tự thân như là người khác vô tội, được lí tưởng hoá kia, hoặc lí tưởng hoá người
khác như là trắng tội trong khi buộc tội tự thân. Cả hai thứ này là những biến
thiên của chính trị căn cước. Khi Rey Chow kêu gọi một “nền đạo đức sau chủ
nghĩa lí tưởng,” chính là sự lí tưởng hoá này về căn cước và người khác mà bà
nói đến một cách đúng đắn và bác bỏ, mặc dù bà đặt tiêu điểm cho sự phê phán
vào những thiểu số như những kẻ dấn vào chính trị căn cước. Nhưng chủ nghĩa quốc
gia dân tộc chẳng là gì khác hơn một thứ chính trị căn cước đắc thắng đến nỗi rằng
nó có thể phủ nhận là về căn cước và chính trị, bởi những người theo chủ nghĩa
quốc gia dân tộc tiếp nhận cả căn cước quốc gia và chính trị quốc gia như đơn
thuần mang tính tự nhiên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
mức độ lí tưởng hoá người khác, là cung cách phong trào phản chiến toàn cầu đã
thường nhìn người Việt nam như thế—và thường khi bây giờ vẫn còn làm—là một trường
hợp nguyên mẫu của việc đối xử người khác như là nạn nhân và nạn nhân như là
người khác, làm đông cứng họ trong khổ đau trường cửu và chủ nghĩa anh hùng cao
cả. Như thế phong trào phản chiến đã nâng Hồ Chí Minh lên địa vị thánh tượng, vẫy
lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng [miền Nam Việt nam], ca ngợi người cộng sản
Việt nam như những người cách mạng anh hùng thách thức chủ nghĩa đế quốc Hoa
kì, tiếp nhận tuyên truyền cộng sản rằng những người miền Nam Việt nam là những
kẻ phản bội hay bù nhìn, và phần lớn mù loà đối với định hướng theo chủ nghĩa của
Stalin của Đảng Cộng sản Việt nam. Trong những năm hậu chiến, những sự can thiệp
triết học của Ricoeur và những bạn đồng minh triết học của ông, Jacques Derrida
và Emmanuel Levinas chưa hoàn toàn thuyết
phục được một số các nghệ sĩ, nhà phê bình và các nhà tả phái phương Tây tránh
việc lí tưởng hoá người khác. Lấy ví dụ, chẳng hạn như hệ luận của việc thuyết
ngôn về đứa Ngốc, bà con không xa cho lắm của nó thấy được trong thuyết ngôn về
đầu quấn, về hajji [tín đồ đạo Islam đã hành hương ở thánh địa Mecca], và mọi
đen sa mạc, là những thuộc từ cho những tín đồ Muslim của đạo Islam, người Ả rập,
và người khủng bố như là người khác. Ngày nay cái xung động vẫn tồn tại với một
số người để đối xử tín đồ Muslim và người Ả rập, và trong một mức đọ ít hơn người
khủng bố, trong cùng kiểu thức được lí tưởng hoá như phong trào phản chiến đã đối
xử với người Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Phần
nào công trình của triết gia Judith Butler sau sự cố 11/9 minh hoạ cho sự cám dỗ
này, mặc dù bà không phải là đơn độc trong việc quy thuận nó. Đó không phải là
rằng Bitler là một người theo chủ nghĩa lí tưởng hay không nhận thức được rằng
những quân khủng bố phải được coi là chịu trách nhiệm về những hành động của họ.
Trong <i>Đời sống mong manh: Những quyền
năng của tiếc thương và bạo lực</i>, bà nhấn mạnh tính ghê tởm của những vụ tấn
công 11/ 9 lên Hoa kì, cũng như sự ác độc về đáp ứng của Hoa kì ở Afghanistan,
Iraq, và trại giam Guantanamo [trên đảo Cuba]. Nhưng sức mạnh của cuốn sách này
nhằm vào tính kết toán của Hoa kì và sự vô năng của người Mĩ để buồn thương cho
những cái chết của các người khác. Bà đòi hỏi rằng chúng ta dựng lại khung cho
sự thông hiểu của chúng ta về chiến tranh để bao gồm những mất mát của người
khác và khước bác những hạn từ về nhìn nhận vốn phán định những gì chúng ta thấy
và những ai chúng ta nhìn nhận. Cuốn sách kết luận bằng một sự chiêu niệm về Việt
nam: “chính là những hình ảnh của các trẻ em đang thiêu cháy và chết vì bom
xăng đặc đã đưa công chúng Hoa kì đến một cảm thức về bàng hoàng, phẫn nộ, sám
hối, và đau thương. Chính xác đó là những bức ảnh mà chúng ta bị giả thiết là
không được thấy.” Không có những bức ảnh như thế vì những người dân
Afghanistan, Iraq, hay những người bị giam cầm ở Guantanamo, “chúng ta sẽ không
quay trở lại với một cảm thức về phẫn nộ đạo đức vốn là, riêng biệt, cho một
Tha nhân, nhân danh một Tha nhân.”<sup>4</sup> Butler là đúng trong việc phẫn nộ
trước cái chết và sự đau khổ một cách vô cùng không cân xứng giáng xuống bởi những
người Hoa kì trên những người khác với Hoa kì, từ cuộc Chiến tranh Việt nam đến
cuộc Chiến tranh chống Khủng bố. Nhưng phẫn nộ đạo đức là không đủ, dù cho nó
có thể là nhiều hơn điều mà nhiều người có thể cho phép tự thân họ. Sự nguy hiểm
của phẫn nộ đạo đức là rằng nó tiếp tục tái sát quyết tính trung tâm của con
người cảm nhận cái cảm xúc ấy, nó vốn biện minh cho việc xem người khác như là
một nạn nhân trường cửu—do đó quay lui lại với những hình ảnh gây kinh</span><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 107%;"> </span></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">hoàng tai tiếng
về Việt nam, khiến cái tên này vẫn còn là một cuộc chiến tranh chứ không phải
là một xứ sở và quay lui lại với Trần Thị Kim Phúc bị bom xăng đặc, là “bé gái
trong bức ảnh” như người viết tiểu sử của cô đã gọi như thế, đôi cánh tay em
mãi mãi dang ra trong một tư thế phần nào giống như bị đóng đinh trên giá chữ
thập.<sup>5</sup> Đối với người Mĩ, Iraq và Afghanistan, trong tương lai cũng
có thể là những cuộc chiến hơn là những xứ sở vì cùng chính xác những lí do về
tội lỗi, phủ nhận và phẫn nộ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
sự bức thiết và sự trự tiếp của tác phẩm, đáp ứng với sự vô cảm của Hoa kì và với
một cuộc chiến tranh đang tiếp diễn, Butler không thể và sẽ không đối đãi với
tha nhân như thể nhiều hơn cho lắm một nạn nhân, hay tốt nhất như là một tác
nhân với những động cơ và những lịch sử được hiểu một cách mơ hồ. Trong chừng mực
tôi cũng cảm nhận sự phẫn nộ đạo đức của Butler, dường như đối với tôi rằng việc
nhìn người khác chỉ như một nạn nhân là đối xử với người khác như một đối tượng
của đồng cảm hay xót thương, để được lí tưởng hoá hay trịch thượng làm kẻ bề
trên. Hiện hữu như đối tượng hay biện hộ cho lí thuyết hay sự phẫn nộ của ta,
người khác, tệ nhất vẫn là không xứng đáng để khảo sát, và, tốt nhất, vượt
ngoài sự phê phán. Không phê phán người khác và lập thuyết về phần họ là càng
chế ngự họ bằng cách điều phối công cuộc thực sự về thông cảm cho tự thân chúng
ta. Chúng ta là những phản anh hùng, những kẻ tội lỗi đáng phê phán, điều đó
khiến chúng ta thành trung tâm của chú ý. Trong trường hợp của Butler, cái
“chúng tôi” là phương Tây trong đó phái Tả phương tây là một phần và tách biệt
khỏi. Trong khi phương Tây đáng phê phán, sự phán đoán này không cần phải tới với
sự chi trả là biến người khác thành những nạn nhân (gần như) được lí tưởng hoá
hay những kẻ thù (hàu như) không thể nào biết được. Trong cuốn sách của bà mang
tên<i> Những khung về chiến tranh: Khi nào sự
sống đáng tiếc thương?, </i>đặt tiêu điểm vào chiến tranh ở Iraq, Butler là
đúng trong việc đòi hỏi sự nhìn nhận về trách nhiệm của phương Tây và sự nạn
nhân hoá Iraq. Nhưng bà không đòi hỏi sự nhìn nhận những người Iraq như là những
chủ thể về chính trị, họ không chỉ là những người khác mà tự thân họ còn tạo ra
những người khác. Đúng mức trong việc vạch ra những mất mát của người Iraq như
là những mạng sống mà phương Tây sẽ không tiếc thương, tuy nhiên bà lại vạch ra
quá minh bạch về một sự đối lập giữa người Mĩ như những kẻ giết người và những
kẻ tra tấn và người Iraq như những nạn nhân. Người Iraq cũng giết và tra tấn
nhau luôn, và bất kể sự phạm tội của Hoa kì trong việc tạo ra những điều kiện
cho hình thái chiến tranh như thế, trách nhiệm về việc giết hại và tra tấn như
thế trút xuống những người Iraq kia phạm vào những hành vi ấy. Để là một chủ thể
hơn là một người khác, có nghĩa rằng người ta có thể tội lỗi, và tội lỗi như thế
có thể được và phải nên được cứu xét cũng trọn vẹn như tội lỗi của phương Tây.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Cái
loại tình tự phản chiến giữ kẻ khác trong nơi chốn (vô tội) của họ cũng xoay xở
để giữ cái thế tay trên của phương Tây (tội lỗi) bên trên Phần còn lại (đáng
thương hại). Cái thủ thuật này hướng về ưu thế tiếp tục qua việc có thể cảm nhận
tội lỗi, và được tạo thành trung tâm của chú ý, được dàn dựng qua những tấn kịch
của phương Tây về việc tự quất. Như vậy, nhiều phần công trình nghệ thuật và
văn hoá Hoa kì về Chiến tranh Việt nam, thậm chí cả khi nó dấn vào sự phê phán
chống Hoa kì, đặt những người Mĩ vững chắc một cách vững chắc và thô thiển ở
trung tâm của câu chuyện. Trưng bày số một: phim của Brian de Palma, <i>Thương vong Chiến tranh (Casualties of War)</i>,
vốn miêu tả câu chuyện có thực về những người lính Mĩ bắt cóc, cưỡng hiếp tập
thể, và hạ sát một người đàn bà Việt nam trẻ tuổi. Kết quả, về mặt điện ảnh là
một sự diễn đạt kinh khiếp về việc nạn nhân hoá, nơi cả những người lính và de
Palma tàn bạo với người đàn bà Việt nam và làm chị câm nín luôn. Nhìn theo một
lối, cái thị kiến của de Palma về người Việt nam như là nạn nhân cưỡng ép người
xem phải giáp mặt với cái nhà báo Nick Turse biện luận rằng đã là chính sách
tiêu chuẩn của người Mĩ: “giết bất cứ cái gì nhúc nhích.”<sup>6</sup> Nhưng
nhìn theo một lối khác, câu chuyện của de Palma không hề chút gì về người Việt
nam cả; nó chỉ là về tội lỗi của người Mĩ, diễn ra trên một nạn nhân đáng
thương. Ông còn tiếp tục làm thêm <i>Biên tập
lại,</i> cũng dựa trên một câu chuyện có thật về những người lính Mĩ ở
Iraq họ bắt cóc, cưỡng hiếp tập thể và
giết một cô gái Iraq. Phim này không chỉ lặp lại sự nạn nhân hoá về hình ảnh,
mà còn hàm ý rằng chiến tranh ở Iraq lặp lại chiến tranh ở Việt nam. Trong cả
hai cuốn phim, nạn nhân gợi lê sự thương xót và đồng cảm, nhưng đều bị lặng
câm. Sự thiếu một tiếng nói của cô gái cho phép những người Mĩ nói chuyện về phần
cô. Cô và tất cả những người khác giống như cô đều bị chuyển hoá thành những nạn
nhân trường cửu có thể trao qua đổi lại cho nhau những chấn thương của họ, những
thứ này chỉ hiển hiện với những người Mĩ khi chúng kích động tội lỗi của người
Mĩ.<sup>7</sup> Như là những nạn nhân, hay như lũ khốn nạn và những anh hùng
cách mạng, những người khác này chẳng bao giờ được phương Tây ban cho tính chủ
thể trọn vẹn, không giống như những người phương Tây kia là những người thù
ghét họ hay đồng cảm với họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Một
nền đạo đức về nhìn nhận liên can tới một sự thay đổi trong cách thế chúng ta
nhìn người khác, và luôn cả trong cách thế chúng ta nhìn tự thân, đặc biệt
trong tương quan với tha nhân. Như Levinas lập luận, “đạo đức là một nhãn quan,
một nhãn quan gắn bó mật thiết với chiến tranh, bạo hành, và tri giác về tha
nhân.<sup>8</sup> Đối với Levinas, “khuôn mặt của Tha nhân” có thể hoặc kích khởi
chúng ta tới bạo hành hoặc chiêu gọi tính thiện và khả tính về công lí.<sup>9</sup>
“Quyền lực, bằng yếu tính sát hại tha nhân, trở thành giáp mặt với tha nhân và
‘chống lại tất cả lương tri,’ sự bất khả của hạ sát, sự đếm xỉa đến tha nhân,
hay công lí [nguyên văn].”<sup>10</sup> Ông hàm ý rằng gương mặt của Tha nhân—dấu
hiệu ngay của tính khác—được thấy trong những người khác có thực như là người
đàn bà goá chồng, người xa lạ và trẻ em cô nhi; chúng ta có thể nói rằng khuôn
mặt của tha nhân cũng được thấy trên người nô lệ người tị nạn, người du kích,
người thù địch. Sự phân biệt giữa người khác, vốn là con người có thật đối lại
với Tha nhân—một khái niệm triết học khó khăn biểu hiện cái có trước và vượt
ngoài tự thân chúng ta là sự phân biệt mà Ricoeur cho qua khi ông nói rằng kí ức
luôn luôn là cho người khác, luôn luôn là cho công lí. Khi cất lên tiếng nói về
công lí, cả ông và cả Levinas đều chẳng mấy quan tâm với những người khác thực
thụ, dù cho vắn tắt nêu danh họ như là những phạm trù, trong trường hợp của
Levinas. Để đối xử với những người khác thực thụ, chúng ta ắt là phải giáp mặt
với những cuộc đời của họ, những văn hoá của họ, những đặc thù của họ, những
cái tên của họ, và vân vân. Khi làm như thế, chúng ta ắt là thấy rằng họ, giống
như chúng ta, về mặt tổng quát, cũng là tư lợi. Tư lợi của họ mang theo với nó
những lây nhiễm mâu thuẫn, bất ổn về những chính trị và lịch sử thế tục.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Như
vậy là, trong khi Ricoeur cho rằng kí ức đạo đức luôn luôn hướng về công lí và
người khác, ông tránh né câu hỏi về điều gì xảy ra khi những tuyên xưng cạnh
tranh với nhau về công lí tồn tại. Những tuyên xưng cạnh tranh với nhau về công
lí luôn luôn tồn tại đối với bất cứ biến cố bị tranh giành này, đi vào chiến
tranh và cái hậu kết của nó, nhưng Ricoeur không minh nhiên về công lí giao
phó, hay ít nhất cái công lí thực dụng, không tinh khiết, bẩn thỉu mà những con
người thực thụ có thể quan tâm về. Ông cũng im lặng trên một câu hỏi liên quan,
khác: nếu chúng ta coi một số kí ức là đạo đức, vậy những kí ức tranh chấp có
phải là phi đạo đức không. Nhiều người thuộc các phía đối nghịch nhau về kí ức,
có thể giả định là phần lớn coi tự thân họ là đạo đức đối với sự tưởng nhớ của
họ về quá khứ, mặc dù tình tự chủ quan như thế không có nghĩa rằng họ quả thật
là đạo đức. Được hàm ý trong Ricoeur, và minh nhiên hơn trong Levinas là ý niệm
rằng những tuyên xưng thế tục này về đạo đức và công lí trong những người khác
thực thụ thuộc về cảnh giới của cái Levinas gọi là “toàn thể tính” (“totality”).
Chiến tranh, bạo hành, và tư lợi cai trị trong toàn thể tính, đó là nơi chúng
ta tranh đấu vì “tự do” tiêu hao đến người khác, là kẻ mà chúng ta muốn chuyển
thành “đồng nhất.”<sup>11</sup> Đối với Levinas, gương mặt của Tha nhân thuộc về
“vô hạn” (“infinity”),<sup>12 </sup>nơi “sức mạnh của tha nhân vốn sẵn và từ
đây là luân lí.”<sup>13</sup> Đối với Levinas và Ricoeur—và cả Butler nữa, là
người rút ra từ Levinas—định hướng và ý nghĩa đạo đức của công lí là không ở
trong tranh giành, vì đạo đức và công lí luôn luôn định hướng về người khác và
một tính khác luôn tiêu biến, không phải hướng về tự thân và đồng nhất.<sup>14</sup>
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đòi
hỏi đạo đức không thoả hiệp về công lí là gây hững khởi và chỉ hướng về chân trời
không tưởng của một thời khi sự hoà giải, sự chiêu đãi, và hoà bình—tất cả
không có những hạn chế hay những thoả hiệp—là khả dĩ. Nhưng như Levinas nói, và
như Derrida nói theo sau ông, và như biết bao người theo Derrida đã lập lại,
cái thời ấy là một tương lai luôn luôn còn “đi tới,” đến dưới dấu hiệu của Tha
nhân.<sup>15</sup> Điều để được làm trong hiện tại, với những người khác thực
thụ, nơi cuộc đấu tranh về đạo đức và công lí thường bị ràng buộc vào cái cảm
thức bắt rễ sâu xa của người ta về những đả kích quá khứ, nơi bất cứ thành đạy
nào vè đạo đức sẽ không thể tránh được việc phải thoả hiệp, nơi bất cứ hành vi
nào về công lí đều có một giới hạn, nơi những cuộc chiến nhỏ và chiến tranh
toàn diện tiếp tục diễn ra? Trong cái cõi thế tục này của toàn thể tính, nhiều
người cảm thấy rằng họ là những kẻ mà công lí cần phải được thực hiện cho họ,
dù cho họ là những kẻ đã xâm lăng, đã chinh phục, hay đã chiếm đóng. Một nền đạo
đức về nhìn nhận không chỉ nhằm tới cái thế giới không tưởng của vô hạn mà cũng
tới cả cái thế giới bất hoà và bẩn thỉu này của toàn thể tính, hướng về những
gì tự thân đã làm, và những điều kiện khiến cho những hành động kia khả dĩ. Sự
nhìn nhận rút ra từ cái ngôn ngữ thị giác mà Levinas sử dụng khi ông nghĩ về đạo
đức như là nhãn quan, một lối nhìn mới—trong trường hợp này, nhìn thấy những gì
chúng ta có công năng về như những cá nhân và những tập thể, vốn được cho sẵn
vai trò của chúng ta trong việc tạo ra những hành động cho điều kiện cá nhân.
Không có cái loại nhìn nhận toàn cảnh nêu ra về sau này, điều Butler gọi là lập
lại khung và điều ta có thể nom na gọi là nhìn thấy bức tranh to lớn hơn, nguy
cơ là rằng sự khiển trách và trách nhiệm hẳn chỉ trút lên tự thân và cá nhân,
hơn là trên các xã hội, các văn hoá, các công nghệ, các nhà nước, và các cỗ máy
chiến tranh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Tuy
nhiên, sự nhìn nhận đạo đức thường khi mang tính thân thiết hơn là toàn cảnh,
rành rành về các cá nhân, khởi đầu từ sự giáp mặt đối diện, đặc thù vào khoảnh
khắc bạo động. Chiều kích thị giác của sự nhìn nhận đạo đức đọ với sự choáng
váng thị giác của chấn thương, cảnh tượng những thứ khiếp đảm để lại chấn
thương “được lưu trữ tại đó trong cặp mắt bạn,” như Michael Herr nói.<sup>16</sup>
Kẻ giết người, hay thậm chí chứng nhân của việc giết người, bị chấn thương bởi
hành vi giết chóc, đặc biệt là những loại giết chóc gần gũi nhất nơi mặt của nạn
nhân có thể được nhìn thấy. Việc giết người từ tầm xa bằng pháo kích và đầu đạn
không có hiệu ứng sánh bằng trên các xạ thủ, các phi công, và các người thả bom
như là việc giết ai đó bằng một con dao, một khẩu súng, hay có lẽ một đầu đạn
điều khiển từ xa, khi kẻ giết người có thể nhìn thấy gương mặt của người bị giết.
Gương mặt người khác quay về ám ảnh kẻ giết người, như trong cuốn <i>Tiểu thuyết Vô đề</i>, ở đó Dương Thu Hương
mô tả cách thế tử sĩ chiến tranh “hơn một trăm gương mặt những người đã khuất.
Họ luôn luôn đóng bên cạnh chúng tôi với bộ mặt xanh xám của kẻ bị rút hết máu,
tỉ tê, hờn dõi, đòi ân oán.”<sup>18</sup> Có lẽ đó là ls do tại sao, trong cái
nghĩa trang công hoà, ở bên ngoài Sài gòn, ai đó đã cào xoá những cặp mắt và những
khuôn mặt của những tử sĩ miền nam Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Còn
về cưỡng hiếp, nó không thể tiến hành ngoại trừ trong những điều kiện mặt giáp
mặt, đó là một lí do vì sao nó mang tính chấn thương với các nạn nhân, và có lẽ
với những kẻ phạm vào; khó để nói về những kẻ sau này, bởi rất ít thú nhận việc
cưỡng hiếp, trong khi nhiều kẻ sẽ thú nhận việc giết người. Sự thú nhận cưỡng
hiếp là một trong những phần trội bật và gây xao xuyến của cuốn <i>Gần kề</i> của Larry Heinemann. Cái xước
danh Mặt Claymore nói lên nhiều, đặc biệt nếu chúng ta, như Levinas, rằng “bạo
động chỉ có thể nhằm vào một khuôn mặt.”<sup>19</sup> Khuôn mặt của chị mang những
vết sẹo do tàn nhang tàn phá giống như bị nổ do một quả mìn Claymore (Định hướng),
một khí cụ chống người văng ra nhiều mảnh sát thương. Đã bị hoen ố mặt bởi lính
Thuỷ quân Lục chiến Hoa kì qua hình ảnh và ngôn ngữ của cái tên đặt cho chị, chị
còn bị hoen ố mặt một lần nữa bởi việc chúng chọn cưỡng hiếp chị qua đường miệng.
Điều xảy ra cho chị, và điều người đọc cảm nhận về số phận của chị, minh hoạ lời
tuyên xưng của Levinas về khuôn mặt “khiến việc hạ sát khả dĩ và bất khả”
(chúng ta có thể thay thế cưỡng hiếp cho hạ sát, bởi vì cưỡng hiếp là một hành
vi bạo động cùng trường liên tục với hạ sát).<sup>20</sup> Một mặt, tên chị gợi
ra khuôn mặt của người khác khi nó khơi dậy sự bạo hành hạ sát, tính dục, và
công nghệ cuộc cỗ máy quân sự Hoa kì, thể nhập trong quả mìn claymore (định hướng)
và lính Thuỷ quân Lục chiến. Mặt khác, khuôn mặt của chị phải nên khiến việc hạ
sát hay cưỡng bức bất khả, ít nhất với những người đọc cảm thấy phẫn nộ, đau buồn,
hay ít nhất không thoải mái với những gì họ đã chứng kiến. Rằng khuôn mặt người
khác khiến việc hạ sát và cưỡng bức vừa khả dĩ vừa bất khả phô ra rằng chúng ta
là những người thấy người khác như là mang tính người hay phi nhân là tự thân
chúng ta vừa mang tính người vừa phi nhân. Chúng ta bị cám dỗ để đồng nhất hoá
với người khác và cũng để loại trừ người khác, cả hai cái xung động này đều có
thể tồn tại trong cùng con người, và nhất định trong cùng văn hoá.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Khuynh
hướng để chỉ nhớ cái phần đạo đức, công chính của tự thân chúng ta đồng nhất
hoá với người khác, và quên cái phần phi đạo đức, bất công muốn giết người
khác, còn có thể nhìn thấy trong một khuôn sáo khác trấn an về kí ức: “cuộc
tranh đấu của con người chống quyền lực là cuộc tranh đấu của kí ức chống lãng
quên.”<sup>21 </sup>Những lời thường được trích dẫ này của Milan Kundera là một
phát biểu đẹp về ý chí con người. Mọi người đồng ý với Kundera là đồng nhất hoá
với con người và kí ức chống lại quyền lực và lãng quên. Tuy nhiên, sự đối lập ở
đây là giả trá, khởi đầu bằng việc cách li con người khỏi quyền lực, với con
người ở bên của “kí ức,” trong khi quyền lực quan tâm vào “lãng quên.” Có lẽ là
quyền lực chân thực không trú ngụ với bất cứ cá nhân nào, như triết gia Michael
Foucault tuyên xưng, thay vì thế nó lưu thông vượt ngoài sự nắm bắt của bất cứ
cá nhân nào, cho nên “quyền lực ở khắp mọi nơi.”<sup>22</sup> Nhưng ngay cả bằng
vào hạn từ của Foucault, con người như một tổng thể bị xoắn bện một cách không
thể tháo gỡ với quyền lực. Những khái niệm về con người hay nhân loại được cấu
thành qua quyền lực, qua khả năng của một số người để tuyên xưng nhan tính của
họ (trong khi phủ nhận nhân tính của những người khác). Bên ngoài những quan
tâm của Foucault, các cá nhân quả có phạm vào những hành vi về quyền lực, và
nhà nước hay đoàn thể lạm dụng quyền lực và muốn xoá đi những dấu vết về việc lạm
dụng của nó hợp thành bởi những cá nhân. Con người, cá nhân hay tập thể, cũng
quan tâm vào việc lãng quên những gì y đã làm như quan tâm vào việc nhớ những
gì đã được làm với y. Và giới quyền lực không chỉ quan tâm vào việc quên những
ai họ đã lạm dụng mà còn cả vào việc nhớ những gì họ đã hoàn tất. Con người hằng
mãi mãi và luôn bị can dự vào quyền lực, và không ai là vô tội ngoại trừ đứa trẻ
sơ sinh là nạn nhân thấp hèn nhất. Quyền lực phải được sử dụng, và câu hỏi duy
nhất chỉ là nó có sẽ được sử dụng một cách đạo đức hay không. Câu châm ngôn của
Kundera biến quyền lực thành một thứ gì chỉ có thể bị lạm dụng, ngay cả khi nó
đặt tiền đề cuộc đấu tranh chống quyền lực, vốn tự thân cũng chỉ có thể là một
hình thức của quyền lực. Thay vì rút lui khỏi sự can dự của chúng ta vào quyền
lực, chúng ta nên cứu xét cách thi triển quyền lực như một hành động thiết yếu
cần có những nguyên lí đạo đức nhìn vượt ngoài sự lí tưởng hoá các anh hùng và
lũ khốn, thiện và ác, cùng ta và chúng. Vừa không có những nguyên lí đạo đức vừa
chẳng có một nhận thức về sự can dự của chúng ta vào quyền lực, chúng ta bị cám
dỗ, như trong câu châm ngôn của Kundera, để cất lên tiếng kêu nhân bản của việc
nhớ đến nhân tính chống lại một nhà nước phi nhân, quên đi một cách thuận tiện
rằng một nhà nước phi nhân ắt không tồn tại nếu không có tính phi nhân bên
trong con người, và đảo lại. Nhà nước, dĩ nhiên, là chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Nếu
chúng ta không thể nhìn nhận khả năng của chúng ta để sử dụng và lạm dụng quyền
lực, vậy là chúng ta khiến dễ dàng nhìn tự thân chúng ta chỉ thuần là những nạn
nhân. Còn hơn thế nữa, chúng ta có thể biện minh việc trả thù chống lại những
ai mà chúng ta tin rằng đã gây tổn hại cho chúng ta. Không phải ngẫu nhiên mà
Kundera làm câu tuyên xưng ấy trong một cảnh quan Chiến tranh Lạnh, nơi lời
phát biểu chống cộng của ông lưu thông như một sáo ngữ trong một thế giới chống
cộng không thể nhìn thấy chính nó như là có khả năng lạm dụng quyền lực, không
giống với thế giới cộng sản. Sự cơ động trấn an, khuôn sáo về kí ức và lãng
quên, về con người (tự do) chống lại nhà nước mất trí nhớ và sự lạm dụng quyền
lực của nó, không thể tách lìa khỏi bầu khí hậu Chiến tranh Lạnh, nơi những
tuyên xưng sáo mòn khiến chúng ta cảm thấy ấm áp và mơ hồ về cách thế chúng ta ở
vào phía của kí ức và giải phóng, không có công năng tạo ra nạn nhân. Cuộc Chiến
tranh chống Khủng bố kế thừa những tuyên xưng này và cái luận lí liên kết của
việc nhìn chúng ta chỉ như là những nạn nhân, như những người Hoa kì đã làm sau
sự cố 11/9. Trong một khuôn khổ, đúng thật rằng người Mĩ là những nạn nhân.
Trong một khuôn khổ khác, như Butler lập luận, quan điểm này cô lập sự kiện
11/9 khỏi cái lịch sử đồng loã đi trước nó và biện minh cho việc phóng thả những
hành vi phi nhân về chiến tranh bởi Hoa kì trê những ai được coi như là quân
thù. Nhưng một nền đạo đức về nhìn nhận phải nên áp dụng không chỉ cho những
người Mĩ; nó cũng phải nên áp dụng cho những kẻ thù hay bị nhận biết là kẻ thù
của Hoa kì, là những người cũng tự xem họ là nhữn nạn nhân. Bất cứ phía nào
trong một cuộc tranh chấp đều cần sự nhìn nhận tính khí nhãn quan cung ứng bởi
nền đạo đức này, khả năng để nhìn thấy không chỉ những khiếm khuyết của các kẻ
thù của chúng ta và người khác, mà luôn cả tnhs khí khiếm khuyết ngay về nền tảng
của chúng ta. Không có sự nhìn nhận hỗ tương này, một sự hoà giải chân chính
khó có thể thành đạt được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Có
lẽ một nền đạo đức về nhìn nhận như thế sẽ chỉ dẫn tới sự đáp trả hay nhịn nhục.
Sự đền bù có thể nhìn thấy trong cách một số người Mĩ ở kỉ nguyên hậu chiến học
biết được rằng những gì họ cần làm là “cảm thông với kẻ thù” theo lời của cựu Bộ
trưởng Quốc phòng Robert<b> </b>McNamara<b>.</b><sup>23</sup> Hàm ý ở đây là rằng một
phương thức cảm thông như thế giúp chúng ta thông hiểu người khác của chúng ta
tốt hơn để kiểm soát y (hoặc giết y). Như vây, cẩm nang dã chiến chống nổi dậy
cho những cuộc chiến tranh ở Iraq và Afghanistan được viết ra có Tướng David
Petraeus, là người đã rút những trải nghiệm của mình tự cuộc chiến tranh ở Việt
nam để tinh luyện những kĩ thuật quân sự và để khuyến khích sự nhạy cảm về văn
hoá trong những lực lượng Hoa kì đối với nhân dân của những vùng đất mà họ chiếm
đóng. Đối với người Mĩ, chủ nghĩa đa văn hoá trong nước tìm ra một hệ luận ở hải
ngoại qua hình thức chiến tranh nhạy cảm về văn hoá. Trong cả hai trường hợp,
việc khảo sát những dị biệt và việc thông hiểu người khác mang tính công cụ:
chúng phục vụ cho mục đích về việc thuần hoá kẻ khác và khiến họ trở thành vô hại.
Còn về sự nhịn nhục, đó là cảm thức rằng nếu chúng ta quả thật vừa có nhân tính
vừa phi nhân, vậy thì không thể làm được gì về những điều phi nhân chúng ta phạm
vào. Sự nhịn nhục mang hình thức bất động, đó là đường lối thông thường nhất do
đó những người tự xem mình có nhân tính dung dưỡng cho hành vi phi nhân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đáp
trả và nhẫn nhục có thể thấy trong kỉ nguyên Khmer Đỏ của Campuchia và hậu kết
của nó, như chúng ta cũng có thể thấy ở đây một nền đạo đức về nhìn nhận và một
sự về tranh đấu để nhìn thấy khuôn mặt của Tha nhân. Nền đạo đức này được nêu
gương trong tác phẩm của nhà làm phim Richi Band, là nghệ sĩ quan trọng nhất
giáp mặt với sự diệt chủng. Đối với ông và nhiều người khác, những chính sách
và những sự kinh hoàng của chế độ Khmer Đỏ được biểu tượng trong S-21, là nhà
tù ô nhục và trại tử thần toạ lạc ngay giữa thủ đô Phnom Pênh. Trong suốt sự
cai trị của Khmer Đỏ từ 1975–1979 khoảng mười bảy ngàn đàn ông, đàn bà, và trẻ
em đã bước vào trại S-21, nơi họ bị chụp hình, thẩm vấn, tra tấn, và giết hại
theo một kết toán có bảy người sống sót, theo một kết toán khác là một tá, có lẽ
nhiều nhất là một vài trăm (như trường hợp thông thường trong một xứ sở nghèo
khó, bàn giấy quan liêu chưa bắt kịp được với thảm hoạ). S-21 là sự biểu hiện cực
đoan nhất của một chế độ cực đoan mà những chính sách về hành quyết và lao động
khổ sai dẫn tới cái chết, qua sự hạ sát, đói khát, và người bệnh, của xấp xỉ
1,7 triệu người Campuchia trong một dân số khoảng 7 triệu. Trong suốt thời gian
này, bọn Khmer Đỏ tạo ra cái Angkar giấu mặt hay Tổ chức, thống trị suốt mặt của
xã hội Campuchia, ban hiệu lệnh đồng dạng về việc cắt tóc và quần áo, loại bỏ
những quan hệ gia đình và những tình thương của con người, và biến cải toàn bộ
dân chúng thành một lực lượng lao động cưỡng bách. Những chính sách của Khmer Đỏ
đáp trả chống lại toàn thể xã hội và “nhân dân mới,” một dân chúng đã thể nhập ảnh
hưởng của phương Tây và sự bất bình đẳng về giai cấp (tương phản với “nhân dân
cơ sở,” tức là nông dân).<sup>25</sup> “Chỉ người điếc, người đần, và người câm
mới sống sót” trở thành những phần tử không có diện mạo của một xã hội cách mạng,
một xã hội không tưởng xoá sạch cái quá khứ bất bình đẳng và khởi đầu mới lại từ
cái Năm số Không.<sup>26</sup> Đây là cái động năng cho toàn thể tính mà
Levinas nói đến, cái xung động để bao gộp mọi thứ, mọi dị biệt, mọi kẻ khác vào
cái đồng nhất. Chủ nghĩa thực dân cũng là một biểu hiện của cái động năng này
cho toàn thể tính. Điều mà người Pháp đã làm với người Khmer đã phủ bóng trước
cho sự tận diệt mà người Khmer rồi ra lại làm với chính họ và bất cứ những người
nào khác họ thấy được ở Campuchia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Liên
hiệp quốc từ khước việc sử dụng từ <i>diệt
chủng (genocide)</i> để mô tả những gì đã xảy ra cho nhân dân Campuchia, lí luận
rằng trong hầu hết trường hợp đó là người Khmer giết người Khmer, trong khi một
vụ diệt chủng là một đoàn thể sắc tộc này tàn sát một đoàn thể sắc tộc khác.
Rithy Panh từ khước sự thông giải quan liêu này khi ông (cùng với người viết
chung kịch bản phim là Christophe Bataille) nói rằng “sự bày đặt ra một đoàn thể
bên trong một đoàn thể lớn hơn, ra một đoàn thể những con người bị coi là khác
biệt, nguy hiểm, độc hại, thích hợp để huỷ diệt—đó không phải là định nghĩa về
sự diệt chủng sao?”<sup>27</sup> Panh gọi sự điểm mặt để sự trừ khử này là
“thanh toán,” nhan đề cuốn hồi kí có uy lực, kiệm lời, và không cảm tính của
ông về việc sống sót qua cuộc diệt chủng như là một thiếu niên và việc sau cùng
chạm trán với viên chức Khmer Đỏ duy nhất bị kết tội vào thời gian đó về bất cứ
những tội ác nào chống lại loài người, viên chỉ huy của trại S-21 tên là Duch. <i>Thanh toán/ The Elimination </i>là một suy
tư về những hiệu ứng của cuộc diệt chủng và tâm lí của những kẻ phạm vào tội
này, đại diện bằng Duch , là kẻ cho phép Panh phỏng vấn y lặp đi lặp lại nhiều
lần, mặt đối mặt. “Y là một kẻ lục soát cho ra và nắm bắt những điểm yếu kém của
người khác. Một người dọ dẫm nhân tính của mình. Một người gây nhiễu. Tôi chẳng
nhớ có bao giờ ông rời khỏi tôi mà không có tiếng cười vang hay nụ cười mỉm.”<sup>28</sup>
Luật sư bào chữa cho Duch là Kar Savuth, bản thân cũng là người sống sót của vụ
diệt chủng, đã nói<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 13.05pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Lần đầu tiên khi ông gặp
Duch, viên cựu chỉ huy Khmer Đỏ đã khóc, tràn ngập vì tội lỗi, rồi trấn tĩnh lại,
y vạch ra rằng người chỉ huy đầu tiên của S-21 đã bị giết và rằng y biết chỉ là
một vấn đề thời gian trước khi chính y rồi cũng bị giết. Duch hỏi Kar Savuth một
câu: Nếu họ bảo ông rằng họ sắp giết gia đình ông, ông ắt làm gì? Và Kar Savuth
nói, “tôi ắt hẳn làm chính xác điều ông đã làm.”<sup>29<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Duch
cố gây ấn tượng lên Panh rằng cả anh, nữa, ắt hẳn cũng làm điều đó hắn thuyết
phục Kar Savuth rằng ông ta ắt hẳn có thể làm cùng những điều ấy, Panh cố thuyết
phục Duch rằng y phải đảm nhận trách nhiệm về những hành động của y. Cả hai là
những phiên bản của cái nhu cầu đạo đức này về việc nhìn nhận cái phi nhân
trong nhân tính, và đảo lại. Panh nói về Duch, “y có nhân tính trong mọi lúc.” “Đó
là lí do khiến y có thể bị phán đoán và kết tội. Không ai có thể chính đáng cấp
quyền cho tự thân để nhân tính hoá hoặc phi nhân hoá bất cứ một người nào.
Nhưng không ai có thể chiếm vị trí của Duch trong cộng đồng con người. Không ai
có thể làm bản sao cho đoạn đường mang tính tiểu sử, trí tuệ, và tâm lí của y.”<sup>30
</sup>Duch vừa là con người và vừa có nhân tính và là một kẻ ở bên ngoài cộng đồng
con người. Y là một kẻ khác ngay cả khi y thanh toán người khác, một sinh vật
có thể chuộc lại nhân tính của mình qua sự thừa nhận những gì y đã làm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -2.25pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Panh
không thôi thúc sự nhìn nhận này chỉ ở bình diện cá nhân. Duch là “con người,
con người trọn vẹn,” nhưng y cũng là cái gương mặt của chế độ.<sup>31</sup>
Duch là một kẻ phạm tội độc nhất, và có lẽ là nạn nhân, như bảng liệt kê những
sự kinh hòng mà y giám sát vượt quá bất cứ thứ gì khu điện ảnh Holywood có thể
mơ tưởng, là một kết cục của lịch sử và chủng loại con người:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 13.05pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Những tội ác mà
Campuchia Dân chủ phạm vào, và cái ý hướng phía sau những tội ác ấy là mang
tính người không thể dị nghị được; chúng liên can đến con người trong tính phổ
quát của nó, con người trong toàn bộ của nó, con người trong lịch sử của nó và
trong chính trị của nó. Không ai có thể xem những tội ác ấy như một sự đặc thù
về địa lí hay một sự lạ lẫm về lịch sử; trái lại thế kỉ thứ hai mươi đạt tới sự
hoàn tất của nó trong nơi chốn đó; những tội ác ở Campuchia thậm chí còn có thể
xem là đại diện cho toàn bộ thế kỉ thứ hai mươi. Sự lập công thức này là quá
đáng, chắc chắn thế, nhưng ngay sự quá đáng đó bộc lộ một sự thật: Chính trong
sự Khai minh (The Enlightenment) mà những tọi ác kia diễn ra. Đồng thời tôi
không tin điều đó.<sup>32<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Panh
ngần ngại về việc phải chăng sự diệt chủng là tột đỉnh của tư duy phương Tây,
nhưng ông không ngần ngại, rốt ráo, về việc đòi hỏi rằng chúng ta nhìn thấy
cung cách “lịch sử của Campuchia trong cảm thức thâm sâu nhất là lịch sử của
chúng ta, lịch sử con người.”<sup>33</sup> Sự diệt chủng, trong khi cực đoan,
đã không phải là ở bên lề, tỉnh lẻ, hay sai lạc, mà là nền tảng như một biểu hiện
của sự phi nhân tính—và vì vậy của nhân loại—như một số những sự cố gây kinh
hoàng trước đó và từ sau, là phổ quát, trong sự khả ố của nó, như nghệ thuật vĩ
đại trong cái đẹp của nó. Panh nói, “tôi tin vào tính phổ quát của tội ác của
Khmer Đỏ hệt như của cái xã hội không tưởng của họ.”<sup>34<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Giáp
mặt với tính phổ quát này của sự diệt chủng và sự phi nhân tính cùng nhân tính
đồng thời của Duch, Mỗi người của Khmer Đỏ, Panh không cho phép tự thân đáp trả
hay nhẫn nhục. Nếu một dấu hiệu của sự phi nhân tính là sự huỷ diệt, vậy một dấu
hiệu của phi nhân tính là sáng tạo, một điều Panh biết rằng như một nghệ sĩ.
Panh sáng tạo nghệ thuật để đáp lại Duch, sự diệt chủng, và trải nghiệm thiết
thân của anh về sống sót và chứng kiến hầu hết gia đình mình chết vì đói khát
và bệnh tật. Anh kể lại sự trải nghiệm qua cuốn phim tài liệu là <i>Thanh toán</i> cũng như qua cuốn phim tài liệu
của anh là <i>Bức ảnh thiếu sót</i> (<i>The Missing Picture</i>), một tự truyện và
tài liệu cảm động và kiệt xuất về những số phận của gia đình và của xứ sở anh.
Trong một của chỉ bất ngờ, Panh tái tạo cái thế giới của kỉ nguyên Khmer Đỏ qua
việc sử dụng những hình người điêu khắc bằng tay thế chỗ cho chính anh và những
người anh kể chuyện về. Quyết định mĩ học này vừa có tính thuyết phục vừa thoả
đáng như việc Art Spiegelman quay sang hí hoạ trong tác phẩm <i>Maus/ Chuột</i> để đáp lại vụ Thiêu sinh
(the Holocaust). Ông này vẽ đám Quốc xã như lũ mèo và người Do thái như bầy chuột
nhắt, và Panh, đối diện một thế giới của cái chết không thể nào thấu hiểu tương
đương như thế, quay sang những hình người phi nhân như một lối để tiếp cận với
sự phi nhân tính. Những khuôn mặt bất động của những hình người này đạt tới một
sự biến hình biểu hiện, xúc động khi hoà nhập với âm nhạc của cuốn phim, lối tự
sự, và những cảnh trí dàn dựng tí hon, những tái tạo giống như cảnh trí nổi của
các trại lao động, những cánh đồng, những túp lều và bệnh xá nơi gia đình của
Panh làm việc và chết vì đói khát và bệnh tật, cũng như căn buồng nơi Panh nằm
dưới một tấm ảnh của Sigmund Freud, chất vấn những kí ức của anh trong khi những
quyến thuộc đã qua đời quan sát anh. Sự bất động là thành phần của mĩ học vì giống
như những nhân vật trong các ảnh chụp, những hình nhân ấy không nhúc nhích mà cố
định, như những kí ức đôi khi như thế. Tuy nhiên, không giống những ảnh chụp,
những hình nhân này và những cảnh trí của chúng là ba chiều kích, được khắc vào
tồn tại bởi nữ nghệ sĩ Mang Satire. Những nỗ lực như của Panh và của Man là sự
đối lập với sự nhẫn nhịn cam chịu, và chúng không phải là những đáp trả. Thay
vì thế, những nghệ sĩ này tìm cách quay lại, hết lần này đến lần khác, về cảnh
tượng của tội ác trong nỗ lực để thấu hiểu nó. Nghệ thuật của họ là một đường lối
then chốt để nhìn thấy những gương mặt của người khác, có thể ngay chính khuôn
mặt của Tha nhân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đối
đáp với quá khứ và những khủng bố kinh hoàng nhất, Panh biểu hiện niềm tin vào
quyền lực của nghệ thuật mình: “Những phim ảnh của tôi hướng về sự hiểu biết; mọi
thứ đều căn cứ trên việc đọc, việc suy tư, và công trình nghiên cứu. Nhưng tôi
cũng tin tưởng vào hình thức, vào màu sắc, vào ánh sáng, vào định khuôn và biên
tập. Tôi tin vào thơ. Phải chăng đó là một ý nghĩ gây sửng sốt? không. Khmer Đỏ
đã không phá tan hết mọi thứ.”<sup>35 </sup>Hình thức cũng là mối quan tâm của
Khmer Đỏ. Nhân dân phải cư xử mặc quần áo, và nói trong những lề lối nhất định,
bằng không bị phạt vạ chết. “Kiểm soát các thân thể, kiểm soát các tâm trí:
chương trình là minh bạch. Tôi đã không có một nơi chốn, không có một khuôn mặt,
không có một cái tên, không có một gia đình. Tôi đã bị thâu gọp vào tấm áo
choàng đen, to lớn của tổ chức.”<sup>36</sup> Một khi thoát khỏi cái tổ chức
đó, Panh nỗ lực qua nhiều thập niên và những tác phẩm đa phức về nghệ thuật để
tìm cho ra cái hình thức có thể cất lên với tiếng nói quá khứ và với nỗi khó
khăn của việc nhìn thấy cái nhân tính trong cái phi nhân, và đảo lại. Kết quả, <i>Thanh toán</i> và <i>Bức ảnh thiếu sót,</i> là hai trong những tác phẩm tuyệt diệu nhất về
nghệ thuật và kí ức để đương đầu với sự diệt chủng, chúng có quyền uy một phần
là bởi chúng phế bỏ tính đa cảm, những sự
yếu kém về mĩ học, và nỗi sợ về việc gán trách nhiệm cho những xứ sở phương Tây
vốn làm hạn chế rất nhiều những tác phẩm từ những người Campuchia khác về vụ diệt
chủng. Anh đương đầu với sự có thể khó khăn rằng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 8.0pt; margin-left: 14.2pt; margin-right: 13.05pt; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">sau ba mươi năm, bọn
Khmer Đỏ vẫn đắc thắng: Những người chết là chết rồi, và họ đã bị xoá khỏi mặt
trái đất. Tấm bia tưởng niệm họ là chúng ta. Nhưng còn một tấm bia khác: công
trình về nghiên cứu, về thấu hiểu, về giải thích. Đây không phải là một nỗi đam
mê đau buồn nào đó; nó là một cuộc tranh đấu chống lại sự thanh toán. Dĩ nhiên
công trình như thế không vực dậy được người chết. Nó không lục tìm nền đất xấu
hay tàn tro. Và dĩ nhiên công trình này không mang lại cho chúng ta sự an nghỉ.
Không làm chúng ta mềm lòng. Nhưng nó trao lại cho chúng ta nhân tính, trí
khôn, và lịch sử của chúng ta. Đôi khi nó còn làm chúng ta cao quý. Nó khiến
chúng ta sống động.<sup>37<o:p></o:p></sup></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Sự
thanh toán có đặc trưng không chỉ bằng sự bôi xoá người chết mà còn làm lấm lem
mặt người sống, tước bỏ cá tính của họ. Panh nói: “tôi không có gia đình. Tôi
không có họ tên. Tôi không có mặt mũi. Và như thế, bởi vì tôi chẳng còn là bất
cứ cái gì nữa, tôi vẫn còn sống.”<sup>38 </sup>“Khi bạn không có một cái tên nó
như thể bạn không có một khuon mặt; bạn dễ dàng bị lãng quên.”<sup>39</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Khi
anh vận dụng để nhớ lại, Panh quan tâm tới “khuôn mặt của những người làm nhục
hình tra tấn. Hiển nhiên là tôi đã gặp một số nhất định trong bọn họ. Đôi khi họ
cười vang. Đôi khi họ kiêu ngạo. Đôi khi họ xao xuyến. Thường ra họ dường như
vô cảm. Bướng bỉnh. Vâng bọn tra tấn cũng có thể đau buồn nữa.”<sup>40</sup>
Trong cuốn phim tài liệu <i>S-21</i> của anh,
Panh gặp một vài trong số bọn canh ngục và bọn tra tấn và anh thuyết phục họ
tái tạo và lặp lại những hành động thường ngày của họ, những hành vi thẩm vấn
và gây nhục hình của họ, những người đàn ông trưởng thành hồi tưởng cuộc đời của
họ như những thiếu niên. Theo quan điểm của Panh, những người đàn ông này là những
kẻ khác, sự nhập thể sống động của một điều huyền bí mà anh tìm cách để thấu hiểu—vụ
diệt chủng này đã xảy ra như thế nào? Người ta làm điều đó ra sao? Tại sao
không có ai phải chịu trách nhiệm? Những câu hỏi này cũng là mói quan tâm của
nhà làm phim Socheata Poeuv. Trong cuốn phim tài liệu của chị mang tên <i>Bé sơ sinh năm mới/ New Year Baby,</i> chị
đưa người cha của mình từ Hoa kì trở lại Campuchia và làm ông ngạc nhiên bằng
việc thu xếp một cuộc gặp mặt với một liên cựu cán bộ Khmer Đỏ. Thân thủ của chị,
một người sống sót của kỉ nguyên đó, thù ghét bọn Khmer Đỏ và không muốn gặp
tên cán bộ kia, nhưng Poeuv nói, “tôi muốn nhìn thấy gương mặt của hắn ta.” Giống
như nhiều người khác, “tôi không hiểu nổi làm sao toàn bộ một xứ sở có thể chịu
đựng qua điều này và không đòi hỏi công lí.” Nhưng trong một xứ sở bị phân chia
thành nhân dân mới và nhân dân cơ sở, trong đó nhiều người là những tác nhân
tích cực của cái chết nhưng nhiều người hơn nữa là những chứng nhân lặng câm và
những khán giả đồng loã đã không làm một điều gì để sống sót chẳng phải là một
điều ngạc nhiên sao thật vô cùng khó khăn để đạt được công lí? Ai chịu trách
nhiệm? Trong khi Liêp hiệp quốc và chính phủ Campuchia cùng liên kết trong việc
truy tố năm lãnh tụ cao cấp nhất của Khmer đỏ (trong số đó Duch, là người cấp bậc
thấp nhất, cũng là người đầu tiên bị kết án), nỗ lực về pháp lí để mang lại
công lí tốt nhất chỉ mang tính tượng trưng, bởi vì hàng bao nhiêu ngàn những
tên sát nhân thực sự sẽ không bị truy tố, và hàng bao nhiêu trăm ngàn những người
Khmer đồng loã cũng sẽ không bị chạm tới hay nêu tên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Giống
như một số những người Khmer đỏ đã, nhiều hay ít, thú tội, Duch thú nhận về một
số những hành vi nhất định (và không với những hành vi khác), nhưng y trút
trách nhiệm bằng cách giơ tay gửi về một sức mạnh vượt ngoài y, Angkar, hay Tổ
chức mà sự sự hiện diện không diện mạo của nó làm kinh hoàng những nạn nhân của
Khmer Đỏ. Tổ chức cất lên những tiếng nói qua những cán bộ của nó nhưng không
minh bạch hầu như với mọi người, gồm cả phần lớn các cán bộ rằng Tổ chức là ai.
Đối với người Campuchia Tổ chức chẳng phải là tự thân quyền lực sao, tách lìa
khỏi bất cứ cá nhân người nào? Phải chăng việc cắt lìa này là cái cho phép những
người Campuchia sống qua kỉ nguyên Khmer Đỏ phủ nhận trách nhiệm, thanh trừ tự
thân họ khỏi quyền lực, khỏi là một thành phần của hay đồng loã với Tổ chức. Ngay
cả những người Khmer Đỏ cao cấp nhất, những người bị đưa ra xét xử, cũng phủ nhận
việc biết hàng bao trăm ngàn người chết (họ nói, nếu quả có hàng trăm ngàn người
chết thực). Liệu có sự hoà giải khả dĩ giữa các nạn nhân và những kẻ tạo nạn
nhân nếu những kẻ tạo nạn nhân thậm chí nhìn nhận sự đồng loã của họ, kém hơn rất
nhiều trách nhiệm của họ? Vấn đề là ít người sẵn lòng thừa nhận tự thân họ cũng
là kẻ tạo nạn nhân, ngay cả sau khi thú nhận việc thi hành một số việc làm tai
hại nhất định. Họ có thể giáp mặt những việc làm của họ chăng? Họ có thể giáp mặt
với sự bất động của họ chăng? Họ có thể tới mặt đối mặt với tự thân họ chăng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Ở
S-21, Panh quay phim những người cai ngục trước đây và ghi nhận: “Gương mặt của
kẻ tra tấn: mất hút giữa những hình ảnh mà những ai trong số họ làm sáng tỏ,
như thể có một ranh giới không thể vượt qua. Cái không thể gọi tên.”<sup>41</sup>
Panh ám thị ở đây vừa tới những hình ảnh của kinh hoàng tồn tại trong con mắt
tâm trí đối với các nhân chứng và đối với những ai chỉ được nghe về những tội
ác này, và cũng tới những khuôn mặt của tất cả từ nhân, được chụp hình khi nhập
trại S-21. Một số những ảnh chụp này bây giờ được trưng bày trong viện bảo tàng
mà S-21 đã trở thành. Họ là những nạn nhân, nhưng do thiếu phụ đề, họ tên, và
những xác định nhân thân, hầu hết những người viếng thăm không biết rằng một
con số đáng kể những nạn nhân này lại chính là những cán bộ Khmer Đỏ đã bị sa
cơ thất thế với Tổ chức, bao gồm cả đám trước đây là tra tấn viên và canh giữ ở S-21.<sup>42</sup>
Khmer Đỏ sử dụng S-21 để tra tấn và giết chóc chính những cán bộ của nó, cũng
như những người nước ngoài, những thiểu số, những người trí thức, và vân vân.
Khuôn mặt của những kẻ tạo nạn nhân đã trở thành nạn nhân và sự chuyển tải hiển
hiện nhất của vấn đề tổng quát mà kỉ nguyên Khmer Đỏ và hậu kết của nó đại diện
cho một lịch sử nhân tính và phi nhân tính: sự ngần ngại để nhìn nhận và để hoà
giải với công năng hãm hại người khác của chính bản thân ta khi chúng ta từ chối
nhìn những nạn nhân như có công năng về bạo động, chúng ta cho phép tự thân hư
cấu rằng chúng ta cũng cùng như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Vậy
nên phần còn lại của thế giới kinh hoàng ngó vào Campuchia và lực lượng Khmer Đỏ
và tự hỏi vụ diệt chủng đã xảy ra như thế nào, khi thực tế là rằng nó có thể đã
xảy ra ở bất cứ đâu với “những điều kiện phi nhân” hợp cách, để trộm một nhan đề
của Pheng Cheah. Suy tư của Cheah minh hoạ khuynh hướng hậu cơ cấu luận trong một
ngành của nhân văn, mà từ đó Panh xuất phát. Cheah, giống như người ảnh hưởng
lên ông, là Foucault, lập luận rằng đó là một sai lầm để nghĩ về nhân tính và
linh hồn như là những sáng tạo của thần linh. Thay vì thế chúng được sáng tạo
do quyền lực và phải nên được nhìn như những hậu quả của quyền lực. Quyền lực
này không mang nhân tính trong cái nghĩa rằng nó không được giữ trọn vẹn bởi bất
cứ cá nhân nào. Quyền lực vượt quá các cá nhân, và chúng ta chịu thuộc vào nó.
Đây là điều kiện phi nhân, theo Cheah. Derrida cũng ảnh hưởng lên Chaeh, và
trong một sự nghịch đảo tiêu biểu kiểu Derrida, Cheah lập luận rằng cái phi
nhân tính đến trước cái nhân tính chứ không phải là lộn ngược lại. Trong suy
nghĩ theo quy ước, sự phi nhân tính là một sự biến dạng của một nhân tính
nguyên thuỷ, đó là điều dẫn tới sự vặn tay suýt xoa đa cảm thông thường trước
hành vi phi nhân của những cá nhân, bộ tộc, phe phái, và quốc gia đa dạng. Đối
với Cheah, khăng khăng vào sự ưu tiên của nhân tính là một sự nhìn nhận sai lầm
nền tảng, dẫn tới việc đặt tiêu điểm vào cái phi nhân tính như một sự lầm lạc về
luân lí thay vì như một điều kiện của nhân tính. Panh nhấn mạnh rằng không thể
suy nghĩ về cái phi nhân tính chỉ trên những hạn từ triết lí mà Cheah đề nghị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
khi nghiêm trọng để nhìn nhận tính phi nhân như một hậu quả của văn minh và đặc
quyền của nó về nhân tính, người ta cũng phải đối đầu với cái phi nhân tính trọng
hạn từ của sự phạm tội và hành động cá nhân, như một biến dạng của nhân tính,
như một câu hỏi về trách nhiệm không thể bị làm chệch đi bởi một sự xoay về sức
mạnh của một cấu trúc quyền lực. Đối với xã hội Campuchia nói chung, sự kinh
hoàng không chỉ gồm việc bị hoá làm nạn nhân mà còn cả việc khiến người khác
thành nạn nhân nữa. Nói về những người Campuchia trong đường lối này không phải
là phủ nhận quyền lịch sử hay quyền lực: trách nhiệm của người Pháp trong việc
thực dân hoá Campuchia, người Mĩ trong việc dội bom xuống xứ sở này, người miền
Bắc Việt nam trong việc mở rộng chiến tranh của họ qua xứ sở này, hay người
Trung quốc trong việc ủng hộ bọn Khmer Đỏ dù rằng biết về những sự tàn ác của
chúng. Nói về người Campuchia như mang trách nhiệm bao quát về sự diệt chủng
không phải là vạch mặt họ như là độc nhất về văn hoá trong khả năng phạm vào việc
giết người hay cho phép nó xảy ra. Như nhà văn W. G. Sebald vạch ra đối với người
Đức, “chính là những người có lương tâm là chết sớm, nó nghiến bạn xuống. Những
kẻ ủng hộ phátxít sống mãi. Hay những người đề kháng thụ động. Tất cả họ bây giờ
là như thế trong tâm trí của chính họ ... không có dị biệt nào giữa sự đề kháng
thụ động và sự cộng tác thụ động—nó là cùng một thứ.”<sup>43 </sup>Cái có lẽ là
duy nhất không giống với trường hợp người Đức hay các trường hợp khác về việc
giết người đại khối, ấy là những người Campuchia thuộc sắc tộc đa số giết nhau
hay chứng kiến những cái chết của nhau đã mang cùng khuôn mặt (sắc tộc). Vậy
nên người Campuchia không thể đổ riêng những tội ác của họ lên sự kích động của
những kẻ bên ngoài hay những người khác (sắc tộc), nó cưỡng bách họ nhìn tự
thân như một lí do cho điều gì đã xảy ra, một công cuộc họ có thể gian nan để
làm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Bọn
Khmer Đỏ biến người khác thành phi nhân tính để huỷ diệt họ bằng hành vi phi
nhân, nhưng trong hậu kết của sự cai trị của họ phần lớn những dị biệt kia biến
mất, để lại minh bạch rằng những kẻ khác kia chẳng phải thực sự là khác, nếu
chúng ta chỉ nói tới cái đa số về sắc tộc. Đối với Panh, Duch là khuôn mặt của
tình huống, nơi tuyến giữa nhân tính và phi nhân đã bị vượt qua, như nó đã là đối
với phần còn lại của những người Khmer Đỏ trước đây, bây giờ gắn bó quá sâu vào
xã hộ Campuchia để có thể dễ dàng gỡ ra. Nhưng giữa nạn nhân và kẻ tạo nạn nhân
có tồn tại một dân chúng ở giữa—kẻ đồng loã, kẻ chứng kiến, kẻ bàng quan, kẻ
cam chịu. Bọn Khmer Đỏ luyện đến dân chúng này như lí do cho chính nghĩa của họ—những
nông dân bị bóc lột bởi sự thục dân hoá của Pháp và hệ cấp Campuchia, rồi bị dội
bom bởi máy bay của Hoa kì và bị dẫn lạc đường bởi bọn Khmer Đỏ. Panh vạch ra rằng
nông dân vẫn còn nghèo khó. Nếu họ đã không ở bên phía công lí trong suốt kỉ
nguyên Khmer Đỏ, họ cũng là những người mà công lí chưa được thực hiện cho
trong những năm về sau. Tình huống của họ là phi lí, khiếp đảm, một tội ác ở cấp
thấp và liên tục đã kéo dài nhiều thế kỉ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Có
phải Duch cười vang vì hắn nhìn thấy sự phi lí này chăng? “Tôi khó có thể tin
điều ấy—nó quá đẹp, quá dễ: Tiếng cười nổ ra ngay giữa tội ác đại khối. Duch có
một tiếng cười ‘hô hố’: Tôi không thể nào nghĩ một cách nào khác để mô tả nó.”<sup>44</sup>
Lạ lùng thay, một khuôn mặt cười vang nổi bật giữa mọi khuôn mặt của những người
chết và những người chẳng bao lâu cũng chết ở S-21 dường như không thể giải
thích được là bất cứ ai lại có thể cười vang trong nơi chốn này, viện bảo tàng
hay đài tưởng niệm gây xao xuyến nhất tôi đã từng đến thăm, gồm cả những trại
tàn sát ở châu Âu. Đây là một khuôn mặt được vẽ, không phải mặt người, đường gạch
chéo vắt qua cái dung nhan tươi cười kia là kí hiệu phổ quát của sự cấm đoán, ở
đây là ra lệnh cho khách thăm viếng không được cười to. Chính kí hiệu này nói <i>Giữ im lặng.</i> Kí hiệu và khuôn mặt làm chứng
rằng ai đó đã cười to ở đây, và không chỉ có Duch. Trong lúc tôi ở đó, những
khách du lịch nước ngoài niên thiếu cười to trong hành lang của những xà lim biệt
giam. Tại sao một số khách viếng thăm lại cười vang? Do bứt rứt, có lẽ thế, bởi
nếu ta là một người nước ngoài thăm viếng nơi chốn này trong giờ nghỉ ăn trưa
hay vào ngày lễ, ta giả thiết phải nói gì? Hay nếu ta là người địa phương, có lẽ
tiếng cười che lấp những giọt nước mắt hay sự không tin, một lối lịch sự để giấu
đi việc ta có thể bị xao xuyến hay cảm thấy bất an đến chừng nào. Có lẽ cái mà
tiếng cười giễu cợt không phải là những người chết, là quyền uy được thể hiện
trong những đài tưởng niệm. Quyền uy này mang tính giáo huấn, và có ai lại chẳng
bao giờ muốn cười to vào quyền uy là giáo huấn? Quyền uy này huấn luyện những
khách viếng thăm trong phép lịch sự đúng cách về kí ức và khiết sư. Quyền uy
này nói rằng <i>đây không phải là chuyện cười
</i>và <i>hãy luôn luôn nhớ</i> và <i>chớ bao giờ quên.</i> Quyền uy này muốn
chúng ta quên đi cái quyền lực của chính nó, và những tội ác được ghi lại bởi
những đài tưởng niệm này không phải đã bị phạm vào bởi những quái vật và những
kẻ thù của nhà nước. Những tội ác này đã bị phạm vào bởi những con người mà những
việc làm của họ hẳn đã được ca tụng nếu nhà nước và phía của họ đã đắc thắng. Dù
cho tiếng cười có thể không phải là một đáp ứng lịch sự, thậm chí còn là một
đáp ứng phi nhân nữa, nó có thể thấu hiểu được, sắp ngang hàng người cười với sự
lật đổ của quỷ, như Kundera tuyên xưng trong <i>Cuốn sách về tiếng cười và lãng quên/ Book of Laughter and Forgetting.</i>
Ông nói tiếng cười của các thiên sứ là âm thanh của những kẻ đang nắm quyền. Nhưng
ta có nên luôn luôn được sắp ngang hàng với các thiên sứ chăng? Thay cho chỉ
tiêu rằng quỷ sứ là những thiên sứ bị sa chân phải chăng trường hợp là các
thiên sứ là những quỷ sứ đắc thắng?<sup>45</sup><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Trong
những hạn từ của Levinas, khuôn mặt của Tha nhân kêu gọi cho cái thiện và cho
công lí, đòi hỏi rằng “Ngươi sẽ không phạm việc giết người,” đặc biệt chống lại
cái mà ông gọi là Người lạ.<sup>46</sup> Trong ngôn ngữ như thể tông giáo của
ông—Tha nhân tồn tại trên cao, trong cõi của Thượng đế, trong vô biên<sup>47</sup>—Levinas
ở bên phía của các thiên sứ, đồng cảm với Kẻ lạ hơn là với Quỷ sứ ngó xuống
toàn thể tính ràng buộc với trái đất nơi hình thức chiến tranh và chủ nghĩa đế
quốc là luật của miền đất. Tự thân ông quyết tin vào đức lí của mình, trong ý
niệm rằng “bênh Tha nhân là điều thiện.”<sup>48</sup> Nhưng ông nhượng bộ rằng
“Tha nhân ... toạ lạc trong vùng từ đó cái chết, có thể là việc giết người, tới.”<sup>49</sup>
Khi bọn Khmer Đỏ đắc thắng vào thủ đô Phnom Pênh ngày 17 tháng Tư, 1975, họ là
những kẻ lạ và những kẻ khác đối với dân chúng của thành phố này. Nếu ai ai
trên khắp mọi phía đều đã đối xử với người khác như thể chính họ mang bộ mặt của
Tha nhân, khi ấy có lẽ cái thiện đạo đức và luân lí mà Levinas kêu gọi ắt là có
thể đạt thành. Nhưng những kẻ khác vốn là bọn Khmer Đỏ đã mang lại cái chết, và
ai nói được rằng khuôn mặt của Tha nhân mà họ mang lại không có thực như khuôn
mặt Levinas mong mỏi? Nếu khuôn mựt của Tha nhân tuyên cáo không phải là công
lí mà là khủng bố thì sao? Trong những cuộc chiến tranh đương đại của chúng ta
mở ra để bênh và chống đạo Islam triệt để, khuôn mặt che đi của kẻ khủng bố có
thể là khuôn mặt của Tha nhân đối với phương Tây không? Nếu công lí và khủng bố
là một và đồng nhất thì sao? Bọn Khmer Đỏ và những tín đồ Islam triệt để chắc
chắn tin rằng họ ở bên phía của công lí, cũng như các nhà nước phương Tây với
những niềm tin của họ vào sự bao dung ngôn luận tự do, tự do về tín ngưỡng, và
không lực.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Không
lạ gì rằng một số triết gia, giống như nhiều người khác, quay mặt khỏi khả tính
của địa ngục là viện dẫn đức tin vào cõi trời, cái tương lai còn đang tới. Cái
tương đương về triết học và đức tin là niềm tin thế tục rằng Tha nhân cưỡng
bách chúng ta về công lí (vốn, trong tư duy hậu cơ cấu luận, chẳng bao giờ cần
được định nghĩa). Nếu chúng ta mong muốn sống như một chủng loại, chúng ta cần
bám chắc vào đức tin ấy, nhưng chúng ta cũng cần giáp mặt với sự hồ nghi của
chúng ta. Có khả dĩ rằng Tha nhân là một sát thủ, và rằng tự thân chúng ta có
thể là những sát thủ hoặc đồng loã trong việc giết người. Nếu thế—và nếu Duch
chỉ đơn giản là một trường hợp khác của “sự tầm thường của cái ác” (“the banality
of evil”), từ ngữ Hana Areld đặt ra để nói về
tên Quốc xã Adolf Eichmann—bài học để học được từ ví dụ của Duch là rằng
sự tầm thường của cái ác nói chung đã được phương Tây giành riêng cho chính nó,
như một dấu hiệu của chủ thể tính, của tác nhân, của tính trung tâm, thậm chí
cho cả những kẻ không quan trọng nhất trong những người phương Tây vận hành
không hơn gì những răng cưa của bánh xe trong cỗ máy chiến tranh. Loại trừ người
khác khỏi sự tầm thường của cái ác là phủ nhận đối với họ cũng cái quyền về chủ
thể tính trong hành vi đê tiện. Tương phản lại, khiến người khác là chủ thể của
cái tầm thường của điều ác là từ bỏ sự xót thương trịch thượng của phương Tây,
vốn cám dỗ kẻ khác tự thân đảm đương lấy. Thương xót tự thân, đối với người
khác, luôn luôn là thiệt hại bởi những ai tin rằng họ không thể làm điều ác cuối
cùng sẽ làm điều ác, đó là những gì đã xảy ra ở Campuchia và trong nhiều quốc
gia đã trút bỏ sự thống trị của phương Tây. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Để
đặt vấn nạn đạo đức này vào trong lề lối lược đồ nhất khả dĩ, đây là cung cách
những kiểu thức đa dạng về kí ức đạo đức hoạt động. Trong nền đạo đức về việc
nhớ cái của riêng mình, kiểu thức đơn giản nhất và bảo thủ rành rành nhất,
chúng ta nhớ nhân tính của chúng ta và tính phi nhân của người khác, trong khi
chúng ta quên tính phi nhân của chúng ta và nhân tính của người khác. Đây là kiểu
thức đạo đức dễ dẫn nhất tới chiến
tranh, chủ nghĩa ái quốc, và chủ nghĩa hiếu chiến, khi nó giảm trừ những người
khác của chúng ta thành những kẻ thù phẳng dẹt nhất. Nền đạo đức phức hợp hơn về
việc nhớ người khác vận hành trong hai sổ bộ, ngữ điệu tự do nơi đó chúng ta nhớ
nhân tính của chúng ta và ngữ điệu triệt để nơi đó chúng ta nhớ tính phi nhân của
chúng ta. Trong cả hai ngữ điệu, chúng ta nhớ nhân tính của người khác và quên
tính phi nhân của họ. Ngữ điệu tự do nơi chúng ta nhớ nhân tính của chúng ta
cũng dẫn tới chiến tranh, mặc dù chiến tranh thường được tiến hành trong những
áo khoác nhân đạo, như những công tác giải
cứu cho người khác tốt lành (vốn có thể yêu cầu chúng ta hạ sát kẻ khác xấu xa,
với sự hối tiếc lớn). Phiên bản triệt để hơn, nơi chúng ta nhớ tính phi nhân của
chúng ta, là sức mạnh thúc đẩy đằng sau tình tự phản chiến, khi chúng ta lo lắng
về những điều khủng khiếp chúng ta có thể làm. Thế nhưng còn có cả một bình diện
phản trắc trong cái ngữ điệu triệt để này nữa, bởi nếu chúng ta cũng chỉ thấy
nhân tính của người khác, mà không thấy tính phi nhân của họ, chúng ta không
đang nhìn thấy họ trong cùng đường lối như chúng ta nhìn tự thân. Vậy nên trong
sự nhân danh về nhân tính của người khác, chúng ta gạt người khác vào địa vị phụ
thuộc, giản lược hoá, và thứ yếu tương phản với những tự thân phức hợp hơn của
chúng ta. Trong lúc chúng ta có công năng về chết đi và giết chóc, về bi kịch
và tội lỗi của toàn pho về hành động và tình tự nhân tính và phi nhân, người
khác chỉ có công năng bị giết, trường kì bị cài đặt như là một đối tượng của
lòng thương xót dường như thiện nguyện của chúng ta. Để tránh việc giản lược
hoá người khác, nền đạo đức về sự nhìn nhận đòi hỏi rằng chúng ta nhớ nhân tính
và sự phi nhân tính của chúng ta, và rằng chúng ta nhớ nhân tính và sự phi nhân
tính luôn của những người khác nữa. Còn về nền đạo đức về nhìn nhận này yêu cầu
chúng ta quên đi những gì—đó là ý niệm rằng bất cứ ai hay bất cứ quốc gia nào
hoặc bất cứ nhân dân nào đều có một tuyên xưng độc đáo về nhân tính, về khổ sở,
về đau đớn, về sự là nạn nhân ngoại lệ, một tuyên xưng hầu như chắc chắc sẽ dẫn
chúng ta xuôi xuống một con đường về sự báo thù thêm nữa thực thi nhân danh của
nạn nhân. Thực tại là dù có đến bao nhiêu triệu người đã chết đi trong suốt cái
bi kịch đặc thù của chúng ta, còn nhiều triệu người hơn thế nữa cũng đã chết
trong những bi kịch khác không kém phần bi đát.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Hồi
kí và những cuốn phim của Panh đặt nền tảng trước cho nền đạo đức này về sự
nhìn nhận và lập một tuyên xưng táo bạo: Campuchia thuộc về trung tâm của lịch
sử thế giới vì nhân tính và tính phi nhân của người Khmer. Đây là một tuyên
xưng quan trọng vì hai lí do. Lí do thứ nhất và rành rành nhất đơn giản là vì rằng
tuyên xưng này đưa Campuchia và nhân dân Khmer từ bên lề tới trung tâm. Đây
cũng là lí do ít lí thú hơn, bởi vì việc khiến những kẻ bị gạt sang bên lề hiển
hiện hơn là để cho ngoại vi còn nguyên cho những kẻ mới khác cư ngụ. Lí do quan
trọng hơn là sự xác quyết về phi nhân tính, vì sự dịch chuyển của người khác từ
bên lề tới trung tâm trong thuyết ngôn của phương Tây thường khi nhất được đặt
tiền đê trên sự xác quyết về nhân tính của người khác. Bằng sự bác bỏ lối lập
luận ấm lòng, đa cảm này, công trình của Panh khẳng định tầm quan trọng và nỗi
khó khăn của việc chụp bắt với tính phi nhân, cả tính phi nhân của phương Tây
và tính phi nhân của những kẻ khác của nó (tức là nói rằng, từ những viễn kiến
của những kẻ khác ấy, là chúng ta). Khuôn mặt của Tha nhân như vậy là, ngay cả
trong cái tên của nó, một sự định danh sai. Nó cám dỗ chúng ta thương xót người
khác, để chỉ nhìn thấy đơn độc, để chỉ nhìn thấy khuôn mặt riêng lẻ của sự đau
khổ của họ. Trong thực tại, Tha nhân luôn luôn có ít nhất hai khuôn mặt, nhân
tính và phi nhân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Cả
hai khuôn mặt này đều hiển nhiên trong một tấm hình trên những bức tường của trại
giam S-21, trên phòng trưng bày ở tầng nhì, nơi Duch được đưa ra xét xử. Có
khuôn mặt của y, nhưng nó đã bị bôi xoá. Những người khách viếng thăm đã ngệch
ngoạc những tiếng chửi rủa và những sự tục tĩu trên đó. Y chỉ là một người đàn
ông, có lẽ một người với khả năng ngoại hạng nhưng không phải một kẻ xa lạ, và
họ không thích những gì họ nhìn thấy, chính bởi vì y xem ra chẳng khác biệt gì
với chúng ta. Sự y giống chúng ta và chúng ta giống y gây sợ hãi, đó là lí do tại
sao một số khách viếng thăm đã bôi xoá y. Một nền đạo đức về nhìn nhận ắt là
ngăn chúng ta bôi xoá y, ngăn việc nhìn nhận sai lầm y như là quỷ sứ hiện thân,
vì sự giống với nhân tính là điều chúng ta phải nhớ nếu chúng ta hi vọng khong
lặp lại những sự tàn ác. Đạo đức là nhãn quan, và nó đòi hỏi rằng chúng ta nhìn
thấy cung cách Duch là người đàn ông, nhân tính và phi nhân. Chúng ta phải tiếp
tục ngắm nhìn những nỗi kinh hoàng làm ra bởi những con người giống như y nếu
chúng ta học biết được bất cứ điều gì, nếu chúng ta muốn hư cấu không chỉ là một
tương lai không tưởng tràn đầy hi vọng mà còn là một tương lai giao thế phẳng
không tưởng nơi, nếu bọn Khmer Đỏ đã thành công, Duch ắt hẳn không là một quỷ sứ
mà là một thiên sứ. Điều này buộc chúng ta hỏi xem phải chăng những kẻ mà chúng
ta hư cấu là thiên sứ ngày nay phải chăng đơn giản là những quỷ sứ đắc thắng đã
viết ra những câu chuyện của riêng chúng, trong cung cách của biết bao nhiêu thứ
quan liêu ném bom và những viên chức được bầu lên bằng những hồi kí do lũ văn
ma viết (ghost writers).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;">Đối
với các nghệ sĩ, việc nhìn ngắm, nhớ lại, và sáng tạo nghệ thuật tự thân là những
đường lối về sự nhìn nhận những hàm hồ của nhân tính và phi nhân. Như Panh nói
về phần kết liễu của <i>Bức ảnh thiếu sót</i>,
“Có nhiều điều mà con người không nên thấy hay biết. Nếu y thấy chúng, thà là y
chết đi còn hơn, nhưng nếu có bất cứ ai trong chúng ta nhìn thấy hoặc biết những
điều này, khi ấy chúng ta phải sống để kể về chúng.... tôi làm bức ảnh này. Tôi
nhìn ngắm nó. Tôi cưng chiều nó. Tôi giữ nó trong bàn tay như một gương mặt yêu
dấu. Đây là bức ảnh tôi trao qua cho bạn, để cho nó chẳng bao giờ thôi tìm ra
chúng ta.” Không giống Levinas, người chuyển khuôn mặt Tha nhân thành khuôn mặt
của cái thiện, Panh nhìn thấy hai khuôn mặt—khuôn mặt yêu dấu anh cống hiến cho
chúng ta và khuôn mặt của Duch, kẻ tra tấn, kẻ hành hình, và nhà giáo. Tuy thế
Panh noi theo Levinas khi triết gia này gọi “công lí sự tiếp cận mặt đối mặt
này, trong trò chuyện,”<sup>50 </sup>vốn là “một tương quan đạo đức.”<sup>51</sup>
Những cuộc phỏng vấn với Duch là cuộc trò chuyện này, mối quan hệ này với người
khác nhằm đến công lí qua đối thoại. Mối tương quan với người đọc của cuốn <i>Thanh toán</i> và với người xem của phim <i>Bức ảnh thiếu sót</i> cũng là những cuôc trò
chuyện nữa; Panh là người khác của chúng ta và chúng ta là những người khác với
anh. Công lí được tìm ra trong mối quan hệ mĩ học này, nữa—công lí trên cái nền
của nghệ thuật và trong những hạn từ thậm chí còn thế tục hơn, trên cái nền của
lịch sử và sự thông hiểu của chúng ta về nhân tính và phi nhân tính. Khi muốn
nhìn nhận Duch như là vừa mang nhân tính vừa phi nhân, Panh thực thi một nền đạo
đức về nhìn nhận nó vừa khẳng định tầm quan trọng của vô hạn và công lí, đường
lối chúng ta muốn thế giới như thế, và nó cũng vừa đòi hỏi một sự đối đầu với
toàn thể tính, đường lối thế giới đã và đnag là. Một nền đạo đức về nhìn nhận đối
đầu với toàn thể tính quanh chúng ta và bên trong chúng ta mở phơi tính đồng thời
ba chiều kích của nhân tính và phi nhân tính. Vậy là Panh quay sang những hình
nhân để tiếp cận nhân tính của các nạn nhân, và viện bảo tàng S-21 quay sang tấm
ảnh của khuôn mặt cười để tiếp cận sự đáp ứng phi nhân với đau khổ. Thiếu sót
trong cả hai sự chuyển tải này là gương mặt con người thực sự, khuôn mặt được
chụp ảnh trưng ra trong S-21. Với sự vắng mặt này đi tới sự gợi ý rằng chúng ta
cần nghệ sĩ cũng như triết gia để phác hoạ cho chúng ta một nền đạo đức về nhìn
nhận, để tái tạo cho chúng ta một bức ảnh của khuôn mặt phi nhân.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">
</span><br />
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br /></span>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"> (còn tiếp)</span><br />
<div class="WordSection10">
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 14.2pt; text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="WordSection34">
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify; text-indent: 14.2pt;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 107%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-right: -1.15pt; text-align: justify;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-15771010020500660992018-05-28T06:31:00.000-07:002018-05-28T08:40:08.279-07:00TÂM HỒN LÀ MỘT KẺ SĂN ĐUỔI CÔ ĐƠN <br />
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif;"><span style="font-size: 26.6667px;"><b>Carson McCullers</b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif;">Hồ Liễu <i>dịch</i></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><br /></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEip7ZAcszFi_TGNqU6mCzngc7plrVdT9x0_Zk6504kv6eERrZMedQNKPkBSPotpiDxiinOvV8RTHU73Il4BRl3DyzCLuE0z_wDApOVkazO_ao0ixRRJY6iwhFmgmH_Pg_iQy_6c0W97w5Rc/s1600/alone-1080x675.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="675" data-original-width="1080" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEip7ZAcszFi_TGNqU6mCzngc7plrVdT9x0_Zk6504kv6eERrZMedQNKPkBSPotpiDxiinOvV8RTHU73Il4BRl3DyzCLuE0z_wDApOVkazO_ao0ixRRJY6iwhFmgmH_Pg_iQy_6c0W97w5Rc/s640/alone-1080x675.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 20.0pt; line-height: 107%;">PHẦN
MỘT<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><o:p><br /></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 107%;">1<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Trong thị trấn có hai
người câm, và họ luôn cùng nhau. Sớm nào họ cũng rời nhà và bước tay trong tay
xuống phố đi làm. Hai người bạn rất khác biệt. Người luôn dẫn đường là một người
Hi lạp béo phì và mộng mơ. Vào mùa hè khi ra ngoài y mặc một áo polo vàng hoặc
xanh lá phía trước nhét cẩu thả trong quần và phía sau để lòng thòng. Khi trời
lạnh hơn y mặc phủ lên một áo len dài tay xám xập xệ. Mặt y tròn và bóng nhẫy,
với mi mắt khép hờ và đôi môi cong trong nụ cười dịu dàng, ngớ ngẩn. Người câm kia
thì cao. Đôi mắt anh biểu lộ sự lanh lẹ, thông minh. Anh luôn ăn mặc tươm tất,
và rất chỉnh tề.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sáng nào hai người bạn cũng lặng lẽ bước
cùng nhau cho tới khi họ tới đường chính của thị trấn. Rồi khi đến một cửa hàng
trái cây và bánh kẹo nhất định họ dừng lại bên ngoài một lát trên vỉa hè. Người
Hi lạp, Spiros Antonapoulos, làm việc cho anh họ mình, là chủ cửa hàng trái cây
này. Công việc của y là làm kẹo và mứt, dỡ trái cây, và giữ chốn này sạch sẽ.
Người câm gầy, John Singer, gần như luôn đặt bàn tay mình lên cánh tay bạn và
nhìn một giây vào khuôn mặt bạn trước khi rời đi. Rồi sau khi tạm biệt Singer
qua đường và bước một mình tới cửa hàng trang sức nơi anh làm việc như một thợ
chạm khắc đồ bạc. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vào xế chiều hai người bạn gặp lại nhau.
Singer quay lại tiệm trái cây và đợi cho tới khi Antonapoulos sẵn sàng về nhà.
Người Hi lạp uể oải mở thùng đào hoặc dưa, hoặc có lẽ nhìn vào tờ báo hài trong
bếp nơi y nấu ăn phía sau cửa hàng. Trước khi họ rời cửa hàng Antonapoulos luôn
mở một túi giấy y đã giấu kín cả ngày trên một kệ bếp. Bên trong chứa những mẩu
thức ăn khác nhau mà y đã thu lượm được – một miếng trái cây, những viên kẹo,
hay đầu mẩu xúc xích gan. Thường lệ trước khi rời đi Antonapoulos đi lạch bạch
chầm chậm tới tủ kiếng đằng trước cửa hàng nơi chứa một ít thịt và bơ. Y trượt
mở phía sau tủ và bàn tay múp của y mò mẫm món ngon đặc biệt nào đó bên trong
mà y thèm. Thỉnh thoảng ông anh họ chủ nơi này không thấy y. Nhưng nếu chú ý hắn
nhìn chăm chăm thằng em họ như để cảnh báo với khuôn mặt căng thẳng và tái xám.
Antonapoulos buồn bã đảo mẩu đồ ăn từ góc này tới góc khác của tủ. Khi ấy
Singer đứng ngay ngắn với đôi tay đút túi quần và nhìn vào một hướng khác. Anh
không thích ngắm màn tủn mủn này giữa hai người Hi lạp. Bởi, ngoại trừ uống rượu và một thú cô độc thầm kín nào đó, Antonapoulos ham ăn hơn mọi chuyện trên đời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Trong hoàng hôn hai người câm cùng bước
chậm rãi về nhà. Ở nhà Singer luôn trò chuyện với Antonapoulos. Đôi tay anh thoăn
thoắt uốn thành lời trong một chuỗi những đồ hình. Khuôn mặt anh hả hê và đôi mắt
xám xanh long lanh. Với đôi tay mảnh khảnh, mạnh mẽ anh kể cho Antonapoulos mọi
việc diễn ra trong ngày. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Antonapoulos lười biếng ngồi dựa lưng
và nhìn Singer. Hiếm khi bàn tay y chịu nhúc nhích để nói bao giờ – và rồi chỉ
cử động khi nói muốn ăn hay ngủ hay uống. Ba điều này y luôn nói bằng cùng những
kí hiệu mơ hồ, vụng về. Ban đêm, nếu không quá say, y sẽ quỳ xuống trước giường
mình và cầu nguyện một lúc. Khi ấy đôi tay bụ bẫm của y uốn thành những từ
“Chúa Jesus,” hay “Thượng đế,” hay Maria Yêu dấu.” Đây là những từ duy nhất
Antonapoulos từng nói từ trước tới giờ. Singer chẳng biết bạn mình hiểu được
bao nhiêu về những điều anh kể. Nhưng điều đó không quan trọng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Họ chia sẻ căn gác của một ngôi nhà nhỏ
cạnh khu buôn bán của thị trấn. Có hai phòng. Trên lò dầu trong nhà bếp
Antonapoulos nấu mọi bữa ăn của họ. Có những cái ghế bếp thẳng lưng, đơn sơ cho
Singer và một trường kỉ nhồi nệm chỉn chu cho Antonapoulos. Phòng ngủ chủ yếu
có một giường đôi lớn phủ chăn lông cho người Hi lạp to lớn và một giường sắt hẹp
cho Singer. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bữa tối luôn luôn lâu, bởi
Antonapoulos yêu thức ăn và y rất chậm. Sau khi ăn xong, người Hi lạp to lớn nằm
dựa lưng trên chiếc trường kỉ của mình và chậm rãi đưa lưỡi liếm từng cái răng
một, hoặc do một món ngon nào đó hoặc bởi y không muốn đánh mất hương vị của bữa
ăn – trong khi Singer rửa chén dĩa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Thỉnh thoảng vào buổi tối hai người
câm sẽ chơi cờ. Singer luôn rất hào hứng trò chơi này, và những năm trước đó
anh đã cố dạy nó cho Antonapoulos. Đầu tiên bạn anh không thể hứng thú về những
lí do cho việc di chuyển những quân cờ khác nhau trên bàn cờ. Rồi Singer bắt đầu
thủ một chai rượu ngon dưới bàn để đưa ra sau mỗi bài học. Người Hi lạp chẳng
bao giờ theo kịp những di chuyển loạn xạ của quân mã và sự di động lướt lướt của
quân hậu, nhưng y cũng học tạo ra được một vài thế khai cuộc khuôn sáo. Y thích
quân trắng hơn và y sẽ không chơi nếu bị giao quân đen. Sau vài thế đầu Singer tự
bày cuộc để chơi một mình trong khi bạn anh lim dim ngó. Nếu Singer tạo ra những
tấn công tài trí vào chính quân cờ của mình để chung cuộc quân vua đen bị giết,
Antonapoulos luôn rất tự hào và hài lòng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Hai người câm không có bạn bè nào
khác, ngoài lúc làm việc họ chỉ có nhau. Ngày nào cũng như ngày nào, bởi họ sống
riêng với nhau nhiều tới nỗi chẳng hề bị xáo động bao giờ. Tuần một lần họ tới
thư viện để Singer mượn một cuốn sách trinh thám và vào tối thứ Sáu họ đi xem
phim. Vào ngày lĩnh lương họ luôn đến cửa hiệu chụp hình mười xu ở trên Cửa hiệu
Lục quân và Hải quân để Antonapoulos có hình chụp. Đó chính là những nơi họ viếng
thăm thường lệ. Có nhiều chốn trong thị trấn này họ chẳng bén mảng bao giờ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Thị trấn ở ngay giữa miền cuối Nam. Hè
thì dài và chỉ ít tháng đông lạnh. Bầu trời hầu như luôn có màu thanh thiên,
chói lọi như pha lê và mặt trời rọi xuống thiêu đốt bừng bừng náo loạn. Rồi những
cơn mưa nhẹ, giá lạnh của tháng Mười một đến, và có lẽ sau đó sẽ có sương giá và
những tháng ngắn lạnh lẽo. Những mùa đông có thể thay đổi, nhưng những mùa hè
luôn bỏng cháy. Thị trấn là một vùng khá lớn. Trên phố chính có vài khu gồm cửa
hàng và văn phòng kinh doanh hai ba tầng. Nhưng những toà nhà lớn nhất trong thị
trấn là những nhà máy thuê mướn tỉ lệ lớn dân cư. Những xưởng bông thì to đùng và
hưng thịnh còn hầu hết công nhân trong thị trấn lại nghèo khó. Thường trên những
khuôn mặt người ta gặp dọc theo đường phố là cái nhìn tuyệt vọng của đói khổ và
cô đơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nhưng hai người câm kia không hề cô đơn.
Ở nhà họ hài lòng việc ăn uống, và Singer hăng hái trò chuyện với bạn bằng đôi
tay về tất cả gì trong tâm trí mình. Các năm cứ trôi qua lặng lẽ như thế cho đến
khi Singer ba mươi hai tuổi và đã ở thị trấn với Antonapoulos mười năm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Rồi một ngày kia người Hi lạp bị đau. Y
ngồi trên giường với đôi tay đặt trên cái bụng phì mập và những giọt nước mắt
to, nhờn lăn trên má. Singer đi gặp ông anh họ của bạn là chủ cửa hàng trái
cây, và anh cũng thu xếp xin nghỉ làm. Bác sĩ kê ra một chế độ ăn kiêng cho Antonapoulos
và nói rằng y không được uống rượu nữa. Singer khắt khe ép những chỉ dẫn của
bác sĩ. Suốt ngày anh ngồi cạnh giường bạn và làm mọi điều có thể để khiến thời
gian trôi mau hơn, nhưng Antonapoulos chỉ giận dữ nhìn anh bằng đuôi con mắt và
không hề lấy làm vui.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Người Hi lạp rất cáu kỉnh và cứ kiếm
cách bắt lỗi với những nước trái cây và đồ ăn mà Singer đã chuẩn bị cho y. Y liên
tục sai bạn giúp mình ra khỏi giường để cầu nguyện. Khi y quỳ cặp mông khổng lồ
xệ xuống trên đôi bàn chân bụ bẫm bé xíu. Đôi tay loay hoay để nói “Maria Yên mến”
và rồi nắm chặt chiếc thánh giá nhỏ bằng đồng đeo ở cổ bằng một sợi dây bẩn thỉu.
Đôi mắt to đầy hoảng sợ men theo tới trần nhà, và sau đó y rất hờn dỗi và không
để bạn nói chuyện với mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer kiên nhẫn và làm tất cả gì
anh có thể. Anh vẽ những bức tranh bé nhỏ, và có lần anh làm một bức phác hoạ về
người bạn để làm vui y. Bức tranh làm thương tổn cảm xúc của người Hi lạp to lớn,
và y không chịu làm lành cho đến khi Singer sửa khuôn mặt y thành rất trẻ và đẹp
trai với mái tóc vàng tươi và cặp mắt xanh lam. Và khi đó y vẫn cố không biểu lộ
sự hài lòng của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer chăm sóc bạn cẩn thận đến nỗi
chỉ sau một tuần Antonapoulos có thể đi làm trở lại. Nhưng từ lần đó trở đi có
một sự khác biệt trong lối sống của họ. Rắc rối đã đến với hai người bạn này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Antonapoulos không đau nữa, nhưng một
thay đổi đã tới trong y. Y dễ cáu và không còn bằng lòng trải qua những buổi tối
êm ả ở nhà nữa. Khi y muốn ra ngoài Singer theo sát sau bạn. Antonapoulos đi
vào một nhà hàng, và khi họ ngồi vào bàn y ranh mãnh thó những cục đường, hay một
lọ rắc tiêu, hay muỗng nĩa bạc bỏ vào túi. Singer luôn trả tiền cho những cái bạn
lấy và không có rắc rối gì cả. Ở nhà anh rầy la Antonapoulos, nhưng người Hi lạp
to lớn chỉ nhìn anh với một nụ cười vô hồn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Những tháng trôi qua và những thói
quen này của Antonapoulos trở nên tồi tệ. Một ngày vào trưa y bình thản bước ra
khỏi cửa hàng trái cây của anh họ và công khai đứng đái vào tường của Toà nhà
Ngân hàng Quốc gia Đệ Nhất bên kia đường. Có những lần trên vỉa hè <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>y gặp những người có khuôn mặt không làm y hài
lòng và y đụng độ những người này và lấy cùi chỏ và bụng đẩy họ. Một ngày y bước
vào một cửa hàng và lôi ra một cái đèn đứng mà chẳng trả tiền và lần khác cố lấy
một tàu điện y thấy trong tủ trưng bày.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Đối với Singer đây là một khoảng thời
gian hết sức đau buồn. Anh cứ liền liền phải đưa Antonapoulos đi ra toà suốt bữa
trưa để giải quyết những vi phạm về pháp luật. Singer trở nên quen với thể thức
của các toà và anh luôn trong trạng thái âu lo. Tiền tiết kiệm trong ngân hàng anh
đã xài hết cho việc tại ngoại và phạt vạ. Tất cả nỗ lực và tiền bạc của anh cốt
để giữ cho bạn khỏi ở tù bởi những cáo buộc như ăn trộm, công xúc tu sỉ, tấn
công người khác, và đánh lộn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Người anh họ Hi lạp ở nơi
Antonapoulos làm việc không hề tham dự vào những rắc rối này. Charles Parker
(vì đó là cái tên hắn lấy) để Antonapoulos ở trong cửa hàng, nhưng hắn luôn để
mắt tới y với khuôn mặt tái nhợt, căng thẳng và hắn không có nỗ lực nào để giúp
đứa em. Singer có một cảm giác lạ lẫm về Charles Parker. Anh bắt đầu không ưa hắn.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer sống trong xáo trộn và lo lắng
thường trực. Nhưng Antonapoulos luôn trơ trơ ra, và bất kể việc gì diễn ra nụ
cười hiền hoà, ỉu xìu vẫn nở trên khuôn mặt y. Trong tất cả những năm trước đó
dường như đối với Singer có cái gì đó tế nhị và khôn ngoan trong nụ cười ấy của
bạn mình. Anh chẳng biết Antonapoulos hiểu được bao nhiêu và y nghĩ gì. Giờ đây
trong biểu hiện của người Hi lạp to lớn ấy Singer nghĩ rằng anh có thể phát hiện
ra một nét gì láu lỉnh và cười cợt. Anh nắm đôi vai và lay bạn cho tới khi anh
mệt rã và giải thích những điều này nhiều lần bằng đôi bàn tay. Nhưng chẳng ăn
thua gì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tiền của Singer đã ra đi hết và anh phải
vay người chủ tiệm kim hoàn nơi anh làm. Có lần anh không có khả năng trả tiền
tại ngoại cho bạn và Antonapoulos bị giam qua đêm. Khi Singer tới đưa bạn ra
ngoài vào ngày hôm sau y rất sưng sỉa. Y không muốn rời đi. Y khoái trá bữa ăn
tối thịt lợn muối và bánh bắp rưới xi rô. Và những quy định mới mẻ về việc ngủ
và những người cùng bị giam khiến y hài lòng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Họ đã sống đơn độc quá nhiều đến nỗi
Singer không có ai để giúp anh với nỗi đau buồn này. Antonapoulos chẳng để gì
làm phiền mình hay chữa y khỏi những thói xấu. Ở nhà y thỉnh thoảng nấu món ăn
mới mà y đã được ăn trong nhà giam, và trên đường phố chẳng làm sao biết được y
sẽ làm gì. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Và rồi rắc rối cuối cùng tới với
Singer.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Một buổi chiều khi anh tới để gặp
Antonapoulos ở cửa hàng trái cây, Charles Parker trao cho anh một lá thư. Lá
thư giải thích rằng Charles Parker sắp xếp cho đứa em họ được đưa vào dưỡng trí
viện tiểu bang xa ba trăm cây số. Charles Parker đã dùng ảnh hưởng trong thị trấn
và thủ tục đã được giải quyết. Antonapoulos phải rời đi và phải được đưa vào dưỡng
trí viện vào tuần sau. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer đọc lá thư đến mấy lần, và
trong thảng thốt anh không thể nghĩ gì. Charles Parker đang nói với anh qua quầy
tính tiền, nhưng anh thậm chí không màng tới việc đọc môi hắn ta và thấu hiểu.
Cuối cùng Singer viết lên tập giấy nhỏ luôn mang theo trong túi:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ông không thể làm điều này.
Antonapoulos phải ở với tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Charles Parker lắc đầu nguầy nguậy. Hắn
không biết nhiều tiếng Mĩ. “Không phải việc của cậu,” hắn tiếp tục nói lặp đi lặp
lại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer biết rằng mọi chuyện thế là
xong. Tên Hi lạp này sợ rằng ngày nào đó hắn phải có trách nhiệm với đứa em họ.
Charles Parker không biết nhiều về ngôn ngữ Mĩ – nhưng hắn hiểu đôla Mĩ rất
rành, và hắn đã dùng tiền và ảnh hưởng để đưa thằng em họ vào viện trí dưỡng
không dây dưa gì nữa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer chẳng thể làm gì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Tuần kế tiếp túi bụi hoạt động bồn chồn.
Anh nói liên tục. Và dù đôi tay chẳng dừng để nghỉ ngơi anh cũng không thể kể hết
tất cả những điều phải nói. Anh muốn nói với Antonapoulos về tất cả những suy
nghĩ đã từng hiện diện trong tâm trí mình, nhưng không có thời gian. Đôi mắt
xám của anh long lanh và khuôn mặt lanh lẹ, thông minh biểu lộ hết sức căng thẳng.
Antonapoulos ngật ngờ ngắm nhìn anh, và người bạn cũng không biết y thực sự hiểu
những gì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Rồi đến cái ngày Antonapoulos phải dời
đi. Singer mang vali của chính mình ra và rất cẩn thận xếp vào những thứ tốt nhất
trong tài sản chung của họ. Antonapoulos tự nấu cho mình bữa trưa để ăn trong
suốt hành trình. Vào xế chiều họ bước cùng nhau tay trong tay xuống phố lần cuối.
Đó là một buổi chiều giá lạnh cuối tháng Mười một, và quầng nhỏ của hơi thở hiện
hình trong không gian phía trước họ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Charles Parker phải đi cùng người em họ,
nhưng hắn đứng riêng ra khỏi họ ở nhà ga. Antonapoulos chen chúc vào trong xe
buýt và ngồi lên một trong những chiếc ghế đằng trước với những dàn xếp chi li.
Singer nhìn y từ cửa sổ và đôi tay anh bắt đầu một cách vô vọng để nói lần cuối
với bạn. Nhưng Antonapoulos quá bận rộn kiểm tra những món khác nhau trong hộp
đồ ăn trưa đến nỗi trong một lúc y chẳng để ý gì cả. Ngay trước khi xe buýt rời
khỏi lề đường y quay sang Singer và nụ cười của y rất nhạt nhẽo và xa vắng – như
thể họ đã cách nhau nhiều dặm xa rồi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Những tuần tiếp theo dường như không hề
có thực. Suốt ngày Singer làm việc trên chiếc bàn đe ở phía sau cửa hàng trang
sức, và rồi ban đêm anh về nhà một mình. Anh chẳng muốn gì hơn ngoài việc ngủ. Đi
làm về là anh nằm ngay lên chiếc giường đơn và cố chợp mắt một lúc. Những giấc
mơ đến khi anh nằm đó ngủ lơ mơ. Và trong mọi giấc mơ đó Antonapoulos đều có mặt.
Đôi tay luôn bồn chồn co giật, vì trong mơ anh đang nói chuyện với bạn và
Antonapoulos đang ngắm anh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Singer cố nghĩ về thời gian trước khi
anh quen bạn. Anh cố tự kiểm lại một số điều đã xảy ra khi còn trẻ. Nhưng không
gì trong những điều anh cố nhớ ấy có vẻ là thực cả.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Có một sự việc đặc thù làm anh nhớ,
nhưng nó chẳng quan trọng gì với anh. Singer hồi tưởng rằng, dù điếc từ khi còn
bé, anh không thực sự luôn là một người câm. Anh rời cô nhi viện từ rất sớm và
bị đưa vào một viện cho người điếc. Anh đã học nói với đôi tay và học đọc. Trước
khi lên chín anh có thể nói với một tay trong cách người Mĩ – và cũng có thể
dùng cả đôi tay theo phương pháp của người Châu Âu. Anh đã học được cách đọc
khi người ta mấp máy môi và hiểu họ nói gì. Rồi cuối cùng họ đã dạy anh nói.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ở trường người ta nghĩ rằng anh rất
thông minh. Anh thuộc bài học trước tất cả những học trò khác. Nhưng anh không
bao giờ quen được với việc nói bằng môi. Nó không tự nhiên đối với anh và lưỡi
anh cảm thấy như một con cá nhà táng trong miệng. Qua sự biểu hiện trống rỗng
trên mặt người ta khi anh nói chuyện, anh cảm thấy rằng giọng mình hẳn như là
âm thanh của một con thú nào đó hay có gì đó ghê tởm trong tiếng nói của anh. Cố
nói bằng miệng thì đau đớn đối với anh, nhưng đôi tay anh luôn sẵn sàng xếp thành
những từ muốn nói. Khi hai mươi hai tuổi anh đã từ Chicago đi nam tới thị trấn
này và ngay lập tức gặp Antonapoulos. Kể từ lúc đó anh chẳng bao giờ còn nói
chuyện bằng miệng nữa, bởi bạn anh chẳng cần điều đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Dường như chẳng gì có thực ngoại trừ mười
năm với Antonapoulos. Trong những giấc mơ nửa vời anh thấy bạn mình rất sống động,
và khi thức giấc anh có một nỗi cô đơn nhức nhối lớn. Thỉnh thoảng anh đóng gói
một hộp cho Antonapoulos, nhưng chẳng bao giờ nhận được bất cứ hồi âm nào. Và
như thế nhiều tháng trôi qua trong cung cách trống rỗng, mộng mơ này. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vào
mùa xuân một sự thay đổi đến với Singer. Anh ngủ không được và cơ thể rất bồn
chồn. Buổi tối anh bước đơn điệu quanh phòng, không thể phát tiết một cảm nhận
mới về sinh lực. Nếu anh có nghỉ ngơi chút nào thì nó chỉ là một vài giờ trước
rạng đông – rồi anh lại sa sầm vào một giấc ngủ lê thê cho đến khi ánh ban mai
đột nhiên đập vào phía dưới mi mắt hé mở của anh như một con dao quắm. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Anh bắt đầu trải qua những buổi tối
bách bộ quanh thị trấn. Bây giờ anh không chịu đựng được những căn phòng nơi
Antonapoulos từng sống được nữa, và anh thuê một chỗ ở trong một nhà trọ ọp ẹp
không xa trung tâm thị trấn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Anh dùng bữa ăn ở một nhà hàng chỉ cách
hai khu phố. Nhà hàng này ở tận cùng của con đường chính dài và tên của nơi này
là Cà phê New York. Ngày đầu tiên anh liếc vội qua thực đơn và viết một mẩu ghi
chú và đưa cho người chủ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Mỗi
sáng cho bữa điểm tâm tôi muốn một quả trứng, bánh mì nướng, và càphê<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>$ 0.15<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Cho
bữa trưa tôi muốn canh (bất cứ loại nào), một lát bánh mì thịt, và sữa<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>$ 0.25<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Làm
ơn mang cho tôi vào bữa tối ba thứ rau (bất cứ loại nào ngoại trừ cải bắp), cá
hoặc thịt, và một cốc bia<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>$ 0.35<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Cám ơn <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Chủ quán đọc ghi chú và liếc anh bằng một
cái nhìn tinh nhanh, tế nhị. Hắn là một người đàn ông rắn chắc vừa tầm, với một
bộ râu đen và rậm đến nỗi phần dưới của khuôn mặt trông như thể đúc bằng khuôn
thép. Hắn thường đứng ở góc cạnh sổ tính tiền, đôi cánh tay khoanh trước ngực,
lặng lẽ quan sát mọi chuyện diễn ra quanh mình. Singer rồi ra rất rành về khuôn
mặt của người này, vì anh ăn ở một trong những cái bàn của hắn ta ba lần một
ngày.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Mỗi tối người câm bách bộ đơn độc mấy
giờ trên phố. Thỉnh thoảng đêm lạnh lẽo với những cơn gió sắc buốt, ẩm ướt của
tháng Ba và trời sẽ mưa nặng hạt. Nhưng với anh điều này không hề hấn gì. Dáng
đi của anh xao xuyến và anh luôn nhét chặt đôi tay trong túi quần. Rồi khi những
tuần trôi qua ngày ấm dần lên và uể oải. Nỗi xao xuyến của anh dần dà nhường chỗ
cho sự kiệt sức và anh có một cái vẻ trầm lặng sâu lắng. Trên khuôn mặt anh dần
có một sự bình hoà ấp ủ thường thấy nhất trên khuôn mặt của những người rất đau
buồn hoặc những người rất khôn ngoan. Nhưng anh vẫn lang thang qua đường phố của
thị trấn, luôn lặng lẽ và đơn độc.<o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFqEtC6vXWBZougJGXvMJJX2DzJD9qBIvpriuMwa0TgLcKp_cz_hgTW1Sx2WeUm-nJQLFK3Ios0-sTjWu_U21OHXqxycRCiSe2IT6WpSZFoqGdPJlx5j_Z9MgFB9-uwjPNdNW0TJv53f1r/s1600/33720249_10209648350643864_2314210649183354880_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFqEtC6vXWBZougJGXvMJJX2DzJD9qBIvpriuMwa0TgLcKp_cz_hgTW1Sx2WeUm-nJQLFK3Ios0-sTjWu_U21OHXqxycRCiSe2IT6WpSZFoqGdPJlx5j_Z9MgFB9-uwjPNdNW0TJv53f1r/s640/33720249_10209648350643864_2314210649183354880_n.jpg" width="480" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZ1q_1Xn6c1nuOyrgxdabQrhNmAPV0U0uS453LEwfkA1g92Zrf81EIQn2q0E_rIotS8Y_rTvmd6dQ-6JsUxnKCuF0llz0l-3VEZABbE6jodZWnEHsZzPpscXR13xP__jmqffc25s_1EFp0/s1600/33750322_10209648350923871_8887606221096353792_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZ1q_1Xn6c1nuOyrgxdabQrhNmAPV0U0uS453LEwfkA1g92Zrf81EIQn2q0E_rIotS8Y_rTvmd6dQ-6JsUxnKCuF0llz0l-3VEZABbE6jodZWnEHsZzPpscXR13xP__jmqffc25s_1EFp0/s640/33750322_10209648350923871_8887606221096353792_n.jpg" width="480" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdoBeRR-e5EfrY_kva5ry5mh0QiPJUv5Lv2OWLND0kPsEu4JISbAYZuoL8msJvOJG6zsOaRMlU3-pRDVPH-WHLVZrOqwroikz1LALaMbd9WwVq19PnNH4_Ca7hHDgKqtGwjKHD5DZHd4nF/s1600/33788802_10209648351363882_1341759727574450176_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdoBeRR-e5EfrY_kva5ry5mh0QiPJUv5Lv2OWLND0kPsEu4JISbAYZuoL8msJvOJG6zsOaRMlU3-pRDVPH-WHLVZrOqwroikz1LALaMbd9WwVq19PnNH4_Ca7hHDgKqtGwjKHD5DZHd4nF/s640/33788802_10209648351363882_1341759727574450176_n.jpg" width="480" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilO20AjF2KNlUXgzQpM9CVHBDTy06ZPdvycKQJnKjlu_lj5wsxYT5xcOfwHJZusoDXvEGEGdOzYsUh0s5SAaN3JezRbdlcW65rspt8A7sWRqvxEP4tGN2mEmFxsykfJ0R_v1y_sdnjep7f/s1600/33813065_10209648351683890_6939872847674212352_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilO20AjF2KNlUXgzQpM9CVHBDTy06ZPdvycKQJnKjlu_lj5wsxYT5xcOfwHJZusoDXvEGEGdOzYsUh0s5SAaN3JezRbdlcW65rspt8A7sWRqvxEP4tGN2mEmFxsykfJ0R_v1y_sdnjep7f/s640/33813065_10209648351683890_6939872847674212352_n.jpg" width="480" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjY2WEz-Mv6vTkxtYUltCjcBSgD7FrB9cNi2ghPcoySo7I7fQPKTXg3xxtGSdxSjp_pwP7vbpECnP84_QUmth8G99SFhkee_QhJGrFeeLZDSmRzbjq8auKj3AB02pV2IpZonhKVJrDRhbKa/s1600/33785686_10209648351803893_9134299770959953920_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjY2WEz-Mv6vTkxtYUltCjcBSgD7FrB9cNi2ghPcoySo7I7fQPKTXg3xxtGSdxSjp_pwP7vbpECnP84_QUmth8G99SFhkee_QhJGrFeeLZDSmRzbjq8auKj3AB02pV2IpZonhKVJrDRhbKa/s640/33785686_10209648351803893_9134299770959953920_n.jpg" width="480" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiViajNjlcm5rkiMLM_vgxODNUHx2QXq_sLKA2s1uK4Mc14ifiVJI6glkY3ysWe4__sAxWh6QEzFKV2VAnZ7Sq4NMJvOnGkTo2XLk2FWzV5FFsdIy-PBeSvapXWqsn04QkjNpTZ5wZfxusu/s1600/33763614_10209648354723966_1164914805643935744_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiViajNjlcm5rkiMLM_vgxODNUHx2QXq_sLKA2s1uK4Mc14ifiVJI6glkY3ysWe4__sAxWh6QEzFKV2VAnZ7Sq4NMJvOnGkTo2XLk2FWzV5FFsdIy-PBeSvapXWqsn04QkjNpTZ5wZfxusu/s640/33763614_10209648354723966_1164914805643935744_n.jpg" width="480" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2pPIawYt0q3RGtR032lHOTb8_fZTQKQNiPhj0araDHXRdQZb-v6OpNcq9k2kkxwVUhCyiRfmxLexSFZ7bFMQY8XATJbEthfsf0XEQ-KMPdYjfgSVorEnb1Mqmaf-Vh9ev_Bg5sjGZOcLP/s1600/33706737_10209648355123976_1615943821206487040_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="720" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2pPIawYt0q3RGtR032lHOTb8_fZTQKQNiPhj0araDHXRdQZb-v6OpNcq9k2kkxwVUhCyiRfmxLexSFZ7bFMQY8XATJbEthfsf0XEQ-KMPdYjfgSVorEnb1Mqmaf-Vh9ev_Bg5sjGZOcLP/s640/33706737_10209648355123976_1615943821206487040_n.jpg" width="480" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0tBx3VLiLOZMbR6yGYieyB9Kf_rbQc2qTB4juUYgzQIBKo-0rpwo_AF2u6MlcvhJDBnGEJbASrJa2ZoNojKIHQg4zqK6QRC52Bk62KUZj9gepvASQu6cHZ6Sqj9_PenvhEFgqWrQqkdvo/s1600/33708908_10209648355923996_8927516620578881536_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="668" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0tBx3VLiLOZMbR6yGYieyB9Kf_rbQc2qTB4juUYgzQIBKo-0rpwo_AF2u6MlcvhJDBnGEJbASrJa2ZoNojKIHQg4zqK6QRC52Bk62KUZj9gepvASQu6cHZ6Sqj9_PenvhEFgqWrQqkdvo/s640/33708908_10209648355923996_8927516620578881536_n.jpg" width="444" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUCTO1fTrfjtY3lmBqDy7sj4rSYwq6dGeM8CDqyeLCpo-rNd5dWyzPloDvRXCvGyIaWdshHmLjXHR6V9D32mlc8MK_GZk8rRJc1y4s7H9eeVQvKjpd-IkC9j-orgpo0XAlTGwcPnTu1eZ2/s1600/33845555_10209648356364007_4675630281804218368_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="640" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUCTO1fTrfjtY3lmBqDy7sj4rSYwq6dGeM8CDqyeLCpo-rNd5dWyzPloDvRXCvGyIaWdshHmLjXHR6V9D32mlc8MK_GZk8rRJc1y4s7H9eeVQvKjpd-IkC9j-orgpo0XAlTGwcPnTu1eZ2/s640/33845555_10209648356364007_4675630281804218368_n.jpg" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyEVfKO6YC0g_CpmZAj3w6luZD5PcWHUPs_RgjTN1d5zJaFUAu8t0z3xhK0GrQEfAEZOND6qo6ybbLxbbpRBYVrIxbgvnUxYG6MTkD0a3-JhGAjlUwNMpj9w2h8JEv7ZgWKcSbjL8pnvdF/s1600/33944428_10209648356724016_6914949375793823744_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="665" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyEVfKO6YC0g_CpmZAj3w6luZD5PcWHUPs_RgjTN1d5zJaFUAu8t0z3xhK0GrQEfAEZOND6qo6ybbLxbbpRBYVrIxbgvnUxYG6MTkD0a3-JhGAjlUwNMpj9w2h8JEv7ZgWKcSbjL8pnvdF/s640/33944428_10209648356724016_6914949375793823744_n.jpg" width="442" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidHriW6MXzyeaIVg11cMO674uqLuQPLdEyUc5e61SLiws0JtQXls-WxacAEoo1gskBad7pN2Kizr3JlpcqX02VCN7xpLVWUm_fIl8X9xhC3Ybx4rvjygfi-EGiL7RKpLl-phBylcErVbpR/s1600/33790035_10209648356644014_4838000154629898240_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="617" data-original-width="960" height="256" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidHriW6MXzyeaIVg11cMO674uqLuQPLdEyUc5e61SLiws0JtQXls-WxacAEoo1gskBad7pN2Kizr3JlpcqX02VCN7xpLVWUm_fIl8X9xhC3Ybx4rvjygfi-EGiL7RKpLl-phBylcErVbpR/s400/33790035_10209648356644014_4838000154629898240_n.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 107%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-43789256254385815082017-10-17T19:43:00.002-07:002017-10-17T19:43:23.337-07:00CHÙM THƠ ANNA SWIR<div class="WordSection1">
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"> Nguyễn Tiến Văn </span><i style="font-size: x-large;">dịch </i></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<i><span style="font-size: large;"><br /></span></i></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<i><span style="font-size: large;"><br /></span></i></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijkzzHrDbK3hZv2l835Uq6B1ZgvBrbyJ2Q1XDMe4b3is_h5WNSTOEYy0CdR0qjYQ6D4mES0t7-QiCeKYZRZRavyDZnTquZNWkszD13O8-WrwsxzYdgNoBg5CBWh4Q-nh1WHWeJSoJWh95o/s1600/anna-c59bwirszczyc584ska.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="450" data-original-width="800" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijkzzHrDbK3hZv2l835Uq6B1ZgvBrbyJ2Q1XDMe4b3is_h5WNSTOEYy0CdR0qjYQ6D4mES0t7-QiCeKYZRZRavyDZnTquZNWkszD13O8-WrwsxzYdgNoBg5CBWh4Q-nh1WHWeJSoJWh95o/s400/anna-c59bwirszczyc584ska.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCzqx4U3XdBg9qA9xkCFUQ7rq8_-vdBMOD-GVu2x8yKTGeexatcOm72PzsmJautG0ziLhYwroXEIrR4sbwk1ohtECU4KJ-Gi1F5oQRFiKCddJXjJeqpyzPRkwnroW7sOaA-9c5Lfa40wql/s1600/41Bijj7YB9L._SX322_BO1%252C204%252C203%252C200_.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="499" data-original-width="324" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCzqx4U3XdBg9qA9xkCFUQ7rq8_-vdBMOD-GVu2x8yKTGeexatcOm72PzsmJautG0ziLhYwroXEIrR4sbwk1ohtECU4KJ-Gi1F5oQRFiKCddJXjJeqpyzPRkwnroW7sOaA-9c5Lfa40wql/s1600/41Bijj7YB9L._SX322_BO1%252C204%252C203%252C200_.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><span style="font-size: large;">SUNG
SƯỚNG NHƯ CÁI ĐUÔI CHÓ<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><span style="font-size: large;"> </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"> <b>Anna Swir </b></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Sung
sướng như cái gì không quan trọng<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và
tự do như một cái không quan trọng.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Như
cái gì không ai quý báu<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và
nó cũng chẳng tự quý báu gì.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Như
cái gì tất cả chế nhạo<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và
nó nhạo luôn điều họ chê.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Như
tiếng cười vang không lí do nghiêm túc,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Như
một tiếng la có thể la át chính mình.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Sung
sướng như bất kể chi,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">như
bất cứ ai bất kể gì<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Sung
sướng<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">như
cái đuôi chó.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 3.0pt; mso-outline-level: 1; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: canada-type-gibson, serif;"><span style="font-size: large;">Happy as a Dog’s Tail<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #494949; font-family: canada-type-gibson, serif; letter-spacing: 1.05pt; padding: 0in; text-transform: uppercase;">BY <a href="https://www.poetryfoundation.org/poets/anna-swir"><span style="color: black; font-family: inherit, serif;">ANNA SWIR</span></a></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Happy as something unimportant <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and free as a thing unimportant. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">As something no one prizes <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and which does not prize itself. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">As something mocked by all <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and which mocks at their mockery. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">As laughter without serious reason. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">As a yell able to outyell itself. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Happy as no matter what, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">as any no matter what. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Happy <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">as a dog’s tail. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 107%;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
</span><br />
<div class="WordSection2">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">TÔI SẼ MỞ CỬA SỔ<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><b><span style="font-size: large;"> Anna Swir </span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Ta ôm nhau quá lâu.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Ta yêu xuống đến tận xương.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi nghe xương xảu răng rắc, tôi thấy<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">hai bộ xương chúng ta.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Bây giờ tôi đang chờ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">đến lúc bạn rời xa, đến lúc<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tiếng giầy bạn<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">không còn nghe lộp cộp. bây giờ, yên lặng.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Đêm nay tôi sẽ ngủ một mình <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">trên tấm trải giường tinh khiết<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Một mình<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">là biện pháp vệ sinh thứ nhất.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Một mình<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">sẽ làm rộng vách buồng,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi sẽ mở cửa sổ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và không khí rộng lớn, sương giá sẽ lùa vào,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">khoẻ mạnh như bi kịch.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Những ý tưởng nhân thế sẽ lùa vào<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và những lo ấu nhân thế,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">bất hạnh của kẻ khác, thánh hạnh của kẻ khác.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Họ sẽ trò chuyện dịu dàng và nghiêm khắc.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Đừng đến nữa<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tôi là một con thú<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">rất hiếm khi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 3.0pt; mso-outline-level: 1; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: canada-type-gibson, serif;"><span style="font-size: large;">I’ll Open the Window<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #494949; font-family: canada-type-gibson, serif; letter-spacing: 1.05pt; padding: 0in; text-transform: uppercase;">BY <a href="https://www.poetryfoundation.org/poets/anna-swir"><span style="color: black; font-family: inherit, serif;">ANNA SWIR</span></a></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Our embrace lasted too long. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">We loved right down to the bone. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I hear the bones grind, I see <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">our two skeletons. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Now I am waiting <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">till you leave, till <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">the clatter of your shoes <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">is heard no more. Now, silence. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Tonight I am going to sleep alone <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">on the bedclothes of purity. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Aloneness <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">is the first hygienic measure. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Aloneness <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">will enlarge the walls of the room, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I will open the window <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and the large, frosty air will enter, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">healthy as tragedy. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Human thoughts will enter <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and human concerns, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">misfortune of others, saintliness of
others. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">They will converse softly and sternly. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Do not come anymore. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I am an animal <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">very rarely.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-size: large;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span><br />
<div class="WordSection3">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">RUỘT GIÀ<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"> Anna Swir </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Hãy ngó vào gương. Hai ta cùng ngó.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Đây là thân trần của tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Dường như bạn thích nó,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tôi chẳng có cớ gì.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Ai cột chúng tôi lại, tôi và thân tôi?<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Sao tôi phải chết<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">cùng với nó?<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi có quyền biết đâu là đường ranh<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">vạch ra giữa chúng tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi đâu, tôi, tự thân tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Bụng, tôi ở bụng ư? Ở ruột ư?<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Trong chỗ hõm của cái giống ư? Trong ngón chân?<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Dường như ở trong óc. Tôi chẳng thấy nó.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Hãy lấy óc tôi ra khỏi sọ. Tôi có quyền <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">thấy tự thân. Chớ cười vang.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Đó là ma quái, bạn nói.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Chẳng phải tôi đã tạo ra<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">thân tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi mang giẻ rách cũ của gia đình tôi,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">một bộ óc lạ lẫm, kết quả của tình cờ, mái tóc<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">giống ngoại, cái mũi<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">dán keo lại từ vài cái mũi chiếc.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi có gì chung với tất cả thứ đó?<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi có gì chung với bạn, kẻ thích <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">đầu gối tôi, đầu gối có là chi với tôi?<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Chắc chắn <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tôi hẳn đã chọn một kiểu mẫu khác.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi sẽ để hai bạn ở đây,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">đầu gối tôi và bạn.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Đừng nhăn mặt thế chứ, tôi sẽ để bạn toàn thân tôi<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">để chơi cùng.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Và tôi sẽ đi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Chẳng có chỗ nào cho tôi ở đây, trong cái tối tăm mù loà này đợi
chờ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">rã mục.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi sẽ chạy ra, tôi sẽ đua<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">khỏi chính mình.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi sẽ tìm kiếm chính mình<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">vừa chạy<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">như cuồng điên<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">đến hơi thở cuối cùng.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Ta phải vội<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">trước khi cái chết đến. Bởi lúc đó<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">như con chó bị ràng vào dây xích<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tôi sẽ phải quay lại<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">vào cái thân thể khổ đau nhức nhối này.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Đi qua suốt cái nghi lễ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">nhức nhối tột cùng của thân thể.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Bị thân thể đánh bại,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">bị huỷ diệt chầm chậm vì thân thể<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tôi sẽ trở thành suy thận<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">hay hoại thư ruột già.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Và tôi sẽ trút hơi trong ô nhục.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Và vũ trụ sẽ trút hơi cùng tôi,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">giảm trừ như thế<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">vào suy thận<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và hoại thư ruột già.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 3.0pt; mso-outline-level: 1; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: canada-type-gibson, serif;"><span style="font-size: large;">Large Intestine<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #494949; font-family: canada-type-gibson, serif; letter-spacing: 1.05pt; padding: 0in; text-transform: uppercase;">BY <a href="https://www.poetryfoundation.org/poets/anna-swir"><span style="color: black; font-family: inherit, serif;">ANNA SWIR</span></a></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Look in the mirror. Let us both look. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Here is my naked body. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Apparently you like it, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I have no reason to. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Who bound us, me and my body? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Why must I die <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">together with it? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I have the right to know where the
borderline <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">between us is drawn. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Where am I, I, I myself. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Belly, am I in the belly? In the
intestines? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">In the hollow of the sex? In a toe? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Apparently in the brain. I do not see it. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Take my brain out of my skull. I have the
right <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">to see myself. Don’t laugh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">That’s macabre, you say. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">It’s not me who made <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">my body. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I wear the used rags of my family, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">an alien brain, fruit of chance, hair <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">after my grandmother, the nose <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">glued together from a few dead noses. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">What do I have in common with all that? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">What do I have in common with you, who
like <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">my knee, what is my knee to me? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Surely <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I would have chosen a different model. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I will leave both of you here, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">my knee and you. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Don’t make a wry face, I will leave you all my
body <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">to play with. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">And I will go. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">There is no place for me here, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">in this blind darkness waiting for <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">corruption. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I will run out, I will race <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">away from myself. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I will look for myself <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">running <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">like crazy <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">till my last breath. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">One must hurry <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">before death comes. For by then <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">like a dog jerked by its chain <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I will have to return <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">into this stridently suffering body. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">To go through the last <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">most strident ceremony of the body. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Defeated by the body, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">slowly annihilated because of the body <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I will become kidney failure <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">or the gangrene of the large intestine. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">And I will expire in shame. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">And the universe will expire with me, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">reduced as it is <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">to a kidney failure <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and the gangrene of the large intestine. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-size: large;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span><br />
<div class="WordSection4">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">TỰ THÂN TÔI VÀ CON NGƯỜI TÔI<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"> Anna Swir </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Có những lúc<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">khi tôi cảm nhận rõ hơn bất cứ bao giờ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">rằng tôi kết đoàn<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">với chính con người tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Điều này an ủi và trấn an tôi,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">điều này làm tôi phấn chấn,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">hệt như thân thể ba chiều kích của tôi<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">được phấn chấn bằng cái bóng chính thực của tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Có những lúc<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">khi tôi thực sự cảm nhận rõ hơn bất cứ bao giờ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">rằng tôi kết đoàn<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">với chính con người tôi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Tôi dừng<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">ở một góc phố để quẹo trái<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">và tôi tự hỏi điều gì sẽ xảy ra<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">nếu con người tôi bước sang phải.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Cho đến bây giờ điều đó chưa xảy ra<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Nhưng nó không dứt khoát câu hỏi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 3.0pt; mso-outline-level: 1; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: canada-type-gibson, serif;"><span style="font-size: large;">Myself and My Person<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #494949; font-family: canada-type-gibson, serif; letter-spacing: 1.05pt; padding: 0in; text-transform: uppercase;">BY <a href="https://www.poetryfoundation.org/poets/anna-swir"><span style="color: black; font-family: inherit, serif;">ANNA SWIR</span></a></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">There are moments <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">when I feel more clearly than ever <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">that I am in the company <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">of my own person. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">This comforts and reassures me, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">this heartens me, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">just as my tridimensional body <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">is heartened by my own authentic shadow. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">There are moments <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">when I really feel more clearly than ever <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">that I am in the company <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">of my own person. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">I stop <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">at a street corner to turn left <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">and I wonder what would happen <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">if my own person walked to the right. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Until now that has not happened <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">but it does not settle the question.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
</div>
<span style="font-size: large;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span><br />
<div class="WordSection5">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">TÌNH YÊU LỚN NHẤT<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"> Anna Swir </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Chị sáu mươi. Chị sống<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tình yêu lớn nhất của đời chị.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Chị bước tay khoát tay với người thân thiết của chị,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">tóc chị buông lơi trong gió.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Người thân yêu chị nói:<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">“Tóc em như châu ngọc.”<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Con cái chị nói:<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">“Bà già khùng.”<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 3.0pt; mso-outline-level: 1; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: canada-type-gibson, serif;"><span style="font-size: large;">The Greatest Love<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #494949; font-family: canada-type-gibson, serif; letter-spacing: 1.05pt; padding: 0in; text-transform: uppercase;">BY <a href="https://www.poetryfoundation.org/poets/anna-swir"><span style="color: black; font-family: inherit, serif;">ANNA SWIR</span></a></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">She is sixty. She lives <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">the greatest love of her life. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">She walks arm-in-arm with her dear
one, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">her hair streams in the wind. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Her dear one says: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">“You have hair like pearls.” <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Her children say: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">“Old fool.”<o:p></o:p></span></div>
</div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span>
</span><br />
<div class="WordSection6">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">TRINH KHIẾT<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<b style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;"> Anna Swir </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Người ta phải can trường để sống qua<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">một ngày. Còn lại gì <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">chẳng là chi ngoài lạc thú hoài mong—cực quý.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Hoài mong <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">thanh tẩy như đang bay, tăng cường như cố gắng,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">nó đúc linh hồn<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">như làm việc<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">đúc cái bụng.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Nó giống một vận động viên, giống một kẻ chạy đua<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">chẳng bao giờ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">ngừng chạy. Và điều này<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">cho y sự bền bỉ.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Hoài mong<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">nuôi dưỡng kẻ mạnh.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Nó giống cửa sổ<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">trên một toà tháp cao, qua đó<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">gió mạnh thổi.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Hoài mong,<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: large;">Trinh khiết của hạnh phúc.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 3.0pt; mso-outline-level: 1; vertical-align: baseline;">
<b><span style="font-family: canada-type-gibson, serif;"><span style="font-size: large;">Virginity<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #494949; font-family: canada-type-gibson, serif; letter-spacing: 1.05pt; padding: 0in; text-transform: uppercase;">BY <a href="https://www.poetryfoundation.org/poets/anna-swir"><span style="color: black; font-family: inherit, serif;">ANNA SWIR</span></a></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">One must be brave to live through <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">a day. What remains <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">is nothing but the pleasure of longing—very precious. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Longing <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">purifies as does flying, strengthens as does an
effort, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">it fashions the soul <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">as work <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">fashions the belly. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">It is like an athlete, like a runner <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">who will never <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">stop running. And this <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">gives him endurance. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Longing <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">is nourishing for the strong. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">It is like a window <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">on a high tower, through which <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">blows the wind of strength. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Longing, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;">Virginity of happiness.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: 7.5pt; vertical-align: baseline;">
<span style="font-size: large;"><span style="border: 1pt none windowtext; color: #767676; font-family: canada-type-gibson, serif; padding: 0in;">From </span><i><span style="border: 1pt none windowtext; color: #767676; font-family: inherit, serif; padding: 0in;">Talking to My Body,</span></i><span style="border: 1pt none windowtext; color: #767676; font-family: canada-type-gibson, serif; padding: 0in;"> translated by Czeslaw Milosz and Leonard
Nathan. Copyright © 1996 by Czeslaw Milosz and Leonard Nathan. Used by
permission of Copper Canyon Press, <a href="http://www.coppercanyonpress.org/"><span style="color: black; font-family: "inherit","serif";">www.coppercanyonpress.org</span></a>.</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: -12.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
</div>
<span style="font-size: large;"><br clear="all" style="mso-break-type: section-break; page-break-before: always;" />
</span><br />
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-29200602767295994992017-04-21T14:56:00.002-07:002017-04-21T14:59:31.782-07:00DÂN TỊ NẠN Ở HOA KÌ<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: right;">
<b><span style="font-size: large;">Joyce Carol Oates</span></b><span style="font-size: large;"> </span></div>
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: right;">
<span style="font-size: large;">Nguyễn Tiến Văn </span><i><span style="font-size: large;">dịch</span></i></div>
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"><span style="font-size: large;"></span><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5804810768569610324" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5804810768569610324" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></span>
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5804810768569610324" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><span style="font-size: medium;"><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">[Bài điểm sách tập truyện “</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;">” của Nguyễn Thanh Việt xuất bản năm 2017 do Joyce Carol Oates viết đăng tải trên tuần báo </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Người New York</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The New Yorker</span></i><span style="font-size: large;">) ngày 6 tháng 2, 2017.</span></span><b></b><i></i><u></u><sub></sub><sup></sup><strike></strike></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div align="center" style="margin: 0px 0px 11px; text-align: center;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"><span style="font-size: large;"></span><br /></span>
<br />
<div align="center" style="margin: 0px 0px 11px; text-align: center;">
<span style="font-size: medium;"><span style="font-size: large;"></span><br /></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">“Nguyễn Thanh Việt
</span><span style="font-size: large; margin: 0px;"> </span><span style="font-size: large;">chiêu niệm một thế giới chưa ổn định bị
cái chết ám ảnh”</span></span><br />
<span style="font-size: medium;"><span style="font-size: large;"></span><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhK7_WHUEd4GzbtT-c0lu95NDSwe3hNH2b_HaieAwFsJG_K1PB9qXSfG3jDQDtGkUANufP9ACWg5MGWZK9w_kA1iRHEiIJZiLq1smZgxmAlRez7R244kc3pn6Rj0iECgDrz-pHM-Zv7OqLt/s1600/170213_r29445-320x439-1486076651.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-size: large;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhK7_WHUEd4GzbtT-c0lu95NDSwe3hNH2b_HaieAwFsJG_K1PB9qXSfG3jDQDtGkUANufP9ACWg5MGWZK9w_kA1iRHEiIJZiLq1smZgxmAlRez7R244kc3pn6Rj0iECgDrz-pHM-Zv7OqLt/s400/170213_r29445-320x439-1486076651.jpg" width="291" /></span></a></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div align="center" style="margin: 0px 0px 11px; text-align: center;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div align="center" style="margin: 0px 0px 11px; text-align: center;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">[Chân dung Nguyễn Thanh Việt, minh hoạ do Jun Cen]</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5804810768569610324" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"></a></div>
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Ta hãy cứu xét những tách biệt giữa các từ “xa xứ” (expat), “nhập
cư” (immigrant), “tị nạn” (refugee). “Xa xứ” gợi ý một tinh thần thế giới đại đồng
và những nguồn năng cho phép di động; làm một người “nhập cư” gợi ý phần nào về
nhu cầu. Một người “tị nạn,” theo định nghĩa, là cùng đường hết lối, phải bán xới
khỏi quê nhà, đã bị hoá thành vô xứ sở, chẳng có được bao nhiêu nguồn năng. Người
xa xứ vẫn giữ nguyên căn cước, quốc tịch, những đặc quyền; người tị nạn mất căn
cước giữa sự vô danh của bao kẻ như mình. Trong đường lối mà những kẻ mắc vòng
nô lệ bị cắt cụt bằng từ ngữ “nô lệ,” xác định bằng điều kiện của họ, có một sự
mất đi về căn cước trong từ ngữ phạm trù “dân tị nạn.” Hẳn là dường như nhân đạo
và chuẩn xác hơn nếu ta cho người bị cưỡng bách phải tìm nơi an trú một chỉ
danh rộng mở hơn “người di trú” (displaced person).</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Nguyễn Thanh Việt, một trong những người viết biên niên kí vĩ
đại của chúng ta về sự di trú, dường như coi trọng giá trị của từ “người tị nạn”
chính vì sự bạo hành trừng phạt mà nó tiết lộ. Sinh năm 1971, theo như tự mô tả,
ông là con trai của những người tị nạn Việt nam, và chính tự thân ông cũng đã là
một người tị nạn. Ông đã kết hôn với một người tị nạn, một nhà văn đồng nghiệp
tên là Dương Lan. Trong lời tri ân của cuốn </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The
Refugees</span></i><span style="font-size: large;">, (tập truyện ngắn </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;">)
do Nhà xuất bản Grove phát hành, tập truyện mới tuyệt diệu và não lòng này, ông
nói về đứa con trai, Ellison, rằng: “Khi cuốn sách này được xuất bản, nó sẽ gần
bằng tuổi tôi khi tôi trở thành một người tị nạn” [tức là 4 tuổi năm 1975].</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Chẳng có gì làm ta ngạc nhiên mấy rằng người tị nạn bị ám ảnh
về căn cước, cả mặt thiết thân và mặt sắc tộc. Người ấy hẳn là nhạy cảm cao độ
với những thông giải của kẻ khác về mình và về nền văn hoá “thiểu số” của mình.
Vậy nên vị trí ngoại vi của người ấy ban cho một số lợi thế nhất định, bởi người
đó ở trong một vị thế dễ thấy những cái người khác không nhìn ra. Như Nguyễn kể
lại, trong lời bạt cho cuốn tiểu thuyết con so của ông, </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The Sympathizer</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình
viên</span></i><span style="font-size: large;">) xuất bản năm 2015, “Tôi xem phim </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Apocalypse
Now</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Tận thế lúc này</span></i><span style="font-size: large;">) và thấy thuỷ
thủ Mĩ tàn sát một ghe tam bản chở đầy thường dân và Martin Sheen bắn hạ một phụ
nữ đã bị thương một cách lạnh tanh. Tôi xem phim </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Platoon</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Trung đội</span></i><span style="font-size: large;">) và
nghe khán giả hoan hô và vỗ tay khi người Mĩ giết những người lính Việt nam. Những
cảnh này ... khiến tôi giận run lên.”</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Làm người đọc ngây ngất trong sự tài hoa của bậc thầy, trong
sự khai thác lão luyện về loại hình gián điệp li kì, cuốn </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình viên</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The Simpathizer</span></i><span style="font-size: large;">)
được tặng thưởng Giải Pulitzer, và đã được xem như một trong những tiểu thuyết
vĩ đại nhất về cuộc Chiến tranh Việt nam. Người kể chuyện (không được nêu danh)
của cuốn sách cất tiếng trong một giọng hậu hiện đại gan dạ, vang vọng không chỉ
Vladimir Nabokov và Ralph Ellison mà luôn cả nhà văn Dostoyevsky của </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Ghi chú từ tầng hầm</span></i><span style="font-size: large;">:</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(217, 217, 217); margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Tôi là một gián điệp, một kẻ nằm vùng, một tay nội tuyến, một
người đàn ông hai mang. Chắc chẳng ai ngạc nhiên, tôi cũng là một người đàn ông
hai lòng. Tôi không phải là một loài đột biến bị hiểu lầm nào đó từ một cuốn hí
hoạ hay một phim kinh dị, mặc dù một số người đã đối xử với tôi như thế. Tôi chỉ
đơn giản có thể nhìn ra từ cả hai phía bất cứ đề xuất nào. Đôi khi tôi tự phỉnh
mình rằng đây là một tài năng, và mặc dù phải thú nhận một thứ tài năng vặt, chắc
nó</span><span style="font-size: large; margin: 0px;"> </span><span style="font-size: large;">cũng là cái tài năng độc nhất tôi sở
hữu.</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Người cất tiếng nói quả thực là một điệp
viên: trong Việt nam Cộng hoà, y đã là một tay nằm vùng cộng sản trong ban tham
mưu của một viên tướng Miền Nam Việt nam, trước khi được di tản khỏi Sài gòn và
cư trú ở Hoa kì trong thời sau Chiến tranh Việt nam.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Sự tự bạch của y đầy mỉa mai và lịch
sử của y mang tính bi hài kịch; không giống những người tị nạn của tập truyện </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The Refugees</span></i><span style="font-size: large;">), y nhìn tự thân với khoảng cách của sự tự khinh, vì y
đã tham dự những vụ ám sát trong lúc tuân thủ các mệnh lệnh. Bị ám ảnh với những
câu hỏi “phổ quát và phi thời gian,” y là điển hình của người đàn ông thế kỉ thứ
20: “Người cách mạng làm gì khi cách mạng thành công? Tại sao những kẻ kêu gọi
vì độc lập và tự do lại lấy đi độc lập và tự do của những người khác? Và phải
chăng là tỉnh trí hay mất trí, như biết bao người quanh chúng ta dường như vẫn
làm, là không tin tưởng vào cái gì hết?”</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Những truyện trong tập </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;">, cũng thế, trình ra những vai
chính bị lơ lửng giữa quá khứ của một quê hương bị điêu tàn, là Việt nam, và một
xứ sở đã tiếp nhận, vốn sung túc, là Hoa kì. Cuốn sách lấy một trong những đề từ
từ bài thơ “Một bài cầu siêu cho nước Đức” (“A German Requiem”) của James
Fenton:</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">It is not your memories which haunt you.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">It is not what you have written down.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">It is what you have forgotten, what you must forget.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">What you must go on forgetting all your life.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Chẳng phải những kí ức của bạn nay ám ảnh bạn.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Chẳng phải những gì bạn đã viết xuống.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Chính là những gì bạn đã quên mất, những gì bạn phải quên đi.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Những gì bạn còn phải quên cho đến suốt đời.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 29px 11px 38px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Để sống sót, với người tị nạn là bị dằn vặt giữa sự
khuyên can chan chứa đau thương là nhớ đến những mất mát của quê hương và sự
khuyên can phản lại do tự vệ để “quên đi,” cái nỗ lực cho điều này sẽ là lớn
lao và dài cả một đời.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Cuộc sinh tồn thường lệ, đối với những kẻ bị cái chết
vây ám, là nhung nhúc những hồn ma. Đây chẳng phải là những ý niệm về ma quỷ,
hay những ẩn dụ của thi ca. Đây là những hồn ma bị bỏ lại sau những tấm thảm ướt
sũng và những quần áo tẩm đẫm nước mặn trong đó, hai mươi năm lăm về trước, họ đã
chết đuối trong lúc đào thoát một quê hương tan nát vì chiến tranh. Họ là những
hồn ma của gia đình: một bé trai mười lăm tuổi, chẳng hạn, đã đánh đổi mạng mình
để cứu một người chị bị lũ hải tặc đe doạ bắt cóc và hãm hiếp. “Những người dân
đánh cá này giống như những người cha và những anh em của chúng ta, gân guốc và
sạm nắng, ngoại trừ một điều là họ đã huơ lên những thanh mã tấu và những khẩu
súng máy,” chúng ta đọc trong truyện ngắn mở đầu gây xúc động hầu như không thể
nào kham nổi, tên là “Những người đàn bà mắt đen huyền” (“Black-Eyed Women”).</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Người thuật lại của truyện này chính bản thân chị cũng
là một “nhà văn ma” (“ghost writer”), đảm nhận những dự án mà tên của chị chẳng
bao giờ được gắn liền. Như bà mẹ tị nạn của chị đã cảnh giác, “Ở quê hương chúng
ta ... có một phóng viên nói rằng chính phủ tra tấn những người trong tù. Vậy là
chính phủ làm với anh ta chính xác những gì anh nói rằng họ đã làm với những kẻ
khác.... Đó là điều đang xảy ra cho những nhà văn lưu tên mình trên các sự việc.”
Ngay cả ở nước Mĩ, vẫn có nỗi sợ bên trong cộng đồng tị nạn, nỗi sợ về bọn trai
trẻ trong số họ “đã từng học được về bạo hành từ việc trưởng thành trong thời
chiến.” Ngó nhìn lại, nhà văn ma kia có thể nhìn thấy rằng cái nước Việt nam nơi
chị đã trải qua thời thơ ấu là một “đất nước bị ma ám,” nhưng rằng cái thời niên
thiếu ở Mĩ của chị nữa, cũng bị ám như thế, với “những chuyện kể về đau thương”:
“minh chứng về những gì mẹ tôi đã nói, rằng chúng tôi không thuộc về nơi đây.
Trong một đất nước mà những sở hữu được kể đến cho mọi sự, chúng tôi chẳng có cái
sở thuộc nào ngoại trừ những câu chuyện của chúng tôi.”</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Trong truyện “Những năm chiến tranh” (“War Years”), dựng
lên trong cộng đồng người tị nạn Việt nam ở thành thị tại Hoa kì, vào năm 1983,
một gia đình khá giả bị đe doạ không phải bởi những người Mĩ da trắng mà bởi những
người tị nạn đồng bào, những người chống Cộng quyết liệt yêu cầu một sự “quyên
góp” từ những thương gia người Việt để gây quỹ cho một lí tưởng đã thua mất rành
rành: một cuộc nổi dậy ở Việt nam. Tuy nhiên, tiêu biểu cho sự tinh tế của Nguyễn,
là rằng sự cưỡng ép được giả định kia là cho một công cuộc mạo hiểm chân thành,
nếu có là hoang loạn, can dự việc may những bộ đồng phục cho những người lính Miền
Nam Việt nam do một phụ nữ, là bà Hoa, người đã hoá lẩn thẩn do đau buồn về việc
mất đi người chồng và hai đứa con trai trong cuộc chiến kết thúc một thập niên
về trước: </span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(231, 230, 230); margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">“Những
kích cỡ của người Mĩ là quá rộng lớn đối với đàn ông Việt nam và những tỉ lệ không
đúng. Thêm nữa, những người đàn ông muốn tên của họ được may vào, cùng những cấp
bậc và những đơn vị của họ.” Bà Hoa luồn tay xuống phía dưới chiếc bàn của máy
may và nhấc lên một chiếc thùng bằng giấy bồi, và khi chúng tôi cúi mình trên bàn
để ngó vào trong, chúng tôi nhìn thấy những túi mủ để đựng bánh mì kẹp đầy ắp
những mảnh vải dệt tréo sợi và những phù hiệu sặc sỡ của các đơn vị Việt nam Cộng
hoà.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Một cách sống động, người kể chuyện hồi tưởng về bà
Hoa cuồng tín: “Trong khi một số người bị những kẻ chết ám, thì những người khác
lại bị ám bởi người sống.” </span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Trong truyện mang tính bi ca dịu dàng “Em hẳn yêu thích
anh muốn em” (“I’d Love You to Want Me”), một cuộc hôn nhân xuống cấp với kí ức
của một vị giáo sư về vật lí người Việt bị mắc chứng rối loạn tâm thần. Dễ bị mắc
vào những hồi ức ngẫu nhiên từ quá khứ của ông, có thể là lầm lạc nhưng cường
liệt, vị giáo sư, bây giờ đang có một cuộc sống ở ngoại ô tiện nghi ở Hoa kì, bắt
đầu lầm lẫn bà vợ lâu năm của mình với một người đàn bà khác, tên là “Yến.” Người
vợ phẫn hận, chưa bao giờ nghe nói về Yến, thấy rằng chính tự thân bà không chỉ
tiếc thương cho sự xuống cấp về kí ức của chồng mình mà còn bị lăng nhục bởi cái
thứ không chung thuỷ kì quái này, khi vị giáo sư dần dà trở thành một người xa
lạ với bà:</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(217, 217, 217); margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">“Vậy
tôi là ai? Bà hỏi. “Tên tôi là gì?” </span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(217, 217, 217); margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Ông
nháy với bà, “Yến, dĩ nhiên rồi.”</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Bà hồi tưởng một cuộc viếng thăm mà bà cùng vị giáo sư
về Sài gòn mấy năm trước, khi họ đã phải khó khăn mới tìm được căn nhà cũ của họ
trên một đường phố đã bị đổi tên. Đó là một thế giới trong đó những cái tên và
những căn cước không được cố định và dễ dàng mất tiêu. Dù cho vị giáo sư rồi ra
ý thức được rằng tâm trí ông đang bỏ đi, những kí ức của ông về cái người bí ẩn
là Yến kia đã trở nên ám ảnh. Trong một sự đảo ngược trớ trêu, người vợ sững sờ
khám phá ra rằng vị giáo sư đang giữ một cuốn sổ ghi chép về bà:</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(217, 217, 217); margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Chuyện
ngày càng tồi tệ. Hôm nay bà ấy khăng khăng đòi tôi gọi bà bằng một cái tên khác.
Phải canh chừng kĩ hơn về bà ấy ... bởi vì bà ấy có thể không còn biết tự thân
là ai nữa.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Có một dòng buốt nhói tuyệt đẹp về điều này: “Vậy là chầm
chậm cuốn sách về đời bà đang được khép lại.”</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Ở chỗ một nhà văn khác có thể kết thúc truyện của mình
với ghi nhận duyên dáng nhạt nhoà này, Nguyễn chuyển thành một vĩ thanh trong đó
người vợ quyết định buông bỏ cái căn cước của bà và thuận theo cái hoang tưởng
của vị giáo sư: “Chính là tôi.... Yến đây.” Tận tuỵ với người chồng bị suy yếu
của mình, bà đọc cho ông nghe một tập truyện, đủ ngắn để thích nghi với tầm chú
ý bị phân liệt của ông: “Bà ắt là đọc lớn tiếng, từ khởi đầu. Bà ắt đọc bằng hơi
thở điều độ cho đến tận kết thúc. Bà ắt đọc như thể mỗi con chữ đều đáng kể, từng
trang một và từng chữ một.”</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Đó là một chủ đề tái diễn trong tập truyện </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The Refugees</span></i><span style="font-size: large;">) rằng cá nhân bị chấn thương phải tìm đường một cách
chậm rãi, từng chữ từng chữ một. Phong cách tự sự của Nguyễn–tiết chế, kiệm lời,
tránh lối ẩn dụ hay cái tài hoa về cú pháp được phơi bày trong từng đoạn của cuốn
tiểu thuyết </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình viên</span></i><span style="font-size: large;"> (</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">The Sympathizer</span></i><span style="font-size: large;">)–là phù hợp cho sự vẽ chân
dung những trạng thái thử thách. Những nhân vật của ông là những người đang dưỡng
bệnh về cảm xúc, đang mò mẫm đường lối để thấu hiểu về thương tật của họ. “Viết
là nhập vào sương mù, cảm nhận đường lối của tôi cho một lộ tuyến từ thế giới này
sang cái thế giới thoát trần của từ ngữ, một lộ tuyến dễ tìm ra hơn vào một số
ngày hơn là vào những ngày khác,” người kể chuyện nhận xét, trong truyện “Những
người đàn bà mắt đen huyền” (“Black-Eyed Women”).</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Sự nội quan thôi thúc và không chớp mắt hay lùi bước–một
triệu chứng khác của ý thức “tị nạn” –có thể dẫn những kẻ sống sót nhận thức ra
những sự thật khắt khe về chính họ, như với một thanh niên tị nạn mười tám tuổi
là người, trong truyện “Người đàn ông khác” (“The Other Man”), đã được đưa vào
một hộ sung túc ở thành phố San Francisco:</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="background: rgb(217, 217, 217); margin: 0px 38px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Ông
đã cố quên đi những người bám vào không khí khi họ rớt xuống con sông, một số bị
đánh gục trong sự xô lấn, những kẻ khác bị những người lính cùng quẫn bắn vào lưng
khi tìm cách mở đường riêng để đào thoát. Ông cố quên đi những gì ông đã phát
hiện: mạng sống của kẻ khác là nhỏ nhoi xiết bao đối với ông khi chính tính mạng
của ông bị thử thách.</span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br /></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Những sự thật về kẻ khác cũng chẳng trấn an hơn. Vào bất
cứ lúc nào, người tị nạn có cơ bị chạm trán–bị gây hoang mang bởi tật cận thị của
những người không phải là Việt nam. Trong truyện “Thân ghép” (“The Transplant”),
Arthur là người thụ hưởng một buồng gan từ một người hiến tặng Việt nam, có “nỗi
khó trong sự tách biệt quốc tịch của một cái tên châu Á này với một cái tên châu
Á khác,” và “cũng mắc phải một chứng loạn thị có tương quan, và rất thông thường
trong đó mọi người châu Á dường như là cùng một duộc với nhau cả.” Trong truyện
“Quê cha đất tổ” (“Fatherland”), một cô gái Việt nam làm việc trong một nhà hàng
ăn cao cấp ở Sài gòn nghe thoáng được các du khách nói về đàn bà Việt nam “mảnh
mai và bé xíu,” “trang phục của họ nhìn như thể đính luôn vào người.” Một hướng
dẫn viên du lịch Việt nam giúp vui cho những thân chủ người Mĩ cả tin của anh
ta đối với họ “diễn là thật”–“đối với họ tất cả chúng ta đều cùng một duộc với
nhau cả ... nhỏ bé, dễ thương, và có thể quên phứt.” Như người kể chuyện có con
mắt sắc sảo của cuốn tiểu thuyết </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình
viên</span></i><span style="font-size: large;"> bảo chúng ta, “Cái đặc trưng của mọi người Mĩ” không phải là đồng cảm
hay rộng lượng, mà là sự hoang tưởng về chủng tộc: “Ở Mĩ, hoặc là ăn cả hoặc chẳng
có gì hết khi xét đến chủng tộc. Bạn hoặc là da trắng hoặc chẳng phải.”</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Bạn là như thế nào, dĩ nhiên có thể là một vấn đề thuộc
bối cảnh. Trong truyện “Quê cha đất tổ” một người đàn bà Mĩ-Việt, tên là
Vivien, đi Sài gòn để thăm những đứa con của cha mình và bà vợ thứ hai của ông,
những đứa em cùng cha khác mẹ của chị. “Mẹ của Vivien đã chuồn sang Mĩ với đám
con nhỏ của bà sau cuộc chiến.” Cuộc viếng thăm của chị là một dịp hoành tráng
cho gia đình. Chị cho lũ em những quà tặng đắt tiền và đãi chúng một cách hào
phóng, đưa chúng tới loại quán ăn mà cư dân bản địa không kham nổi. Đặc thù, cô
em gái cùng cha khác mẹ với Vivien, nhỏ hơn bảy tuổi, bị choáng vì sự huy hoàng
của Vivien, và đã có mộng tưởng về việc sang Hoa kì để sống với chị, và để noi
gương điều mà cô bé tin tưởng rằng đó là sự thành công của Vivien như một vị bác
sĩ ở Chicago. Sự tỉnh mộng tới khi cô bé khám phá ra rằng Vivien không phải là
một bác sĩ mà thật ra là một tiếp viên bị thất nghiệp, với những triển vọng cũng
bị hạn hẹp như của chính cô bé. Sau khi người chị cùng cha khác mẹ có quốc tịch
Mĩ kia ra đi, cô em ấy đốt hết những tấm ảnh chụp chung của hai người: “Những
đường nét của Vivien chảy tan trước những đường nét của chính cô, khuôn mặt của
họ tiêu biến trong ánh lửa.” Đó là hình ảnh chót trong tập truyện </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;">, những tàn tro bị gió thổi
tung vào bầu trời bên trên Sài gòn.</span></span></div>
<span style="font-size: medium;"></span><span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="line-height: normal; margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5804810768569610324" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; margin: 0px;"><span style="font-size: large;">Mặc dù chỉ bây giờ mới được xuất bản chung
thành cuốn sách, những câu chuyện nghiêm chỉnh, thẳng mạch, tương đối theo quy
ước của tập </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;"> tỏ ra đã được
viết trước cuốn tiểu thuyết </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình viên</span></i><span style="font-size: large;">
có văn phong và mang tính thử nghiệm hơn. Nhưng tất cả hư cấu của Nguyễn tẩm đượm
một cường độ chan hoà về thị kiến, do những tri giác nhọn buốt bồng bênh như những
tàn tro được gió thổi tung. Tới chỗ kết thúc của </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình viên</span></i><span style="font-size: large;"> chúng ta lại lộn ngược về sự khởi đầu mang chủ đề,
khi người kể chuyện, bây giờ là một kẻ sống sót qua tra tấn trong một trại cải
tạo Cộng sản, lại trở thành một người tị nạn giữa những “thuyền nhân” vô danh–người
kể chuyện ghi nhận rằng thuyền nhân là một cái tên “nghe ra hơi hám của sự trịch
thượng về nhân loại học, gợi ra một cái chi nào đó đã bị lãng quên của gia đình
loài người.” Nguyễn để lại cho chúng ta một thị kiến nhức nhối của những bi kịch
lê thê của thời chiến, và của những trá nguỵ về luân lí mà chúng ta có công năng
tạo ra. Và tuy thế, </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Cảm tình viên</span></i><span style="font-size: large;"> chấm
dứt bằng một tuyên xưng hẳn cũng rất là phù hợp cho những người Việt nam di trú
của </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Dân tị nạn</span></i><span style="font-size: large;">: “</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: large;">Chúng ta sẽ sống!</span></i><span style="font-size: large;">”</span></span><br />
<span style="font-size: medium;"><span style="font-size: large;"></span><br /></span>
<br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 13pt; line-height: 107%; margin: 0px;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span>
<br />
<br /></div>
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div style="margin: 0px 0px 11px; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 107%; margin: 0px;">Bản tiếng Việt do Nguyễn Tiến Văn dịch ngày 20 tháng 4 năm 2017.]</span><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-size: large;"><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5804810768569610324" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><span style="font-size: large;"><b>Nguồn:http://www.newyorker.com/magazine/2017/02/13/refugees-in-america</b></span></span></div>
</div>
<b></b><i></i><u></u><sub></sub><sup></sup><strike></strike>holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-91980411174892083932017-01-31T19:56:00.002-08:002017-01-31T19:56:47.184-08:00ĐÁM CƯỚI TIẾN SĨ CHUỘT TA HAY CHUỘT TÀU<div style="text-align: right;">
<span style="font-size: x-large;"><b> Hà Vũ Trọng</b></span></div>
<div>
<b><span style="font-size: x-large;"><br /></span></b></div>
<div>
<b><span style="font-size: x-large;"><br /></span></b></div>
<div>
<span style="font-size: x-large;"></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: x-large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjz9SzxfzIkxIal2NTPutivYY8oJR5u16UFXkq7DvEz83VTg9igmR6ENMJIqMKlGIwqth2cm8-EppLKAvoh10_3jwW5VcHh-4rj3vw3CzQGKSKQTAqcNr_3Ohac8Cw78GbbuCnb4OB-JW8O/s1600/mi060208_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjz9SzxfzIkxIal2NTPutivYY8oJR5u16UFXkq7DvEz83VTg9igmR6ENMJIqMKlGIwqth2cm8-EppLKAvoh10_3jwW5VcHh-4rj3vw3CzQGKSKQTAqcNr_3Ohac8Cw78GbbuCnb4OB-JW8O/s1600/mi060208_1.jpg" /></a></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: x-large;"><br /></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: x-large;"><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Chuột<i>,</i> con vật nhỏ con nhưng vì lanh lợi nên đứng đầu 12 chi, và vì vậy được người Tàu tôn lên hàng “lão”. Tết Mậu Tí năm nay nhiều người nhắc đến bức tranh mộc bản nổi tiếng <i>Đám cưới chuột,</i> để rồi lại nhắc đến làng Đông Hồ. Nhưng thời vàng son của tranh dân gian Đông Hồ đã qua từ lâu, nay làng lại tiếp tục sang thời hoàng kim của hàng mã. Thời “<a href="http://www.kinhtenongthon.com.vn/Story/vanhoa/2008/1/8961.html" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">hàng mã lên ngôi</span></a>”, làng Đông Hồ đã giàu lên trông thấy. Riêng việc nghiên cứu “công nghiệp” hàng mã hay vấn đề <a href="http://www.viet-studies.info/kinhte/Dollarization_Ghost_Money.pdf" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">tiền âm phủ được đô la hoá</span></a> chỉ xảy ra trong thời mở cửa, có thể trở thành đề tài nghiên cứu thú vị và nghiêm túc về nền kinh tế Việt Nam. “Cõi dương làm sao cõi âm làm vậy”, dưới đó cũng có “ngân hàng âm phủ” (như ta thấy hàng chữ “The Bank of Hell” in trên tờ đôla “ma” mệnh giá lớn với chân dung Ngọc hoàng Thượng đế cùng với chữ kí của Diêm vương bay lăn lóc trên các vỉa hè Sài Gòn).</span></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div>
</div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: x-large;"><br /></span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Hình ảnh thể hiện trong bức <i>Đám cưới chuột</i> ngày xưa vốn ưu ái dành cho trẻ em, sau này một số nhà theo chủ nghĩa hiện thực cắt nghĩa là nó “tố cáo giai cấp thống trị”, vì chuột thuộc thành phần “dân oan”, thấp cổ bé họng khi có chuyện cưới hỏi, đỗ đạt, cũng phải hối lộ bằng cách dâng con gà, con cá cho lão mèo tham quan! Nếu vậy, lại không tránh khỏi cái vụ “<a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12115&rb=0506"><span style="color: #4a4a4a;">mua quà cho xếp</span></a>” trong dịp Tết. Việc họ nhà chuột “dâng cá” (tất nhiên không chỉ dịp Tết) mà một <a href="http://www1.dantri.com.vn/Sukien/Co-lan-ho-da-mang-toi-cho-toi-ca-tram-ngan-USD/2008/1/216512.vip" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">ngài Thanh tra Chính phủ tiết lộ</span></a> có khi trị giá cả trăm ngàn đô. “Con cá” trong cổ tích là con chuột nhỏ đúc vàng mà ông quan thanh liêm “dân chi phụ mẫu” tuổi Tí khi về hưu gặp cảnh nghèo xơ, đã tiếc rẻ trách vợ: Sao lúc đó bà không bảo với họ là tôi tuổi Sửu! Dẫu sao, giải thích <i>Đám cưới chuột</i> như “bức tranh hiện thực phê phán” theo lối trên là hợp với thời đại hơn bao giờ hết, lại vừa đầy ắp “bản sắc dân tộc”.</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Đề tài họ nhà chuột tiếp tục được chíu chít chiếu cố, nhưng rôm rả nhất vẫn là về các món thịt chuột đậm đà bản sắc khắp ba miền. Ở <a href="http://www.cand.com.vn/vi-VN/xahoi/2008/1/83223.cand" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">các làng chuột</span></a> miền Bắc, các đám cưới không thể thiếu thịt chuột. Thiếu chuột, lễ cưới không thành. Thật tuyệt, <a href="http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=240290&ChannelID=414" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">Thịt chuột lang thang kí</span></a>, với đề xuất ăn thịt chuột cũng là để “cứu” nhân loại: <i>“Theo thống kê của một tổ chức quốc tế, số lương thực mà họ hàng nhà chuột xơi trong một năm đủ để nuôi 20 triệu người trên thế giới. Nghĩ theo kiểu khác thì ăn thịt chuột, mà ăn cho nhiều vào, cũng là cách ‘cứu’ nhân loại”.</i> Nói thêm, con người ăn thịt chuột thay mèo và nên thay cho thịt mèo để cứu loài “hổ đồng bằng” ở một số làng quê gần như tuyệt chủng.</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Tới đây, bài viết này xin đi vào vấn đề: đưa ra vài nghi nhận trong việc tìm nguồn gốc và đề tài bức mộc bản <i>Đám cưới chuột</i>, còn gọi là <i>Chuột vinh quy</i>, lâu nay nó thường được gán cho là thuộc dòng tranh Tết Đông Hồ. Có thực sự như vậy không?</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nguồn gốc tranh Tết dân gian Việt Nam, về phong cách và đề tài sáng tạo của nó cho đến nay vẫn chưa có một nghiên cứu nào rõ ràng. Và trong việc phân loại, cũng chưa có sự gạn lọc về xuất xứ để tránh sự “cầm nhầm” đáng tiếc.</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Về tổng quát, tranh mộc bản dân gian Việt Nam - chủ yếu loại tranh dân gian Tết - nguyên thuỷ bắt nguồn từ tranh Niên hoạ (hay tranh Tết) của Trung Quốc. Hai dòng tranh dân gian tiêu biểu là Đông Hồ và Hàng Trống, về phong cách và đặc điểm chịu ảnh hưởng, tạm thời xác định:</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Đông Hồ gần với dòng tranh Duy Phường hoặc Dương Gia Bộ (ở Sơn Đông).</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Hàng Trống gần nhất với dòng tranh nổi tiếng Dương Liễu Thanh (ở Thiên Tân), do sắc thái nghệ thuật và kĩ thuật mộc bản (khắc nét rồi tô màu bằng tay và cũng thường đi về các đề tài truyện, tích).</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Thời điểm các dòng tranh Niên hoạ Trung Quốc <a href="https://www.blogger.com/null" name="nr1"></a><a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12208&rb=0202#anm1" title="nr1"><span style="mso-bookmark: nr1;"><sup><span style="color: #4a4a4a; text-decoration: none;">[1]</span></sup></span></a> này du nhập vào Việt Nam khoảng vài trăm năm trong thời nhà Thanh. Nhưng thời kì cực thịnh chỉ vào cuối thế kỉ 19 cho đến mấy thập niên đầu thế kỉ 20, nhất là thể loại truyện Nôm dân gian lúc đó nở rộ và luôn cần có tranh mộc bản minh hoạ. Về lĩnh vực này, học giả Maurice Durand và vợ ông đã dày công nghiên cứu rồi. Trên thực tế, loại tranh mộc bản dân gian thực sự đã cáo chung vào điểm mốc năm 1944, hiểu như một nhu cầu tiêu thụ về văn hoá và tín ngưỡng dân gian cho ngày Tết. Sau đó nó chỉ tồn tại như những phiên bản được một số nghệ nhân ráng duy trì nghề tổ, và khách hàng là những người chơi tranh. Cũng nói thêm, từ 1945, nhất là những năm 1950, loại tranh mộc bản này được chính quyền miền Bắc vực dậy với những đề tài cho những vận động chính trị, chính sách ruộng đất, hợp tác xã, lớp học bình dân...</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Thời kì sớm nhất khi tranh Niên hoạ du nhập vào Việt Nam, có lẽ chỉ thịnh hành chủ yếu loại tranh với đề tài “cát tường” (may mắn, tốt lành) của Trung Quốc và tín ngưỡng như Đạo giáo, Phật giáo. Sau đó, các phường tranh này có nhu cầu khai triển, sáng tác thêm các đề tài bản địa, pha chế chất liệu riêng, nhưng về mặt kĩ thuật vẫn giữ nguyên sự thuần phác chứ không phát triển cho phong phú và tinh tế hơn. Riêng Hàng Trống, ngoài sự đóng góp quan trọng vào các loạt tranh tín ngưỡng như Đạo giáo, nhất là đạo Mẫu (với cả một hệ thống đồ tượng chư thần thánh bản địa như Bà Chúa Thượng ngàn, Tứ Phủ, Mẫu Liễu Hạnh, Ông Hoàng, Ngũ hổ), các loạt tranh đề tài văn học (như <i>Truyện Kiều</i>, <i>Thạch Sanh</i>), hay đề tài lịch sử, v.v... nó còn phản ánh trực tiếp sinh hoạt xã hội đương thời, nhất là đề tài “văn minh tiến bộ” hay “khai hoá” trong xã hội thành thị Bắc kì thời Pháp thuộc.</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Bức <i>Đám cưới chuột</i> hay <i>Chuột vinh quy</i> của làng Đông Hồ là một trong những bức được tán tụng nhiều và được trẻ em yêu thích nhất. Hai bức tranh Tết cùng đề tài <i>Đám cưới chuột, </i>được lần lượt trình ra dưới đây với một số nhận xét và cũng để người xem tự so sánh, đánh giá:</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Bức thứ nhất từ Việt Nam, do Maurice Durand sưu tập, in lại trắng đen cùng với hai dị bản khác trong cuốn <i>Imagerie Populaire Vietnamienne</i>.</span></div>
<div>
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Và bức thứ hai, <i>Lão thử thành thân</i>, tranh Niên hoạ từ Trung Quốc, in khắc do một phường tranh ở tỉnh Hồ Nam thời nhà Thanh. Đặc biệt, bức này nằm trong số tranh mộc bản do Lỗ Tấn sưu tập.</span></div>
<span style="font-size: x-large;"><br /></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkFS1s_I423i6Ktp0bjZUFj5Xvva922mPq4CFWcYPx22hebwiJl497e9x9Cuno1kjFAFVNG5GEJ45XStrEXf6qDWP1zdBTAdI7l8N_9o68Jv_99AUmJN3NalNWqEuex2YBLTfsEaQ_AIAq/s1600/mi060208_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkFS1s_I423i6Ktp0bjZUFj5Xvva922mPq4CFWcYPx22hebwiJl497e9x9Cuno1kjFAFVNG5GEJ45XStrEXf6qDWP1zdBTAdI7l8N_9o68Jv_99AUmJN3NalNWqEuex2YBLTfsEaQ_AIAq/s1600/mi060208_2.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="text-align: justify;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: rgb(0, 0, 0); padding: 2.25pt; width: 267.75pt;" width="357"><div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: center;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;">H.1. <i>Đám cưới chuột</i>, trong cuốn <i>Imagerie Populaire Vietnamienne</i> của Maurice Durand</span></div>
</div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: tahoma, sans-serif;"><br /></span></div>
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Bức trên đây được cho là sản phẩm của làng Đông Hồ, mô tả cảnh đám cưới chuột, có thể là bức xưa nhất vì còn giữ lại nhiều chi tiết và chữ khắc, đặc biệt tên của phường tranh.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Đọc các chữ (tính từ góc trên bên phải): “<i>Bằng Liệt tân khắc lão thử thủ thân”</i> (Bản khắc mới của Bằng Liệt bức Chuột cưới vợ). “<i>Miêu nhi” </i>(mèo); <i>“tống lễ” </i>(tặng quà); <i>“tác nhạc”</i>: chơi nhạc; “<i>đả đăng”</i> (vác đèn); “<i>tân lang”</i> (chú rể); “<i>kiệu phu”</i> (khiêng kiệu); “<i>đả thái”</i> (vác cờ phướn). Những dị bản khác cùng một chủ đề luôn có cảnh dâng lễ vật cho mèo hay “quan viên”. Durand nói có một số giải thích bức tranh này như là sự châm biếm người Tàu vào thời đó (xin tham khảo thêm bức <i>Chuột Tàu rước rồng vàng </i>ở phần Phụ lục). Gần như M. Durand bỏ quên câu truyện dân gian có liên hệ ít nhiều đến đề tài cho bức tranh này là truyện Nôm ngụ ngôn <i>Đám cưới chuột</i> của làng Liễu Đôi <a href="https://www.blogger.com/null" name="nr2"></a><a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12208&rb=0202#anm2" title="nr2"><span style="mso-bookmark: nr2;"><sup><span style="color: #4a4a4a; text-decoration: none;">[2]</span></sup></span></a> ít được thịnh hành, và truyện cổ tích thịnh hành của Trung Quốc <i>Lão thử giá nữ </i>(<i>Lão chuột gả con gái</i> hay <i>Cô dâu chuột</i>) <a href="https://www.blogger.com/null" name="nr3"></a><a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12208&rb=0202#anm3" title="nr3"><span style="mso-bookmark: nr3;"><sup><span style="color: #4a4a4a; text-decoration: none;">[3]</span></sup></span></a> .</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">So sánh truyện thơ <i>Đám cưới chuột</i> của làng Liễu Đôi với tình huống trong tranh, thấy chi tiết câu chuyện không ăn khớp, như: cảnh trạng nguyên vinh quy, mèo già có mặt ung dung như quan viên nhận lễ vật trong ngày cưới.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Các “dị bản” khác:</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieflCcAt1zxP70fi5hRIi__z7E4V-30ERJD4RkXY_2J6h_4qN-aJY5AurpRMGcRcF0pqK_O4alDsSV4LFdTuTxhZNu-kt3vg5BX-Crz6fJXEArVGNLTsb-Hf1AgV3P_83g4e2iQqe8mkhi/s1600/mi060208_3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieflCcAt1zxP70fi5hRIi__z7E4V-30ERJD4RkXY_2J6h_4qN-aJY5AurpRMGcRcF0pqK_O4alDsSV4LFdTuTxhZNu-kt3vg5BX-Crz6fJXEArVGNLTsb-Hf1AgV3P_83g4e2iQqe8mkhi/s1600/mi060208_3.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Các hàng chữ Nho: <i>“miêu”, “tống lễ”, “tác nhạc”, lão thử thủ thân” </i>(lưu ý: “thủ thân” </span><span style="font-family: "ms gothic"; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">守身</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> </span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">ở</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> </span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">đâ</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">y l</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">à</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> </span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">“</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">gi</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">ữ</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> th</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">â</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">n</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">”</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">(?) chứ không phải <i>“thú thân”</i> </span><span style="font-family: "ms gothic"; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">娶</span><span style="font-family: "microsoft jhenghei" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">亲</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">hay <i>“thành thân”</i> </span><span style="font-family: "ms gothic"; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">成</span><span style="font-family: "microsoft jhenghei" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">亲</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">l</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">à</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> c</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">ướ</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">i v</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">ợ</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> hay k</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">ế</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">t h</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">ô</span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">n)<i>.</i> Còn chữ hàng dưới là<i> “nghênh hôn”, “giai tế” </i>(chú rể)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-yKSYH7BdWtgLODZ6IYRLqlZSRmtnV-bfRxF_RZxZW9nCCZoNBkKl88W-oTyqzJkYPUCyhMfsbMM8cHbGd_FbThRyptA-NBPVf3HcoXxcUwtsxmD_RresTHFLzNbujCDKVk7dLombC_qq/s1600/mi060208_4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-yKSYH7BdWtgLODZ6IYRLqlZSRmtnV-bfRxF_RZxZW9nCCZoNBkKl88W-oTyqzJkYPUCyhMfsbMM8cHbGd_FbThRyptA-NBPVf3HcoXxcUwtsxmD_RresTHFLzNbujCDKVk7dLombC_qq/s1600/mi060208_4.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="mso-cellspacing: 0in; mso-padding-alt: 2.25pt 2.25pt 2.25pt 2.25pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: rgb(0, 0, 0); padding: 2.25pt; width: 315pt;" width="420"><div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;"> Chuột đi sau chú rể khiêng bảng đề <i>“Tiến sĩ”</i> . Con đi trước vác cờ đề <i>“Tân hôn”.</i></span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="font-size: small;"><br /></span>Tiếp theo, hãy so sánh với bức Niên hoạ Trung Quốc được khắc in ở Hồ Nam để thấy sự trùng hợp gần như toàn diện, ngoại trừ vài chi tiết phụ.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_PjSDAcs4Vpd7Rv_kDcc2b-UzqZsxaL2AExDO4y4zL41LTmJJZK9ulpc1h3_t7aVkY18VHQYnNTwraMeuqz363B-ozsCtmWPtct1sZ5XWPGf_XY4UHMVdDKIbx8vKSFmXttXEh0mMuDGb/s1600/mi060208_5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_PjSDAcs4Vpd7Rv_kDcc2b-UzqZsxaL2AExDO4y4zL41LTmJJZK9ulpc1h3_t7aVkY18VHQYnNTwraMeuqz363B-ozsCtmWPtct1sZ5XWPGf_XY4UHMVdDKIbx8vKSFmXttXEh0mMuDGb/s1600/mi060208_5.jpg" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><i>Lão thử thành thân</i></span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">, Niên hoạ Trung Quốc đời Thanh, khắc in tại Thiệu Dương, Hồ Nam</span></div>
<span style="font-size: x-large;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRDdYbW4zA8eU7bpvSsC66pT85OSITz3jyhua1NccpKQlEBHAZ5noDsYEHvjlS0t6WwxEEv3rSFg8CpkVKm_wmDDDxEJobI9n0t5NTh-_9PzGAQmtV_ClAsaQlJ1LI-0pedZwX82JHCXN_/s1600/mi060208_6.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRDdYbW4zA8eU7bpvSsC66pT85OSITz3jyhua1NccpKQlEBHAZ5noDsYEHvjlS0t6WwxEEv3rSFg8CpkVKm_wmDDDxEJobI9n0t5NTh-_9PzGAQmtV_ClAsaQlJ1LI-0pedZwX82JHCXN_/s1600/mi060208_6.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="mso-cellspacing: 0in; mso-padding-alt: 2.25pt 2.25pt 2.25pt 2.25pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: rgb(0, 0, 0); padding: 2.25pt; width: 315pt;" width="420"><div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<i><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;"> Lão thử thành thân</span></i><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;">, Niên hoạ Trung Quốc đời Thanh, khắc in tại Thiệu Dương, Hồ Nam</span></div>
</div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="font-size: small;"><br /></span>Bức Niên hoạ <i>Lão thử thú thân</i> này, do nhà văn Lỗ Tấn từng trân giữ và gọi nó là thể tài đích thực truyền thống của Trung Quốc. Ông có nói đến trong tập tản văn <i>Triêu hoa tịch thập </i>(1926)<i>, </i>chương “Miêu-cẩu-thử”: “Trước giường tôi có dán hai bức Niên hoạ, một là <i>Bát giới chiêu thân</i> (Bát Giới ở rể)... mà tôi không thấy đẹp mắt cho lắm; còn bức kia là <i>Lão thử thú thân</i> vô cùng đáng yêu, từ chú rể, cô dâu, chủ hôn, tân khách, giúp việc, nhân vật nào mõm cũng nhọn, đùi nhỏ, đuôi dài, râu tua, trông rất giống kẻ sĩ, nhưng ăn mặc thì áo hồng, khố lục...”</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Đàn chuột trong tranh này về hình thể, đường nét, bố cục (cũng phân thành hai phần trên và dưới) và các hàng chữ có thể nói là giữ nguyên văn như trong bức mà M. Durand đưa ra. Cũng có tống lễ cho mèo, ban nhạc, đánh chiêng thổi kèn, rước đèn, phu kiệu... Chú rể cưỡi ngựa quay đầu nhìn về hướng cô dâu. Chỉ có vài chi tiết khác là đầu chú rể đội mũ quan triều Thanh (trong bức Đông Hồ là loại mũ cánh chuồn của trạng nguyên) và tay có cầm quạt. Còn hai bên khung cửa kiệu hoa (theo phối cảnh đối xứng) dán 2 câu đối: <i>“Càn khôn định hĩ”</i> (Trời đất định rồi), <i>“Chung cổ lạc chi”</i> (Chuông trống vui vầy). Còn hàng chữ trên cùng bức tranh, có 12 chữ khải: <i>“Sở nam Than trấn tân khắc Lão thử thủ thân toàn bản”</i> và <i>“Bảo duyệt lai”</i> phỏng như tự hiệu, cho biết bức tranh này làm tại Hồ Nam, Thiệu Dương, Sở Nam Than khắc ấn.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Toàn Trung Quốc có hơn 80 loại tranh <i>Lão thử thú thân</i> được in khắc, nhưng đa số đều hoạ hình tượng mèo là kẻ thù tự nhiên của chuột, tức vẽ ra thảm kịch chuột là “món ăn” của mèo. Thế nhưng bức <i>Lão thử thú thân</i> của phường tranh Than Đầu này không thường tình ở chỗ là nó không khắc hoạ cái thảm cảnh đó. Cũng như bức đám cưới chuột của Đông Hồ cũng không gây ấn tượng nào về con mèo xuất hiện như một tai hoạ. Như vậy, cách giải thích về bức tranh đám cưới chuột này phải khác và đứng độc lập theo ý nghĩa “cát tường” (là sự tốt lành, thuận lợi, may mắn) của ngày Tết. Rõ ràng ý hướng của của bức tranh này không phải mô tả tình huống rủi ro, bất hạnh.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Vì đây là bức tranh gây sự thích thú với trẻ em, nó được “nhi đồng hoá” không còn nhìn sự việc mèo chuột như kẻ thù của nhau trên thực tế. Đồng thời thế giới cổ tích này phản ánh sự cho phép của chúng ta nhìn về một thế giới đại đồng (như trong <i>Dế mèn phiêu lưu kí</i>), thể hiện một sự hoà thuận, cộng tồn, hướng tới nhân tình. Trong ý nghĩa này thì thái độ của người đối với chuột cũng thế, theo tập tục dân gian Trung Quốc xưa, cứ vào mùng 7 tháng Giêng người ta làm lễ cúng cho sinh hoạt của loài chuột, cũng gọi là <i>Lão thử giá nữ</i> (Lão chuột gả con gái) hay<i>Lão thử thú thân</i> (Lão chuột cưới vợ). Đây có lẽ là “lí do tồn tại” hoạt cảnh bức tranh đám cưới chuột. (Và có lẽ người Tàu gián tiếp cũng muốn cầu phồn thực, sinh con đẻ cái như... chuột vậy!)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Cũng lưu ý và không thể bỏ qua cách chơi chữ nghĩa trong dân gian của người Trung Quốc trong các biểu tượng mang nghĩa cát tường. Hàng chuột trên cùng trước đội nhạc có hai con khiêng lễ vật: ôm gà, nâng cá. <i>“Kê”</i> </span><span style="font-family: "microsoft jhenghei ui" , sans-serif; font-size: 16pt;">鸡</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"> (ji) đồng âm với <i>“cát”</i> (jí) </span><span style="font-family: "ms gothic"; font-size: 16pt;">吉</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">; <i>“ngư”</i> (yú) </span><span style="font-family: "microsoft jhenghei ui" , sans-serif; font-size: 16pt;">鱼</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">đồng âm với <i>“dư”</i> (yú) </span><span style="font-family: "ms gothic"; font-size: 16pt;">余</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">. Mọi mùa tốt lành, quanh năm dư đủ là lời chúc đẹp cho đám cưới chuột. Dân gian thường dùng hình tượng <i>“kê dương”</i> (ji yáng) </span><span style="font-family: "microsoft jhenghei ui" , sans-serif; font-size: 16pt;">鸡羊</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">(gà, dê) biểu tượng <i>“cát tường”</i> (ji xíang), lấy <i>“liên hoa lí ngư”</i> </span><span style="font-family: "microsoft jhenghei ui" , sans-serif; font-size: 16pt;">莲花</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"> </span><span style="font-family: "microsoft jhenghei ui" , sans-serif; font-size: 16pt;">鲤鱼</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">(hoa sen và cá chép) biểu hiện <i>“liên niên hữu dư”</i> </span><span style="font-family: "microsoft jhenghei ui" , sans-serif; font-size: 16pt;">连年有余</span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"> (hàng năm dư đủ),... đã sớm trở thành nhận thức chung. Như vậy, <i>“kê”</i> cũng là nguyên hình của <i>“phượng”</i>, <i>“lí ngư khiêu long môn”</i> tức cá chép vượt vũ môn thành rồng (cũng chỉ việc đỗ đạt). Ở đây <i>“kê”</i> và <i>“ngư”</i> cũng tượng trưng cho “phượng và long”. Long phượng tức âm dương, càn khôn, nam nữ, vợ chồng. Vì thế “long phượng trình tường” là nghi thức không thể thiếu trong ngôn ngữ chúc tụng hôn nhân.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Phụ lục</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzKOBzjiKEeNs4BAJ6CD70SdhxS_XmXi3ff8Nb_7-06jn5pa2Usp7LAf-4DilCvCJgvJZS7n9Mnxya6RpaxrbFyLDcGQQShTGjeytAIhPZGL9dei2Uyvn75mVd5ehLJXzoycg6nTcciGUJ/s1600/mi060208_7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzKOBzjiKEeNs4BAJ6CD70SdhxS_XmXi3ff8Nb_7-06jn5pa2Usp7LAf-4DilCvCJgvJZS7n9Mnxya6RpaxrbFyLDcGQQShTGjeytAIhPZGL9dei2Uyvn75mVd5ehLJXzoycg6nTcciGUJ/s1600/mi060208_7.jpg" /></a></div>
<span style="font-size: x-large;"><br /></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbvyoJGtve8eBPm_74LxmfJ3VWcIEl7J279ljXuNDbCinPhyphenhyphen7QLMjLMtA7AO4lWkzhJFcZC7W7LIdmi2I2WfrazGkBjIiST9WqEoxoPQveiCD2QZajkLP1hHN0bhuJd1s4o_iQF1lKq_m-/s1600/mi060208_8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbvyoJGtve8eBPm_74LxmfJ3VWcIEl7J279ljXuNDbCinPhyphenhyphen7QLMjLMtA7AO4lWkzhJFcZC7W7LIdmi2I2WfrazGkBjIiST9WqEoxoPQveiCD2QZajkLP1hHN0bhuJd1s4o_iQF1lKq_m-/s1600/mi060208_8.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="mso-cellspacing: 0in; mso-padding-alt: 2.25pt 2.25pt 2.25pt 2.25pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: rgb(0, 0, 0); padding: 2.25pt; width: 315pt;" width="420"><div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;"> Tranh hài hước dân gian </span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;"> Đông Hồ <i>Chuột Tàu rước rồng vàng </i></span></div>
</div>
</div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="font-size: small;"><br /></span>Cảnh rước và múa rồng của cộng đồng người Hoa ở Hà Nội tổ chức vui chơi trong những ngày lễ hội. Họ được nhân cách hoá thành đàn chuột. Đây là cảnh múa rồng vào ngày tết. Đám rước bao gồm cờ, phướn, đèn cá chép (biểu tượng cát tường), trái cây, đội nhạc (kèn, trống, thanh la), pháo. Hai con chuột múa rồng ở đằng đầu và đuôi rồng. Điểm hài hước chính nằm ở những cái đuôi rất dài của đàn chuột ám chỉ đuôi sam dài mà người Tàu thời nhà Thanh phải mang. (Theo Maurice Durand)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="font-size: small;"><br /></span><br /><b>Một số Niên hoạ của Trung Quốc đề tài đám cưới chuột</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: x-large;"><br /></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj82B3YUS9PQ90FIjXbvoaq6E0ruzoBo2loFGMFN3wlSLarJSfQVIbyYuyXWPmAFW1HKjm67WPMCmbnBEZ-ARr1uIFr2KMf_1L4Yx5a75x0lgM9HoNj8wWqBD7XarT828NYko_ES1H-Z5EB/s1600/mi060208_9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj82B3YUS9PQ90FIjXbvoaq6E0ruzoBo2loFGMFN3wlSLarJSfQVIbyYuyXWPmAFW1HKjm67WPMCmbnBEZ-ARr1uIFr2KMf_1L4Yx5a75x0lgM9HoNj8wWqBD7XarT828NYko_ES1H-Z5EB/s1600/mi060208_9.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="mso-cellspacing: 0in; mso-padding-alt: 2.25pt 2.25pt 2.25pt 2.25pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: rgb(0, 0, 0); padding: 2.25pt; width: 315pt;" width="420"><div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;"> Niên hoạ Miên Trúc (Tứ Xuyên)</span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: x-large;"><br /></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsRCcxEseWhqJWB277PXY9AeIB67PRO0Si5WbUaH2BLrKHhvLw8vSuhk4PNhCXZwuBAp-7TMRVN9qQahIyASA82_WKxVmtxQWD4IlyoW3NYx_jVBy33iAqaQ2_buBGUQR8l7xSnuWaRBwO/s1600/mi060208_10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsRCcxEseWhqJWB277PXY9AeIB67PRO0Si5WbUaH2BLrKHhvLw8vSuhk4PNhCXZwuBAp-7TMRVN9qQahIyASA82_WKxVmtxQWD4IlyoW3NYx_jVBy33iAqaQ2_buBGUQR8l7xSnuWaRBwO/s1600/mi060208_10.jpg" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Niên hoạ Chương Châu (Phúc Kiến)</span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8G2gH7A-ZnI5dSK9ccL7wZrYAecS5sRDhWv5Fmg9VTR8euUb4lJuRqWdXutsuTAY-X9BJAFPwnRE0tI8BQc0Nhi_7-uakEBBHmI58ZdgTjIKcjoIrICXF3-zftVCYQZL3kVDNMxMkMe5e/s1600/mi060208_11.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8G2gH7A-ZnI5dSK9ccL7wZrYAecS5sRDhWv5Fmg9VTR8euUb4lJuRqWdXutsuTAY-X9BJAFPwnRE0tI8BQc0Nhi_7-uakEBBHmI58ZdgTjIKcjoIrICXF3-zftVCYQZL3kVDNMxMkMe5e/s1600/mi060208_11.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Tranh cắt giấy Thượng Hải</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDeRUczj3zslbch-kfWg7bXaD_QQlLt5ik26-ysagzUq7idAopXrgfXLCJarlmnDy8H6nI0VECCUVt-WmvHqr3tfTF0UsOiyuTmjKs3E5j9aFecvN2KzwkdTddZZfBNiEmYJZ08adRB9Al/s1600/mi060208_12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDeRUczj3zslbch-kfWg7bXaD_QQlLt5ik26-ysagzUq7idAopXrgfXLCJarlmnDy8H6nI0VECCUVt-WmvHqr3tfTF0UsOiyuTmjKs3E5j9aFecvN2KzwkdTddZZfBNiEmYJZ08adRB9Al/s1600/mi060208_12.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><i>Lão thử giá nữ</i></span><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">, niên hoạ Dương Liễu Thanh (Thiên Tân)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<span style="font-size: x-large;"><br /></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2Xe9-fT4XAzkqrqOc5fE1mEzcXhf1kDa1Kg_SDq054toh9nFqK8g7eU6vEnZLXBEbOpEEm-zwp-WiotTKE5Nxrm_PRZ_ZXsIqmcY7XsQQTEMyynNf7LOdI6U9K_i-RAbn44SrID8Jmpmy/s1600/mi060208_13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2Xe9-fT4XAzkqrqOc5fE1mEzcXhf1kDa1Kg_SDq054toh9nFqK8g7eU6vEnZLXBEbOpEEm-zwp-WiotTKE5Nxrm_PRZ_ZXsIqmcY7XsQQTEMyynNf7LOdI6U9K_i-RAbn44SrID8Jmpmy/s1600/mi060208_13.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Trong <i>Tây Du Kí</i> , thầy trò Đường Tăng với nghi trượng đứng một bên xem cảnh đám cưới chuột tưng bừng tiến vào “Hang không đáy”. Niên hoạ Thượng Hải.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></div>
<span style="font-size: x-large;"><br /></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiNC5CUklq4GPRlmioNftTIpjmJ1NGWR99_rDrh3lWvFwbwlUyexspdSSqM3HRmrKyDS2mTUMPTA3bYnTl8KCLiDLcIqWdPDIBlcxDLWTipQFF7UVWZFpMpwUnf8WSCa_8-OvktVRv0TK7x/s1600/mi060208_14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiNC5CUklq4GPRlmioNftTIpjmJ1NGWR99_rDrh3lWvFwbwlUyexspdSSqM3HRmrKyDS2mTUMPTA3bYnTl8KCLiDLcIqWdPDIBlcxDLWTipQFF7UVWZFpMpwUnf8WSCa_8-OvktVRv0TK7x/s1600/mi060208_14.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="mso-cellspacing: 0in; mso-padding-alt: 2.25pt 2.25pt 2.25pt 2.25pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: rgb(0, 0, 0); padding: 2.25pt; width: 315pt;" width="420"><div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt;"> Cô dâu chú rể chuột trên tem do bưu điện Canada phát hành năm Mậu Tí 2008</span></div>
</div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="font-size: small;"><br /></span><br /><b>Tham khảo</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Maurice Durand,<i> Imagerie Populaire Vietnamienne</i>, École Français d’Extrême-Orient, Paris 1960</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><i><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Tranh dân gian Việt Nam</span></i><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">, Nxb Văn hoá Dân tộc, Hà Nội 1995</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><i><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Mạt Thanh niên hoạ (Thượng Hải đồ thư quán quán tàng tinh tuyển)</span></i><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">, Nhân dân Mĩ thuât Xbx 2000</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Vương Thụ Thôn, <i>Trung Quốc nhân dân niên hoạ bách đồ</i>, 1988</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-family: "symbol"; font-size: 10pt;"><span style="mso-list: Ignore;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span></span><i><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">Tô Châu Đào Hoa Ổ mộc bản niên hoạ</span></i><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;">, Giang Tô cổ tịch Xbx 1991</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span style="font-size: small;"><br /></span>Websites:<br />-<a href="http://news.xinhuanet.com/ziliao/2004-01/16/content_1279748.htm" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">http://news.xinhuanet.com/ziliao/2004-01/16/content_1279748.htm</span></a><br />-<a href="http://yichan.folkw.com/www/guanzhu/115445419.html" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">http://yichan.folkw.com/www/guanzhu/115445419.html</span></a><br />-<a href="http://www.xueyou8.com/html/1/1-167470.html" target="_blank"><span style="color: #4a4a4a;">http://www.xueyou8.com/html/1/1-167470.html</span></a> <br style="mso-special-character: line-break;" /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 0.05in;">
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"></span><br />
<hr align="left" noshade="" size="2" style="width: 112.5pt;" width="150" />
<span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt; text-align: justify;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="anm1"></a><a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12208&rb=0202#nr1" title="anm1"><span style="mso-bookmark: anm1;"><sup><span style="color: #4a4a4a; font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px; text-decoration: none;">[1]</span></sup></span></a><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Tranh mộc bản Niên Hoạ có sớm nhất ở Trung Quốc chính thức vào thời Tống, ghi chép trong cuốn <i>Đông kinh mộng hoa lục</i> (1072) rằng cứ cận dịp Tết nguyên đán, chợ búa nhộn nhịp bán tranh niên hoạ các vị Môn thần, Chung Quỳ trừ quỷ, đào bản và đào phù (tức bùa trừ tà bằng cách cắm cành đào trước cửa) cầu may mắn, sự bình an. Có hơn 10 khu vực làm tranh Niên hoạ có tiếng. Nhưng bốn dòng mộc bản Niên hoạ sản địa trứ danh và lớn nhất, gọi là “Niên hoạ tứ đại gia”: Tô Châu Đào Hoa Ổ, Thiên Tân Dương Liễu Thanh, Sơn Đông Duy phường Dương Gia Bộ, và Tứ Xuyên Miên Trúc. Về danh xưng tranh Niên hoạ mỗi thời mỗi nơi gọi cách khác. Cho đến năm 1850 danh xưng “Niên hoạ” mới xuất hiện lần đầu và được chấp nhận dùng làm danh từ chung. Kho tranh Niên hoạ được xem là lớn nhất do các nhà truyền giáo Pháp sưu tập được vào cuối thế kỉ 19 và đầu thế kỉ 20, tổng cộng hơn 3000 tấm, hiện <span style="color: black;">tàng trữ ở Thư viện Thượng Hải.</span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt; text-align: justify;">
<a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12208&rb=0202#nr2" title="anm2"><span style="mso-bookmark: anm2;"><sup><span style="color: #4a4a4a; font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px; text-decoration: none;">[2]</span></sup></span></a><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> Câu chuyện thơ Nôm miêu tả gia đình chuột tất tả lo chạy lễ cưới cho con với đủ mọi lễ nghi tập tục. Và cũng phải lo lễ vật cho lão mèo để lễ cưới diễn ra êm xuôi. Nhưng thảm cảnh chỉ xảy ra sau khi vợ chuột sinh đẻ, lão mèo đã đến bắ<span style="color: black;">t sạch đám chuột con mới sinh.</span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="margin: 0in 0in 8pt; text-align: justify;">
<a href="http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=12208&rb=0202#nr3" title="anm3"><span style="mso-bookmark: anm3;"><sup><span style="color: #4a4a4a; font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px; text-decoration: none;">[3]</span></sup></span></a><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> Câu chuyện cổ tích Trung Quốc về một lão chuột muốn gả con gái cho kẻ giàu có và quyền thế, tính đi tính lại chỉ thấy có lão mèo là chọn lựa vừa ý. Nhưng khi rước dâu về đến dinh thự của mèo, lập tức cô dâu trở thành bữa đánh chén ngon lành cho chú rể trước khi làm lễ cưới. Một dị bản khác của Trung Quốc (có lẽ nguồn gốc từ ngụ ngôn Ấn Độ): Bố mẹ chuột muốn gả con gái cho một chàng rể có sức mạnh nhất. Bắt đầu đi hỏi mặt trời, rồi tới mây, gió, và núi. Cuối cùng nhận ra là chỉ có họ chuột “nhà ta” mới là khoẻ hơn hết thảy.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<h4 class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</h4>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: x-large;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div style="margin: 0in 0in 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: x-large;"><br /></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div style="margin: 0in 0in 8pt 38.25pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-size: x-large;"><span style="font-family: "tahoma" , sans-serif; font-size: 16pt;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: x-large;"></span><br />
<div>
<span style="font-size: x-large;"></span></div>
<div style="text-align: right;">
</div>
<br />
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-family: "Times New Roman"; font-size: medium; font-style: normal; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; font-weight: normal; letter-spacing: normal; margin: 0px; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 2; word-spacing: 0px;">
<span style="font-size: x-large;"></span></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-5444503877951943082016-06-20T21:17:00.000-07:002016-06-20T21:18:19.580-07:00VỀ TÌNH THÂN CHÂN CHÍNH GIỮA CÁC TÍN NGƯỠNG:<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6.0pt; text-align: center;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: large; line-height: 115%;">CÁC
ĐẠO CỦA THẾ GIỚI CÓ THỂ HỘI NGỘ</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 20pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">(PHẦN CUỐI)</span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6pt; text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;"><b>Đức
Đạtlai Lạtma</b></span><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6pt; text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">Nguyễn Tiến Văn dịch</span></span></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLrX-gO3kj6DDk2GhgGToiwcrGR3TExedqqdh8imQKJ8QUtf2ZkA63xqcRUWNBCjEY2-fIj85pst68AGUhMb4-hvRz-yI3VeXLZt2OBWkjDoFTUZMPrzrO7CeuN068Ld43f7vd4O_wjd23/s1600/url-2.jpeg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLrX-gO3kj6DDk2GhgGToiwcrGR3TExedqqdh8imQKJ8QUtf2ZkA63xqcRUWNBCjEY2-fIj85pst68AGUhMb4-hvRz-yI3VeXLZt2OBWkjDoFTUZMPrzrO7CeuN068Ld43f7vd4O_wjd23/s1600/url-2.jpeg" /></a></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">6<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Do
thái giáo: Tín ngưỡng của lưu vong<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tín
ngưỡng và lưu vong<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối
với nhân dân Tây tạng – những người dưới sự chiếm đóng của Trung quốc bên trong
Tây tạng và những người lưu vong đã chạy trốn khỏi mảnh đất của tổ tiên – hình ảnh
về Do thái giáo như một tông giáo đã giúp một dân tộc sống sót trong lưu vong
lâu đến như vậy thì thật là khởi hứng. Khi lần đầu tiên tôi tiếp xúc với những
nhà lãnh đạo Do thái, tôi thường hỏi họ, “Xin bảo cho tôi biết bí mật của quý vị!”
Bởi Do thái giáo đã xoay xở để thích ứng việc hành đạo với những cung cách của
lưu vong qua nhiều thế kỉ và bảo tồn những nét chủ chốt trong truyền thống của
mình, hạt nhân của đạo, trong bao nhiêu là xứ sở xa lạ và giữa những phong tục
xa lạ, thậm chí trong cả những cảnh quan hiềm khích.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dĩ nhiên, nếu đây chỉ thuần tuý là vấn đề bảo tồn những
dạng bề ngoài và những nghi thức đã tiêu ma, Do thái giáo hẳn là đã mau chóng
tàn lụi. Vậy nên vấn đề không hẳn là bảo tồn một truyền thống văn hoá chuyên biệt
bắt rễ trong một quê hương đặc thù với những tập quán của nó, cho bằng tìm ra yếu
tính của truyền thống văn hoá mình và sẵn sàng thích ứng những hình thức trong
việc thực hành với những tình huống mới trong khi nuôi dưỡng, yêu quý, và phát
triển những gì là thiết yếu. Với tính cách một tông giáo nó đã chịu thay đổi
đáng kể – vô thường – để đáp ứng những điều kiện thay đổi một cách triệt để của
lưu vong và phân tán (diaspora), đặc biệt sau sự phá huỷ Ngôi đền Thứ nhì ở
Jerusalem trong thế kỉ thứ nhất Công nguyên. Người Do thái đã là nạn nhân của sự
đau khổ vĩ đại trong những hoàn cảnh này – và không phải tối thiểu trong thế kỉ
20, với sự đối xử kinh khiếp dưới bàn tay của những người Quốc xã. Trong chuyến
viếng thăm châu Âu lần đầu của tôi vào năm 1973, tôi đã có một cuộc gặp gỡ đáng
nhớ với một rabbi (giáo sĩ) Do thái ở Hoà lan. Khi thảo luận về bi kịch của khổ
nạn Holocaust (Phần thiêu), ông đã kể cho tôi câu chuyện cảm động về trải nghiệm
này mãnh liệt đến nỗi cả hai chúng tôi đều đầm đìa nước mắt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thường xuyên, qua nhiều thế kỉ, nhân dân Do thái đã
tìm ra sự canh tân triệt để trên nhiều bình diện – không chỉ việc sáng tạo
chính trị ra nhà nước Israel mà còn nhiều cải thức về tính chất của chính thống,
nhiều loại cải cách thích hợp với những điều kiện và hoàn cảnh biến thiên, và
có lẽ trên hết là sự thực hành tâm linh giao phó cho những Rabbi và những vị thầy
vĩ đại, chẳng hạn những người giúp việc tạo ra Mishnah (bộ luật truyền khẩu) và
cải thức cho đạo Do thái trong thời phân tán sau sự sụp đổ của ngôi đền thứ
nhì. Đối với một người hành đạo Tây tạng, sự phong phú của thành tố huyền học
trong Do thái giáo rất là lạ lùng. Trong khi luôn luôn hướng về việc giữ cho
truyền thống được sinh động ở phần tâm linh nhất và đặc trưng nhất. Những hình
thức hoạt động khuôn đúc do những vị thầy khác nhau này trong những tình huống
rất là dị biệt là tiêu biểu cho một sự không vướng mắc thực sự làm người ta phải
khiêm tốn vì không mắc vào những hình thức thô thiển hơn của căn cước, mà nếu cứ
trụ vào có thể khiến cho Do thái giáo không sống còn, hoặc ít ra là phần có giá
trị nhất trong đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi lần đầu tiên tôi viếng thăm Israel vào năm 1994
tôi gặp một trong hai giáo sĩ chủ chốt của đạo Do thái ở Jerusalem. Trong cuộc
gặp mặt này tôi đã hỏi vị giáo sĩ rằng điều gì đoàn kết người Do thái trên khắp
thế giới – điều gì là hạt nhân của giáo lí đoàn kết mọi người Do thái. Câu trả
lời của ông làm tôi ngạc nhiên: “Xét về giáo lí, hầu như chẳng có bất cứ sự đồng
dạng nào cả. Điều đoàn kết mọi tín đồ Do thái là lễ nghi. Cứ tới thứ Sáu, mọi
gia đình Do thái, từ Siberia tới Ethiopia, giữ ngày Sabbath theo cùng một cung
cách. Chúng tôi đã làm điều này hằng bao ngàn năm nay, kể từ sự phá huỷ Đền thờ
ở Jerusalem.” Phải, Phật giáo Tây tạng có rất nhiều nghi lễ riêng, nhưng về mặt
thiết thân tôi chưa hề bao giờ là một người tin tưởng mạnh vào hiệu quả của
nghi lễ tự thân. Vậy nên câu trả lời của vị giáo trưởng làm tôi sửng sốt. Nhưng
kể từ đó tôi đã ngẫm nghĩ về điều ấy, nghi lễ mang ý nghĩa như thế nào trong
khuôn khổ của lưu vong và phân tán là một hình thức đặc thù của sự liên tục và
kết nối cho phép rất đa nguyên trong quan điểm và tín điều, trong khi đồng thời
nối kết người ta qua một tập hợp những thực hành và một ngôn ngữ được san sẻ,
là ngôn ngữ Hebrew trong kinh thánh, với một sự truyền thừa mạnh mẽ về kí ức và
truyền thống. Ở đây hẳn có điều gì có người Phật tử Tây tạng phải học hỏi nếu sự
việc hoá ra là chúng tôi phải sống sót trong lưu vong một thời kì lâu dài. Tôi
hi vọng không đến nỗi lâu như người Do thái phải chịu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chính trong cuộc thăm viếng Israel này mà tôi đã có
cơ hội học hỏi nhiều hơn về lịch sử dài của dân Do thái. Một sự kiện đáng nhớ
là việc cử hành hiến cho nhận thức về cảnh quan diễn ra trên đỉnh một ngọn đồi
gần thành phố nghỉ mát Elat, một cao điểm người ta có thể nhìn thấy ba xứ sở –
Israel, Jordan, và Ai cập. Sau cuộc gặp mặt, tôi có cơ hội viếng thăm Masada, một
di chỉ gắn liền với biến cố lịch sử quan trọng khi nhân dân Do thái nổi dậy để
chống lại những kẻ chinh phục người Rôma. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
khía cạnh của truyền thống Do thái luôn luôn gây ấn tượng cho tôi là kí ức mạnh
mẽ về quá khứ – cảm thức về dòng dõi vạch lui lại trước ngôi
Đền Thứ nhì tới những nhân vật trong thánh kinh như là Solomon, David, và
Moses. Sự tưởng nhớ lễ Vượt qua, với câu chào “Sang năm gặp nhau ở Jerusalem,”
đã có những âm hưởng tượng trưng lớn hơn là sự quy chiếu đơn giả về địa lí hoặc
thụ quyền chính trị. Một sự hiểu biết lịch sử về quá khứ chẳng có thể nào tách
biệt với một cảm thức tượng trưng và thường khi huyền bí về những ý nghĩa của
nó, đó là điều tôi đã ghi nhận nơi những người bạn Do thái của tôi. Giáo sĩ
Zalman Schachter, chẳng hạn, từng là một người tham dự chủ chốt trong một cuộc đối
thoại Do thái giáo – Phật giáo bắt đầu vào năm 1989 ở một tu viện Phật giáo nhỏ
bé trong bang New Jersey ở Hoa kì và lên đến đỉnh cao trong cuộc thảo luận kéo
dài cả tuần tại nơi cư trú của tôi ở Dharamsala một năm sau đó, đã có khả năng
đáng kể là chuyển cuộc nói chuyện của ông để xem những phẩm chất tiềm năng về
tượng trưng và tâm linh tiềm ẩn trong những đề tài thậm chí bề ngoài có vẻ thế
tục. Dường như thể là nhiều quy tắc và nhiều luật lệ của Do thái giáo, những
nghi thức được tuân thủ cẩn thận, luôn luôn có thể cung cấp một thoáng nhìn về
một thực tại tông giáo thâm sâu hơn – thậm chí huyền bí – nằm ngay ngoài phạm
vi của con mắt trần trụi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ở cuộc đối thoại Phật giáo – Do thái giáo chính thức
đầu tiên tổ chức ở bang New Jersey, đại diện từ những truyền thống Chính thống,
Bảo thủ, và Cải cách của Do thái giáo ở châu Mĩ, bao gồm cả một nữ giáo sĩ, là
Joy Levitt, cùng tới gặp nhau. Ngay từ khởi đầu, tôi đã cảm thấy một sự đồng điệu
lập tức với giáo sĩ Zalman. Ông là một người to lớn, để râu với một giọng nói
khá là vang dội, và ông tỏ ra quen thuộc với nhiều khái niệm Phật giáo. Các
giáo sĩ và các học giả Do thái mở một cuộn kinh Torah và cũng thực hiện một bài
cầu nguyện ngắn và một trong những người tham gia còn thổi tù và truyền thống bằng
sừng dê, tức là shofar. Đến lúc đó tôi đã được nghe về truyền thống Huyền môn của
Do thái được biết dưới tên là Kabbalah và hăm hở được biết về nó qua những
chuyên gia. Thật là mới mẻ khi thấy những quan điểm của hầu hết các giáo sĩ và
học giả này phân rẽ nhau về những đề xuất thuộc về tín ngưỡng Do thái giáo. Việc
họ say mê tranh luận và tìm hiểu một cách có phê phán là thành phần của di sản
Do thái giáo hiển hiện rành rành ở đó. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Torah và Talmud<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lần
viếng thăm đầu tiên của tôi tới một synagogue (thánh đường Do thái) xảy ra ở Ấn
độ. Đó là ở thành phố Cochin, trong bang Kerala, vào năm 1965. Chính khi đó tôi
lần đầu tiên được thấy cuộn kinh Torah trong chiếc hộp bề thế và quan sát cung
cách nó được chăm sóc một cách yêu dấu. Bạn tôi là giáo sĩ Zalman có lần bảo tôi
rằng có tất cả 613 giáo lệnh (gọi là <i>mitzvoth</i>)
mà một người Do thái tín mộ được trông chờ phải thực hiện. Như thế là nhiều hơn
gấp đôi số 253 <i>giới luật</i> (<i>vinaya</i>) tức là những quy luật mà các
tăng sĩ trong Phật giáo Tây tạng phải noi theo, trong truyền thống của phái Căn
bản thuyết Nhất thiết hữu bộ (Mulasarvastivada) về quy luật của tăng già! Điều
lí thú là Do thái giáo có một sự lí giải phong phú và sống động về những luật
này, cũng như Phật giáo, và một số <i>giáo lệnh</i>
không còn có thể theo được bởi vì chúng liên hệ với thời gian ngôi Đền thứ Nhì ở
Jerusalem còn nguyên vẹn. Tính trung tâm của việc tranh luận và lí sự trong đạo
Do thái của các giáo sĩ, và đặc biệt trong cung cách là kinh Talmud không chứa
những câu trả lời minh bạch về những vấn đề thuộc luật và quy định, mà đúng ra
chỉ là một sự ghi chép những tranh luận và những lập trường của mọi phe phái về
một vấn đề cho sẵn qua nhiều thế kỉ, là đặc biệt gần gũi với tinh thần tu tập
trong những đại học tu viện của Phật giáo Tây tạng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo Do thái chấp nhận cả bộ kinh thành văn là Torah
(luật pháp trong kinh điển được mạc khải) và một bộ kinh Torah truyền miệng, gồm
có các giáo huấn của giáo sĩ kết tập trong bộ kinh Talmud. Điều này mở ra một
cánh cửa cho một sự đa nguyên thực thụ về tranh biện và lí luận được tinh lọc
và hệ thống hoá qua hàng bao thế kỉ trong Talmud và những văn bản phụ thêm ở đó
các giáo sĩ đã cứu xét kinh văn để rút ra những giáo huấn không hiển hiện khi đọc
bề mặt hoặc thông giải một cách phiến diện. Lắng nghe những người bạn Do thái
giáo của tôi giải thích về những vai trò và địa vị của hai bộ luật này đối với
truyền thống Do thái giáo nhắc nhở tôi tới địa vị song song của tạng kinh (<i>sutra</i> tức là những lời thiêng liêng của
Đức Phật) và tạng luận (<i>shastra</i>, là
những văn bản luận bàn về truyền thống) được thấy trong Phật giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một số học giả Phật giáo thậm chí còn ghi nhận sự
tương tự kì lạ giữa các dạng tranh luận tìm thấy trong các văn bản về giới luật
của tăng sĩ Phật giáo và những dạng thức thấy trong các tác phẩm kinh viện của
Do thái. Một khía cạnh quan trọng của những phân tích này là sự phát triển của
chúng và việc áp dụng các công cụ thông giải tinh vi. Chẳng hạn, trong sự phân
tích kinh viện về những bộ giới luật của tăng già trong Phật giáo, có sự phân
biệt được vạch ra giữa một nguyên tắc nâng đỡ một giới luật và việc áp dụng nó
trong một bối cảnh cho sẵn. Ngoài ra, còn có nhu cầu cứu xét đến sự nhạy cảm của
bối cảnh để điều thường bị cấm đoán có thể không những được cho phép mà còn là
bó buộc trong một số những hoàn cảnh chuyên biệt. Thực vậy, những văn bản về giới
luật Phật giáo nói về nhiều sự hoán đổi thuộc về những giới luật của tự viện.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Huyền học Do
thái giáo và Phật giáo<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
huyền học Do thái giáo và thực hành thiền định, theo như tôi hiểu, có một số điểm
tương tự hoàn toàn trội bật sánh với những phép thực hành và thái độ của Phật
giáo. Chẳng hạn, tôi nghĩ đến sự hình tượng hoá (visualization), vốn có một
truyền thống Do thái giáo cổ xưa đáng kể. Trong Kinh thánh, có một chuỗi những
thị kiến về cõi thánh, đặc trưng không phải chỉ bằng nhứng thị kiến “tối đen” về
Thượng đế như của Moses ở khe đá trên Núi Sinai khi nhà tiên tri này được cho
thấy “cái lưng” của Thượng đế mà không phải Thánh nhan (Xuất Ai cập, chương 33,
câu 18 tới câu 23), mà còn luôn cả thị kiến vĩ
đại của Ezekiel:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi
nhìn, và tôi thấy một cơn dông xuất ra từ phương Bắc – một đám mây lớn mênh
mông với ánh chớp chói loà và có ánh sáng rực rỡ bao quanh. Ở trung tâm của ngọn
lửa, trông giống như kim loại bừng sáng, và trong ngọn lửa trông giống như có bốn
sinh vật. Vẻ bên ngoài hình thù của chúng là dạng người nhưng mỗi cái lại có bốn
gương mặt và bốn cánh. Chân chúng thẳng; bàn chân giống như của một con bê và
loé như đồng được đánh bóng. Phía dưới các cánh ở bốn phía chúng có bàn tay như
của con người. Cả bốn đứa đều có mặt và cánh, và cánh của chúng chạm với nhau.
Mỗi đứa đi thẳng phía trước mặt; chúng không xoay chuyển khi di động. Còn mặt
chúng thì như thế này: Mỗi trong bốn đứa đều có mặt của một người, và phía bên
phải mỗi đứa đều có mặt của một sư tử, và phía bên trái mặt của một con hổ; mỗi
đứa cũng có mặt của một chim ưng. Đó là những mặt của chúng. Cánh của chúng xoè
ra và giương lên: mỗi đứa có hai cánh, cánh của đứa này chạm cánh của đứa kia cả
hai bên, và hai cánh che phủ thân mình. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (Ezek.
1:4-28)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ở
đây, độ chính xác và tính sống động cao, nhà tiên tri thấy một chuỗi các thánh
thể, với những đặc trưng về thể chất và màu sắc chuyên biệt nhưng khác thường.
Chúng xuất hiện trong bối cảnh của một ngai trên trời vĩ đại từ đó có cất lên một
tiếng nói. Dĩ nhiên, những sự dị biệt giữa các mandala <i>tantra</i> (mật giáo) chuyên biệt và những hình tượng hoá về chư thiên
cũng nhiều, nhưng những sự song song tổng quát là mạnh về việc tri giác một thế
giới thần thánh, mà màu sắc và hữu thể ở đó xuất hiện cực mãnh liệt, với những
hình dạng và tổ chức ba chiều kích, nhưng điều đó bao gồm cả người thiền định
cho nên thị kiến không chỉ là một cuốn phim được xem một cách thụ thác, nhưng
là thuộc một kinh nghiệm thực thụ, trọn vẹn, ở một bình diện siêu thế tục. Và
tôi hiểu rằng có nhiều truyền thống hình tượng hoá phi kinh thánh và hậu kinh
thánh trong huyền học Do thái giáo. Thêm nữa, người ta bảo tôi rằng có những
truyền thống trong cầu nguyện Kabbala (Huyền học) và Hasid (Chính thống) bao
hàm những kĩ thuật về tụng đọc và nêu danh – nhiều thứ trong đó được giữ bí mật
trừ những người được điểm đạo, giống như những mật giáo <i>tantra</i> về Yoga Tối thượng của truyền thống Phật giáo Kim cương thừa
– có thể song song với những phép tu tập Phật giáo về việc tụng đọc <i>mantra</i> (thần chú). Tôi đã bị sửng sốt về
cách giảng dạy đạo trong Do thái giáo thường bao gồm những câu chuyện về các
giáo sĩ lừng danh, từ quá khứ xa xưa cho đến rất gần đây, đôi khi có vị chua ngọt
và thường là rất vui. Giáo huấn Phật giáo cũng bao gồm những câu chuyện như thế;
tôi nghĩ tới tiểu sử của những thiền giả nổi danh như là Marpa nhà Dịch thuật
và thiền giả yoga Milarepa trong truyền thống Tây tạng hoặc những giai thoại về
các thiền sư Trung quốc và Nhật bản trong truyền thống Đại thừa. Những thiên sứ
của Kabbalah, về điều này tôi có đặc ân tiếp nhận một sự trình bày hấp dẫn do
Giáo sĩ Zalman, nhắc nhờ tôi về những daka (không hành nam, là nam thần trong
tín ngưỡng dân gian Ấn độ) và dakini (không hành nữ, là nữ thần) trong Phật
giáo – vô số những chư thiên đại diện cho những khía cạnh khác nhau của tâm thức
con người. Và tôi ngạc nhiên nhất khi khám phá ra rằng huyền học Do thái giáo
chấp nhận quan niệm về tái sinh bao gồm cả con người và các thiên sứ vào những
cõi của động vật, hệt giống như Phật giáo. Thực vậy, một trong những cuốn sách
vĩ đại nhất của truyền thống huyền học Kabbalah, là tác phẩm Zohar, tức Cuốn
sách về Vinh hiển hoặc Quang minh (<i>The
Book of Splendor</i>/ <i>Illumination</i>),
được viết vào thế kỉ 13 ở Tây ban nha, trong đó có nói: “Chừng nào một người
không thành công với mục đích của mình trong thế giới này, Đấng Thiêng liêng,
xin chúc phúc cho Ngài, bứng kẻ đó lên và cấy lại nhiều lần” (<i>Zohar</i> 1:186b).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tự thân và kẻ khác<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
đặc điểm thực sự trội bật là sự gần gũi giữa huyền học Do thái giáo – mặc dù
căn cứ vào một truyền thống độc thần xây dựng trên định đề về một Thượng đế
sáng tạo – với một số những khía cạnh nhất định của điều trong Phật giáo được gọi
là tính không, hoặc shunyata. Chẳng hạn, người ta bảo tôi rằng trong những truyền
thống chính thống của Hasid và của huyền học, Thượng đế được mô tả như là Ein
Soph, “cái không có giới hạn”, hoặc thậm chí như là <i>ayin</i>, “hư vô” hoặc “cái vốn là không.” Điều này bởi vì không gì có
thể nêu làm định đề về Thần tính, trong khi thế giới thụ tạo là <i>yesh</i>, “cái vốn là” hoặc “cái vốn có”, tức
là cái hữu hạn. Nhiệm vụ của việc tu tập xuất thần trong truyền thống là sự
quên đi tự thân mất hết mọi cảm thức về cái <i>yesh</i>
trong người tu tập cho đến khi cái <i>ayin</i>
thánh thiện (hoặc tính không) có thể hội ngộ khi chính người tu tập (hành giả) ở
trong trạng thái <i>ayin</i>. Theo khuôn mẫu
này, mục đích tối hậu của tông phái chính thống (Hasidism) là <i>bittul ha-yesh</i>, “tiêu huỷ tự thân,” khi
sự hiện hữu của ta hoà nhập với Thần tính trong sự chiêm ngắm rằng vạn vật là
Thượng đế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong một câu nói đẹp tuyệt vời ở một tuyển tập vào
thế kỉ thứ hai có tên là <i>Pirke Avot</i>
(Ngữ lục của các Tổ phụ), tính trung tâm của sự vô ngã được nhấn mạnh như là
khuôn mẫu của luận lí bốn chiều rất là gần gũi với những cung cách lí luận của
Phật giáo:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có
bốn loại người. Một kẻ nói “cái gì của tôi là của tôi và cái gì của bạn là của
bạn,” là một loại thông thường. “Cái gì của tôi là của bạn và cái gì của bạn là
của tôi,” là một loại người ngu ngốc. “Cái gì của bạn là của bạn và cái gì của
tôi là của bạn,” đó là loại người thánh thiện. “Cái gì của bạn là của tôi và
cái gì của tôi là của tôi” là một loại người ác độc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(PIRKE
AVOT 5:10)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ở
đây, mối tương quan giữa tự thân và kẻ khác được nhìn xem không phải trong hạn
từ hoà nhập cái tôi với cái không vô giới hạn của Thượng đế, nhưng đúng ra,
trong hạn từ những mối tương quan về gắn bó giữa một con người và một con người
khác. Tính vô ngã, hoặc con đường “thánh thiện” chấp nhận người khác nhưng cũng
buông bỏ cái riêng của mình cho người khác, quả thực là sự luân lưu về từ bi giữa
những con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Từ bi trong những
giáo huấn của đạo Do thái<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ
bi trong Do thái giáo dựa trên khuôn mẫu tình thương yêu của Thượng đế, có lẽ
là điều luật tối cao. Như câu nói lừng danh trong Kinh thánh, “Hãy yêu Thượng đế
Chúa tể của ngươi bằng tất cả trái tim và bằng tất cả linh hồn và bằng tất cả sức
mạnh của ngươi” (Deuteronomy/ Đệ Nhị luật 6:5).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người ta bảo tôi rằng trong sách Zohar điều này được
thông giải rất giống với việc thực thi lòng từ bi, cho nên tình thương của Thượng
đế được trải nghiệm và chứng minh qua lòng từ bi với những kẻ khác. “Kẻ nào
thương yêu Thượng đế thì được choàng vương miện bằng lòng từ ái và không dè xẻn
chính mình hoặc tiền bạc của mình” (Zohar 3:267a). Ngoài huấn thị về việc
thương yêu Thượng đế là điều răn nổi tiếng được Jêsu nhấn mạnh và dạy dỗ – yêu
người lân cận như chính mình (Leviticus/ Sách Lêvi 19:18). Tôi hiểu rằng điều dạy
này, và đặc biệt vấn đề chính xác là ai được hiểu bằng từ ngữ <i>lân cận</i>, đã là chủ đề cho nhiều tranh luận
và diễn bàn. Nhiều quyền uy đã lập luận rằng ý nghĩa đó phải mở rộng vượt ngoài
một người đồng bào Do thái tới bất cứ một con người nào khác, và như vậy rốt
ráo là tới tất cả mọi người. Như được nói trong sách Lêvi chương 19: câu 34, “Người
xa lạ sống chung với ngươi phải được đối xử như một trong những người đồng
hương của ngươi. Hãy thương yêu kẻ đó như tự thân, vì các ngươi đã là những kẻ
xa lạ ở Ai cập.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ bi đối với kẻ khác, nói cách khác, không thể tách
lìa khỏi tình thương yêu của Thượng đế, và việc noi gương Thượng đế chính là lời
kêu gọi để hành động từ sự thúc đẩy của lòng từ ái. Như trong đạo Phật, những
hành vi từ ái được xem không chỉ như một sự che chở cho kẻ hành động mà còn như
một phương tiện để thức tỉnh dòng luân lưu của từ bi trên bình diện thánh thiện.
Trong tác phẩm Zohar có nói rằng nếu một người làm việc tử tế trên trái đất, kẻ
đó đánh thức lòng từ ái trên trời, và cả ánh dương của ngày hôm đó cũng được
choàng vương miện với lòng từ ái qua người ấy. Tương tự như vậy, nếu kẻ đó thi
hành một việc làm ân phước, kẻ đó cũng choàng vương miện ân phước cho ngày, và
nó trở nên cái che chở cho kẻ ấy trong giờ thiếu thốn (Zohar 3:92b). Đức Phật
cũng dạy lòng từ ái (<i>maitri</i> trong tiếng
Sanskrit) như sự che chở – chẳng hạn, đối với các tăng sĩ trong rừng chống lại
thú dại và rắn rết. Quan trọng nhất đối với người Phật tử, ý tưởng về từ ái như
là kẻ che chở mạnh mẽ nhất được mô tả trong việc Đức Phật nhập sâu vào thiền định
về từ ái khi ngài bị Ma vương (Mara) và các đồng minh của y tấn công ngay trước
sự giác ngộ tối hậu của ngài dưới cây Bồ đề.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ
<i>hasid</i> phái sinh, người ta bảo tôi, do
<i>hasad</i> của tiếng Do thái cổ (Hebrew),
vốn có nghĩa là “lòng từ ái”, “ân phước,” hoặc “tình thương yêu” theo lối sử dụng
của kinh thánh, hàm ý sự hỗ tương về quan hệ từ bi giữa con người với Thượng đế
và con người với con người. Vậy nên, theo một nhà hiền triết lừng danh là Judah
Loew, vị Maharal (học giả về kinh Talmud) ở Praha (1525 – 1609):<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tình
yêu tất cả tạo vật cũng là tình yêu của Thượng đế, bởi kẻ nào yêu đấng Thượng đế
Duy nhất thì cũng yêu mọi tác phẩm ngài đã tạo ra. Khi ta yêu Thượng đế, không
thể nào ta không yêu các tạo vật của ngài. Điều ngược lại cũng đúng. Nếu ta
ghét các tạo vật, thì không thể nào yêu Thượng đế là Đấng sáng tạo ra chúng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(NESIVOS
OLAM, AHAVAS HARÈI, I)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều
tất nhiên không thể tránh trong Do thái giáo, mục đích hội nhập với Thượng đế
và noi gương Thượng đế cả hai đều hàm nghĩa là sự theo đuổi về từ bi. Tôi hiểu
rằng trong kinh Talmud và trong phụng vụ ở giáo đường, Thượng đế được quy chiếu
như là “Đấng Từ bi” và như “Cha Từ bi”. Trong điều đó, con người, mà Thánh kinh
khẳng định là được sáng tạo một cách độc đáo trong hình ảnh của Thượng đế (Sáng
thế kí 1:27), phải nên noi gương Thượng đế, lời kêu gọi là để các tạo vật của
Thượng đế phải nên từ bi. Người ta bảo tôi rằng thông điệp này được nhắc lại
trong kinh Talmud, vốn phát biểu rằng người Do thái phải nên là những con cái từ
bi của những tổ tiên từ bi, và rằng nhiều bài cầu nguyện hằng ngày nhấn mạnh sự
từ bi của Thượng đế. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong tiếng Hebrew, người ta bảo tôi thế, chữ từ bi phái
sinh từ chữ có nghĩa là “dạ con (tử cung)”. Như thế, quan niệm của đạo Do thái
về từ bi thì liên kết mật thiết sâu xa với ý tưởng về người mẹ, như được nhấn mạnh
trong câu thơ tuyệt vời của nhà tiên tri thị kiến Isaiah: “Có thể nào một bà mẹ
quên đứa con ở vú mình và không có lòng từ bi với đứa trẻ bà đã cưu mang?”
(Isa. 49:15).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ bi giống như tình thương yêu của một bà mẹ với tất
cả con cái của lòng bà – một ý tưởng cũng xuất hiện trong những kí lục của Phật
giáo về từ bi, nơi đó lòng từ ái được so sánh với tình yêu của bà mẹ cho đứa
con. Tôi cho rằng các giáo sĩ của kinh Talmud coi từ bi là một trong ba dấu hiệu
chủ chốt để phân biệt ra một người Do thái. Tôi hiểu rằng sự nhấn mạnh về từ bi
trải rộng vượt ngoài con người để đến một cảm thức về yêu thương với tất cả
chúng sinh. Đạo Do thái cũng nhấn mạnh từ bi với loài vật, với nhiều luật lệ
trong kinh Torah đề cao lòng tử tế với loài vật – chẳng hạn trong lời khuyên
người Do thái tín mộ nên cho những súc vật trong nhà ăn trước khi tự mình ngồi
xuống ăn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thật lí thú rằng trong một số những thị kiến huyền học
mãnh liệt nhất của Kinh thánh, lòng từ bi của Thượng đế cũng được nhấn mạnh
luôn. Khi Moses đứng trước Thượng đế ở khe đá: “Và Chúa nói, ‘Ta sẽ khiến toàn
bộ cái thiện của ta đi qua trước mặt ngươi, và ta sẽ tuyên dương tên ta, Chúa tể,
trong sự có mặt của ngươi. Ta sẽ thương xót những kẻ nào ta sẽ thương xót, và
ta sẽ có lòng từ bi trên những kẻ nào ta sẽ có lòng từ bi’”. (Xuất Ai cập
33:19).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Giống như vậy, lòng từ bi cũng được nhấn mạnh trong
một số những câu chuyện nổi tiếng trong Kinh thánh. Chẳng hạn, khi vua Solomon
chứng tỏ sự minh triết của ông, ông phải đối đầu với hai phụ nữ mang một đứa bé
còn sống và một đứa bé đã chết đến trước ông. Mỗi người đều cho rằng đứa bé
đang sống là của mình. Dĩ nhiên, một người đang nói dối. Solomon kêu một người
sử dụng gươm tới để chặt đứa bé làm đôi và cho mỗi người một nửa. Đến lúc đó,
người đàn bà có đứa con còn đang sống tràn ngập lòng từ bi với con trai của
mình và nói với nhà vua, “Thưa ngài, xin làm ơn cho bà ta đứa bé còn sống! Xin
chớ giết nó!” Còn người đàn bà kia nói, “Cả chị và tôi không ai có được thằng
bé đâu. Hãy chặt nó làm hai!” (1 Các Vua 3:26). Minh triết của Solomon không hẳn
chỉ là một mưu mẹo để làm sáng tỏ người đàn bà nào thực sự là mẹ; nó còn kêu gọi
lòng từ bi nơi người mẹ, và nó sử dụng từ bi như con đường để đi đến sự thật.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
trong những điều đầu tiên mà tôi được nghe về những người Do thái là ý tưởng rằng
họ là một sắc dân được Thượng đế chọn. Thoạt đầu, tôi nghĩ điều này hẳn phải
tương tự với ý nghĩ truyền thống của người dân Tây tạng là được chọn lựa đặc biệt
bởi Đức Quán thế âm, vị Phật của lòng từ bi, đã nguyện chăm sóc nhân dân của Xứ
Tuyết. Tuy nhiên, khi bạn tôi là Huston Smith, lần đầu tiên tới thăm tôi ở
Dharamsala vào cuối thập niên 1960, giải thích cho tôi thật sâu sắc về ý nghĩa
của quan niệm được chọn lựa này của người Do thái, tôi có ấn tượng rất sâu sắc.
Smith nói rằng trong suốt thời kì lưu vong của dân Do thái ở Babylon, một sự
thông giải sâu xa về nỗi đau khổ của người Do thái được khai triển, xuất hiện
trong Kinh thánh ở phần cuối cuốn Sách của Isaiah. Theo sự kí lục này, được Thượng
đế chọn có nghĩa là mang gánh nặng về nỗi đau khổ của con người và rằng qua đau
khổ của người dân Do thái có thể thực hiện sự cứu chuộc cho toàn nhân loại. Điều
này đại diện cho một lí tưởng vô ngã phi thường. Trong khi nơi Kitô giáo sự cứu
chuộc thế gian được đặt trên vai của một người đàn ông, cho dù là Con trai của
Thượng đế, còn trong Do thái giáo, toàn thể một nhân dân tự gánh lấy trách nhiệm
này. Đối với một Phật tử như tôi, quan niệm này tiêu biểu cho lí tưởng của một
cộng đồng những vị Bồ tát vô ngã hoạt động vì điều thiện cho tất cả chúng sinh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">7<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Từ
bi: nơi các đạo của thế giới hội ngộ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
trong những niềm vui đặc biệt mà tôi tán thưởng trong cuộc du hành noi theo các
con đường tâm linh của các tín ngưỡng khác là đặc ân tuyệt vời được mở lòng tôi
ra và nghe tiếng nói của những truyền thống khác một cách minh bạch và trực tiếp.
Điểm san sẻ này, bắt rễ trong tim, được kết nối với sự kiện rằng chính các mối
đạo lớn thúc đẩy những người hành đạo mở lòng ra và để từ bi nở hoa như thông
điệp cốt lõi cho việc sống một đời đạo hạnh. Cùng nhau và trong tình thân hữu,
ý đồ của những truyền thống tín ngưỡng lớn bước theo cùng một con đường khi tới
việc sống một đời đạo hạnh và nuôi dưỡng nền đạo đức từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có ai không bị xúc động bởi những câu nói như câu
sau đây trong những kinh văn thiêng liêng của thế giới?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phúc cho những ai đói khát vì chính
nghĩa, bởi họ sẽ được tràn đầy.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phúc cho những ai thương xót, vì họ
sẽ được tỏ bày xót thương.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phúc cho những ai tinh khiết trong
lòng, vì họ sẽ thấy được Thượng đế.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phúc cho những kẻ làm hoà bình, vì
họ sẽ được gọi là con cái của Thượng đế.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(MATTHÊU,
5:6 – 9, “CÁC CHÂN PHƯỚC”)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mọi tạo vật đều là con cái của Thượng
đế và những kẻ thân yêu nhất với Thượng đế là những ai đối xử tử tế với con cái
Ngài.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(TIÊN
TRI MUHAMMAD, HADITH)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chúng sinh hữu tình bị mắc kẹt vào
tuổi già và bệnh hoạn<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bị hành hạ bởi hàng trăm nỗi đớn
đau,<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Họ thấy mình bị tấn công bởi những
kinh hoàng về sinh, tử, và u sầu,<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngài hướng dẫn cư xử cho họ tốt
lành.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chúng sinh hữu tình bị vùi giập bởi
những bánh xe khổ đau<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mắc trong vòng sinh tử,<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thấy vậy ngài tìm ánh chớp của trí
tuệ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đập tan những bánh xe khổ đau thành
cát bụi.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(GANDAVUYHA/KINH
HOA NGHIÊM, PHẬT GIÁO ĐẠI THỪA)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc
dầu tôi đã nghe những dòng tuyệt vời từ bài Các chân phước thường tại những buổi
phụng vụ liên tín ngưỡng, khi tôi được yêu cầu bình luận về các chân phước này ở
cuộc Hội thảo John Main tại London, lần đầu tiên tôi trầm mình trong nền tâm
linh tuyệt diệu đó. Tất cả chúng ta đều muốn tìm được hạnh phúc bằng cách được
hưởng phúc theo cung cách này, bằng cách thân thiết qua lòng tử tế và bằng cách
hướng sự cư xử của chúng ta vì điều tốt lành cho kẻ khác, thậm chí đập tan bánh
xe khổ đau thành cát bụi. Và một trong những vinh quanh của các tông giáo lớn
là thông điệp tối cao của chúng là kêu gọi chúng ta bày tỏ lòng từ bi nhờ đó những
kì công tâm linh có thể đạt được. Những tông giáo lớn có quyền năng nâng cao
cõi lòng chúng ta và đưa tâm trí chúng ta tới một bình diện cao thượng của niềm
vui và hiểu biết qua những giáo huấn san sẻ về từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Xác tín nền tảng của tôi là lòng từ bi, năng lượng tự
nhiên của lòng người cảm thấy quan tâm vì và liên kết với một sinh vật khác, cấu
thành một khía cạnh cơ bản về nhân tính mà mọi con người đều san sẻ, đồng thời
cũng là nền tảng cho hạnh phúc của chúng ta. Về phương diện này, không có chút
xíu nào dị biệt giữa một tín đồ và một kẻ không có tín ngưỡng, cũng như người của
một chủng tộc này hoặc của một chủng tộc khác. Mọi lời dạy về đạo đức, dù mang
tính tông giáo hay không, đều nhằm nuôi dưỡng phẩm chất bẩm sinh và quý báu
này, triển khai nó và hoàn thiện nó. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người ta có thể xác định ba lối xúc tiến nói chung
là phân biệt bên trong tiến trình này. Một là tiến trình hữu thần, nơi quan niệm
về Thượng đế làm nền cho những giáo huấn đạo đức nuôi dưỡng việc con người noi
theo lòng từ bi của chính Thượng đế. Lối tiếp cận thứ nhì là của tông giáo phi
hữu thần, chẳng hạn như Phật giáo, gợi lên luật về nhân quả và sự bình đẳng nền
tảng của vạn vật trong khát vọng cơ bản về hạnh phúc như là nền tảng của đạo đức.
Lối thứ ba là lối xúc tiến của thế tục hoặc phi tông giáo, nơi không có quan niệm
tông giáo nào được gợi ra, nhưng đúng hơn là sự công nhận rằng sự thiết yếu về
từ bi có thể được đặt định trên lương tri, kinh nghiệm chung san sẻ với nhau,
và những khám phá khoa học chứng minh sự lệ thuộc sâu xa của chúng ta vào lòng
tốt của kẻ khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc dù những tông giáo của thế giới có thể khác nhau
về nền tảng trong những quan điểm siêu hình, có sự đồng quy lớn khi xét tới những
giáo huấn của các đạo này về sự thực hành đạo đức. Mọi truyền thống tín ngưỡng
đều nhấn mạnh một lề lối sống đức hạnh, việc thanh tẩy của tâm trí khỏi những
tư tưởng và xung động tiêu cực, việc làm những điều tốt, và việc sống một cuộc
đời có ý nghĩa. Tất cả đều chứa những bộ luật luân lí thiết yếu đặt ra để giúp
người ta tránh những hành động không lành mạnh và ôm lấy những đức hạnh. Chẳng
hạn, mọi truyền thống đều có một tập hợp những giới răn luân lí để sống một đời
ngăn ngừa người ta khỏi những hành vi tác hại trong khi khuyến khích việc vun bồi
các đức tính, nhất là tình thương, từ bi, tha thứ, bao dung, hài lòng, bố thí,
và phục vụ người khác. Tất cả đều chủ trương sự tương tác với kẻ khác căn cứ
trên sự quan tâm từ bi về người khác. Còn về phần cá nhân sùng mộ đạo, tất cả đều
khuyến khích một cuộc sống đơn sơ và khiêm tốn về dục vọng, đồng thời với kỉ luật
tự thân và một cao độ về sự liêm khiết luân lí. Đi kèm với những khuyên răn
này, một thị kiến tông giáo tập trung vào sự nhìn nhận sâu xa về những giới hạn
của một quan điểm nhân sinh thuần tuý duy vật và tập trung vào bản thân. Nói
cách khác, tại thâm tâm của tất cả những tông giáo thế giới là một thị kiến về
đời người siêu việt những ranh giới của một cuộc sinh tồn vật thể của một cá
nhân như một sinh vật nhập thân, hữu hạn, và có thời tính. Một đời có ý nghĩa,
trong mọi truyền thống tín ngưỡng, là một cuộc đời được sống với một nhận thức
về chiều kích siêu thế tục.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Đạo đức tông
giáo cơ bản<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mọi
tông giáo thế giới đều dạy, ở bình diện động cơ – tức là tâm thế của ta – sự
vun bồi lòng từ ái và từ bi, trong khi tại bình diện hành động hàng ngày, chúng
dạy nền đạo đức của việc kiềm chế khỏi những việc làm tác hại. Vậy nên, dù là
trong bối cảnh về tấm lòng của ta hoặc hành động của ta trong thế giới và tương
quan với đồng loại, thiết yếu là giáo huấn chủ chốt thực sự là từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như tôi thấy, có ba giai đoạn nói chung có thể xác
nhận được trong những giáo huấn đạo đức về từ bi trong các tông giáo lớn: (1) đạo
đức của giới răn, đó là bình diện cơ bản và liên quan tới việc kiềm chế những
hành động tác hại cho tự thân và kẻ khác; (2) đạo đức về từ bi, khai triển những
hạt giống của đồng cảm khi có ít nhiều quan tâm về kẻ khác thành một sự phát
sinh tích cực về tình thương và từ bi cho mọi chúng sinh khác; (3) sự đạt tới
lòng bác ái thuần khiết, vốn là sự phục vụ vô ngã không quan tâm tới bất cứ sự
đền đáp hoặc ơn ích nào.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Các tông giáo lớn của thế giới đều phô bày ra một sự
đồng quy lạ lùng về đạo đức của giới răn. Điều này vạch ra đại cương những nền
tảng của một khuôn khổ cơ bản về luân lí ngăn ngừa người ta khỏi hành động theo
những xung động tiêu cực tức thời của mình, chẳng hạn như ác cảm hoặc tham lam.
Chẳng hạn, trong đạo Do thái Mười Huấn lệnh bao gồm những cấm đoán đối với việc
giết người, ngoại tình, trộm cắp, làm nhân chứng giả, tham lam – tất cả những
thứ đó đều thuộc về đạo đức của giới răn. Kitô giáo, đồng thời với việc ủng hộ
Mười Huấn lệnh, còn nói về “bảy tội trọng chết người”, đó là tham dục, tham ăn,
tham lam, cù lần, sân hận, ghen tị, và kiêu căng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tương tự như vậy, ngoài Mười Huấn lệnh, đạo Islam
còn nói về bảy mươi tội lớn, chẳng hạn như phạm vào việc giết người, ngoại
tình, vân vân. Trong Ấn giáo và Jaina giáo, và trong Phật giáo có khái niệm về
nghiệp lực tiêu cực làm ô nhiễm tâm hồn hoặc tâm trí của cá nhân, mở lối cho
con người về những việc làm lầm lạc vốn dẫn tới sự tái sinh liên tục bên trong
một chu kì sinh tồn không giác ngộ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong truyền thống Phật giáo của chính tôi, ở bình
diện đạo đức cơ bản, chúng tôi nói về giới răn tránh “mười việc làm bất thiện”,
ba hành vi thuộc thân (giết hại, trộm cắp, và hành vi sai trái về tính dục), bốn
hành động về lời nói (nói dối, nói lời chia rẽ, nói lời khắc nghiệt, và nói tào
lao vô bổ), và ba hành vi về ý tưởng (ham muốn, ác ý, và tà kiến tức là nuôi dưỡng
những quan điểm sai trái). Gộp chung, mười việc làm này được hiểu là tạo thành
gia đình của những hành động bất thiện về thân, về ngôn ngữ, và về ý tưởng, đến
phiên chúng lại là những biểu lộ bên ngoài của “ba món thuốc độc của tâm trí”
(tam độc) – tham, sân, và si.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu bạn nhìn kĩ lưỡng, không ngạc nhiên gì khi khám
phá rằng làm cơ sở cho những giáo huấn luân lí của các tông giáo thế giới, đặc
biệt khi thuộc về đạo đức của giới răn, là một nguyên tắc đạo đức quan trọng,
thường được quy chiếu là Quy luật Vàng hoặc Hoàng kim Quy tắc. Trong cốt tuỷ, ý
tưởng là hành vi của một người đối với người khác nên được hướng dẫn bởi cung
cách người đó mong muốn họ cư xử với mình. Nói riêng, người ta phải tránh những
hành động mà người ta mong muốn kẻ khác không phạm phải với mình. Điều cứu xét
then chốt ở đây là luận lí về tính đối đãi. Lần đầu tiên tôi nhìn thấy điều này
minh bạch là ở một buổi phụng vụ liên tín ngưỡng tại New York vài năm trước
đây. Trong tờ giới thiệu chương trình, những người tổ chức bao gồm một danh
sách những đường lối theo đó nguyên tắc đạo đức nền tảng này đã được công thức
hoá trong các truyền thống tín ngưỡng khác nhau của thế giới. Chẳng hạn:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ấn giáo: <i>“Đây là tổng kết về bổn phận; đừng làm cho kẻ khác những gì ngươi không
muốn họ làm cho ngươi”</i> (Sử thi Mahabharata 5:1517)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Do thái giáo: <i>“Điều gì ngươi ghét bỏ, thì đừng làm cho đồng loại. Đó là toàn bộ Luật;
tất cả những thứ khác chỉ là bàn thêm”</i> (Hillel, trong kinh Talmud cho ngày
Sabbath 31a)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo Zarathustra/ Zoroaster (Bái hoả
giáo): “<i>Chỉ riêng bản tính là tốt lành nếu
tránh không làm cho kẻ khác bất cứ điều gì không tốt lành trong tự thân</i>”
(Dadisten-I-dinik 94:5)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phật giáo: “<i>Bởi kẻ khác cũng quan tâm về chính bản thân họ, nên những ai quan tâm về
chính mình không nên làm tổn thương kẻ khác</i>” (Udanavarga/Phẩm tự thuyết, Tiểu
bộ kinh 5:20)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo Jaina: “<i>Một người nên lãng du đối xử vạn vật như thể muốn được đối xử</i>” (Sutrakritanga
1.11:33)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo giáo:<i> “Coi cái được của người láng giềng như cái được của ngươi, coi cái mất
của người láng giềng như cái mất của chính ngươi”</i> (Thái thượng Cảm ứng Biên)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nho giáo: <i>“Đừng làm cho kẻ khác điều mình không muốn. Như thế sẽ không có ai oán
hận bạn, dù trong gia đình hay trong quốc gia”</i> (Khổng tử, Luận ngữ 12:2
[Nhan Uyên, Đệ nhị chương “Kỉ sở bất dục, vật thi ư nhân, tại bang vô oán, tại
gia vô oán”])<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kitô giáo: “<i>Vậy nên trong mọi sự, đừng làm cho kẻ khác điều ngươi không muốn họ làm
cho mình, vì điều này tóm lược Luật và các Tiên tri</i>” (Matthêu 7:12)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l9 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo Islam: “<i>Không ai trong các ngươi là tín đồ cho đến khi kẻ đó mong muốn cho anh
em mình điều y mong muốn cho chính mình</i>” (Truyền thống về al-Nawawi 13)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều cứu xét chủ chốt làm nền cho đạo đức về giới
răn trong tất cả các tông giáo của thế giới là sự tránh làm tổn hại cho kẻ
khác. Theo nghĩa đó, ngay cả ở bình diện cơ bản này, giá trị nền tảng nâng đỡ những
giáo huấn luân lí trong các truyền thống tín ngưỡng thực sự là lòng từ bi, vì lẽ
có sự quan tâm ý thức về kẻ khác. Nếu ta xem xét những danh sách khác nhau về
“tội lỗi” – theo đó tôi muốn nói những hành động mà người ta <i>không</i> nên làm như là giết hại, trộm cắp,
ngoại tình, nói dối, vân vân – tất cả chúng đều can dự những mức độ biến thiên
và những loại làm tổn hại kẻ khác. Rõ rệt là, những đường lối trong đó các giáo
huấn này đặt nền tảng hoặc được biện minh trong các truyền thống tín ngưỡng sẽ
khác biệt nhau. Một truyền thống hữu thần có thể căn cứ tính hiệu lực của những
giáo huấn này bằng luật của thánh linh, trong khi một tông giáo phi hữu thần có
thể đặt nền tảng cho giáo huấn đó trong luật nhân quả hoặc trong một quan niệm
về tính thiện cơ bản của bản tính nền tảng của chúng ta. Nhưng sự kiện vẫn là,
khi xét tới nội dung thực sự của những giáo huấn luân lí của chúng ta, và quan
trọng hơn, lí tưởng từ bi mà chúng nhằm khơi gợi – có rất ít dị biệt giữa các
tín ngưỡng. Từ một quan điểm xã hội lịch sử, thật lạ là bao nhiêu tông giáo
khác nhau – đã từng tiến hoá trong những nơi khác nhau đến như vậy, trong những
nền văn hoá khác nhau và trong những bối cảnh khác nhau, đã khai triển những nền
giáo lí và khái niệm khác nhau một cách lạ lùng như vậy – lại đã đồng quy khi tới
việc ấn định cách sống một đời đạo đức tốt lành.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Đạo đức về từ bi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều
chúng ta thấy được trong sự giáo huấn của các tông giáo thế giới là một thị kiến
về đạo đức vượt ngoài sự đối đãi giới hạn của Quy luật Hoàng kim để tới sự kêu gọi
về từ bi phổ quát. Trên bình diện này, vượt ngoài sự đặt nền tảng đạo đức của
người ta trong một khuôn khổ quy chiếu <i>tự
thân</i> – tức là, “<i>Tôi</i> không làm cho
kẻ khác điều gì tôi muốn kẻ khác không làm cho <i>tôi</i>” – những tông giáo của thế giới định vị đạo đức này bên trong một
khuôn khổ rộng lớn hơn trải ngoài những ranh giới của sự quy chiếu tự thân.
Trong Hoàng kim Quy tắc, có hạt giống về từ bi bởi vì sự cứu xét về kẻ khác là
trung tâm, nhưng trong đạo đức về từ bi, người ta phải vượt lên một bình diện
vô ngã chân chính, mà tôi coi như việc nuôi dưỡng những phẩm chất của một trái
tim tốt lành. Tôi thường nghĩ đến mẹ tôi như người thầy đầu tiên dạy tôi về từ
bi. Bà chỉ là một nhà nông trong làng, đơn sơ, thất học, nhưng thật là tốt bụng
– và sự tử tế của bà là không điều kiện. Chính với tình thương mà bà nuôi nấng
tôi là cốt lõi của lòng từ bi tôi có thể tìm thấy trong chính mình và cảm thấy
đối với kẻ khác. Chính bình diện cơ bản về tình thương này là tự nhiên cho con
người, thậm chí còn có thể gán cho sinh học của chúng ta, và chính phẩm chất
này là thứ các tông giáo kiến thiết và đề cao trên đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thị kiến về từ bi vô ngã nằm tại tâm của những giáo
huấn đạo đức của các tông giáo lớn của thế giới được thấy khi chỉ cần liếc qua
kinh điển của các đạo này. Thí dụ, một người bạn của tôi đã lôi cuốn tôi chú ý
tới câu chuyện sau đây của đạo Do thái trong Lời dạy của các tổ phụ, <i>Pirke Avot (trong bộ Luật truyền khẩu Mishna</i>):<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 1.0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Rabbi Yohanan nói, “Hãy đi và xem đâu là đường lối tốt
lành mà một người nên noi theo.” Rabbi Eliezar nói, “Một con mắt tốt lành”;
Rabbi Joshua nói, “Một người bạn tốt lành”; Rabbi Jose nói, “Một người láng giềng
tốt lành”; Rabbi Simeon nói, “Một người tiên liệu kết quả của một hành động”;
Rabbi Elazar nói, “Một trái tim tốt lành.” Rồi ông nói với họ, “Tôi tán thưởng
lời của Elazar hơn là lời của bạn, bởi trong lời của ông có bao gồm lời của các
bạn.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 1.0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(2.13)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 1.0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 1.0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ở đây, điều chúng ta thấy ra là sự dạy dỗ về những
phẩm chất như là con mắt nội quan, tình bạn, tình láng giềng, và sự tiên liệu về
những hậu quả của những hành động – tất cả được bao gồm trong phẩm chất của
trái tim tốt lành tràn đầy từ bi. Câu này, “Trái tim tốt lành,” đối với tôi tóm
lược cái tốt nhất trong bản tính con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong những truyền thống Trung quốc
cổ đại, có câu nói nổi tiếng sau đây ở tác phẩm kinh điển của Nho giáo, <i>Luận ngữ</i>: “Đức Khổng tử nói, ‘Sâm, đạo của
ta có sự nhất quán trùm khắp.’ Tăng tử nói, ‘Dạ.’ Sau khi Đức Khổng tử đi ra, học
trò hỏi ông này, ‘Thầy muốn nói gì vậy?’ Tăng tử đáp ‘Đạo của thầy chúng ta chẳng
có gì khác hơn là tận tâm và tha thứ’” (4:15) [<i>Luận ngữ</i> Đệ tứ, ‘Lí nhân, chương 15’: Tử viết, ‘Sâm hồ, ngô đạo nhất
dĩ quán chi’. Tăng tử viết, ‘Duy’. Hựu tử xuất, môn nhân vấn viết, Hà vị dã”.
Tăng tử viết, Phu tử chi đạo, trung thứ nhi dĩ hĩ.]<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tương tự, trong Đạo giáo, <i>Đạo đức kinh</i> phát biểu:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vì có từ bi, ta có thể dũng cảm<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vì có cần kiệm, ta có thể rộng rãi…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi trời muốn xây dựng người nào,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trời bao bọc kẻ đó bằng từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(THIÊN 67)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">[Phù, từ cố năng dũng; kiệm, cố năng quảng;… Thiên
tương kiến chi, dữ từ vệ chi].<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong Kitô giáo, có một câu nói rất
nổi tiếng của Jêsu, dựa trên Kinh thánh của Do thái: “Hãy thương yêu Thượng đế
Chúa tể của ngươi hết cả tấm lòng ngươi và hết cả linh hồn ngươi và hết cả tâm
trí ngươi.” Đây là mệnh lệnh thứ nhất và lớn nhất. Và điều thứ nhì là như vậy:
“Hãy thương yêu người gần gũi của ngươi như chính tự thân vậy.” Tất cả Luật và
các Tiên tri dựa trên hai mệnh lệnh này (Matthêu 22:37 – 40). Theo sự hiểu biết
của tôi, vẻ đẹp của lời dạy này là trong sự giản dị phi thường mà Jêsu đã tóm
lược cốt tuỷ về luận lí của một nền đạo đức tâm linh. Trong truyền thống hữu thần,
cốt lõi của việc hành đạo là thương yêu và <i>bắt
chước</i> Đấng sáng tạo. Tình thương của Thượng đế được lấy làm gương mẫu trong
điều lệnh thứ nhì, “Hãy thương yêu người gần gũi của ngươi như chính tự thân vậy.”
Tôi thường nghĩ rằng trong lời khuyến dụ của đạo Do thái – Kitô về việc “Hãy
thương yêu người gần gũi của ngươi” Jêsu thực sự gợi ý rằng sự thử thách về
tình thương yêu của một người với Thượng đế là người đó thương yêu những đồng
loại con người của mình đến đâu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong Phật giáo, nơi pho kinh về từ
ái, Đức Phật nói:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như người mẹ ắt liều thân mạng mình<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">để che chở đứa con, đứa con duy nhất
của bà<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người ta cũng nên vun bồi một tấm
lòng vô lượng <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">đối với chúng sinh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Với thiện chí cho toàn thể vũ trụ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">hãy vun bồi một trái tim vô lượng:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên, dưới, và khắp quanh,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không chướng ngại, không thù địch
hoặc sân hận,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dù trong lúc đứng, lúc đi,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lúc ngồi hoặc lúc nằm,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chừng nào người ta cảnh giác,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phải nên quyết tâm tỉnh thức điều
này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(METTA SUTTA/ KINH TỪ ÁI, trong SUTTA NIPATA/ TẬP BỘ
KINH 1:8)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nơi đây, sự gắn bó tự nhiên nhất về thương yêu giữa
con người, tình thương yêu vô điều kiện của bà mẹ với đứa con, được lấy làm
khuôn mẫu cho mức độ từ bi mà người hành đạo được khuyến khích để tiếp cận tất
cả chúng sinh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong Ấn giáo, người ta thấy đoạn
sau đây trong bộ sử thi vĩ đại Ramayana, rất thân thiết với con tim nhân dân Ấn
độ:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một người cao cả không đối đáp với cái ác bằng cái
ác; đây là một châm ngôn mà người ta nên giữ; trang sức của những người đức hạnh
là lối cư xử của họ. Người ta chẳng bao giờ nên làm hại những kẻ ác, hoặc người
thiện, hoặc thậm chí những tội nhân đáng chết. Một tâm hồn cao thượng luôn thi
triển từ bi, ngay cả hướng về những người thích thú làm hại kẻ khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (YUDDHA KANDA/ TRẬN
CHIẾN BẮT ĐẦU: H5)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong kinh Qur’an ta đọc thấy:
“Chúng tôi cho các người ăn chỉ vì Thượng đế mà thôi, chúng tôi không kiếm sự đền
bù hoặc trả ơn từ các người” (Qur’an 76:89). Ngoài ra tôi đã nghe câu nói sau
đây được gán cho nhà tiên tri từ những bộ sưu tập gọi là Hadith: “Một người đàn
ông có lần hỏi nhà Tiên tri điều gì là tốt đẹp nhất trong đạo Islam, và nhà
tiên tri trả lời, ‘Đó là cho kẻ đói ăn và cất tiếng chào hoà bình cả cho những
ai ta quen biết và những ai chúng ta không quen biết’” (Hadith ở Bukhari).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong đạo Sikh, trong bộ kinh Adi
Granth, có viết rằng: “Kẻ nào phục vụ và không kiếm sự đền là bù tìm được sự hiệp
nhất với Thượng đế. Đạo sư Nanak nói: một kẻ tôi tớ như thế riêng mình lấy sự
chỉ đạo của thầy như là hồng ân thiêng liêng ban cho mình” (Sukhmani Sahib
18:M.5).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong đạo Jaina, trong kinh
Tattvartha Sutra, ta đọc: “Người giữ những lời thề nguyện nên vun bồi tình bạn
hướng về tất cả chúng sinh, vui trong sự xuất sắc và danh dự của kẻ khác, từ bi
cho những kẻ khốn cùng, thấp kém, và độ lượng với những kẻ hư danh” (7.6).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều xúc động cách riêng về câu
trích dẫn kinh văn cuối cùng này, đồng thời cũng về sự tích Hadith từ Tiên tri
Muhammad, là sự nhấn mạnh hiển nhiên trên tính đại đồng của đối tượng cho lòng
từ bi của ta. Thực vậy, rằng người ta phải ôm choàng toàn thể chúng sinh trong
vòng quan tâm từ bi của mình không chỉ hiển hiện ở mọi truyền thống mà còn là
thiết yếu nữa. Dù cho một người nghĩ về kẻ khác như là các tạo vật của Thượng đế
hoặc như là “bà mẹ chúng sinh” – tức là, quan điểm của Phật giáo rằng trong
vòng xoay chuyển không giới hạn của những sự tái sinh mọi chúng sinh ở một điểm
nào đó đã từng là mẹ của ta – điều quan trọng là sự liên kết trực tiếp giữa
trái tim với trái tim bên trong toàn thể thế giới hữu tình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong một loạt những giáo huấn từ các truyền thống
khác nhau này, như được tiêu biểu trong những câu trích dẫn ở trên, giới răn
tông giáo về từ bi được bộc lộ còn hơn là Quy luật Hoàng kim, là cái nền đạo đức
hỗ tương đối đãi đó được định nghĩa bằng việc đối xử với người khác như bạn muốn
chính mình được đối xử. Trong những truyền thống tín ngưỡng, việc đối xử với kẻ
khác như bạn mong mỏi chính mình được đối xử chỉ là bước đầu tiên trên con đường
mà rốt ráo ra nhằm đưa bạn tới chỗ mà sự cứu xét về cách bạn được đối xử không
còn đóng bất cứ vai trò nào nữa, mà trở thành đơn giản chỉ là một phương tiện
cho hành động từ bi. Ở bình diện cao nhất của nó, làm sao một con người vô ngã
như thế có thể trở thành một cái bình để tuôn trào từ bi được tiêu biểu tuyệt đẹp
trong những câu kệ của Nagarjuna (Long thọ), vị thầy vào thế kỉ thứ hai hết mực
được tôn kính trong truyền thống Tây tạng của tôi:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Giống như đất, nước, và gió,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Và giống như thuốc và các cây trong
rừng sâu,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hãy dâng chính bản thân cho kẻ khác, dẫu cho chỉ một
khoảnh khắc,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Để họ sử dụng tuỳ theo ý muốn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(VÒNG BẢO CHÂU 3:58)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kiểu mẫu của việc khi người tát một bên má ta xoay
luôn má kia lại, hoặc có một lòng từ bi bao trùm khắp cả chúng sinh, dù họ đối
xử với bạn cách nào, là về việc loại trừ tính tự kỉ trung tâm và vun bồi những
phẩm chất – trong một truyền thống hữu thần – đưa người hành đạo ngày càng gần
hơn tới đấng Sáng tạo, khiến kẻ đó ngày càng tương tự với Thượng đế, để cho đời
sống noi theo hình tượng của Thượng đế. Trong một truyền thống phi hữu thần như
Phật giáo, từ bi khiến người hành đạo càng gần hơn với sự giải thoát khỏi những
ràng buộc vào những hạn chế hẹp hòi của một lối sống lấy tự thân làm trung tâm
và mở ra một không gian cho sự tương liên với vạn vật.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Hãy
thương yêu kẻ thù của ngươi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vẻ đẹp của nền đạo đức lấy từ bi làm trung tâm, bên
trong tất cả những tông giáo lớn của thế giới là nó làm nên con đường phát triển
tự thân về mặt tâm linh xa lìa tính tự kỉ trung tâm, đồng thời liên tục ngày
càng đặt nền tảng thâm sâu vào một lối sống từ bi. Tiến trình này có thể tìm thấy
trong mọi giáo huấn – trong một số trường hợp rõ rệt hơn một số khác. Đối diện
với một hành vi tác hại do kẻ khác gây cho ta, chẳng hạn, có một giai đoạn sơ
khởi khi ta không đáp ứng lại cùng loại. Đây là đạo đức của giới răn. Có một
giai đoạn khác, khi ta hoàn toàn tha thứ cho hành vi chống lại mình. Và vượt
ngoài bình diện tha thứ, còn có sự khả dĩ làm phát sinh tích cực lòng từ bi hoặc
thương yêu đối với người vi phạm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nguyên lí này được biểu thị tuyệt đẹp
trong một câu nói khác của Jêsu:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Các ngươi đã nghe nói, “Mắt đổi mắt, răng đổi răng.”
Nhưng ta bảo các ngươi, Đừng đối kháng lại một kẻ ác. Nếu có ai đó tát ngươi
vào má phải, thì hãy xoay luôn má kia cho kẻ đó. Và nếu có ai muốn nài nỉ và lấy
chiếc áo của ngươi, thì hãy để hắn lấy luôn cả chiếc áo choàng nữa. Nếu có ai bắt
ngươi phải đi một đỗi đường, hãy đi cùng với kẻ đó hai đỗi đường luôn. Hãy cho
kẻ nào hỏi xin các ngươi, và đừng quay đi đối với kẻ muốn vay mượn các ngươi.
Các ngươi đã nghe nói, “Hãy thương yêu người thân cận và ghét bỏ kẻ thù của các
ngươi.” Nhưng ta bảo các ngươi: Hãy thương yêu kẻ thù của các ngươi và cầu nguyện
cho những ai bách hại các ngươi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (MATTHÊU 5:38 – 44)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi tôi nghĩ đến đoạn văn này từ
trong những sách Phúc âm, nó nhắc nhở tôi về một lần hội ngộ với một đồng nghiệp
thân cận, <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Lopon-la</span>,
là một tăng sĩ ở tu viện Namgyal trong phức hợp Cung điện Potala. Ông đã trải
qua mười tám năm ở một nhà tù Trung quốc sau sự thất thủ của Tây tạng năm 1959,
nhưng đến được Ấn độ vào năm 1980. Bởi chúng tôi đã quen biết nhau từ ở Tây tạng,
chúng tôi thỉnh thoảng uống trà và trò chuyện với nhau một khi ông đã tới được Ấn
độ. Trong một cuộc đàm thoại như thế, hoàn toàn ngẫu nhiên, <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Lopon-la</span> nói rằng đã có một
hai trường hợp khi ông cảm thấy thực sự nguy hiểm. Tự nhiên tôi nghĩ là ông sợ
cho sinh mạng của mình và tôi hỏi, “Loại nguy hiểm nào?” Ông trả lời, “Nguy hiểm
là mất đi lòng từ bi với người Trung quốc.” Khi tôi nghe câu trả lời này, tôi
chỉ đơn giản cúi đầu. Không ngạc nhiên là một số người dân Tây tạng đã chuyển
sang nóng giận đối với người cộng sản Trung quốc là những kẻ đã tước bỏ quê
hương, tự do, lối sống, và lối tu tập tâm linh truyền thống của họ. Bản thân
tôi đã bị kích khởi nóng lòng để đáp ứng khi nghe những câu chuyện khủng khiếp
về sự lạm dụng và bi kịch từ nhiều người Tây tạng đã vượt qua rặng núi
Himalaya. Nhưng con đường hoàn thiện về tâm linh nhấn mạnh rằng đáp ứng theo
cung cách ấy chỉ làm triền miên chu kì của đau khổ (vòng luân hồi), như cách diễn
tả trong Phật giáo. Câu chuyện của <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Lopon-la</span>, mà tôi yêu thích chia sẻ, là một chứng từ phi thường rằng
có thể sống theo một nền đạo đức lấy từ bi làm trung tâm ở bình diện cao nhất,
ngay trong những hoàn cảnh thử thách ngặt nghèo nhất. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ít điều khó bằng những gì Jêsu hay
Đức Phật chủ trương: xoay má kia lại để ta có thể bị tát lần thứ hai, cho cái
áo khoác luôn với chiếc áo cánh, đi thêm đỗi đường thứ hai, thương yêu kẻ thù,
xem kẻ thù như người thầy dạy đạo cho mình – chúc phúc cho những kẻ nguyền rủa
bạn, làm tốt cho những kẻ thù ghét bạn, và cầu nguyện cho những kẻ ngược đãi và
bách hại bạn. Người ta có thể nói rằng toàn bộ con đường tâm linh – tất cả những
sự tu tập, trai giới, thanh tẩy – trong mọi truyền thống tông giáo đã được tạo
ra để, khi bị đặt vào trắc nghiệm về điều tác hại bị làm để chống lại ta, người
hành đạo có thể tự phát đáp ứng với lòng từ bi. Đồng thời, việc thực hành từ ái
đối với kẻ thù của ta là trắc nghiệm tối hậu về sự thành đạt tâm linh của chính
ta. Trong tác phẩm <i>Nhập Bồ đề hạnh luận</i>,
Shantideva (Tịch thiên), đại sư thế kỉ thứ tám người Ấn độ hỏi, “Nếu các ngươi
không thực hành từ bi đối với kẻ thù, thì các ngươi có thể thực hành nó với
ai?” Cốt tuỷ của lời dạy rằng ta phải nên thương yêu kẻ thù là như thế này: nếu
bạn có thể cảm thấy từ bi với kẻ thù của mình, thì sẽ chẳng còn giới hạn xa rộng
đến đâu về việc bạn có thể triển khai lòng từ bi của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một điều suy tư phát khởi từ sự
tương đồng giữa mọi truyền thống tông giáo lớn về tính trung tâm của lòng từ bi
là nó nhắc nhở chúng ta về một trong những phẩm chất nền tảng của tính người. Bởi
vì chúng ta tất cả đều đã được nuôi dưỡng trong chiếc dạ con ở lòng mẹ, bởi vì
tất cả chúng ta đều có một bà mẹ sinh ra, lòng thương yêu là nằm trong bản tính
của chúng ta. Từ sự vuốt ve thương yêu của người mẹ đến sự gắn bó thân thiết với
bầu vú bà khi chúng ta bú sữa, chúng ta được đưa vào hiện hữu không chỉ qua
tình thương yêu mà ngay cả mạng sống non nớt của chúng ta cũng được chăm bón và
nuôi dưỡng qua tình thương. Ngày nay, chúng ta biết bằng khoa học rằng sự tiếp
cận thân thể đơn sơ của người mẹ cũng đóng một vai trò then chốt trong việc
phát triển bộ não của đứa trẻ trong những tuần lễ đầu tiên của đời sống. Chính
trong tình thương mến này là chỗ bắt rễ cho sự quý báu của đời sống; chính từ hạt
giống thương yêu này mới mọc lên cây từ bi hùng vĩ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với tôi, điều khiến cho con người
là một chủng loại độc đáo không phải chỉ vì chúng ta có thể tưởng tượng ra lòng
bác ái vô biên mà còn ở chỗ chúng ta thực sự có thể trải nghiệm nó; không chỉ
việc chúng ta có thể hình thành nó bên trong chúng ta, mà chúng ta còn có thể
ca ngợi nó để gây cảm hứng cho những người khác làm giống như vậy. Chẳng hạn,
Shantideva viết:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là thuốc trường sinh của đời sống
vĩnh hằng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đánh bại thần chết;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là kho báu vô biên <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Giải cứu khó nghèo trên thế gian.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là thứ thần dược tối cao<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cứu bệnh cho chúng sinh;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là cây cho bóng râm rợp mát<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nơi kẻ đi trên đường mệt mỏi có thể
nghỉ ngơi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là cầu kiều giải cứu<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cho chúng sinh trong những cõi thấp
hèn;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là vầng trăng trí tuệ mọc lên<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Làm dịu mát sự thiêu đốt của phiền não
bừng bừng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là vầng dương vĩ đại xoá tan <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bóng tối của vô minh khỏi thế gian;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là bơ tươi rút ra từ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự khuấy dòng sữa của Đạo pháp cao
cả.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(BODHICARYAVATARA/NHẬP BỒ ĐỀ HẠNH
LUẬN 3:28 – 31)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều tốt đẹp về từ bi là khi nó khởi lên tự phát
trong bạn, một cánh cửa nội tâm mở ra vào trải nghiệm về thương yêu của đứa bé,
là một phần trong thực tại nền tảng của bạn. Từ một viễn kiến thế tục, với bản
tính sinh học của chúng ta là những động vật có xã hội tính, việc nuôi dưỡng là
một phần tích hợp của cơ chế sống còn của con người. Nơi đây nữa, nếu không có
tình thương yêu của bà mẹ và khả tính bản năng của đứa bé để tìm và hân thưởng
tình thương yêu của người mẹ, chúng ta không có cơ hội nào để sống sót. Tôi thường
viện dẫn bằng chứng của khoa y học chứng minh rằng sự vuốt ve đơn sơ của người
mẹ, hoặc một người chăm sóc khác, là nhân tố then chốt nhất để làm cho kích cỡ
vật lí của não bộ chúng ta mở rộng ra trong suốt những tuần lễ đầu tiên sau khi
chào đời. Điều này chứng tỏ rằng vai trò về tình thương yêu và từ bi của kẻ
khác rất là then chốt cho sự sống còn và an lạc của bất cứ người nào. Vậy nên,
cảm thấy từ bi với kẻ khác, chỉ là quay về với bản tính thâm sâu nhất của chúng
ta. Khi cánh cửa nội tâm mở ra, nó trở thành không mất công sức gì để vươn ra
và kết nối với kẻ khác. Đây là lí do mà thứ đối trị lớn nhất với sự bất an và cảm
thức sợ hãi là lòng từ bi – nó mang ta về lại nền tảng cho sức mạnh bên trong của
mình. Một con người thực sự từ bi thể hiện một tinh thần thung dung không sợ
hãi sinh ra từ sự giải thoát khỏi mối quan tâm ích kỉ của bản thân. Phẩm chất của
từ bi là bẩm sinh, là sự thừa hưởng của mọi con người; dù ta có là tín đồ hay
không, trên bình diện này, chẳng có sự dị biệt nào cả. Những gì các giáo huấn của
những tông giáo thế giới tìm cách thực hiện là giúp chúng ta nhìn nhận di sản
này và cung cấp cho chúng ta một phương tiện có hệ thống để nuôi dưỡng nó, thăng
tiến nó, và hoàn thiện nó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Minh
triết của từ bi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một thành tố rất quan trọng trong giáo huấn của các
tông giáo trên thế giới về từ bi là chiều kích của nền tảng siêu hình. Tất cả
những tông giáo hữu thần lặp đi lặp lại đều nhấn mạnh tình thương yêu của Thượng
đế và bản tính từ bi của Ngài. Hành động với lòng từ bi, vì vậy, được hiểu như
một cách để noi theo, thậm chí để bắt chước, Thượng đế. Đó là lí do nó là hình
thức hoàn hảo của hành động. Trong Phật giáo, chiều kích siêu hình liên can tới
sự nhìn nhận về bản tính đan xen sâu sắc giữa tự thân và kẻ khác, cũng như hiểu
biết rằng, ở bình diện cơ bản nhất, tất cả chúng ta đều san sẻ một nguyện vọng
sâu xa về hạnh phúc và sự mong mỏi thắng vượt khổ đau. Trong bối cảnh này, sự độc
lập giả thiết giữa tự thân và kẻ khác hoá ra phần lớn là một kiến thiết giả tạo
của tâm trí. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lợi ích to lớn của chiều kích siêu
hình này – trong ngôn ngữ Phật giáo gọi là “mặt trí tuệ” – là nó đặt cơ sở mọi
hành vi đạo đức của chúng ta trong một nền tảng rộng lớn hơn là cá nhân. Viễn
kiến bây giờ mang tính phổ quát hơn là tự kỉ trung tâm hoặc hỗ tương đối đãi.
Trong một bối cảnh tông giáo hữu thần, điều này sẽ liên quan tới sự hiểu biết
sâu xa rằng mọi việc xảy ra trong thế giới, gồm cả khổ đau mà kẻ khác gây cho
ta, đều hiện hữu bên trong sự phân phát về tình thương yêu của Thượng đế và Thượng đế là tình thương yêu vô hạn. Đó là
cái đặt cơ sở cho nền đạo đức xoay má kia và thương yêu kẻ thù.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Quyền lực bao la của lối tiếp cận hữu
thần là tín đồ có thể gạt sang một bên những xung động lập tức của chính mình về
giận dữ hoặc báo thù và – để phục vụ tình thương yêu to lớn hơn của Thượng đế vốn
là mệnh lệnh thứ nhất – xoay chiều tâm trí tới sự ôm choàng từ bi lấy những kẻ
đối xử xấu với chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong Phật giáo, vốn không có vị
Thượng đế sáng tạo nào, sự thực hành này bao gồm một loạt những suy tư. Trên
bình diện cơ bản, chiêm ngắm luật về nghiệp báo nhắc nhở chúng ta rằng chúng ta
sẽ gặt hái những kết quả cuả bất cứ hành động nào. Trên một bình diện sâu hơn,
người ta suy tư về tính bình đẳng nền tảng của tự thân và kẻ khác đối với sự
khát khao cơ bản về hạnh phúc và việc tránh khổ đau; cảm thức về tính bình đẳng
này, cùng với sự nhìn nhận thâm sâu về bản tính hữu tình cùng chia sẻ, không thể
tránh được ắt làm tuôn trào lòng từ bi. Bên trong những lối thực hành tu tập
này người ta có thể đưa về tâm trí những ý tưởng về tính chất hoàn toàn phù du
vô thường của vạn vật, những lời dạy về vô ngã, và chân lí tương thuộc sâu xa của
vạn vật. Chẳng hạn, khi ai đó đối xử với tôi bất công, thay vì phản ứng lại bằng
giận dữ, tôi phải hỏi “Từ đau khổ nào mà hành động này nảy sinh? Những trạng
thái tâm thức phiền não nào đã chiếm đoạt tâm trí của kẻ xúc phạm? Những tập
quán và điều kiện nào đã thôi thúc kẻ đó hành động trong cung cách này?” Hậu quả
của việc đặt định sự kiện – sự tổn hại gây ra cho tôi – bên trong không gian dựng
lên bởi những loại thiền định này dẫn tôi tới sự thừa nhận rằng đáp ứng thích hợp
không phải là báo thù, mà là từ bi. Thêm nữa, trong Phật giáo có quan niệm rằng
chỉ có một nhiệm vụ cho những ai đã hoàn toàn giác ngộ – tức là hoạt động không
mệt mỏi và không ích kỉ cho điều thiện của kẻ khác. Đây là hoài bão duy nhất của
họ, mục tiêu duy nhất của họ; và như một Phật tử, nếu ta muốn làm đẹp lòng chư
Phật, thì đây là việc làm duy nhất mà ta phải làm. Như những lời của Tịch thiên
(Shantideva),<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Riêng điều này là sự thục tội của
các vị Như lai;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Riêng điều này là sự làm tròn mục
tiêu của chính tôi;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Riêng điều này dẹp lùi khổ đau của
thế giới;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nên xin riêng điều này là hạnh nguyện
của tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(NHẬP BỒ ĐỀ HẠNH LUẬN 6:126 – 27)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Hành
động bác ái<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hình thức cao nhất của từ bi, như một sự thực hành
trong đời sống hằng ngày, là việc phục vụ vô vị kỉ đối với kẻ khác – nói cách
khác, hành động bác ái thuần tuý. Lại nữa, phẩm chất này được đề cao trong mọi
truyền thống. Dù cho nó được trình ra như một lời răn trực tiếp, trong hình thức
một câu chuyện hoặc một đối thoại, kinh điển trong các tông giáo thế giới khuyến
khích tín đồ có hoài bão về lí tưởng này. Tại một trong những câu chuyện nổi
danh nhất của bộ <i>Jataka</i> (<i>Bổn sinh kinh</i>, những câu chuyện trong
kinh điển kể về các tiền kiếp của Đức Phật) trong truyền thống Sanskrit, lời tự
thuật mô tả một thanh niên gặp một con cọp mẹ đang chết đói trong rừng, vì thiếu
ăn quá yếu đuối nên không thể săn bắt và chỉ có thể sống sót bằng cách ăn những
đứa con mới sinh ra. Phát động lòng từ bi, thanh niên đó tự hiến làm thức ăn
cho cọp mẹ, và bởi cọp mẹ quá yếu không thể tấn công, nên thanh niên tự mổ bụng
để nó có thể ăn. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong các sách Phúc âm, Jêsu kể về
ngụ ngôn của người Samaritan Tốt lành, gặp bên đường một người đàn ông dở sống
dở chết, đã bị đánh cướp, và bị những khách qua đường làm ngơ. Người Samaritan
kia, động lòng từ bi, băng bó vết thương cho kẻ ấy, vực kẻ ấy lên con lừa của
chính mình, và đưa đến một quán trọ. Ông ta để người đó ở quán, cho chủ quán tiền
để chăm sóc cho kẻ kia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong kinh Talmud, có viết, “Ngươi
sẽ bước đi theo Chúa, Thượng đế của ngươi,” nhưng làm sao một người có thể bước
đi theo Thượng đế vốn là một ngọn lửa thôn tính? Nó có nghĩa là, bước đi theo
các phẩm tính của ngài: mặc quần áo cho kẻ trần truồng, viếng thăm kẻ đau bệnh,
an ủi kẻ tang tóc, chôn cất kẻ chết” (Talmud, Sota 14a). Tương tự như vậy, trong
tác phẩm <i>Pancastikaya-sara</i> của tăng
sĩ đạo Jaina là Kundakunda, chúng ta đọc “Từ thiện – xúc động trước cảnh kẻ
khát, kẻ đói, và kẻ khốn cùng, và cứu giúp họ bằng tình thương – là suối nguồn
của đức hạnh” (137).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong Ấn giáo, có một cuộc đối thoại
nổi tiếng với Tiếng Sấm trong kinh Áo nghĩa thư (Upanishad), nơi tiến trình đạo
đức từ giới răn qua đến từ bi được gói trọn một cách nên thơ. Khi chư thiên,
con người, và các <i>atula (asura)</i> tức nửa
thần nửa người, cùng cư ngụ với nhau như là học sinh và đã hoàn tất việc học đạo,
họ hỏi Thượng đế một bản tóm lược những gì họ đã học:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi họ hoàn tất việc học, chư thiên nói, “Xin dạy
chúng con, cha ơi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngài nói với họ tâm tiết, DA. “Các ngươi đã hiểu
chưa?”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Họ nói, “Chúng con hiểu rồi. Ngài bảo chúng con,
‘Hãy tự chủ.’”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">“OM” ngài nói. “Các ngươi đã hiểu rồi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Rồi đám con người hỏi ngài, “Xin dạy chúng con, cha
ơi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngài nói với họ âm tiết, DA. “Các ngươi đã hiểu
chưa.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Họ nói, “Chúng con hiểu rồi. Ngài bảo chúng con ‘Hãy
bố thí.’”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">“Phải!” ngài nói. “Các ngươi đã hiểu rồi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Rồi các atula nói với ngài, “Xin dạy chúng con, cha
ơi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngài nói với họ âm tiết, DA. “Các ngươi đã hiểu
chưa.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Họ nói, “Chúng con hiểu rồi. Ngài bảo chúng con ‘Hãy
từ bi.’”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">“Phải!” ngài nói. “Các ngươi đã hiểu rồi.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đó là tiếng nói thiêng liêng của sấm động, rền, DA
DA DA. “Hãy tự chủ! Hãy bố thí! Hãy từ bi!” Người ta phải nên thực hành bộ ba
này, tự chủ, bố thí, và từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(BRHADARANYAKA UPANISHAD 5.2:2 – 3)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ở đây, truyền thống Ấn giáo cống hiến, nơi một trong
những kinh văn được tôn kính và cổ xưa nhất, một bản tóm lược khúc chiết về con
đường tâm linh của đạo đức từ giới răn tới từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong thế giới hiện đại, có nhiều thí dụ nâng cao
tâm hồn về sự bác ái như thế. Bất kể những gương mẫu về hình tượng đáng kính đến
đâu như là mẹ Têrêsa hoặc Baba Amte, chúng ta không nên nghĩ rằng hành động bác
ái là phạm vi duy nhất của những con người thánh thiện như thế. Tiềm năng về
hành động bác ái nằm trong tất cả chúng ta, và khả dĩ cho bất cứ ai trên căn bản
hàng ngày. Nếu người ta nghĩ về tất cả những người bình thường đông đảo, có đạo
hoặc không có đạo, đã giúp việc cứu người Do thái trong suốt thời kì Quốc xã,
nhiều trong những hành vi này được thi hành thuần tuý vì động cơ bác ái, nơi
nhân tố chủ chốt là sự nhìn nhận về một nhân tính cùng san sẻ. Nhưng lòng bác
ái nằm trong những điều đơn sơ nhất: tự phát giúp một người lớn tuổi hoặc một
người mù loà đi qua đường, nhường ghế trên chuyến xe đò hay xe lửa cho một bà mẹ
với đứa con bé bỏng, từ bỏ chỗ xếp hàng của mình cho người nào đó có những nhu
cầu khẩn cấp hơn. Tôi nhớ lại một bức hình có lần tôi thấy, được chụp trong Thế
chiến 1 cho thấy một người lính Đồng minh đang chăm sóc cho một người lính Thổ
bị thương, từ phía bên kẻ thù, trong một lúc ngừng giao tranh. Đó là, ngay khi
việc giao tranh chấm dứt, hai bên quay lại bình diện nhân bản khi nhìn đến sự
đau khổ cùng chia sẻ, và ở điểm đó họ có thể đồng cảm với nỗi đau khổ ngay cả của
kẻ thù.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với tôi dường như rằng, trong
cuộc du hành ngắn ngủi qua các tông giáo của thế giới này, chúng ta đã khám phá
trong nền đạo đức lấy từ bi làm trung tâm có một nguồn năng bao la cùng nhau
san sẻ. Nếu tôi đúng về điều này, vậy thì nguồn năng đó là một mạch suối cho
tính thiện của con người, với những cội rễ bắt vào mọi nền văn hoá lớn và mọi
truyền thống tông giáo. Trên hết, nó dựa vào sự thừa nhận của chúng ta về nhân
tính cùng san sẻ và những nhu cầu cùng khát vọng phổ quát của con người, được
phục vụ bằng những giá trị nhân bản cơ sở của chúng ta. Điều này gợi ra rằng, nếu
chúng ta sử dụng những nguồn năng của tôn giáo bằng cách quay trở lại mạch suối
nền tảng này, thì những truyền thống tín ngưỡng có thể là một nguồn mạch phi
thường cho điều thiện trên hành tinh này. Chính các tông giáo của thế giới có
thể giúp người ta thắng vượt các thành kiến, đương đầu với những tranh chấp, và
cứu giúp cho người nghèo và người yếu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều này khiến tôi nhận thức ra một
cách thực tiễn ở một trong những lần tôi viếng thăm Jerusalem. Tôi gặp một thầy
giáo người Israel và hoạt động cho hoà bình thường mở những lớp học cho các trẻ
em người Palestin và Israel. Trong nhiều điều, ông dạy rằng hễ khi nào bạn gặp
ai đó mà bạn không thích và khiến nảy sinh nỗi sợ hoặc hiềm khích trong bạn, bạn
nên nghĩ tới hình tượng của Thượng đế trong khuôn mặt kẻ đó. Ông kể với tôi về
kinh nghiệm của một học sinh Palestin đã theo học lớp do ông giảng dạy và sau
đó tới thăm ông. Người học sinh bảo ông rằng, trong quá khứ, hễ mỗi lần vượt
qua một trạm kiểm soát của người Israel, cảnh tượng của những người lính gây
cho cậu ta tức khắc nóng giận và sợ hãi, nhưng bây giờ cậu thực hành việc nhìn
thấy hình tượng của Thượng đế trong các gương mặt họ, cậu không còn cảm thấy sự
rối loạn về cảm xúc như vậy nữa. Dù rằng điều này chưa hẳn là lòng từ bi phổ
quát mà mọi tông giáo nêu cao như là lí tưởng rốt ráo, nó là một thí dụ nổi bật
và thực sự về sự xoay chuyển do lòng từ bi khỏi hận thù qua sự dạy dỗ của tông
giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: 9.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">8<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 22.0pt; line-height: 115%;">Một
chương trình cho sự cảm thông liên tông<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Các
tôn g giáo trên thế giới thường khi đã là một nhân tố cho sự chia rẽ và tranh
chấp trong lịch sử loài người. Không thể nào phủ nhận rằng từ những cuộc Thập tự
chinh thời Trung cổ cho tới cuộc thánh chiến (jihad) ngày hôm nay, từ sự bạo động
đại quy mô giữa người Ấn giáo và người Muslim trong lúc Ấn độ bị phân chia vào
giữa thế kỉ hai mươi cho tới cuộc tranh chấp hiện thời giữa người Arập và người
Israel, và từ những cuộc chiến tranh giữa Bosnia và Serbia tới cuộc chiến đấu
còn đang tiếp diễn giữa người Sri Lanka và người Tamil – và không phải ít nhất
là hiện tượng mới đây về sự khủng bố toàn cầu cảm hứng từ tông giáo – những dị
biệt trong các tông giáo đã và còn đang là một nhân tố buồn thảm cho sự bất hoà
bên trong gia đình loài người. Những tranh chấp như thế xảy ra không chỉ giữa
các tông giáo mà còn giữa các phe phái bên trong bất cứ tông giáo cho sẵn nào,
như lịch sử về sự tranh chấp tông giáo ở Bắc Ireland hoặc sự ác cảm bi đát giữa
phái Shia và phái Sunni trong đạo Islam đã bày ra quá rành rành. Thậm chí ngay
cả bên trong truyền thống Tây tạng của tôi, các thái độ và thành kiến bè phái
đã tạo ra những điều kiện về sự thiếu hài hoà và ngay cả tranh chấp thực sự. Đối
diện với điều này, vấn đề vẫn còn là, “sự phức biệt của các tông giáo thế giới
có nhất thiết phải là nguồn gốc của sự chia rẽ trong xã hội loài người chăng?”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong khi thừa nhận gia tài lịch sử này, vốn là nguy
kịch nếu chúng ta nghiêm túc về việc tạo ra một sự hoà hài tông giáo chân thực.
Tôi tin rằng đã đến lúc phải nói rằng lịch sử là lịch sử và chúng ta phải di
chuyển tiếp thôi. Có lần tôi bảo một lớp thính giả gồm những người thương nhân
và mậu dịch Muslim đặt trụ sở ở Bồ đề Đạo tràng, là thánh địa kỉ niệm sự Giác
ngộ của Đức Phật, rằng một số người trong bọn họ rất có thể là hậu duệ của những
tín đồ Islam đã tấn kích và chịu trách nhiệm về sự phá huỷ những tu viện Phật
giáo ở Ấn độ. Nhưng ngày nay – trong những hoàn cảnh mới – có một sự chung sống
hạnh phúc giữa những người hành hương Phật giáo và những thương nhân Muslim
cung cấp cho họ những khách sạn và hàng quán: kẻ hành hương hưởng thụ các tiện
nghi còn đám thương nhân thì kiếm sống nhờ họ. Điểm tôi nêu ra là kí ức về lịch
sử không được để cho phép ngáng trở lối sống thích hợp theo thực tại toàn cầu mới
của chúng ta, vốn đòi hỏi sự sống chung hoà bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi luôn luôn chủ trương rằng, nếu các tông giáo thế
giới chỉ là nguồn gốc của tranh chấp và khổ đau, thì từ quan điểm phi hữu thần
con người chúng ta có quyền chối bỏ chúng. Nhưng trường hợp không phải là như vậy.
Phải, các tông giáo đã đóng một vai trò trong sự chia rẽ và tranh chấp của con
người, nhưng điều đó không nhất thiết phải là một vai trò thiết yếu, cũng không
nhất thiết đó là vai trò duy nhất mà tông giáo có thể đóng. Mỗi trong các tông
giáo lớn của thế giới đã cung ứng ơn ích lớn lao cho hàng bao triệu con người
suốt lịch sử dài của nó. Ngoài việc cống hiến những khuôn khổ luân lí bên trong
đó người ta có thể sống đời họ một cách đạo đức, các tông giáo đã cung ứng một
cảm thức sâu xa hơn về ý nghĩa cho hàng bao triệu cá nhân, và chúng cũng đã là
một nguồn an ủi và hoà bình vào những lúc bi kịch và nghịch cảnh thiết thân.
Ngày nay, mặc dù những tiến bộ lớn lao về khoa học và kĩ thuật học, cũng như những
sự khai triển về vật chất mà những thứ này đã làm nảy sinh, các tông giáo lớn của
thế giới vẫn giữ được sự thích đáng với loài người. Tôi tin rằng tình huống này
sẽ còn duy trì ít nhất là vài thiên niên kỉ nữa, chừng nào bản tính nền tảng và
thân phận của con người vẫn còn giữ nguyên như vậy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vậy nên câu hỏi hệ trọng không phải là “Phải chăng
các tông giáo chỉ là một nguồn gốc của rắc rối?” nhưng, đúng hơn, “Chúng ta có
thể làm gì để đoan chắc rằng những dị biệt giữa các tông giáo không tiếp tục
sinh ra những sự phân chia và tranh chấp trong xã hội loài người?” Có thể nào
những tông giáo của thế giới thiết lập một sự hoà hài bền vững, chân thực với
nhau? Khi đối phó với tông giáo và bạo động, tôi nghĩ điều quan trọng là phân
biệt giữa hai dạng thức tách bạch về tranh chấp thường bị liên kết với những dị
biệt về tông giáo. (1) Thứ nhất, có những tranh chấp liên hệ về tông giáo nơi
mà, mặc dù những dị biệt về tông giáo có thể là một nhân tố, đề xuất chủ yếu là
quyền lực, hoặc chính trị, kinh tế, sắc tộc, hoặc định chế. Ở đây, sự dị biệt
tông giáo có thể trùm lên việc tranh chấp, nhưng những vấn đề nền tảng liên
quan tới những sai biệt về tài sản và quyền lực. Điều này đặc thù là đúng về những
cuộc tranh chấp khởi dậy nhân danh tông giáo bởi những người tự thân không
thành thật. (2) Thứ nhì, có những cuộc tranh chấp khởi lên đầu tiên như là hậu
quả của những dị biệt về tín ngưỡng tông giáo, đặc biệt là sự khác biệt về chủ
thuyết. Những kẻ tham gia này thường là thành thật trong việc họ gắn bó với những
tín ngưỡng của chính họ; tuy nhiên viễn kiến này, dù cho thành thật tới đâu, chủ
yếu vẫn là do sự thiếu tiếp xúc với những tín đồ của các truyền thống khác và sự
không biết về giá trị đích thực của những truyền thống khác với thứ của riêng họ.
Một cách chữa trị chủ yếu ở đây bao gồm sự mở rộng những chân trời về tri thức
và cảm thông của người ta. Trong thế giới thực, sự có nhiều các truyền thống
tông giáo là một sự kiện của đời sống – vậy nên, cách này hoặc cách khác, tất cả
chung ta đều cần phải học để sống chung với hoà bình và hài hoà.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về tự thân, những dị biệt chẳng phải tốt hoặc xấu,
và chúng cũng chẳng nhất thiết nên dẫn tới tranh chấp. Điều quan trọng là cách
người ta xử lí với những dị biệt này. Thậm chí ngay cả bên trong những ý tưởng
và cảm xúc của một người, kẻ ấy cũng trải nghiệm đủ loại dị biệt và mâu thuẫn –
giữa những giai đoạn trước và sau trong cuộc sống, thậm chí giữa ngay cả những
gì cảm nhận và suy tư trong buổi sáng và rồi sau đó trong buổi tối. Thực vậy, một
phần là do chính những tư tưởng và cảm xúc mâu thuẫn này mà có thể nảy sinh sự
hiểu biết mới và khiến chúng ta trưởng thành hơn và thấu đáo hơn trong tương
quan với cuộc sống và thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Là một người tin tưởng sâu xa vào bản tính tích cực
của tiềm năng con người, tôi cam kết vào quan điểm rằng sự hài hoà đích thực của
các tông giáo lớn trên thế giới là có thể đạt tới được. Tuy nhiên, điều này chỉ
có thể có được trên cơ sở thăng tiến sự cảm thông chân chính giữa các tông
giáo. Sự thông cảm hỗ tương phải đặt trên nền tảng vững chắc, vốn bao gồm giữa
các nhân tố khác, một sự nhìn nhận minh nhiên về những dị biệt có thực tồn tại
giữa các tín ngưỡng. Một lối tiếp cận thành công không thể che giấu những dị biệt
bằng cách đề cao một thị kiến mơ hồ nào đó về việc tất cả các tông giáo thực sự
là một, nó cũng không thể là một toan tính hoà đồng trộn lẫn những sức mạnh
khác nhau của chúng thành một tín ngưỡng phổ quát nào đó. Đúng hơn, nó phải bao
gồm việc thuyết minh rõ rệt và tán thưởng sự dị biệt, bởi những dị biệt giữa
các tông giáo đại diện cho cái đẹp về minh triết vô hạn của Thượng đế (từ một
viễn kiến hữu thần), và sự phong phú của tinh thần con người. Nếu sự hài hoà
liên tông được đặt cơ sở trên một sự thừa nhận lành mạnh về các dị biệt giữa những
truyền thống tín ngưỡng, thì điều này sẽ cho phép chúng ta vượt thoát một số những
dị biệt đó và di chuyển vượt chúng tới một bình diện cao hơn về hội tụ, nơi
chúng có thể san sẻ một mục đích chung về cải thiện con người và một tập hợp những
giáo huấn đạo đức then chốt. Ít nhất, đây là tiếp cận của riêng tôi khi tôi nỗ
lực thăng tiến sự cảm thông và hài hoà liên tông, một nhiệm vụ mà tôi coi như một
trong những sứ mạng quan trọng nhất của tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vậy nên vấn đề là làm thế nào để chúng ta thực hiện
điều đó: Làm thế nào để chúng ta thăng tiến một sự hài hoà liên tông dựa trên sự
cảm thông và kính trọng lẫn nhau? Trong hành vi của chính tôi, tôi đã áp dụng mấy
việc thực hành then chốt. Những điều này bao gồm việc thăng tiến những tiếp xúc
lớn hơn giữa tín đồ của các tông giáo khác nhau trên thế giới, đặc biệt là ở
bình diện sát đất. Với mục đích này, bất cứ nơi nào tôi đi tới, dù đó là một thủ
phủ lớn rộng hay một thị trấn nhỏ, tôi luôn luôn hăng say tham gia một sự phụng
vụ liên tín ngưỡng. Ở đây tôi đang sử dụng việc tôi là người bên ngoài để khích
lệ những nhà lãnh đạo và những tín đồ của các cộng đồng tông giáo địa phương gặp
nhau. Điều này tạo cơ hội cho thành viên của những truyền thống tín ngưỡng khác
nhau cùng chia sẻ việc thờ kính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chương trình của tôi cho việc thăng tiến sự hài hoà
và cảm thông liên tông bao gồm bốn thành tố then chốt như sau: (1) đối thoại giữa
những học giả về tông giáo trên bình diện hàn lâm về những hội tụ và phân li của
những truyền thống tín ngưỡng tương ứng của họ, và – quan trọng hơn – mục đích
của những lối tiếp cận khác nhau này; (2) chia sẻ những trải nghiệm tông giáo
sâu xa giữa những người hành đạo chân chính; (3) những cuộc hội ngộ trội bật của
những nhà lãnh đạo tông giáo để cất lên tiếng nói và cầu nguyện từ cùng một diễn
đàn; và (4) những cuộc hành hương liên hiệp tới những thánh địa của thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">ĐỐI
THOẠI GIỮA NHỮNG HỌC GIẢ VỀ TÔNG GIÁO TRÊN BÌNH DIỆN HÀN LÂM (1)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như
bước đầu tiên, thiết yếu là phải có ít nhiều hiểu biết về những khía cạnh chủ
chốt của những truyền thống tín ngưỡng khác hơn với cái của mình. Điều này đặc
biệt là hệ trọng nếu ta không muốn sa vào sự chọn lựa dễ dãi để tin rằng mọi
tông giáo về nền tảng đều là một, hoặc thậm chí nếu chúng chưa là như thế ở
giai đoạn này, thì rốt ráo ra một tông giáo thực sự phổ quát sẽ hiện xuất trên
thế giới. Thường khi, sự dốt nát về kẻ khác dẫn tới sự nghi ngờ và sợ hãi, làm
cơ sở cho sự xa cách và không tin cậy. Đối thoại đặc biệt hữu ích để làm nổi bật
những dị biệt, trên hết ở bình diện chủ thuyết và triết học, giữa các tông giáo
khác nhau. Chẳng hạn, không thể phủ nhận sự kiện là, mặc dù hầu hết các tông
giáo mang tính hữu thần – tức là niềm tin rằng có một Hữu thể Siêu việt là kẻ
sáng tạo – còn có những tông giáo khác, như là Phật giáo, đạo Jaina, và một
ngành của tông giáo Ấn độ cổ đại được biết dưới tên Samkhya (Số luận) là phi hữu
thần một cách chân chính. Sự dị biệt giữa một niềm tin vào Thượng đế và sự vắng
mặt một niềm tin như thế là một sự dị biệt nền tảng; giả bộ cách khác là chẳng
đi đến đâu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bên trong những truyền thống thuộc Abraham, có một sự
dị biệt về chủ thuyết chân chính giữa ba truyền thống về vị thế của Jêsu Kitô.
Đối với những tín đồ của Do thái giáo, Jêsu không phải là đấng Messiah (Cứu thế)
được hứa hẹn trong Kinh thánh Cựu ước, trong khi đối với những tín đồ của Kitô
giáo, Jêsu không những là vị Messiah hoặc Kitô được hứa hẹn, mà thực sự là Con
trai của Thượng đế. Như các sách Phúc âm diễn tả, “Ta là Đường, chân lí và sự sống”
(Phúc âm theo Joan 14:6), vậy nên đối với các Kitô hữu, Jêsu Kitô là Đường đồng
thời là Chân lí – thực vậy, chính là Thượng đế. Đối với đạo Islam, Jêsu là một
tiên tri, nhưng không phải là đỉnh điểm. Đỉnh điểm là Muhammad, là vị tiên tri
cuối cùng của Thượng đế, và kinh Qur’an đại diện cho đỉnh điểm của thông điệp
chót của Thượng đế cho các vật thụ tạo của ngài.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không ơn ích nào sẽ tới từ việc phủ nhận những điều
này là những dị biệt nền tảng về chủ thuyết giữa ba tông giáo độc thần ấy.
Thách thức là tìm cho ra một đường lối trong đó tín đồ của những truyền thống
này có thể, mặc dù vẫn trung thực với các quan điểm về giáo lí của họ, vẫn tôn
kính lẫn nhau như đại diện cho những con đường hợp thức để đi tới Thượng đế.
Trong trường hợp của tôi, mặc dù truyền thống tín ngưỡng của riêng tôi, Phật
giáo, không mang tính hữu thần, chẳng điều gì ngăn cản tôi phát triển sự thán
phục sâu xa và sự kính ngưỡng đối với những giáo huấn hữu thần cung ứng bao
nhiêu là hứng khởi và an ủi cho rất nhiều đồng loại con người của tôi – và đã
khiến khả dĩ có sự phát triển tâm linh của bao nhiêu vị thánh và những con người
tiến hoá về mặt tâm linh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ quan điểm của những truyền thống hữu thần, thì sự
thiếu vắng về một niềm tin vào Thượng đế của Phật giáo dường như có phần nào bất
ổn. Ý tưởng về một tông giáo không có chỗ nào cho Thượng đế, đối với nhiều người,
là một sự mâu thuẫn, hoặc tốt nhất ra cũng là một nghịch lí. Nhưng những đề xuất
này có thể làm sáng tỏ qua sự thảo luận có học thuật và công khai. Lợi ích của
việc thừa nhận những dị biệt bên trong khuôn khổ của một cuộc thảo luận có học
thuật là, vốn biết tính chất mô tả của luận thuyết, không có đe doạ nào được cảm
thấy về phần những người tham dự. Một khi đã có sự đánh giá sâu xa hơn về những
chia li của các giáo huấn về chủ thuyết, chúng ta có thể đi tiếp để hỏi câu hỏi
hệ trọng về mục đích của những quan điểm chủ thuyết khác nhau này trong các
truyền thống khác nhau có thể là gì. Tất cả những quan điểm này – mặc dù nội
dung và bối cảnh khác nhau của chúng – đều cùng san sẻ một mục tiêu và mục đích
là làm thăng tiến hạnh phúc con người: một nhân loại từ bi hơn và đặt nền tảng
cho đạo đức. Vì vậy, những cuộc thảo luận như thế là vô vàn hữu ích để lôi cuốn
sự chú ý tới những lãnh vực đồng quy giữa những tín ngưỡng khác nhau, đặc biệt
về mặt làm sao có thể sống một đời đạo đức.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">ĐỐI
THOẠI GIỮA NHỮNG NGƯỜI HÀNH ĐẠO CHÂN CHÍNH (2)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 40.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
trong những phương pháp hữu hiệu nhất để khai triển sự đánh giá chân chính về
những truyền thống khác là san sẻ những trải nghiệm tông giáo sâu xa. Tôi nhớ một
cách sống động nhất sự tác động cho lần tôi gặp gỡ một nhà ẩn tu Kitô giáo vào
đầu thập niên 1980, trong một chuyến viếng thăm châu Âu, như một phần của chuyến
đi này tôi tới tu viện Benedictô cổ xưa ở Montserrat gần Barcelona, nằm trong
những rặng núi và theo truyền thống đã là nơi tĩnh tâm cho những nhà ẩn tu.
Cheo leo giữa các đá tảng, tu viện này khiến tôi nhớ lại những tịnh xá xa xăm
nhất mà người ta có thể thấy trong nhiều nơi ở Tây tạng. Trong vài ngày tôi ở lại
địa điểm tĩnh lặng này, một tu sĩ Kitô giáo tới thăm tôi. Người ta bảo tôi rằng
vị cha trông mảnh mai này đã trải qua năm năm ẩn tu trong một hang động phía
sau tu viện. Ông là một người gốc Catalan và biết rất ít tiếng Anh – thực vậy,
tôi thấy rằng tiếng Anh gỉ sét của tôi còn tốt hơn của ông rất nhiều – vậy nên
cuộc đàm thoại của chúng tôi phần nào vẫn bị hạn chế! “Sau này tôi kể cho những
người khác nghe một cách vui đùa rằng bởi vì tiếng Anh của tôi tốt hơn của ông
ta, nên tôi cảm thấy càng có gan nói chuyện với ông bằng tiếng Anh.” Dù sao đi
nữa, tôi hỏi ông ta, “Tôi nghe nói rằng ông ở trong núi như một nhà ẩn tu trong
năm năm. Ông thực hành điều gì?” Không ngần ngại, ông nói, “Trầm tư về tình
yêu.” Khi ông nói điều này, mắt ông rơm rớm ướt và có một chiều sâu về cảm xúc.
Khi nghe câu trả lời đơn sơ của ông và cảm nhận sự hiện diện của ông, tôi bị
xúc động một cách sâu xa. Chúng tôi vẫn giữ im lặng một lúc lâu, hai cặp mắt
chúng tôi ngó vào nhau, đơn giản chỉ cảm nhận sự có mặt của người kia. Không hề
có nhu cầu thốt ra một lời nào. Ở khoảnh khắc đó im lặng nói nhiều hơn là lời lẽ.
Điều này đã có một tác động sâu xa lên tôi, đặc biệt về quyền năng của sự thực
hành chiêm ngắm Kitô giáo. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Những cuộc gặp gỡ thiết thân của tôi với những người
hành đạo Ấn giáo, như là Swami Ranganathananda, đã đào sâu sự kính ngưỡng của
tôi đối với sự hữu hiệu của giáo lí Ấn giáo. Tương tự như vậy, tình bạn lâu bền
của tôi với vị đạo sư Jaina là Acharya [Thầy] Tulsi đã thực sự thuyết phục tôi
về chiều sâu bao la của tín ngưỡng Jaina. Về mặt đạo Islam, một trong những cuộc
hội ngộ sớm nhất của tôi với các tín đồ Muslim bên ngoài Ấn độ xảy ra trong
chuyến tôi viếng thăm Malaysia, ở đó tôi may mắn được tham gia một cuộc hội ngộ
liên tông. Khỏi cần phải nói, chính những lần gặp mặt đều đặn với những tín đồ
Muslim ở Ladakh đã thuyết phục tôi về quyền năng từ bi của đạo Islam. Những lần
tôi gặp mặt các giáo sĩ Do thái giáo, đặc biệt là với những người thực hành của
trường phái Kabbala, như là Rabbi Zalman, đã soi sáng chiều sâu của di sản tông
giáo đạo Do thái cho tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi những người hành đạo chân chính thuộc hai truyền
thống khác nhau gặp mặt, họ có thể nhìn nhận những phẩm chất hiện diện trong
nhau như là chính những phẩm chất họ tìm cách vun bồi trong truyền thống tín
ngưỡng của chính họ, như người ta thấy khuôn mặt mình trong một tấm gương. Nghịch
lí thay, chỉ khi người ta có một trải nghiệm thâm sâu bắt rễ trong chính truyền
thống tín ngưỡng của mình người ta mới có thể thưởng thức giá trị của các tông
giáo khác. Bởi vì nếu không có ít nhiều kinh nghiệm đặt nền tảng trong tín ngưỡng
của chính mình, người ta đơn giản không có một điểm quy chiếu để liên hệ với sự
thực hiện tông giáo sâu xa của kẻ khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhiều năm trước đây tôi có nghe một chuyện thật ấm
lòng. Như một phần của một chương trình trao đổi về tu viện Phật giáo – Kitô
giáo tiếp diễn, những nhóm tăng và ni của Phật giáo Tây tạng trải một thời gian
trong nhiều tăng viện và ni viện Kitô giáo ở vương quốc Anh và Hoa kì. Đối lại,
những nhóm tu sĩ Kitô giáo cũng trải một thời gian sống ở các tăng viện và ni
viện Phật giáo trong các cộng đồng Tây tạng ở Ấn độ. Tại một trong những lần
trao đổi này, một số tu sĩ Benedictô viếng thăm Drepung và Ganden, là hai đại học
kiêm tu viện Tây tạng ở miền Nam Ấn độ. Ngoài việc tham gia những nghi thức và
lễ lạt Phật giáo, những người tham dự tổ chức cuộc đối thoại hai ngày về đề tài
so sánh tu viện Kitô giáo và Phật giáo. Khi vị tu viện trưởng của tu viện Ki tô
giáo bắt đầu mô tả Quy luật của thánh Benedictô, nguồn gốc và sự phát triển của
quy luật này, gần một ngàn tu sĩ Tây tạng trong cuộc hội ngộ này hoàn toàn ngạc
nhiên về sự tương đồng giữa Quy luật này và những giới luật tu viện Phật giáo
mà họ sống theo. Đây thực sự là một kinh nghiệm mở mắt cho nhiều tu sĩ Tây tạng,
đa số trong họ không đọc và nói tiếng Anh và trước đây chưa từng thầy các tu sĩ
của dòng Benedictô với những ống tay áo và áo khoác có trùm đầu màu trắng như
là một loại tu sĩ rất kì lạ. Kinh nghiệm đơn độc này đã thay đổi viễn kiến của
họ đến nỗi rằng, từ đó về sau, họ có thể liên hệ với những tu sĩ Kitô giáo như
những bạn đồng hành của một cộng đồng tu viện.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">HỘI
NGỘ GIỮA NHỮNG NHÀ LÃNH ĐẠO CỦA CÁC TÍN NGƯỠNG (3)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thành
tố thứ ba trong một sự thăng tiến có hệ thống về sự hoà hài và cảm thông liên
tông là những cuộc gặp mặt thượng đỉnh trội bật thỉnh thoảng diễn ra giữa các
nhà lãnh đạo tông giáo thế giới. Ở đây, tôi phải thừa nhận sự đóng góp sâu xa của
vị giáo hoàng quá cố, là Joan Phaolồ II, khi ông triệu tập thành công cuộc Hội
ngộ Liên tông để Cầu nguyện cho Hoà bình ở Assisi, Italia, vào năm 1986. Tại cuộc
hội ngộ này, có nhiều nhà lãnh đạo tông giáo thế giới tham dự, chúng tôi cầu
nguyện từ một diễn đàn duy nhất và cho một mục tiêu duy nhất – đó là, hoà bình
thế giới – đồng thanh. Điều này không chỉ mang tính lịch sử, nó còn cảm động một
cách sâu sắc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi nhớ buổi cầu nguyện rõ ràng cho tới mãi ngày hôm
nay. Đó là một buổi sáng tháng Mười lạnh giá và đêm trước trời đã mưa. Sân khấu
chứa đầy các vị lãnh đạo tông giáo từ khắp thế giới, mỗi người trong trang phục
truyền thống của mình – người Ấn giáo trong trang phục màu nghệ đặc trưng, người
Jaina giáo mặc màu trắng, người Muslim với mũ che đầu hoặc tấm phủ đầu màu trắng,
các giáo sĩ Do thái giáo với những miếng kippah phủ đầu, nhiều giáo phái Kitô
trong những bộ áo khoác khác màu, một thiền sư Nhật bản khoác y màu nâu, còn
tôi trong trang phục truyền thống Tây tạng màu hạt dẻ, vị sãi cả thuộc truyền
thống Kampuchia mặc màu cam, và những nhà lãnh đạo tông giáo châu Phi trong
trang phục vải bông sặc sỡ dân tộc của họ. Giáo hoàng, trong tấm áo khoác trắng
tinh, ngồi ở trung tâm với tôi bên tay trái và vị trưởng lão của Giáo hội Chính
thống giáo Hi lạp bên tay phải, theo sau là vị tổng giám mục ở Canterbury (đứng
đầu giáo hội Anh quốc).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hàng ngàn những người dân thường đã tập hợp cho cuộc
gặp gỡ thượng đỉnh này, và khỏi cần nói, có luôn cả con số đông đảo những
phương tiện truyền thông của thế giới. Đến một điểm trong buổi cầu nguyện buổi
tối, tôi bắt đầu lo lắng về một trong những nhà lãnh đạo tông giáo châu Phi.
Ông ta mặc một chiếc áo khoác trắng bằng thứ vải bông mỏng, có thể là hoàn hảo cho
sức nóng nhiệt đới của châu Phi, nhưng thật là tai hại trong buổi tối mùa thu
mát lạnh của châu Âu. Bản thân tôi cũng cảm thấy lạnh tới nỗi tôi phải đắp y
lên người, trùm cả đầu bằng mảnh y trên giống như khăn quàng. Thỉnh thoảng tôi
vẫn chăm chú nhìn nhà lãnh đạo châu Phi này, hi vọng rằng có ai đó sẽ mang đến
vài tấm mền. Sau một lúc, quả nhiên những người tổ chức có mang một tấm mền đồng
thời một cái máy sưởi nhỏ để giữ cho ông được ấm áp. Nhưng đến lúc đó ông đã
run cóng tệ hại đến nỗi ngã xuống ghế. Ngoài ra, buổi lễ trơn tru. Vào ngày đó,
vùng Assisi, là một thành phố gắn bó mật thiết với Thánh Fanxicô (Francis), vốn
là một người vĩ đại chủ trương hoà bình và thân thuộc đại đồng, trở nên thực sự
một trung tâm của hoà bình thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một người hoài nghi có thể lập luận rằng, với những
dị biệt và ác cảm mang tính lịch sử giữa một số các tông giáo, loại tụ tập như
thế này chẳng có thực chất gì. Tôi hẳn thách thức một quan điểm như thế. Tôi
nghĩ rằng một cuộc gặp mặt thượng đỉnh các tông giáo thế giới loại như thế này
có một hiệu ứng tượng trưng mạnh mẽ. Sự kiện đơn giản là chúng tôi hội ngộ với
nhau và cất tiếng nói từ một diễn đàn san sẻ nêu một thí dụ mạnh mẽ cho hàng
bao nhiêu triệu tín đồ của các tông giáo thế giới khắp hoàn cầu. Nó báo hiệu
nhu cầu vươn ra với nhau và cầu nguyện cho những mục tiêu chung của con người về
hoà bình và hạnh phúc. Ít nhất, một cuộc hội ngộ trội bật và được quảng bá nhiều
như vậy phục vụ như một bằng chứng bằng hình ảnh về sự đa phức của thế giới
tông giáo. Mặc dù một bộ phận nhỏ của Giáo hội Công giáo chỉ trích vị giáo
hoàng về cuộc hội ngộ liên tông này, đa số hàng triệu những người Công giáo khắp
thế giới đứng vững sau lưng giáo hoàng. Ngài phô bày sự lãnh đạo can đảm không
chỉ với thế giới Công giáo mà còn cho toàn thể loài người. Trong vài lần có cơ
hội gặp gỡ riêng với Joan Phaolồ II tôi yêu cầu Ngài triệu tập những cuộc họp mặt
tương tự với loại Assisi gồm những nhà lãnh đạo tông giáo thế giới để tập trung
về những đề xuất khẩn thiết như là sự nghèo khó trong Thế giới Thứ ba, những sự
bất công dai dẳng về xã hội và chính trị, và quyền tự do tín ngưỡng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">NHỮNG
CUỘC HÀNH HƯƠNG LIÊN HIỆP TỚI CÁC THÁNH ĐỊA (4)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
sự thực hành quan trọng mà chúng ta có thể tiếp nhận để làm thăng tiến sự cảm
thông và hoà hài về tông giáo là những cuộc hành hương liên hiệp tới những
thánh địa của các tông giáo khác nhau. Tôi chính thức bắt đầu việc thực hành
này cho bản thân vào năm 1976 ở Ấn độ, khi tôi viếng thăm và cầu nguyện ở một
ngôi đền Ấn giáo, một thánh đường Islam, một nhà thờ Kitô giáo, một đền thờ của
đạo Sikh, và một đền thờ đạo Jaina vào cùng một ngày ở Varanasi. Ngày hôm đó có
cực điểm là một buổi hành lễ vào lúc tối trên bờ sông Hằng. Kể từ khi đó, tôi
đã lặp lại sự thực hành này ở nhiều miền khác nhau của Ấn độ, đáng ghi nhớ nhất
là cuộc viếng thăm ngôi thánh đường nổi tiếng Jama Masjid của đạo Islam từ thế
kỉ 14 ở Delhi, và đến bang Kerala vài năm trước đây, nơi tôi tham dự trong những
nghi lễ về Arti (thờ phụng của Ấn giáo) và Ganesh Yantra trong một ngôi đền Ấn
giáo, hát thánh ca trong một nhà thờ Kitô giáo, và dự buổi cầu nguyện của tín đồ
Muslim trong một thánh đường Islam – tất cả trong cùng một ngày.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Qua nhiều năm, tôi đã có được đặc ân thăm viếng nhiều
nơi thánh địa nhất của thế giới, một số trong đó đã để lại một dấu ấn sâu sắc
trên tâm trí tôi. Chẳng hạn, trong một dịp, tôi đi tới Lourdes [Công giáo Việt
nam gọi là Lộ đức], ở miền Nam nước Pháp, không phải với tư cách một du khách
mà là một người hành hương. Tôi uống thứ nước thiêng ở đó, đứng trước mặt pho
tượng của bà Maria, và nghĩ rằng ở đây, ngay trên chỗ này, hàng bao triệu con
người đã tìm được ân phước hoặc sự bình tâm. Khi tôi nhìn bức tượng bà Maria, sự
thán phục và tán thưởng sâu xa đối với Kitô giáo khởi lên bên trong tôi, đơn giản
bởi vì hình tượng này của bà Maria đã cung cấp biết bao ơn ích cho hàng triệu
con người. Giá trị thực tiễn của sự trợ giúp nó cống hiến thật là minh bạch.
Tôi cầu nguyện, “Xin cho thánh địa này tiếp tục phục vụ hàng triệu những đồng
loại con người trong tương lai cũng như bây giờ vậy.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhóm của chúng tôi đủ thành phần liên tông gồm có
các tín hữu Kitô giáo, Phật giáo, và Muslim, vậy nên tất cả chúng tôi đứng vài
phút trầm tư im lặng trước điện thờ bà Maria. Cũng trong chuyến du hành tới nước
Pháp này tôi đi đến Toulouse, nơi người ta chỉ cho tôi đền thờ của Thomas
Aquinas [Công giáo Việt nam gọi là thánh Tôma, 1225 – 1274], nhà thần học vĩ đại
thuộc dòng Dominican [Công giáo Việt nam gọi là Đa minh] đồng thời là nhà triết
học Kitô giáo, người đã soạn một pho tổng kết vĩ đại về tín ngưỡng Công giáo.
Tôi suy tư về sự tương tự giữa vai trò của ông với vai trò của Tsongkhapa [Tông
khách ba, 1357 – 1419], nhà triết học và hiền triết vĩ đại vào thế kỉ 14 là người
sáng lập tông phái Geluk [Cách lỗ]. Tôi vinh dự đặt một tấm khăn Tây tạng truyền
thống lên nấm mồ của Aquinas. Sau này tôi đi tiếp một cuộc hành hương đến điện
thờ Đức bà Đồng trinh tại Fatima, ở Bồ đào nha. Nơi đó tôi có một trải nghiệm
huyền nhiệm. Sauk hi đặt một tấm khăn Tây tạng dưới pho tượng và sau một hồi im
lặng thiền định, tôi xoay lại để ra về nhưng ngó lại một lần cuối và, trừ khi
đôi mắt tôi có điều gì sai trật, tôi thực sự thấy bà Maria mỉm cười với tôi.
Tôi cảm nhận một sự trào dâng mạnh mẽ của kinh nghiệm sâu xa ngay khoảnh khắc
đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có lẽ chuyến hành hương lên tông có ý nghĩa nhất đối
với tôi là lần đầu tiên tôi viếng thăm Jerusalem. Sau vài thập niên phấn đấu,
cuối cùng tôi có thể viếng thăm thành phố thiêng liêng này vào năm 1994. Tôi bắt
đầu bằng buổi sáng sớm cầu nguyện ở Bức tường Than khóc (Wailing Wall), đó là bức
tường cuối cùng còn đứng vững của ngôi Đền thứ Nhì bị phá huỷ vào năm 70 Công
nguyên. Ở đó đã có vài người Do thái sùng mộ đang cầu nguyện rồi. Những người tổ
chức của tôi đã tử tế thu xếp cho tôi có được một miếng khăn kippah màu hạt dẻ
xứng với màu áo của tôi để đội lên đỉnh đầu. Điều xúc động cách riêng là cảnh
tượng của tất cả những tấm cuộn cầu nguyện nhỏ bé đã được đặt vào những khe nứt
của bức tường cổ xưa này. Trong một khoảnh khắc, tâm trí tôi vụt hiện lên truyền
thống của người Tây tạng chúng tôi là đặt những hòn đá cuội và những lá cờ cầu
nguyện vào nơi phong cảnh thiêng liêng. Sau đó trong buổi sáng tôi viếng thăm
Nhà thờ Thánh mộ (the Church of the Holy Sepulcher), được kính ngưỡng như di chỉ
của cái chết và sự phục sinh của Kitô. Ngày nay, nơi này được chia sẻ, trong số
những người khác, những giáo hội Chính thống Hilạp và Công giáo Lamã ở
Jerusalem. Buổi chiều hôm đó tôi tới thăm Thánh đường al-aqsa và Vòm cung Đá tảng
(the Dome of the Rock). Đây là di chỉ nơi người Muslim tin rằng đấng Tiên tri
đã thăng thiên. Ngày nay, di chỉ này gồm một thánh đường Islam đẹp tuyệt cùng với
vòm cung giát vàng, mà người ta bảo tôi là được hoàng gia của Jordan quản lí, đại
diện cho dòng truyền thừa Hashmite không bị đứt đoạn nối kết mãi từ thời của
chính đấng Tiên tri.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi suy tư về việc thành phố Jerusalem này sao lại
thiêng liêng đến như thế cho cả ba tông giáo lớn của thế giới, và những di chỉ
này về mặt vật thể lại cận kề nhau đến thế, trong trí tôi nảy ra ý nghĩ rằng có
lẽ những vị tiên tri vĩ đại của ba tông giáo khởi nguồn từ Abraham đều đang cố
gắng bảo các tín đồ của họ một điều gì quan trọng về việc sống chung. Tôi cầu
nguyện rằng sự hoà bình và cảm thông bền bỉ đó giữa các dân tộc bắt rễ ở Trung
Đông, khởi đầu với nền hoà bình chân chính giữa những người dân Israel và
Palestin.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vài
năm sau đó tôi được mời tham dự một chuỗi những cuộc đối thoại Kitô giáo – Phật
giáo được gọi là “Con đường của Hoà bình” (the Way of Peace) do nhóm Trầm tư
Kitô giáo tổ chức đứng đầu là người bạn tôi Cha Laurence Freeman và được sáng lập
do người chiêm ngắm nổi tiếng gốc Canada là Cha John Main. Chúng tôi đã mở những
kì tĩnh tâm hoà bình ở Florence, Italia, và hai lần ở Bắc Ireland. Để trao đổi,
tôi đã chủ trì một cuộc hội ngộ ở Bồ đề Đạo tràng, thánh địa thiêng liêng nhất
của các Phật tử khắp thế giới. Mỗi ngày, trong một thời kì gồm ba ngày, một
nhóm chúng tôi – các tăng ni Phật giáo và các tu sĩ nam nữ Kitô giáo, cũng như
người hành đạo tại gia – ngồi dưới cây Bồ đề. Chúng tôi đã thảo luận về những
điểm gặp gỡ giữa Phật giáo và Kitô giáo, và chúng tôi cùng hiệp nhất trong những
giờ im lặng trầm tư dưới cây đó. Vào ngày cuối cùng, chúng tôi hiệp nhất trong
sự cầu nguyện trầm tư thầm lặng với những tín đồ Ấn giáo, Kìna giáo, và Muslim
địa phương. Đối với nhiều người hành hương là Phật tử, cảnh tượng những nam nữ
Kitô giáo ngồi thiền định dưới cây Bồ đề là kì lạ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Gần đây, khi tôi cử hành nghi lễ phụng hiến một pho
tượng Phật đẹp giát vàng được tôn tạo trong khu Tịnh xá Phật đà (Buddha Vihar) ở
Gulbarga trong bang Karnataka, ở miền Nam Ấn độ, tôi xúc động khi thấy những
người tổ chức đã nhân dịp này chủ trì một buổi họp mặt liên tông. Vậy nên việc
tôn tạo chỉ có hai Phật tử tham dự nhưng cũng có các tín đồ Ấn giáo, tín đồ
Muslim, và tín đồ đạo Jaina. Như thế, ở bình diện sát đất, nếu những tín đồ của
những tông giáo khác nhau mời những người thuộc những truyền thống khác tham dự
những lễ hội tông giáo, điều này sẽ giúp cho thành viên của mỗi truyền thống
quen thuộc với những bài cầu nguyện và những nghi lễ của các đạo khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người
bạn cùng lãnh giải Nobel Hoà bình với tôi là Tổng giám mục Desmond Tutu đã gợi
ý là chúng tôi thêm một tiết mục vào trong danh sách bốn thành tố chủ chốt để
thăng tiến sự cảm thông và hài hoà liên tông. Ông khiến tôi phải hứa – các vị tổng
giám mục đôi khi cũng có sức rất thuyết phục – rằng hễ khi nào tôi nói về sự
hài hoà liên tông, tôi cũng nên nhắc nhở việc thêm vào của ông, nữa: Thỉnh thoảng,
những nhà lãnh đạo các tông giáo thế giới cũng nên nói lên bằng một giọng đồng
thanh về những đề xuất khẩn thiết, như là các tai hoạ và bi kịch tự nhiên. Tôi
nghĩ điều này là một lời khuyên cực kì quan trọng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bạn tôi là Imam (Giáo sĩ Islam) ở Ajmer có lần gợi ý
rằng tôi nên kêu gọi một loại Liên hiệp quốc gồm những nhà lãnh đạo tông giáo
thế giới. Để đáp lại, tôi san sẻ với ông hoài bão giới hạn hơn của tôi là được
nhìn thấy một hiệp hội các nhà lãnh đạo tông giáo thiết lập ở cấp độ quốc gia.
Chẳng hạn, ở Ấn độ, một nhóm như vậy có thể hành động mau lẹ để can thiệp trong
bất cứ một cuộc bùng nổ nào về tranh chấp tông giáo. Trong vòng vài tháng vừa
qua, chúng tôi đã thực hiện được sự tiến bộ đáng kể hướng đến việc thiết lập một
hiệp hội các nhà lãnh đạo và các học giả tông giáo ở Ấn độ. Bằng kinh nghiệm
thiết thân của riêng mình, tôi có thể chứng nhận về sự hữu hiệu của các nhà
lãnh đạo tông giáo cất lên tiếng nói mạnh mẽ trong những tình huống có tranh chấp
ở xã thôn. Một lần, nhiều năm trước đây, có một cuộc tranh chấp bi đát giữa tín
đồ Phật giáo và tín đồ Islam ở Ladakh, thậm chí còn có vài người tham dự vào việc
thiêu đốt những cửa tiệm thuộc về cộng đồng kia. Tôi đích thân can thiệp và nài
nỉ cả hai bên, đặc biệt còn viết thư cho những người lãnh đạo cộng đồng, điều
này quả tình đã giúp việc làm bình ổn tình huống và đặt nền tảng cho một mối
tương quan hài hoà hơn nhiều giữa hai cộng đồng ấy. Ngày nay, mối tương quan giữa
hai cộng đồng kia vẫn rất là tốt đẹp. Một nét rất là hấp dẫn của cộng đồng
Muslim ở Ladakh là mối liên hệ thân thiết lạ kì hiện hữu giữa tông phái Sunni
và tông phái Shia. Thực vậy, trong vài trường hợp, tôi đã gợi ý cho người
Muslim ở Ladakh rằng họ gửi những đại biểu tới những khu vực ở những vùng khác
nhau trên thế giới khi có những sự căng thẳng, và đôi khi là những tranh chấp
thực sự, đặc trưng cho mối tương quan giữa hai cộng đồng chủ chốt của cùng một
tín ngưỡng Islam. Bằng sự chia sẻ những trải nghiệm của họ và tấm gương lịch sử
về việc sống chung hoà bình, những người Muslim ở Ladakh có thể thực sự tạo một
đóng góp quan trọng hướng về hoà bình, hài hoà, và cảm thông lớn hơn giữa hai
tông phái Sunni và Shia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Để đáp ứng sự gợi ý của vị Imam là bạn của tôi,
trong vài tháng vừa qua, chúng tôi đã thực hiện được sự tiến bộ đáng kể hướng đến
sự thiết lập một hiệp hội các nhà lãnh đạo và học giả tông giáo như thế ở Ấn độ.
Kế hoạch của chúng tôi là đích thân gặp nhau sáu tháng một lần để chúng tôi có
thể giữ sự tiếp xúc mật thiết giữa chúng tôi và thảo luận về nhiều thách thức
mà chúng tôi về mặt tập thể phải đương đầu như là thành viên của những tông
giáo lớn của thế giới. Những thách thức này bao gồm, trong số những thứ khác, mối
tương quan giữa các tín ngưỡng khác nhau cũng như giữa những tông giáo và những
người vô tín ngưỡng, sự thách thức của chủ nghĩa thế tục, những đề xuất đạo đức
nêu lên bởi những tiến bộ trong khoa học và kĩ thuật học, bạo động, sự cải đạo,
và môi trường cảnh quan. Một hậu quả rất quan trọng của sự hợp tác này là gửi
đi những tín hiệu mạnh mẽ cho những thành viên tại gia (cư sĩ) của các truyền
thống tín ngưỡng để nhận thức nhu cầu về và, còn quan trọng hơn, giá trị của sự
hài hoà và cảm thông liên tông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên sân khấu toàn cầu, những nhà lãnh đạo của các
tông giáo thế giới có thể lên tiếng mạnh mẽ nếu tiếng nói của họ đoàn kết trong
một vấn đề hệ trọng, chẳng hạn như sự ấm lên của toàn cầu. Chúng ta cũng có thể
nói lên một cách mạnh mẽ chống lại bất cứ sự bạo động nào phạm vào nhân danh
tông giáo. Tuy nhiên, để làm như thế, trong một tiếng nói vừa đáng tin và vừa
có thực chất, những truyền thống tín ngưỡng thế giới cần phải kết hợp những
hành vi của riêng họ với nhau. Bước đầu tiên là đoan chắc rằng truyền thống tín
ngưỡng của chính mình không bao giờ trở thành thêm một sức mạnh nữa cho sự
tranh chấp và đau khổ trên thế giới. Vậy nên câu hỏi là, “sự hài hoà chân chính
dựa trên sự cảm thông liệu có bao giờ đạt được giữa các truyền thống tín ngưỡng
thế giới chăng? Tôi tin rằng có sự khả dĩ thực sự. Để đạt được điều đó, mỗi
truyền thống tín ngưỡng phải đáp ứng câu hỏi về cách nào, trong thâm tâm sâu thẳm
nhất của mình, truyền thống ấy có thể thực sự chấp nhận thực tại và giá trị trọn
vẹn của những truyền thống tín ngưỡng khác. Đây là sự thách thức mà bây giờ
chúng ta phải giáp mặt đương đầu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">9<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Vấn
đề khu biệt<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Thách thức của
các tông giáo “khác”<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối
với nhiều người có đạo, chấp nhận tính chính đáng của những truyền thống tín
ngưỡng khác đặt ra một sự thách thức nghiêm trọng. Chấp nhận rằng những tông
giáo khác là chính đáng có thể dường như là thoả hiệp sự liêm chính của tín ngưỡng
của chính mình, bởi nó bao gồm sự thừa nhận rằng có những con đường tâm linh
khác nhưng vẫn hữu hiệu. Một Phật tử sùng tín có thể cảm thấy rằng việc chấp nhận
những con đường tâm linh khác như là có giá trị gợi ý rằng có sự hiện hữu của
những con đường khác với con đường của Đức Phật hướng về sự đạt tới giác ngộ. Một
tín đồ Muslim có thể cảm thấy rằng việc chấp nhận những truyền thống khác là
chính đáng hẳn sẽ đòi hỏi việc từ bỏ niềm tin rằng sự mạc khải của Thượng đế
cho đấng Tiên tri, như được ghi lại trong kinh Qur’an, đại diện cho sự mạc khải
sau chót về chân lí tối thượng. Cũng cùng một mạch như thế, một tín đồ Kitô
giáo có thể cảm thấy rằng chấp nhận sự chính đáng của các tông giáo khác ắt hẳn
sẽ bao gồm sự thoả hiệp niềm tin then chốt rằng chỉ qua Jêsu Kitô thì mới có thể
tìm được con đường tới Thượng đế. Vậy nên sự gặp gỡ với một tín ngưỡng hoàn
toàn khác biệt, mà người ta không thể tránh cũng chẳng thể giải thích cho tiêu
đi, đặt ra một sự thách thức nghiêm trọng đối với những chủ trương sâu xa. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều này nêu những câu hỏi hệ trọng sau
đây:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l6 level1 lfo8; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có thể nào một sự cam kết nhất tâm về
tín ngưỡng của chính mình sống chung với sự chấp nhận những tông giáo khác như
là chính đáng?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l6 level1 lfo8; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "symbol"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">·<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phải chăng sự đa nguyên tông giáo là điều
không thể, từ viễn kiến của một con người mộ đạo cam kết một cách mạnh mẽ và
sâu sắc với truyền thống tín ngưỡng của chính mình?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tuy
nhiên nếu không có sự hiện xuất một tinh thần chân chính về đa nguyên tông
giáo, ắt chẳng có hi vọng nào cho sự phát triển về hài hoà dựa trên sự cảm
thông liên tông đích thực. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về mặt lịch sử, các tông giáo đã đi rất xa, thậm chí
còn mở ra những cuộc chiến tranh, để áp đặt phiên bản của chúng vì những gì chúng
coi là con đường chân lí duy nhất. Thậm chí ngay cả bên trong phạm vi của chính
mình, các tông giáo đã tuyên phạt một cách khắc nghiệt những tiếng nói khác với
chính thống hoặc dị giáo mà truyền thống coi như làm xói mòn sự liêm chính của
những chân lí không thể xâm phạm mà tín ngưỡng chuyên biệt đại diện. Toàn bộ tập
tính của hoạt động truyền giáo – tức là sự tập trung vào việc tích cực cải đạo
cho những người thuộc những tín ngưỡng khác, hoặc không có tín ngưỡng nào – được
đặt nền tảng trong lí tưởng về việc mang “con đường chân lí duy nhất” tới với
những ai chưa mở mắt. Theo một nghĩa, người ta còn thậm chí có thể nói rằng có
một động cơ bác ái nằm dưới xung động để cải hoá kẻ khác vào tín ngưỡng của
chính mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Với lịch sử này được cho sẵn, và quan trọng hơn, đối
với nhận thức về cuộc tranh chấp mà nhiều người có đạo cảm thấy giữa sự duy trì
tính liêm chính của tín ngưỡng của riêng họ và sự chấp nhận đường lối đa
nguyên, là sự hiện xuất của một sự hoà hài liên tông chân chính dựa trên sự cảm
thông hỗ tương liệu có khả dĩ chút nào hay chăng? Các học giả về tông giáo nói
về ba đường lối khác nhau trong đó người tín đồ của một truyền thống tín ngưỡng
đặc thù có thể liên hệ với sự tồn tại của những truyền thống tín ngưỡng khác.
(1) Một là chủ trương <i>loại trừ </i>thẳng
thừng (exclusivism<i>)</i>, một lập trường
cho rằng tông giáo của riêng mình là tông giáo chân chính duy nhất và bác bỏ,
như thể bằng sự khiếm khuyết, sự chính đáng của các truyền thống tín ngưỡng
khác. Đây là lập trường thường được hầu hết những người theo các truyền thống
tông giáo tiếp nhận nhất. (2) Một vị thế khác là chủ trương<i> bao gộp (inclusivism)</i>, theo đó người ta đồng ý có một phần hiệu lực
cho những truyền thống tín ngưỡng khác nhưng duy trì rằng giáo huấn của những
thứ này được hàm chứa theo cách nào đó bên trong truyền thống tín ngưỡng của
chính mình – một lập trường về mặt lịch sử là đặc trưng bởi một số đáp ứng của
Kitô giáo đối với Do thái giáo và của tương quan của đạo Islam đối với cả Kitô
giáo lẫn Do thái giáo. Dù rằng bao dung hơn lập trường thứ nhất, quan điểm thứ
hai này rốt ráo cũng gợi ý rằng các truyền thống tín ngưỡng khác chỉ là sự lặp
lại dư thừa. (3) Sau chót, có chủ trương <i>đa
nguyên</i>, đồng ý chấp nhận rằng mọi truyền thống tín ngưỡng đều có hiệu lực. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Thực sự chấp nhận
thực tại của “kẻ khác”<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dễ
hiểu là có sẵn sự tranh chấp hầu như không thể hoà giải được giữa sự cam kết của
một người với tín ngưỡng của riêng mình và việc thực sự ôm choàng chủ trương đa
nguyên về tông giáo, cho nên nhiều người cảm thấy rằng sự cảm thông và hoà hài
liên tông đòi hỏi sự chấp nhận một loại nhất trí tối hậu của mọi tông giáo. Nêu
lên ẩn dụ về việc muôn sông đều quy về biển cả, một số người gợi ý rằng các
truyền thống tín ngưỡng của thế giới, với những niềm tin về giáo lí và sự thực
hành riêng biệt, tất cả rốt cuộc đều dẫn về cùng một nơi chốn. Chẳng hạn, nơi
chốn ấy có thể là sự hiệp nhất với thần tính của Thượng đế, bất kể là thần tính
này có thể khác biệt ra sao về cách quy chiếu – Jehovah, Thượng đế (God),
Ishvara, Allah, và vân vân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Quan điểm của tôi lại khác. Sự khả dĩ về cảm thông
và hoà hài liên tông chân chính không nên, và không cần phải tuỳ thuộc vào việc
chứng minh tính nhất thể rốt ráo của mọi tông giáo. Vấn đề với một lề lối tiếp
cận như thế là nó đòi hỏi điều kiện tiên quyết vẫn là không thể cho đa số những
tín đồ của các tông giáo lớn thế giới. Thực vậy, sự nhìn nhận tính đa phức giữa
các tín ngưỡng thế giới không những chỉ là thiết yếu mà còn là bước đầu tiên hướng
về việc tạo một sự cảm thông sâu xa hơn về nhau. Sự cảm thông chân chính về “kẻ
khác” phải tiến hành từ sự nhìn nhận chân thật về và kính trọng đối với thực tại
của tông giáo khác. Nó phải tiến hành từ một tâm thái mà sự thôi thúc giản trừ
tông giáo kia vào khuôn khổ của tông giáo mình không còn là lề lối suy tư thống
ngự nữa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Để bắt đầu, dù chúng ta có ưa thích điều này hay
không, sự tồn tại của các tông giáo khác là một sự kiện không thể chối bỏ được.
Cũng là không thể chối bỏ được rằng giáo huấn của những tông giáo lớn cung cấp
những ơn ích lớn lao cho các tín đồ của chúng. Ngay cả Đức Phật cũng không thể
xoay chuyển toàn bộ dân chúng của miền Trung Ấn độ thành Phật tử được, chứ
khoan nói là toàn thể thế giới. Lại nữa, Ấn giáo cũng không thuyết phục được một
tỉ lệ đáng kể trong dân chúng của bán lục địa Ấn độ về tính ưu việt của đường lối
Veda đối với <i>sự giải thoát (moksa)</i>.
Tương tự như vậy đối với các Kitô hữu, Jêsu không cải hoá được toàn bộ dân
chúng của miền đất thánh thành tín đồ của mình – mà ông cũng không cố làm việc
đó. Từ quan điểm của đạo Islam, ngay cả sau khi Đấng Tiên tri xuất hiện trên thế
giới, sự có mặt của người Do Thái và người Kitô giáo vẫn là một phần không thể
chuyển nhượng được của cảnh quan vùng Trung Đông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không thể nào sáu tỉ cư dân loài người của hành tinh
chúng ta tất cả đều theo một tông giáo. Thứ nhất, sự đa phức của các khuynh hướng
tinh thần, thiên hướng tâm linh, và nhiều loại khác nhau về điều kiện hoá đã
luôn luôn là một nét cơ bản của xã hội con người, và một bộ giáo huấn tâm linh
không thể nào phục vụ mọi người được. Thứ nhì, vốn có sẵn lịch sử dài của các
tông giáo – trong một số trường hợp, trải dài suốt mấy ngàn năm – chúng đã tiến
hoá thành một địa lí nhân văn phức hợp thích ứng với những cảm quan văn hoá và
môi trường chuyên biệt, làm phát sinh những tập quán tinh thần khác nhau. Những
điều như thế không thể thay đổi trong một bữa, mà cũng chẳng đáng mong ước là
như thế. Vậy nên sáng tạo một tông giáo duy nhất cho thế giới, dù là một cái mới
hoặc một trong những cái cũ, đơn giản là không thể làm được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đặc biệt, trong thế giới toàn cầu hoá ngày nay,
không chỉ quốc gia với quốc gia mà ngay cả châu lục với châu lục số phận của
chúng ta cũng bị đan xen vào nhau một cách sâu sắc, sự chấp nhận thực tại của
các tín ngưỡng khác là hệ trọng vì hoà bình và hạnh phúc của con người. Thêm nữa,
bởi sự truyền thông hiện đại, việc du lịch, và kinh tế toàn cầu, cho nên những
tông giáo thế giới đang hàng ngày tiếp xúc với nhau. Cái kỉ nguyên khi một tín
ngưỡng đặc thù có thể tồn tại thoải mái trong sự cô lập đã qua đi mãi mãi rồi.
Với thực tại mới này của thế giới chúng ta, giao thế duy nhất còn lại ngoài sự
đa nguyên tông giáo là một cảm thức ngày càng tăng về sự chia rẽ và tranh chấp.
Vậy nên, vắn tắt, quan điểm của sự loại trừ tông giáo đại diện cho một tầm nhìn
không phù hợp với thực tại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ quan điểm của một người có đạo tìm cách sống đời
mình phù hợp với những quy định của một lối sống đạo đức vững chắc, đặc biệt đã
trở nên bổn phận của chúng ta là tôn kính sâu xa mọi truyền thống tín ngưỡng.
Trong quá khứ những truyền thống này đã cung cấp cảm hứng, ý nghĩa, và hướng dẫn
đạo đức cho hàng bao triệu con người. Ngày nay nữa, mặc dù những tiến bộ to tát
trong lãnh vực của sự phát triển vật chất và tri thức của con người, những truyền
thống tín ngưỡng này vẫn tiếp tục cung cấp sự an ủi cho hàng bao nhiêu triệu những
con người đồng loại của chúng ta. Và trong tương lai có thể nhìn thấy trước được,
những truyền thống này vẫn sẽ là nguồn cảm hứng tâm linh sâu sắc cho hàng triệu
con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bất kể người ta có thể cảm thấy như thế nào về những
chủ thuyết chuyên biệt của các truyền thống tín ngưỡng khác, chỉ riêng sự kiện
này – là chúng phục vụ cho hàng bao triệu đồng loại con người – cũng khiến
chúng xứng đáng cho chúng ta tôn trọng sâu xa. Những ơn ích thâm sâu của chúng
đối với những người khác thực sự là lí do rốt ráo cho mỗi chúng ta, những người
có tín ngưỡng cũng giống như những người không có tín ngưỡng, đều phải tôn kính
sâu xa những truyền thống tín ngưỡng lớn của thế giới. Đối với một tín đồ,
thành tố chủ chốt ở đây là thực sự chân thành về những giá trị của từ bi nằm ở
thâm tâm truyền thống tín ngưỡng của mỗi chúng ta. Bởi lí do rốt ráo để tôn
kính những tông giáo khác là thấy rằng cả chúng nữa cũng phát sinh những phẩm
chất đẹp của lòng người và nuôi dưỡng từ bi và từ ái – chính là những phẩm chất
mà mỗi người đang nỗ lực đạt tới qua tín ngưỡng của chính mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thật lí thú, khi xếp về những sự tu tập tâm linh thực
sự, mà tôi coi như cốt tuỷ của những giáo huấn tông giáo này, đối lập với những
công thức siêu hình hoặc thần học, có một sự đồng quy sâu sắc trải khắp mọi
truyền thống. Tất cả đều mang thông điệp về tình thương, từ bi, và tình anh em
cũng như tình chị em phổ quát. Căn cứ trên những đức tính này, tất cả đều dạy sự
tha thứ, kiên trì, hài lòng, đời sống đơn giản, và kỉ luật tự thân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Ba khía cạnh chủ
chốt của một truyền thống tín ngưỡng<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi
đáp ứng câu hỏi về sự đa phức của tông giáo, bản thân tôi thấy hữu ích là vạch
ra sự phân biệt giữa những gì có thể xem như là ba khía cạnh chủ chốt của một
tông giáo: (1) giáo huấn về đạo đức; (2) giáo lí hoặc siêu hình; và (3) những
chuyên biệt về văn hoá, như là những thái độ đối với ảnh tượng. Khía cạnh thứ
nhất thuộc về đời sống hàng ngày của người hành đạo, theo đó người ấy cần sống theo
những chỉ thị của một nền đạo đức dựa trên sự quan tâm từ bi về phúc lợi của kẻ
khác. Thiết yếu, điều này cung cấp một sự hướng dẫn cho tín đồ về cách sống ra
sao theo những ý tưởng tâm linh mà một người chấp thuận trong khuôn khổ một xã
hội. Tương phản, khía cạnh thứ nhì của
tông giáo chủ yếu thuộc về cách hiểu về chân lí rốt ráo, không thể tránh được
liên hệ với những gì xảy ra cho tín đồ ở đời sau. Chính khía cạnh này đã cung cấp
lí lẽ cơ bản cho sự giáo huấn về đạo đức và thực hành tông giáo tạo thành khía
cạnh thứ nhất. Khía cạnh thứ ba, vốn thường gắn liền với những hoàn cảnh văn
hoá và lịch sử, xác định tín đồ nên cư xử như thế nào ở một nơi chốn và thời
gian cho sẵn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một khi sự phân biệt này được vạch ra, vấn đề làm
sao để xử lí với thách thức đặt ra cho người sùng đạo do sự đa phức của tông
giáo hẳn khoác lấy một dạng thức khác. Chẳng hạn, trên bình diện giáo huấn đạo
đức, như tôi đã bày tỏ chi tiết hơn trong chương bàn về từ bi, có một sự đồng
quy lớn không thể phủ nhận của những tông giáo lớn trên thế giới. Thông điệp
trung tâm của tất cả các tông giáo này là tình thương, từ bi, và tình anh em
cùng tình chị em phổ quát. Sự trình bày về chúng có thể khác nhau – chẳng hạn một
truyền thống hữu thần có thể khuyên các tín đồ hãy “thương yêu người lân cận”
như ý muốn của Thượng đế, trong khi một truyền thống phi hữu thần có thể nói rằng,
cho sẵn luật nhân quả, nếu người ta
không muốn điều xấu cho tự thân thì nên tránh làm điều xấu với kẻ khác. Nhưng
trên bình diện này, mục đích của mọi tông giáo vẫn là giống nhau: đóng góp vào
sự làm cho loài người tốt đẹp hơn, tạo ra một con người từ bi và có trách nhiệm
hơn. Không chỉ những giáo huấn đạo đức của các tông giáo thiết yếu là như nhau,
kết quả của tình thương và từ bi cũng như nhau luôn. Chẳng hạn, hệt như mẹ
Têrêsa ở Calcutta là một sản phẩm của những giáo huấn vĩ đại của Kitô giáo về từ
bi, cho nên một tâm hồn lớn như Mahatma Gandhi (người chứng minh quyền lực của
bất bạo động như một phương tiện chính trị hữu hiệu) chủ yếu là một sản phẩm của
một tông giáo lớn ở Ấn độ, là Ấn giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vậy nên, trên những bình diện siêu hình và văn hoá –
những khía cạnh thứ hai và thứ ba của một tông giáo – rõ ràng có những sự khác
biệt giữa các tông giáo, trong đó một số thực sự mang tính nền tảng. Trong lãnh
vực văn hoá, thời gian và bối cảnh lịch sử thậm chí còn có thể gây ra những dị
biệt đáng kể bên trong một tông giáo cho sẵn, như sự chấp thuận tương đối gần
đây cho phụ nữ làm giáo sĩ trong Giáo hội Anh quốc hoặc trong những dị biệt giữa
Phật giáo trong những quê hương truyền thống của nó – chẳng hạn, Thái lan, Sri
Lanka, Nhật bản, và Tây tạng. Nhưng đấu trường nền tảng của sự dị biệt nằm ở
khía cạnh thứ nhì – về giáo lí hoặc siêu hình. Bởi nơi đâu những giáo lí của một
tông giáo đóng một vai trò tích cực, thì sự phân biệt về những truyền thống tín
ngưỡng trở nên rõ nét nhất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bắt đầu, thậm chí trên câu hỏi cơ bản về điều gì xảy
ra trong đời sau, cũng như là những nguồn gốc của vũ trụ, có sự phân li lớn.
Cũng có một sự dị biệt trong cung cách quan niệm về sự an lạc trong đời sau được
định nghĩa. Sau cùng, có những dị biệt về phương pháp – “đạo pháp” trong ngôn
ngữ Phật giáo – về cách thực hiện sự an lạc tương lai này. Với những dị biệt
cho sẵn này, không có gì là ngạc nhiên khi có những dị biệt nền tảng trong quan
niệm về điều gì tạo thành chân lí rốt ráo. Bất cứ toan tính nào để tìm cho ra sự
đồng quy trên bình diện giáo lí và siêu hình này đều giống như câu tục ngữ quen
biết của Tây tạng, “cố gắn cái đầu một con trâu lông lên mình một con cừu”. Vậy
nên, câu hỏi trở thành đâu là mục đích của những quan điểm dị biệt về giáo lí
và triết học này? Ở đây, tôi thấy một kiểu mẫu lịch sử từ truyền thống Phật
giáo của tôi rất là hữu ích.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Một nguyên lí
thông diễn học Phật giáo<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự
phân li về những quan điểm giáo lí và triết học luôn luôn là một phần quan trọng
của sự tự tri của chính Phật giáo. Ngay sau khi Đức Phật tịch diệt, những người
theo ngài phát triển thành những trường phái riêng biệt, mỗi cái theo những lập
trường về giáo lí và triết học phần nào khác nhau. Mỗi giáo huấn này đều căn cứ
trên lời của Đức Phật, có nghĩa là một vị thầy duy nhất và đồng nhất vẫn có thể
dạy những quan điểm phân li – và trong một số trường hợp, thực sự, mâu thuẫn –
cho các đệ tử. Thí dụ, mặc dầu quan điểm tiêu chuẩn của giáo lí Phật giáo bác bỏ
khái niệm về một tự thân độc lập. Cũng có một <i>bộ kinh (sutra) </i>trong đó Đức Phật phát biểu rằng những thành phần vật
thể và tâm trí của một người là gánh nặng trong khi người ấy là kẻ mang gánh nặng,
như thế gợi ý có sự hiện diện của một tác nhân độc lập với những thành tố vật
lí và tâm lí cấu thành sự tồn tại của cá nhân ấy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tương tự như vậy, có một lời phát biểu của Đức Phật
rằng những hành động nghiệp báo và những kết quả của chúng tồn tại, trong khi về
tổng quát tự thân được nghĩ là tác nhân của hành động và kẻ trải nghiệm những kết
quả của hành động nghiệp báo không tồn tại. Cũng có những lời phát biểu trong
đó Đức Phất bác bỏ thực tại của thế giới vật chất bên ngoài nhưng khẳng định sự
tồn tại của thế giới tâm thức. Sau chót, có những kinh văn bác bỏ bất cứ khái
niệm nào về sự tồn tại thực chất của sự vật cả vật thể và tâm lí. Vậy nên, ở
đây, Đức Phật dạy rằng mọi vật đều trống rỗng bất cứ thực thể nào và chúng chỉ
tồn tại trong khuôn khổ của những sự kiện tương liên về nguyên nhân và hậu quả.
Trong ngôn ngữ chuyên môn của Phật giáo, mọi vật bị điều kiện hoá (duyên khởi)
đều vô thường, và mọi vật và sự kiện đều nảy sinh một cách tuỳ thuộc, như vậy đều
khiếm khuyết bất cứ yếu tính nào có thể xác định một cách khách quan định nghĩa
sự tồn tại thực sự của chúng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bởi vì tất cả những giáo lí này mang tính phân li,
thậm chí mâu thuẫn nhau, đều do một vị thầy giảng dạy, điều này có phải mang
nghĩa là tự thân Đức Phật hoang mang khi định nghĩa bản tính rốt ráo của thực tại
chăng? Hoặc, có phải điều này mang nghĩa là Đức Phật cố ý muốn tạo sự hoang
mang trong tâm trí của những tín đồ? Rõ ràng, với một Phật tử thành kính, cả
hai giao thế này đều không thể chấp nhận được. Thêm nữa, Đức Phật hoàn toàn
giác ngộ, đối với các Phật tử, là hiện thân của từ bi đối với mọi chúng sinh –
“một người bạn lớn ngay cả đối với những kẻ không quen thuộc,” như một văn bản
kinh điển diễn tả. Vậy, những người theo Đức Phật phải hiểu như thế nào về giáo
huấn phân li của ngài? Đây là chỗ dẫn đến vai trò của thông diễn học
(hermeneutic).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
-------------------------<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nguyên
tắc mà các Phật tử nêu ra khi nỗ lực thông giải những lời giáo huấn có tranh chấp
nhau của Đức Phật có liên hệ với sự hiểu biết rằng những gì Đức Phật dạy là tuỳ
duyên theo nhu cầu của một bối cảnh cho sẵn và có tiềm năng cho hiệu quả. Theo
một nghĩa, Đức Phật, như vị thầy không phóng túng về điều giảng dạy. Sự giảng dạy
của ngài, là Đạo pháp (Dharma), là thứ chữa trị cho sự đau bệnh của tâm thần,
nhằm thức tỉnh nó tới độ hoàn hảo cao nhất; do đó nó đòi hỏi thích nghi với những
bối cảnh chuyên biệt trong đó giáo huấn được ban ra. Theo một nghĩa Đạo pháp là
một liều thuốc mà hiệu quả của nó chỉ có thể xét định trong tương quan với cách
chữa trị một căn bệnh. Bởi có quá nhiều khuynh hướng phức biệt trong tâm trí,
hoặc thiên hướng về tâm linh và triết học, trong con người, nên cũng phải có
con số tương ứng như vậy về các giáo huấn. Ý tưởng rằng chỉ nên có một giáo huấn
duy nhất – một loại thuốc trị bách bệnh có hiệu lực cho mọi người – xét từ quan
điểm này không thể đứng vững.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với một số người, ý tưởng rằng chính cuộc sống
này đã được sáng tạo do Thượng đế là gây cảm hứng sâu xa và cũng là mạnh mẽ nhất
để cung cấp một mỏ neo về tâm linh; trong khi đối với những người khác, khái niệm
về một Thượng đế toàn năng lại là gây nhiễu và không thể đứng vững được. Đối với
một số người, cái ý tưởng rằng chúng ta hiện hữu ngày nay ra sao là do kết quả
nghiệp lực của chính chúng ta trong quá khứ và chúng ta sẽ trở nên như thế nào
được xác định bằng cách chúng ta sống ngày nay ra sao là hấp thu và có ơn ích,
trong khi những kẻ khác lại thấy ý tưởng về những kiếp sống tương lai và những
lần ra đời những kiếp trước là không thể hiểu được. Thực vậy, nếu Đức Phật phải
dạy giáo lí về vô ngã cho một ai đó mà khuynh hướng tinh thần là dễ hiểu giáo
lí này theo lối chủ nghĩa hư vô – như là chối bỏ ngay sự tồn tại của một cá
nhân, chịu trách nhiệm về những hành động có ý hướng của mình – không những điều
này chẳng phải là thiện xảo (khéo léo và tốt lành) về phía Đức Phật, nhưng quan
trọng hơn, giáo huấn đó sẽ tai hại cho kẻ ấy. Thực vậy, ban lời dạy về hư vô
(tính không) cho kẻ nào mà tâm trí không sẵn sàng với nó thì là một sự vi phạm
trực tiếp vào một trong những giới luật về bồ tát hạnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong trường hợp kê đơn một loại thuốc, một người y
sĩ thiện xảo sẽ xét đến cấu tạo thân thể chuyên biệt của bệnh nhân, tuổi tác, sự
thích hợp, sự khả dĩ có những phản ứng tiêu cực đối với một số chất, vân vân.
Tuỳ thuộc vào điều này, y sĩ sẽ kê đơn thuốc. Ngay cả với sự kính trọng người bệnh
ấy, một y sĩ thiện xảo cần phải nhạy cảm với cách bệnh nhân phản ứng với liều
lượng cũng như những thành phần khác nhau của liều thuốc, để có thể thích ứng cả
về liều lượng và cả về thành phần khi bệnh nhân tiến triển trên con đường chữa
lành. Cùng một cung cách như thế, một đạo sư tâm linh thiện xảo phải thích ứng
lời dạy của mình, luôn luôn duy trì tính nhạy cảm sâu sắc đối với những nhu cầu
chuyên biệt của một tình huống cho sẵn. Vì vậy, một Phật tử không thể nói, khi
bàn về giáo pháp của Đức Phật, rằng “Đây không phải là giáo pháp tốt nhất,” như
thể người ta có thể làm những nhận định giá trị đó độc lập với những bối cảnh
chuyên biệt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi thường nói về “một siêu thị về tông giáo.” Hệt
như một siêu thị đúng cách hãnh diện về những nguồn năng phong phú và đa phức về
hàng hoá thực phẩm của mình bày bán, cũng trong cung cách đó, thế giới các tông
giáo có thể hãnh diễn về sự đa phức phong phú của những giáo huấn. Còn, về vấn
đề tại sao một số người thấy những giáo huấn tông giáo nhất định hấp thu và hữu
hiệu hơn kẻ khác, trong khi những cá nhân khác lại có phản ứng tiêu cực đối với
cùng giáo huấn ấy, từ quan điểm tông giáo và triết học của Phật giáo và Ấn độ cổ
đại, điều này có liên hệ nhiều đến sự điều kiện hoá của chính người ấy, bao gồm
cả nghiệp lực. Từ một viễn kiến hữu thần, đó là một chuyện thuộc về công cuộc
huyền nhiệm của Thượng đế. Thật vậy, điều này là lí do chìa khoá mà tôi thiết
thân khuyên giải người ta cứ giữ ở bên trong truyền thống tín ngưỡng của chính
họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về mặt thiết thân, tôi thấy rằng nguyên lí thông diễn
học này hữu ích nhất khi liên hệ với vấn đề những tông giáo khác, bởi nó giải
thích giá trị và sự phong phú của tính đa phức các tông giáo. Mỗi tông giáo vì
sự phát triển lịch sử lâu dài bao hàm trải nghiệm của bao nhiêu thế hệ, nên có
vẻ đẹp, luận lí, và sự độc đáo riêng. Quan trọng nhất, sự đa phức này khiến các
tông giáo thế giới có thể phục vụ cho một con số lớn lao loài người. Ngược lại,
nếu chỉ có một tông giáo lịch sử, không những thế giới ắt bị nghèo đi, đặc biệt
về mặt các nguồn năng và trí tưởng tượng về mặt tâm linh, mà thêm nữa tông giáo
cũng không phục vụ được nhu cầu của nhiều người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhìn từ góc độ này, sự đa phức của tông giáo trở
thành không còn là một vấn đề vụng về lung túng nữa; đúng ra nó trở thành một
trang sức của tâm linh con người và lịch sử lâu dài của nó. Nó là điều gì đáng
cho ta hân hoan ca ngợi hơn là phải than van. Hiểu như thế, thì sự thôi thúc để
cải đạo người khác sang tín ngưỡng của chính mình mất đi sức mạnh của nó. Thay
vào đó, một sự chấp nhận chân chính về thực tại của các truyền thống tín ngưỡng
khác nảy sinh. Khi đó, thay vì thấy kẻ khác như là một sự lầm lạc, hoặc tồi tệ
nhất như một đe doạ, ta có thể tương quan với kẻ khác từ một cảnh thức tán thưởng
sâu xa cho những sự đóng góp sâu sắc với thế giới. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Vấn đề về chủ
nghĩa bảo căn (fundamentalism)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
đáp ứng khả dĩ mà một truyền thống tín ngưỡng có thể làm khi giáp mặt với sự đa
phức của các tín ngưỡng, vốn là một sự kiện không thể đào thoát trong thế giới
đương đại, là ôm lấy chủ nghĩa bảo căn. Thực vậy, đây là cách mà nhiều tín đồ
đã chọn làm. Tại tâm điểm của nó, chủ nghĩa bản căn là một phản ứng đối với một
sự đe doạ được nhận biết với sự liêm chính của truyền thống tông giáo của chính
mình. Hệt như chúng ta thấy chủ nghĩa bảo căn trong các tông giáo xuất phát từ
Abraham, chúng ta cũng thấy chủ nghĩa bảo căn trong các tông giáo châu Á như là
Phật giáo và Ấn giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nói rộng, những người theo chủ nghĩa bảo căn, bất kể
sự liên kết tông giáo chuyên biệt nào, có chiều hướng tin rằng thế giới đương đại
thì tràn ngập sự vô luân và những giá trị không thuộc về Thượng đế, và rằng vai
trò của người sùng tín là phải cố mang xã hội loài người quay lại thời hoàng
kim khi thế giới còn vận hành theo những chỉ thị của một Thượng đế luân lí.
Trong việc họ kiếm tìm mục tiêu này, những người bảo căn về đại thể tin mạnh mẽ
rằng kinh điển của họ chứa toàn thể mọi chân lí xứng đáng để biết, và trách nhiệm
của họ là bảo vệ những chân lí của kinh điển này chống lại sự tấn kích của những
tư tưởng đa nguyên hoặc thế tục không thể tránh được làm tương đối hoá chân lí.
Một phần quan trọng của lập trường bảo căn là, vì vậy phải bảo vệ chân lí theo
nghĩa đen của kinh văn và duy trì vị thế dứt khoát của nó. Đối với người bảo
căn, khi đó, thì những điều luật của Thượng đế như họ hiểu được mạc khải trong
kinh văn là mang tính tuyệt đối, phi thời gian, và không thể thương lượng được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc dù chủ nghĩa bảo căn không nhất thiết dẫn tới sự
cực đoan về tông giáo, con đường phân ranh hai thứ này vẫn là một con đường
tinh tế. Tuy nhiên, có mối quan tâm chống đỡ cho lập trường của chủ nghĩa bảo
căn, và những người theo chủ trương đa nguyên cần phải cứu xét một cách nghiêm
túc. Đây là mối quan tâm rằng chủ nghĩa đa nguyên về tông giáo bao hàm sự tương
đối hoá những chân lí về chủ thuyết. Ở đây, nếu chúng ta gợi đến sự phân biệt
mà tôi nêu ra trước đây về ba khía cạnh chủ chốt của một tông giáo – đạo đức,
chủ thuyết, và văn hoá – chúng ta có thể đáp ứng với mối quan tâm này một cách
hữu hiệu. Trong khi cho phép sự cởi mở về thông giải trong những vấn đề thuộc
thực hành và văn hoá, dù sao đi nữa cũng thuộc về những đường lối hướng dẫn để
sống trong một xã hội, ngay cả một người theo chủ nghĩa đa nguyên về tông giáo
cũng có thể chấp nhận rằng các chủ thuyết của kinh điển mình chính yếu thuộc về
chân lí rốt ráo là dứt khoát. Nói cách khác, người ta có thể là một người theo
chủ nghĩa đa nguyên về tông giáo, mà vẫn duy trì, cho tự thân, những khía cạnh
về chủ thuyết của truyền thống của chính mình như là đại diện cho chân lí dứt
khoát. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Hoà
giải “Một Chân lí, Một Tông giáo” với “Nhiều Chân lí, Nhiều Tông giáo”<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vậy
nên, với những cứu xét này làm nền, làm sao một tín đồ của một truyền thống
tông giáo đặc thù có thể xử lí vấn đề về tính chính chính đáng của những tông
giáo khác? Trên mặt chủ thuyết, đây là một vấn đề làm sao hoà giải hai viễn kiến
dường như tranh chấp với nhau thuộc về những truyền thống tông giáo của thế giới.
Tôi thường đặc trưng hai viễn kiến này là “một chân lí, một tông giáo” đối lại
với “nhiều chân lí, nhiều tông giáo”. Làm sao một người sùng mộ có thể hoà giải
viễn kiến về “một chân lí, một tông giáo” mà giáo lí của chính mình có vẻ tuyên
dương với viễn kiến về “nhiều chân lí, nhiều tông giáo” mà thực tại của thế giới
loài người đòi hỏi một cách không thể chối bỏ được? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như nhiều tín đồ tông giáo cảm nhận, tôi hẳn đồng ý
rằng một phiên bản nào đó của chủ nghĩa loại trừ – nguyên lí về “một chân lí, một
tông giáo,” – nằm ở tâm điểm của hầu hết các tông giáo lớn của thế giới. Hơn nữa,
một sự cam kết khăng khăng đối với truyền thống tín ngưỡng của chính mình đòi hỏi
sự nhìn nhận rằng tín ngưỡng chọn lựa của mình đại diện cho giáo lí cao nhất.
Chẳng hạn, đối với tôi Phật giáo là thứ hay nhất, nhưng điều này không có nghĩa
rằng Phật giáo là hay nhất đối với tất cả mọi người. Chắc chắn là không. Đối với
bao nhiêu triệu con người đồng loại của tôi những hình thức hữu thần về giáo lí
đại diện cho con đường tốt nhất. Vì vậy trong khuôn khổ của một người hành đạo
cá nhân, quan niệm về “một chân lí, một tông giáo” vẫn là thích đáng nhất. Đây
là điều ban cho quyền lực và sự tập trung nhất tâm của con đường đạo của mỗi
người. Đồng thời, hệ trọng là người hành đạo không nuôi dưỡng một sự quyến luyến
nào mang tính tự kỉ trung tâm với tín ngưỡng của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một lần tại một cuộc hội thảo ở Argentina, nhà khoa
học Chile lừng danh là Humberto Maturana, tình cờ cũng là thầy dạy của một nhà
khoa học bạn thân với tôi, là Francisco Varela quá cố, nói rằng, với tư cách một
nhà khoa học, ông không nên quyến luyến với lãnh vực của mình bởi điều này sẽ
gây chướng ngại cho khả năng ông học tập nó với tinh thần khách quan. Điều này,
theo tôi nghĩ, là một trực giác quan trọng mà chúng ta trong thế giới tông giáo
cũng nên ôm ấp. Nó có nghĩa là tôi, như một Phật tử, phải không cảm nhận sự quyến
luyến tự kỉ trung tâm đối với tín ngưỡng của chính tôi là Phật giáo, bởi làm
như thế sẽ gây chướng ngại khiến tôi không thấy được giá trị của những truyền
thống khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội, quan niệm về “nhiều
chân lí, nhiều tông giáo” không chỉ trở nên thích đáng mà còn là thiết yếu nữa.
Thực vậy, nơi nào có hơn một người, thì viễn kiến đa nguyên về “nhiều chân lí,
nhiều tông giáo” trở thành hệ trọng. Như thế, nếu chúng ta liên kết hai viễn kiến
dường như mâu thuẫn này với những bối cảnh khác nhau về xã hội và cá nhân,
chúng ta có thể thấy không có sự tranh chấp nào giữa hai viễn kiến đó cả.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều này vẫn bỏ ngỏ chưa trả lời câu hỏi về cung
cách chúng ta nên tương quan thế nào với những giáo lí li khai và mâu thuẫn của
các tông giáo. Từ quan điểm Phật giáo, niềm tin vào một Thượng đế Siêu thoát, với
sự nhấn mạnh trên ý tưởng về một nguyên nhân thứ nhất tự thân không có nguyên
nhân, xét ra là rơi vào sự cực đoan biên chấp của chủ nghĩa tuyệt đối, một lối
nhìn được hiểu như chướng ngại với sự đạt tới giác ngộ. Ngược lại, từ quan điểm
của những tông giáo độc thần, sự không chấp nhận về Thượng đế và sự sáng tạo thần
linh trong Phật giáo xét ra là rơi vào sự cực đoan của chủ nghĩa hư vô, một
quan điểm gần một cách nguy hiểm với một thế giới quan phi đạo đức và duy vật
chủ nghĩa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhưng, mặt khác, từ quan điểm của các tông giáo hữu
thần, nếu người ta tin rằng toàn thể vũ trụ, bao gồm cả các chúng sinh hữu tình
trong đó, là một sự sáng tạo của một vị Thượng đế toàn năng và từ bi, thì hậu
quả không thể tránh được là sự hiện hữu của những truyền thống tín ngưỡng khác
với thứ của chính mình cũng là sự sáng tạo của Thượng đế. Phủ nhận điều này ắt
hàm ý một trong hai kết quả: hoặc là người ta khước bác sự toàn năng của Thượng
đế – tức là nói rằng, mặc dù những tín ngưỡng khác kia là những đường lối sai
trái, Thượng đế vẫn không có khả năng ngăn chặn sự hiện xuất của chúng – hoặc
là, nếu người ta chủ trương rằng mặc dù Thượng đế hoàn toàn có khả năng ngăn cản
sự hiện xuất của những đường lối “sai trái” đó, Ngài chọn cách không làm như thế,
khi đó người ta khước bác sự từ bi bao gồm tất cả của Thượng đế. Điều sau này ắt
hàm ý rằng, bất kể vì những lí do nào, Thượng đế đã chọn cách loại trừ một số –
thực ra hàng bao nhiêu triệu những con cái của chính Ngài – và để mặc cho chúng
đi theo những đường lối sai trái sẽ dẫn tới sự chúng bị hư mất. Vậy nên luận lí
của chủ nghĩa độc thần, đặc biệt phiên bản tiêu chuẩn gán sự toàn năng, toàn
tri, và từ bi bao gồm tất cả cho Thượng đế, không thể tránh được bao hàm sự
nhìn nhận rằng nhiều truyền thống tông giáo của thế giới là bằng cách này hoặc
cách khác tương quan với thánh ý của Thượng đế đối với sự an lạc rốt ráo của
các con cái của Ngài. Điều này có nghĩa rằng, như một tín đồ sùng mộ của Thượng
đế, người ta phải chấp nhận tôn trọng, và nếu có thể được, kính ngưỡng mọi tông
giáo. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ quan điểm Phật giáo, với sự cho sẵn và đa phức vô
cùng giữa các chúng sinh hữu tình, mỗi cá nhân và mỗi đoàn thể đều có một lịch
sử dài về khuynh hướng và thiên hướng, người ta tìm thấy những đường lối khác
nhau về cách xúc tiến thích hợp với những khuynh hướng tâm linh của họ hơn và
như vậy hữu hiệu hơn cho sự phát triển tâm linh của họ. Riêng điều này cũng là
một cơ sở đủ cho việc phát triển một cảm thức tán thưởng mọi truyền thống tín
ngưỡng. Từ một quan điểm dân chủ tự do cũng vậy, chừng nào người ta giữ theo lí
tưởng rằng mỗi công dân của một quốc gia phải được tôn trọng về riêng quyền hạn
của kẻ đó, người ta cũng bị ràng buộc bởi nguyên tắc này là phải kính trọng những
truyền thống tín ngưỡng mà các cá nhân này nhận là cơ sở cho sự hiểu biết về
chính họ với tư cách là những con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cho
sẵn nhu cầu về việc nêu cao viễn kiến “nhiều chân lí, nhiều tông giáo” trong
khuôn khổ của xã hội rộng hơn, trong khi những chỉ thị của tín ngưỡng của chính
mình đòi hỏi ôm lấy viễn kiến “một chân lí, một tông giáo”, tôi tin rằng một đường
lối tiếp cận sáng tạo là cần thiết ở đây – nếu ta muốn nêu cao những viến kiến
này với sự liêm chính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chẳng hạn, người ta có thể phân biệt giữa <i>tín ngưỡng</i> và <i>tôn trọng</i> như hai thái độ tâm lí tách biệt trong tương quan với những
tông giáo của thế giới. Tín ngưỡng thì kết hợp với những trạng thái tâm lí như
là “niềm tin” có định hướng về tri giác, cũng như “sự tin cậy” và tin tưởng có
định hướng hơn về cảm tính. Ngược lại, tôn trọng thì kết hợp với sự tán thưởng
và kính ngưỡng, phái sinh cách riêng từ sự nhìn nhận về giá trị và tầm quan trọng
của đối tượng mà người ta tôn trọng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong bối cảnh của tông giáo, vậy, tín ngưỡng thuộc
về chân lí – đặc biệt là những chân lí về chủ thuyết giáo lí – như tông giáo của
chính ta chủ trương. Vì vậy, đối với một người sùng mộ tông giáo, điều trở nên
quan trọng là dành tín ngưỡng cho tông giáo của riêng mình, trong khi bồi dưỡng
sự kính trọng – thực ra, sự kính ngưỡng sâu xa – cho những tông giáo khác.
Trong truyền thống Phật giáo Sanskrit, có một sự phân biệt được thực hiện giữa
ba loại tín ngưỡng (<i>shradda</i>): tín ngưỡng
trong hình thức thán phục, trong hình thức xác tín, và trong hình thức noi
gương. Trong các thứ này, thán phục – hình thức thứ nhất của tín ngưỡng – về mặt
hiệu quả tương đương với sự tôn trọng hoặc kính ngưỡng, mà như chúng ta đã ghi
nhận, hoàn toàn có thể mở rộng tới các tông giáo khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có hai lập luận rộng rãi cho ý tưởng này về sự tôn
trọng những truyền thống khác. Lập luận thứ nhất là sự kiện không thể chối bỏ rằng,
như đã nhắc đến trước đây, những truyền thống này đã cung cấp sự an ủi và phát
triển tâm linh, cũng như một hệ thống đạo đức đáng ca ngợi, cho bao nhiêu triệu
con người và vẫn còn tiếp tục làm như thế trong tương lai có thể nhìn thấy trước
được. Lập luận thứ nhì, có lẽ mạnh mẽ hơn, là mặc dù những sự dị biệt về giáo
lí giữa các tông giáo (vốn không thể hàn gắn), hệt như những giáo lí của tín
ngưỡng của riêng tôi thông tri một cách tuyệt diệu lối sống đạo đức của tín ngưỡng
của riêng tôi, vậy giáo lí của những tín ngưỡng khác cũng thông tri những lối sống
đạo đức không kém phần hiệu lực trong các tông giáo khác. Tự thân các chủ thuyết
giáo lí này không thể hoà giải, nhưng cung cách chúng khiến có thể đặt cơ sở
cho những hệ thống đạo đức song hành một cách lạ kị và đáng ngợi khen là một sự
kiện tuyệt diệu. Điều nuôi dưỡng này về sự tôn trọng sâu sắc và tích cực đối với
các truyền thống tín ngưỡng khác chắc chắn có thể làm được, và đó là cách bản
thân tôi thực hành tu tập.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">10<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Thử
thách trước mặt<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu
tôi đúng về sự khả dĩ sống chung hài hoà giữa các tông giáo của thế giới thì có
ba hậu quả đi theo. Thứ nhất, những người theo các tông giáo lớn của thế giới
thực sự có trong quyền năng của họ để cam đoan rằng tông giáo đó sẽ không bao
giờ lại là một nguồn mạch cho sự bất hoà hoặc là một nguyên nhân về tranh chấp
trong gia đình của loài người chúng ta. Thứ nhì, trong khi thừa nhận những dị
biệt về siêu hình của chúng ta, nếu chúng ta có thể thực sự tán thưởng rằng từ
bi là giá trị tâm linh tập thể và nền tảng của chúng ta, thì chúng ta có thể cất
lên với cùng một tiếng nói. Tức là, chúng ta có thể chân thực cùng nhau hành động
như một sức mạnh cho điều thiện, vận dụng quyền lực và năng lượng vô cùng lớn của
hàng bao nhiêu triệu tín đồ cho lí tưởng hoà bình và hạnh phúc con người. Thứ
ba, và quan trọng nhất nhưng có lẽ cũng là khó khăn nhất, là nếu chúng ta có thể
thoả thuận rằng một trong những nhiệm vụ khẩn cấp nhất của loài người ngày nay
là thiết lập sự sống chung hoà bình chân chính giữa các dân tộc khắp thế giới,
thì các tông giáo thế giới có một vai trò then chốt để đóng. Nơi đây, các tông
giáo thế giới có thể học một điều gì từ chính trị dân chủ. Nếu các đảng phái
chính trị khác nhau chủ trương những quan điểm khác nhau rất mực, và thậm chí
những hệ tư tưởng làm nền cũng khác nhau, vẫn có thể chung sống bên trong một hệ
thống chính trị và đoàn kết trong sự phục vụ xã hội, thì tại sao các tông giáo
thế giới lại không thể làm được cũng như vậy? Một sự chấp nhận toàn tâm về chủ
nghĩa đa nguyên, căn cứ trên sự chấp thuận tôn kính đối với các tông giáo của
nhau, là điều kiện tiên quyết để đạt được điều này. Tuy nhiên, điều này khó
khăn rất mực vì hai lí do. Thứ nhất, mục đích về hoà bình thế giới có phần khó
nắm bắt; và thứ hai, sự thách thức không chỉ là các tín đồ của các truyền thống
tín ngưỡng chấp nhận nhau, luôn cả những người không có tông giáo, nhưng còn là
những người theo chủ nghĩa thế tục chấp nhận những người có tín ngưỡng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tông giáo và bạo
động<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
ánh sáng của sự kết hợp lịch sử của tông giáo với tranh chấp và phân chia, điều
then chốt là mọi truyền thống tín ngưỡng lớn thừa nhận rằng mình đã phục vụ –
và tiếp tục có tiềm năng để phục vụ – như một nhân tố cho sự chia rẽ, tranh chấp,
và đau khổ. Sự thú nhận này cần được thực hiện qua một tiến trình phê phán về
giáo dục tự thân, để cho những người đi theo bất cứ truyền thống nào theo sẵn vẫn
cảnh giác trước sự trung thành cực đoan, sự bất khoan dung, sự độc tôn, và bạo
động. Thiết yếu là những nhà lãnh đạo của các tông giáo thế giới – cả địa
phương và quốc tế – phải phát biểu và lặp lại thường xuyên những lời kiên quyết
khẳng định chống bất cứ việc sử dụng nào các tín ngưỡng của họ như là những sự
biện minh cho bạo động. Điều này phải được hiểu và càng triển khai hết sức, thực
hành bởi các cá nhân và các đoàn thể tông giáo. Rõ rệt, một số những đoàn thể
và cá nhân sai lạc có thể tự dấn vào sự khủng bố nhân danh bất cứ điều gì họ hư
cấu ra. Nhưng trong quyền lợi của tất cả tín đồ của những truyền thống tín ngưỡng
(chưa nói đến toàn thể thế giới) là đứng vững chống lại bạo động và kiên quyết
rằng tiếng nói của họ không bị những kẻ cực đoan như thế cướp đoạt đi mất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hiểu biết về sự kết hợp giữa tông giáo và bạo động,
điều quan trọng là phân biệt trong vài nhân tố. Thứ nhất, tự thân chủ nghĩa loại
trừ – của một lập trường trung thành cực đoan đối với tín ngưỡng của riêng mình
– có thể là một nguyên nhân hàng đầu cho sự bất hoà. Thứ nhì, như tôi đã nêu
lên trước đây, thường khi cái xem như là bạo động tông giáo, thực ra là sản phẩm
của những điều kiện phức hợp về lịch sử, xã hội, chính trị, và kinh tế. Điều
khiến cho cả hai nguyên nhân về bạo động này có thể xảy ra là việc tiếp nhận một
truyền thống tín ngưỡng như một nhãn hiệu căn cước, đáng lẽ là con đường tâm
linh để tới nhân tính của ta, lại trở thành một bảng hiệu nhờ đó một người tự định
nghĩa mình như là đối lập với kẻ khác. Việc chiếm đoạt tông giáo như một nhãn
hiệu căn cước dẫn tới một tình huống ở đó, để dùng một thành ngữ Phật giáo kinh
điển, liều thuốc chữa bệnh hoá thành liều thuốc độc. Mục đích hàng đầu của các
lời dạy tông giáo là thuần hoá tâm trí và khai mở trái tim. Tuy nhiên, thường
khi những tín đồ của một tín ngưỡng cho sẵn lại bồi thêm vào giáo lí với những
ô nhiễm của những xung động tiêu cực của riêng họ, với hậu quả là giáo lí khép
cửa trái tim và châm lửa thiêu đốt tâm trí ngỗ nghịch. Tới điểm đó, tông giáo
trở thành một nguồn gốc của sự quyến luyến và ác cảm, gây hậu quả là càng chia
rẽ hơn, tranh chấp hơn, và hoang tưởng hơn. Vì vậy, nhiệm vụ then chốt cho những
người có trách nhiệm lãnh đạo các truyền thống tín ngưỡng là phải canh giữ ngăn
ngừa sự này. Giáo lí của một tín ngưỡng, thay vì là sự biện minh cho bạo động,
phải nên là thuốc đối trị cho những khuynh hướng bạo động ngấm ngầm trong tâm
trí người ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thử thách ở đây rất là sâu xa. Sự kiện là mọi tông
giáo lớn đều minh nhiên đề cao từ bi và coi trọng đồng loại con người – những
anh em và chị em, con cái của cùng một Thượng đế duy nhất, bà mẹ của các chúng
sinh hữu tình, để sử dụng một số những từ ngữ từ những truyền thống khác nhau.
Tuy vậy, lịch sử của những quan hệ liên tông thì tràn ngập tranh chấp và bất
hoà. Rõ rệt, có điều gì thiếu hụt ở đây. Trong khi nói về loài người như các
con cái của Thượng đế, người ta quên mất ý nghĩa của điều này khi xét tới tín đồ
của những truyền thống khác nhau. Người Phật tử có thể nói về tất cả mọi người
như là bà mẹ của chúng sinh hữu tình, nhưng họ quên phứt điều này khi họ tương
quan với các thành viên của các tín ngưỡng khác. Vậy thì sự ngắt đứt này tới từ
đâu?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một cách sâu xa, trên bình diện của người hành đạo
cá nhân, cần phải có ý chí để thống hợp giáo lí vào đời sống hàng ngày. Chúng
ta cần để cho trái tim mềm dịu đi bằng chính ngay yếu tính của các truyền thống
tín ngưỡng tách biệt của chúng ta. Những ai trong chúng ta đã chọn một con đường
tâm linh là đã chấp nhận mức cao cả những điều răn luân lí của tín ngưỡng chúng
ta, và chúng ta phải sống trong cung cách nhất trí với sự cam kết này. Chọn một
con đường đạo là một vấn đề ưa thích thiết thân, nhưng một khi chúng ta đã làm
điều đó, thì bổn phận của chúng ta là phải theo nó cho trọn vẹn, một cách nhất
trí, và với sự liêm chính. Nói cách khác, chúng ta phải nên nghiêm túc về việc
chúng ta cam kết với một tín ngưỡng. Nếu, ngược lại, giáo huấn của tông giáo của
chúng ta không đóng một vai trò nào có ý nghĩa gì trong đời sống hằng ngày của
chúng ta, thì thành thực mà nói chúng ta là vô đạo, dù chúng ta có thể tuyên bố
thế nào đi nữa. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên một bình diện sát đất đen, những tín đồ chúng
ta có mắc nợ với loài người là phải cam đoan rằng truyền thống tín ngưỡng của
chúng ta phải thôi không còn là một nguyên nhân của tranh chấp và bất hoà trên
thế giới. Đây là sự đóng góp tối thiểu mà chúng ta có thể làm, cho hoà bình thế
giới. Về mặt này, còn có vấn đề nhạy cảm của việc truyền giáo và cải đạo. Tôi
hiểu rằng trong Kitô giáo và trong đạo Islam, có thể lập luận rằng một lời kêu
gọi về sự cải đạo là ngầm chứa cho tín đồ; tuy nhiên, thiết yếu rằng những tín
ngưỡng này phải thừa nhận là sự cải đạo phải luôn luôn được tự do chấp thuận,
không có sự áp đặt hoặc hối lộ nào.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong thế giới toàn cầu hoá ngày nay, nơi tất cả những
tông giáo lớn sống hết sức cận kề, việc thực hành sự truyền giáo, đặc biệt là
những loại mang tính xâm lấn và vô cảm nhất, dẫn tới những sự căng thẳng không
cần thiết và tiềm năng cho tranh chấp. Nhìn nhận điều này, khi người ta yêu cầu
tôi giảng dạy Phật giáo ở phương Tây, tôi luôn luôn nhắc nhở mọi người rằng di
sản tông giáo truyền thống của họ là do Thái-Kitô giáo và rằng, nói chung, tốt
hơn cho người ta là vẫn giữ nguyên bên trong tín ngưỡng thừa kế của mình. Tương
tự như vậy, tôi bảo những người trong những xứ sở Phật giáo truyền thống như
Mông cổ rằng tốt hơn cho họ là tiếp tục giữ vững tín ngưỡng thừa kế hơn là cải
đạo. Được biết là các tín ngưỡng đã tiến hoá qua một thời gian rất dài và bên
trong những cảnh quan đặc thù về mặt lịch sử, văn hoá, và xã hội, thông thường
những khái niệm và giáo lí địa phương phù hợp hơn với những khuynh hướng và
thiên hướng tâm linh của dân chúng trong nền văn hoá đó. Dĩ nhiên. Luôn luôn có
những ngoại lệ. Nhưng dù cho, sau một sự phản tỉnh tự thân lâu dài, người ta tới
việc tiếp nhận một tín ngưỡng mới, điều thiết yếu là phải đề kháng với khuynh
hướng biện minh cho sự thay đổi tín ngưỡng của mình bằng việc trở nên quá độ
phê phán hoặc tiêu cực về di sản tông giáo của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Một sức mạnh cho
điều thiện<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối
với sự phúc lợi của thế giới rộng lớn hơn, vai trò của các tông giáo thế giới
không hạn hẹp vào sự chấm dứt sự bất hoà bắt rễ trong những dị biệt của các
tông giáo này. Xuất phát từ một nền tảng chung về đạo đức dựa trên từ bi, các
tông giáo lớn như những thiết chế và như những cộng đồng của những cá nhân cam
kết một cách thiết thân, có tiềm năng lớn để cùng nhau hành động một cách tích
cực cho điều thiện. Không thể phủ nhận rằng tín ngưỡng có thể là một nhân tố động
cơ mạnh mẽ, thúc đẩy tín đồ tới những nỗ lực siêu nhân. Trong lời của thánh Faolô:
“Đức tin có thể dời núi.” <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Quyền lực của tông giáo như một sức mạnh động cơ nằm
ở sự hấp thu đặc biệt cho toàn bộ phạm vi tâm hồn con người, bao gồm quan trọng
nhất là những xúc cảm của chúng ta, trên nền của một thị kiến về chân lí rốt
ráo, cung cấp cho ý nghĩa và mục đích. Đã đến lúc phải rẽ lối cho sức mạnh này
để nó có thể hướng về sự đáp ứng nhiều nhu cầu và thách thức mà loài người phải
giáp mặt ngày nay. Để làm điều đó, rõ ràng là các tông giáo phải cùng nhau hành
động bằng cách từ bỏ chủ nghĩa loại trừ, củng cố từ bi như là nguyên lí tâm
linh cốt lõi và, trên hết sống tích cực sự từ bi đó qua sự thực hành của tín đồ
cá thể.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong những thách thức tức khắc hiện trước mặt chúng
ta là nhu cầu chạm trán với sự chia rẽ giữa những dân tộc dựa trên thành kiến,
sự khủng hoảng của môi trường cảnh quan, những sự bất công khủng khiếp của
nghèo khó, và những vấn nạn đạo đức đặt ra do tri thức khoa học mới và những
canh tân kĩ thuật học. Sự kiện rằng tông giáo quá thường khi đã phục vụ như là
nền tảng cho sự bắt đầu cung cấp cho chúng ta cơ sở để hiểu những sự dị biệt, nếu
không được xử lí một cách khôn ngoan, có thể gây hậu quả thành tranh chấp.
Trong trường hợp của Bắc Ireland, chẳng hạn, mà tôi biết được ít nhiều sau khi
dự một số buổi gặp mặt hoà bình liên tín ngưỡng ở đó, chỉ sau khi những đối thủ
chủ chốt ngồi xuống và thảo luận những dị biệt của họ trong một tinh thần hoà
giải với tính loại trừ suy giảm mới trở nên có thể xét tới những nguyên nhân tiềm
ẩn về mặt xã hội, chính trị, và kinh tế đã bộc lộ như là bạo động tông giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu chúng ta có thể vận dụng những tài nguyên phi thường
mà các truyền thống tín ngưỡng cống hiến, thì những vấn đề như là thành kiến về
chủng tộc và tông giáo có thể giảm nhẹ và không chừng còn có thể thắng vượt được.
Chẳng hạn, còn gì có thể hiệu quả hơn trong việc phản công lại thành kiến cho bằng
sự xác tín chân chính, tâm cảm rằng mọi con người đều là con cái của một Cha
chung duy nhất trên trời? Về mặt lịch sử, một trong những sức mạnh của các tông
giáo thế giới là mỗi tông giáo này đều bao gồm một phạm vi rộng các sắc tộc và
cac địa điểm địa lí giữa các tín đồ. Điều cần thiết là mở rộng về điều này mà
không loại trừ bất cứ ai, dù là các thành viên của các tông giáo khác hoặc là
người không tông giáo. Về yếu tính, bằng cách sử dụng sức mạnh của những giáo
lí của riêng họ, các tín đồ có thể học cách tương quan với toàn thể loài người
như một “chúng ta” tập thể. Thực vậy, khi những tai hoạ lớn lao giáng xuống,
như trận sóng thần năm 2004 ở Indonesia, chúng ta đáp ứng một cách tự phát với
nhân tính tập thể. Điều chúng ta cần là một cách để duy trì ý thức con người tập
thể này, cũng như những hành vi từ bi phát xuất từ đó, để chúng ta có thể vươn
lên một cách hữu hiệu với những thách thức như là sự ấm lên toàn cầu, sự khan
hiếm ngày càng gia tăng về những tài nguyên tự nhiên và nhu cầu chung sống hoà
bình bền vững.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
lãnh vực mà tín đồ của các tông giáo lớn thế giới có một vai trò để đóng là sự
khủng hoảng đối diện về cảnh quan. Diễn tả một cách đơn giản, để cho hành tinh
của chúng ta sống sót chúng ta cần thay đổi nền tảng, cả trong hành vi của
chúng ta và cả trong tầm nhìn làm cơ sở đối với tự nhiên. Trong cả hai đấu trường
này, tôi thấy một vai trò hữu hiệu cho những truyền thống tín ngưỡng của thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên bình diện hành vi của chúng ta, trừ khi con người
như một chủng loại có thể học được để thi triển sự kiềm chế đáng kể trong lối sống
của chúng ta cũng như trong sự tiêu thụ của chúng ta về các tài nguyên tự
nhiên, thành thực có rất ít hi vọng. Những truyền thống tín ngưỡng, tất cả đều
nhấn mạnh một đời sống đơn giản trên bình diện thiết thân và một nhu cầu điều độ
trong các dục vọng của chúng ta, cống hiến một nền tảng đích thực trên đó một sự
thay đổi hành vi triệt để như vậy có thể xảy ra. Hơn nữa, quyền năng cảm xúc và
lí tính của tông giáo, thực sự là điều cần thiết để kích động chúng ta làm những
sự thích ứng này trong lối sống của chúng ta. Hãy thử tưởng tượng tác động của
một cử chỉ như thế từ tín đồ của các đạo Kitô, Islam, và Ấn giáo! Trong số họ,
có hơn một tỉ con người, là một tỉ lệ vô cùng đáng kể về dân số của thế giới.
Những vị anh tài của các tông giáo thế giới – từ những vị sáng lập đến vô số những
bậc hiền thánh, cũng như những người đạo hạnh nam và nữ – mà tiểu sử chúng ta
có thể coi như đại diện cho những điển mẫu (paradigm) của việc sống đạo, tất cả
đều nêu gương đơn sơ và điều độ về dục vọng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên bình diện chuyển hoá thế giới quan của chúng ta
liên quan tới môi trường cảnh quan, thị kiến tập thể của tông giáo về trái đất
như bà mẹ duy trì chúng ta – thế giới thai tạng trong đó chúng ta liên kết bằng
nghiệp lực theo Phật giáo; nền tảng mà Đấng Sáng tạo làm ra trong đó để đặt
chúng ta theo một quan điểm hữu thần – có thể có một hiệu ứng chuyển hoá sâu sắc
nếu chúng ta có thể nắm vững trọn vẹn minh triết này. Ở đây, chúng ta có một điều
chân chính để học từ những truyền thống tâm linh bản địa – trên hết trong sự nối
kết của một đời sống tông giáo đạo đức với một mối quan hệ thích đáng và từ bi
với cảnh quan. Đối với nhiều trong những truyền thống này, trái đất và sự an lạc
của nó là những mối quan tâm cốt lõi trong những cung cách đang trở nên then chốt
cho mọi người cư trú thuộc hành tinh chúng ta. Chẳng hạn, người Da đỏ Hopi ở miền
Tây Nam Hoa kì mà tôi đã có vài lần được gặp vị trưởng lão của họ quan niệm về
vũ trụ theo những hạn từ của trái đất, mà họ tôn kính như “mẹ chúng ta” – thế
giới bên trên và thế giới bên dưới từ đó người Da đỏ Hopi tới và tinh thần của
họ sẽ trở về sau cái chết. Sự kính trọng đối với Mẹ Đất (Địa Mẫu) là một phần
trung tâm trong các nghi thức bao gồm cả nhảy múa trong nhiều bộ lạc, từ người
Da đỏ Pueblo tới người Sioux, ở Hoa kì và Canada, cũng như những dân tộc bản địa
ở Trung Mĩ và Nam Mĩ. Sự tôn kính tương tự cũng có thể tìm thấy trong những người
Maori và những dân tộc thuộc Đa đảo (Polynesia), họ tôn kính Mẹ Đât và Cha Trời
như tổ tiên của họ. Lại nữa, sự kính ngưỡng tự nhiên chiếm một phần rất quan trọng
trong những tín ngưỡng và nghi lễ của việc thực hành Thần đạo (Shito) của Nhật
bản. Mỗi khi tôi có cơ hội được tham dự một nghi thức với người bản địa, cùng với
hương nhang, vũ điệu, và sự cầu khấn Mẹ Đất, tôi đều bị xúc động về thị kiến của
cuộc sinh tồn ôm choàng lấy sự tương liên sâu sắc của con người, các loài động
vật, và tự nhiên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như một thí dụ về sự cam kết tông giáo đối với cảnh
quan, tôi mong muốn cách riêng là hoan hô những nỗ lực của tổng giám mục Chính
thống giáo Hi lạp Patriarch Bartholomew I, người đã tự nhận trách nhiệm và đề
cao thông điệp về chăm sóc thế giới tự nhiên của chúng ta như một điều răn thiết
yếu cho việc làm một Kitô hữu tốt lành. Kết nối tín ngưỡng với sinh thái học, vị
tổng giám mục này lập luận rằng phạm vào một tội trọng chống lại thế giới tự
nhiên thì chẳng khác nào phạm vào một tội lỗi. Đây là một tấm gương đẹp về cách
một vị lãnh đạo tông giáo có thể mang truyền thống tín ngưỡng của mình vào sự
phục lớn hơn cho loài người, nơi sống một đời đạo hạnh theo tín ngưỡng của
riêng mình đạt tới một kích thước toàn cầu có ý nghĩa. Tôi không ngần ngại gì
trong việc hồi âm thông điệp này như lời kêu gọi những Phật tử đồng đạo với tôi
làm cùng việc như thế. Tôi biết nhiều nhà sư Thái đã quấn y vàng của họ quanh
các gốc cây để dân làng và những người chặt cây phải ngần ngại khi đốn chúng xuống.
Đây là một tấm gương về việc dùng sự tôn kính của người dân đối với Đạo pháp
như một phương tiện để che chở cho cảnh quan. Thực vậy, tôi thường nhắc nhở những
Phật tử đồng đạo của mình rằng Đức Phật không những hạ sinh ngoài trời dưới một
cội cây mà còn đạt tới giác ngộ trong bóng của một cội cây và rồi cũng nhập diệt
dưới hai cây song thọ. Hình ảnh của tự nhiên, vì vậy vang vọng sâu xa trong câu
chuyện điển mẫu về nền tâm linh Phật giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tương
quan với những bất công của nghèo khó, điều răn về từ bi trong tất cả những
tông giáo lớn của thế giới là một thúc đẩy hiển nhiên và trực tiếp để hành động.
Nơi đây, đạo Islam, với sự nhấn mạnh về Zakat, hoặc bố thí như một trong Năm Trụ
cột, và Kitô giáo với truyền thống đáng kể về bác ái, là những gương mẫu gây hứng
về cách các tông giáo thế giới có thể chuyển sự chú tâm tới những thách thức đạo
đức về nghèo khó và bất bình đẳng. Trong những truyền thống tu viện – Kitô
giáo, Phật giáo, Jaina giáo, và Ấn giáo – có sự nhấn mạnh san sẻ về sự đơn sơ tự
thân sở hữu rất ít ỏi. Trong hình thức Phật giáo mà tôi biết rành nhất, giới
răn này phát biểu rằng những món duy nhất mà tôi có thể thực sự sở hữu cho tự
thân là những thứ thiết yếu cho việc sử dụng liền ngay của tôi. Nếu tôi gặp một
ai đó còn thiếu thốn hơn tôi, với tư cách một tăng sĩ Phật giáo, tôi phải nên
cho đi ngay cả mấy bộ y dự trữ của tôi. Trên bình diện thiết thân, tôi luôn
luôn thấy rằng sự bất công lớn lao về tài sản tràn khắp trong thế giới hiện đại
là gây lo ngại một cách sâu sắc. Như những người theo một thị kiến đạo hạnh về
đời sống, hoặc như những người coi từ bi là một phẩm chất định nghĩa của một
con người, chúng ta cần thường hằng giáp mặt với tình huống này và thách thức
những sự tự mãn của chính chúng ta về việc dung dưỡng khoảng cách ấy. Khoảng
cách đó không chỉ đang gia tăng trên bình diện toàn cầu giữa phương bắc và
phương nam, mà còn cả trong những quốc gia cá thể nữa, hiện tượng về bất công
kinh tế đang trên đà tăng trưởng. Thật trội bật là, chẳng hạn, Thủ đô
Washington D. C. của nước giàu nhất trên trái đất, hiện vẫn có những ổ nghèo
khó nơi người dân sống trong những điều kiện nghèo nàn về nhà ở và y tế tồi tệ
khó có thể dung dưỡng trong một số những nước nghèo khó của thế giới thứ ba. Mỉa
mai thay, những khoảng cách đang há to giữa người giàu và người nghèo đang mở rộng
mau lẹ ngay cả trong những nước tự nhận là cộng sản như Trung quốc, trào lưu
này đang gia tăng khắp thế giới, và trừ khi chúng ta hành động mau mắn sẽ tới một
thời điểm nó trở thành không thể đảo ngược. Về hạn từ cung cách chúng ta có thể
chống trả lại khuynh hướng này, rõ ràng là những vị lãnh đạo của các tông giáo
thế giới phải cất lên tiếng nói nhất trí về sự vô luân của bất bình đẳng. Nơi
đây, tôi cảm thấy rẳng Giáo hoàng Joan Faolô II, trong những năm dài ở toà Tổng
giám mục, đã phục vụ như lương tâm của phương bắc trù phú lặp lại nhiều lần kêu
gọi viện trợ cho châu Phi, châu Á, và châu Nam Mĩ. Nhưng trên bình diện của cá
nhân tín đồ, mỗi người trong chúng ta cần phải coi nghiêm túc lời kêu gọi từ bi
xuất phát từ chính truyền thống tín ngưỡng của chính chúng ta và làm bất kì điều
gì chúng ta có thể thực hành giúp các anh chị em đồng loại đang thiếu thốn hơn.
Mọi tông giáo đều có điều phải học hỏi từ đạo Islam, là tôn vinh sự bác ái này
như một nghĩa vụ của tín đồ, và từ đạo Sikh, vốn nhấn mạnh xiết bao về giá trị
của phục vụ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vấn
đề tiến bộ của khoa học và những thách thức đạo đức mới nó đặt ra trước chúng
ta là phiền nhiễu cách riêng cho các truyền thống tín ngưỡng. Ở đây, cả các
tông giáo, như là các thiết chế và tín đồ, như các cá nhân, phải đối diện với
những vấn đề chuyên biệt của sự thích ứng với những thực tại mới không thể né
tránh mà không thoả hiệp những nguyên lí đạo đức nền tảng. Mặc dù tín đồ phải
dùng kinh điển như một sự hướng dẫn cho việc lập thành công thức những đáp ứng
đối với những thách thức mới về luân lí, các tông giáo không thể trông đợi tìm
ra những sự thảo luận minh nhiên và chuyên biệt về những canh tân kĩ thuật học
cho sẵn trong những kinh điển cổ xưa của họ. Tuy nhiên, chính sự cổ xưa của các
tông giáo của chúng ta chứng minh rằng bằng cách nào, qua thời gian, chúng đã
thành công trong việc thích ứng với những thách thức mới mà không chôn vùi tính
chất nền tảng của chúng. Khi vươn lên với những yêu cầu của những thực tại mới,
về mặt lịch sử những truyền thống tín ngưỡng đã dựa trên một sự kết hợp của ba
nhân tố: kinh văn như một khuôn mẫu bắt rễ trong yếu tính của truyền thống của
mỗi tông giáo, từ bi như giá trị nâng đỡ hành động của mỗi tông giáo, và trí tuệ
để lèo lái qua những vấn đề mà những hoàn cảnh mới trình ra. Thử thách hiện
hành không khác biệt về loại, nhưng nó vô cùng phức hợp bởi vì mức độ mau lẹ của
thay đổi và quyền năng khổng lồ đặt trong tay con người, bao gồm cả những sự khả
dĩ sáng tạo đời sống trong phòng thí nghiệm, công trình cho những sinh thể mới,
và thao túng ngay chính những mật mã của tự thân sự sống. Khỏi cần phải nói, tất
cả những sự phát triển này đều có những hàm nghĩa sâu rộng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi thấy có hai cách trong đó những tông giáo lớn của
thế giới có thể làm một đóng góp sáng nghĩa. Thứ nhất, với sự cho sẵn là các
tông giáo nhấn mạnh về đạo đức đặt nền tảng trong sự tiết chế và từ bi, các nền
tín ngưỡng của thế giới có thể phục vụ như một kẻ nhắc nhở cho loài người về
nhu cầu gia tăng trách nhiệm khi chúng ta đạt được những tri thức lớn hơn và do
đó quyền năng lớn hơn. Điều này là cốt tử bởi vì đạo đức vận hành để làm quân
bình giữa trách nhiệm với tri thức và quyền lực. Ý nghĩa của từ <i>trách nhiệm (responsibility)</i> có nghĩa là
khả năng đáp ứng một cách thích hợp với một tình huống cho sẵn – có nghĩa là với
sự từ bi, trong khuôn khổ của cả đạo đức dựa trên tông giáo và đạo đức vô tông
giáo. Thứ nhì, trong toan tính để tiến hoá một khuôn mẫu đạo đức phù hợp với những
hoàn cảnh này, những truyền thống tín ngưỡng của chúng ta phục vụ một cách tập
thể như là nguồn năng tâm linh phong phú nhất và sâu sắc nhất của loài người. Bởi
nhu cầu về trách nhiệm và sự nhấn mạnh sự từ bi trong mỗi tông giáo, chũng ta
phải để sang một bên những dị biệt về giáo lí của chúng ta để tìm ra một tiếng
nói chung cống hiến một khuôn khổ quan niệm có nền tảng đạo đức có thể đối đáp
với những yêu cầu thúc đẩy khoa học mới. Bằng cung cách như thế các tông giáo của
thế giới có thể cống hiến một phương tiện nhờ đó những nguồn năng đạo đức có thể
tác động lên những mối quan tâm rộng lớn của loài người. Những người vô tông
giáo nữa, dù cho những thái độ của họ đối với tông giáo là như thế nào, cũng phải
ôm choàng lấy những giáo huấn đạo đức tập thể của những truyền thống tín ngưỡng
của thế giới như là những giá trị nhân văn nền tảng. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tông giáo và thế
tục: hai thứ này có thể gặp nhau chăng?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cho
đến tận bây giờ, cuốn sách này chủ chốt đã quan tâm tới những mối tương quan giữa
các tông giáo thế giới, khả tính về sự hiểu biết liên tông không loại trừ giữa
các tông giáo này, và hành động tập thể dựa trên một nền đạo đức san sẻ về từ
bi. Nhưng còn có một phần khác nữa của bức tranh, cũng quan trọng tương đồng khi
xét tới phúc lạc của loài người và số phận của thế giới trong đó chúng ta đang
sống. Ở đây, tôi muốn nói đến mối tương quan giữa thế giới tông giáo và thế giới
phi tông giáo. Trong cốt tuỷ, đây là một câu hỏi về giao diện giữa hai viễn kiến
– một cái bắt nền trong một thế giới quan bao gồm sự ôm choàng lấy chiều kích
siêu thế tục, còn viễn kiến kia bắt rễ trong một sự hiểu biết về cuộc sống con
người như được hạn định bằng thực tại vật thể và sinh học của chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi nêu sự tương phản giữa tông giáo và thế tục ở
đây, tôi dùng từ ngữ <i>thế tục (secular)</i>
trong cung cách mà những người phi tín đồ tích cực dùng để quy chiếu về chính họ.
Một trong những vấn đề lớn trên thế giới – không chỉ trong tương quan đến những
thách thức phức biệt của tính hiện đại mà còn cả trong hạn từ về hoà bình thế
giới – là hai bên này, bên tông giáo và bên thế tục, đã từ quá lâu thấy rằng
khó khăn, nếu chẳng phải là không thể, nói chuyện với nhau. Thực vậy, thường
khi mỗi bên tự trình ra như thể bằng định nghĩa là cái đối lập hoặc trái ngược
với cái kia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mối ác cảm giữa cái tông giáo và cái thế tục còn bị
làm cho tệ hại hơn vì sự nghi ngờ, hiềm khích, và cáo buộc lẫn nhau trong sự
bên này trách bên kia về những thống khổ của thế giới. Đối với người thế tục,
các tông giáo đại diện cho sự giáo điều, sự khăng khăng, và sự khước bác cái được
coi như là đặc điểm định nghĩa của tâm trí con người – tức là lí luận phê phán.
Đối với người có tông giáo, chủ nghĩa thế tục là điều đã dẫn tới chủ nghĩa cá
nhân quá độ, sự tham lam không kiềm toả bắt rễ vào một thế giới quan theo chủ
nghĩa duy vật, sự sụp đổ của những cấu trúc gia đình truyền thống, và sự đánh mất
niềm tôn trọng với bất cứ cái gì là thiêng liêng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Theo một nghĩa hẹp, người ta có thể nói rằng có một
thành tố của sự thật trong cả hai lối nhìn đó. Tuy nhiên, cho rằng lí trí không
có địa vị gì trong tông giáo là vô căn cứ. Sống hoàn toàn theo những giới răn của
giáo lí một tông giáo bao gồm một sự quân bình khéo léo về đức tin và lí trí,
nơi người ta lấy cảm hứng từ truyền thống nhưng áp dụng giáo huấn của nó qua việc
sử dụng sự nhận định phê phán của chính mình. Nơi đây, giáo hoàng Benedictô
[Công giáo Việt nam gọi là Biển đức] XVI đã nhấn mạnh đúng cách nhu cầu kết hợp
đức tin và lí trí trong việc sống đạo của mỗi người. Trong ngôn ngữ của Phật
giáo, điều này là sự kết hợp của từ bi và trực quan. Đồng thời, lời cáo buộc rằng
mọi lỗi lầm của tính hiện đại đều nằm tại cửa ngõ của chủ nghĩa thế tục là quá
giản lược, bởi vì lòng tham và tính ích kỉ đã luôn luôn ở cùng với chúng ta từ
thuở xa xưa không còn nhớ được.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vấn đề với một bầu khí quyển trách móc lẫn nhau
không phải chỉ là nó khiến người ta càng xa lạ hơn nữa mà – quan trọng hơn nhiều
– thế giới đang phải đương đầu với những sự khủng hoảng mà thế đứng này không hữu
ích gì một cách tích cực. Trên bình diện thiết thân, dù cho chúng ta là theo chủ
nghĩa thế tục hay theo tông giáo, những thách thức chúng ta phải đối diện ngày
nay đều đụng chạm tới tất cả chúng ta. Rốt cục là sự sống chung hoà bình, và những
hành động ơn ích chỉ có thể phát sinh từ điều này, không thể nào đạt tới được
mà không có sự bao dung ít nhiều về tất cả mọi bên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với những người tin theo các tông giáo thế giới,
một khi bạn ôm choàng tinh thần đa nguyên, kết hợp với nền đạo đức về từ bi,
không có lí do nào để khước bác nhân tính chung của những người khẳng định một
lối sống thế tục. Chúng ta có thể đồng ý là khác nhau về những điều tin tưởng
được phô bày (như những tín ngưỡng khác nhau dị biệt trên bình diện siêu hình),
nhưng điều quan trọng là cách chúng ta sống đời mình ra sao và những thách thức
mà chúng ta phải cùng nhau đương đầu. Về phần người theo chủ nghĩa thế tục, có
nghĩa vụ phải kính trọng trí tuệ và những xúc cảm của hành triệu con người đối
với họ những truyền thống tín ngưỡng nói lên sâu sắc về việc làm người. Trên cả
hai phía của làn ranh phân chia, cần phải có sự làm dịu bớt cạnh sắc của sự khước
bác lẫn nhau, với việc mỗi bên thu hẹp sự bất khoan dung của bên kia.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thay vì vạch ra lịch sử chia rẽ của các tông giáo,
những người không tín ngưỡng phải thừa nhận những vai trò xây dựng và tích cực
mà tông giáo đã đóng trong sự phát triển của văn hoá, triết học, và sự lưu truyền
tri thức của loài người. Cả trong những lãnh vực công lí xã hội và tự do, nữa –
từ sự huỷ bỏ chế độ nô lệ tới sự đương đầu với chủ nghĩa toàn trị cộng sản ở
châu Âu trong đời tôi – những đóng góp sáng nghĩa của các truyền thống tín ngưỡng
không thể bị làm ngơ. Thường khi, những người theo chủ nghĩa thế tục đánh đồng
sự xác tín tông giáo với sự thiếu sót tri thức khoa học, và họ cho rằng khi sự
hiểu biết thuần lí tiến bộ, thì niềm tin tông giáo sẽ dần dần phai nhạt đi.
Nhưng điều này dựa trên một tiền đề sai trái. Chừng nào mà bản tính con người vẫn
giữ nguyên như thế, với những nhu cầu và những phiền nhiễu đa phức về quyến luyến,
ghét bỏ, kiêu ngạo, và hoang tưởng vốn đã có với chúng ta từ khi kí ức bắt đầu,
thì các tông giáo vẫn sẽ tiếp tục là thích đáng. Trong tác phẩm vĩ đại nhan đề <i>Kho báu về tri thức cao cấp (Treasury of
Higher Knowledge)</i> tức, A tì đạt ma câu xá luận), vị hiền triết Ấn độ vào thế
kỉ thứ tư công nguyên là Vasubandhu (Thế thân, 316 – 396) nói rằng, trong những
thành phần cấu thành tâm trí con người, có hai nguồn mạch đặc thù tranh chấp
nhau: <i>cảm xúc</i>, ở cội rễ của những
tranh cãi về bình diện thế tục hàng ngày, và <i>biện biệt</i> (hoặc ý tưởng), ở cội rễ của những tranh luận trên bình
diện trí tuệ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên bình diện thực tiễn, không có sự thông cảm liên
tông, và không có hoà bình giữa những người theo chủ nghĩa thế tục và những người
tín đồ của tông giáo, thì chúng ta không thể xây dựng một loài người từ bi chân
thực và có hạnh phúc hơn. Vậy nên chính là nằm trong quyền lợi của những ai có
khuynh hướng thế tục không chỉ phải chăm sóc cho sự sống chung hoà bình giữa
các tông giáo mà còn hoạt động tích cực cho sự chấp nhận khoan dung về thế giới
tông giáo. Nói một cách bộc trực, đây là một vấn đề hạnh phúc của con người,
hoà bình thế giới, và sự sống sót của con người như một chủng loại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chúng
ta hãy minh bạch. Thử thách lớn nhất mà loài người ngày nay phải đối diện là sống
chung hoà bình. Như Rabindranath Tagore đã ghi nhận vào năm 1930, như tôi nhắc
nhở trong lời tựa, không nền văn hoá nào trên thế giới có thể đứng vững bên
trong thành trì cô lập của nó. Từ hệ thống kinh tế toàn cầu hoá tới tính chất kết
nối thân thiết và tức khắc của truyền thông hiện đại, từ sự di động đại khối của
các dân tộc và các ý tưởng tới những thách thức tập thể đặt ra bởi sự khủng hoảng
sinh thái học, từ việc sáng tạo kĩ thuật học hạt nhân tới những biến cải sinh
hoá của ngay những thành phần của sự sống, những sức mạnh xô đẩy loài người
càng gần gũi nhau bây giờ lớn hơn rất nhiều so với thời Tagore có thể tưởng tượng
ra. Áp lực này rồi sẽ đưa đến đâu? Dường như rõ rằng sẽ có một sự nội phá với
những hậu quả nguy biến không chỉ cho loài người mà còn cho cả hành tinh nữa và
tất cả những sinh vật khác mà chúng ta cùng chia sẻ trái đất; hoặc những sức mạnh
này sẽ đánh thức chúng ta, ngay cả ở cái giờ giấc muộn màng này tới một thị kiến
về một thế giới trong đó chúng ta tương quan với nhau bằng một sự khai mở chân
chính của tấm lòng ôm choàng lấy những dị biệt của chúng ta bên trong một tinh
thần nhất thể của gia đình loài người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Để có được sự sống chung hoà bình đích thực trên thế
giới, sự hài hoà giữa các tông giáo lớn của thế giới là điều không thể thiếu được.
Nhìn dưới ánh sáng này, vấn đề cảm thông giữa các truyền thống tín ngưỡng không
còn là vấn đề riêng chỉ liên can tới tín đồ của các tông giáo. Nó tác động lên
sự an lạc của mọi người trên hành tinh này. Cũng không còn chỗ cho những người
theo chủ nghĩa thế tục và những tín đồ các tông giáo hưởng cái thú xa hoa của sự
gây gổ nhau thêm nữa. Tôi luôn luôn tin rằng sự thăng tiến về cảm thông liên
tông không chỉ là một đáp ứng với lời kêu gọi từ bi từ trong truyền thống tín
ngưỡng của riêng tôi mà còn là một việc phụng sự cho sự an lạc của toàn thể
loài người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">KẾT LUẬN<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cuốn
sách này đã vạch ra hành trình mà một tu sĩ Phật giáo đã có cơ hội quý báu để
tháng nhìn khoảng rộng bao la và sự phong phú muôn mặt của các tông giáo lớn thế
giới. Cuộc hành trình này, không hồ nghi gì, đã làm giàu cho sự tu tập của tôi
bên trong tín ngưỡng Phật giáo của chính tôi. Nói riêng, sự hội tụ sâu xa của tất
cả những tông giáo lớn về lòng từ bi đã củng cố xác tin của tôi về tính trung
tâm của lòng tử bi như là một giá trị tâm linh phổ quát. Đối diện với muôn ngả
đường, niềm tin, và sự thực hành tu tập mà các truyền thống tín ngưỡng của thế
giới cống hiến, như một tín đồ tôi đã thấy mình giáp mặt với câu hỏi về thái độ
của tôi đối với những tín ngưỡng khác. Tôi đã tới chỗ cảm nhận về đây là một
câu hỏi mà tất cả những tín đồ chân thành của tông giáo phải tự hỏi, dù tín ngưỡng
đặc thù của họ là gì. Thực vậy, tìm ra một sự quân bình giữa việc cam kết nhất
tâm đối với tín ngưỡng của riêng mình và cởi mở chân thành với giá trị của những
tín ngưỡng khác đã trở thành một sự tìm kiếm thiết thân sâu sắc. Trong vòng năm
mươi năm qua tôi ở Ấn dộ, một xứ mà sự sống chung hoà bình giữa các tông giáo
đã thịnh mãn hơn hai ngàn năm, tôi đã tới được sự nhìn nhận rằng việc thăng tiến
cảm thông giữa các tông giáo thế giới là một trong những nhiệm vụ nghiêm túc và
quan trọng nhất giáp mặt thế giới ngày nay. Thực vậy, cùng với việc bênh vực những
giá trị nhân bản nền tảng, nhiệm vụ này đã đến chiếm một lượng lớn thời gian của
tôi, đặc biệt khi tôi du hành tới những vùng khác nhau của thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong suốt cuốn sách này, một vấn đề quan tâm cốt
lõi đã là sự sống chung hoà bình giữa các dân tộc và các tông giáo của họ.
Không ai trong chúng ta còn có thể an toàn sau những thành trì và những hạn hẹp
của văn hoá và tín ngưỡng đặc thù của chúng ta. Thế giới ngày nay trong đó
chúng ta sống đã trở nên một nơi rất nhỏ bé. Đối diện với điều này chúng ta có
thể giơ hai cánh tay than về mọi sự phiền toái. Tuy nhiên, khi thế giới của
chúng ta ngày càng trở nên phức hợp và liên kết trên mọi bình diện, giải pháp
cho những vấn đề của nó có thể tìm được ra đâu đó rất đơn giản. Thực vậy, còn
gì đơn giản hơn và bền vững hơn là quay về với phẩm chất nhân bản nền tảng của
chúng ta là đồng cảm và thiện tâm? Trên bình diện đó, mọi dị biệt hoá giải. Dù
người ta giàu hay nghèo, có học hay thất học, có tông giáo hay vô tín ngưỡng,
nam hoặc nữ, đen, trắng, hoặc nâu, chúng ta tất cả đều giống nhau. Về mặt thể
chất, về mặt cảm xúc, và về mặt tâm thức, tất cả chúng ta đều bình đẳng. Tất cả
chúng ta đều chia sẻ những nhu cầu cơ bản về thức ăn, chốn ở, an ninh, và tình
thương. Tất cả chúng ta đều khát khao hạnh phúc và tất cả chúng ta đều tránh né
khổ đau. Mỗi người trong chúng ta đều có những hi vọng, lo âu, sợ hãi, và mộng
mơ. Mỗi người chúng ta đều muốn điều tốt đẹp cho gia đình và những người thương
yêu của mình. Tất cả chúng ta đều trải nghiệm đau đớn khi chúng ta mất mát và
niềm vui khi chúng ta đạt được điều tìm kiếm. Trên bình diện nền tảng này, tông
giáo, sắc tộc, văn hoá, và ngôn ngữ không tạo được dị biệt nào. Sự thử thách lớn
lao về sống chung hoà bình ngày nay đòi hỏi rằng chúng ta tiếp xúc với phần cơ
bản này trong nhân tính của chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một khía cạnh của lối xúc tiến này bao hàm việc định
vị bất cứ vấn đề chuyên biệt nào trong một khuôn khổ rộng lớn hơn. Chẳng hạn,
khi bạn mắc vào một sự bất đồng với ai đó, luôn luôn có sự chọn lựa để gây
tranh chấp. Nhưng cũng có sự chọn lựa để thấy những cách nhìn tương phản – cách
nhìn của mình và cách của người khác – tương quan với những khuynh hướng tâm
thái và khát vọng dị biệt vốn tạo thành sự đa phức kì diệu của gia đình loài
người. Trong cốt tuỷ, điều đòi hỏi là khả năng nhìn nhận chân lí trong sự tương
liên của bạn đọc, ngay cả trong những sự bất đồng ý của chúng ta. Đề xuất không
nhất thiết là phải thấy hay đi vào những chi tiết chi li của những sự liên kết
này; đúng hơn, đó là sự nhìn nhận bức tranh lớn, để nhìn thấy bất cứ sự cố nào
bên trong thị kiến rộng lớn hơn đó. Vậy nên tiến trình này bao gồm cả việc trở
về với tính đơn sơ căn bản của nhân tính được san sẻ của chúng ta và nhìn ra với
viễn kiến rộng nhất có thể được. Chỉ riêng sự chuyển đổi viễn kiến cũng có thể
mở cửa trái tim của chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi
xin kết lại bằng một lời mời gọi. Với những tín hữu thuộc các đạo như tôi, tôi
xin điều này. Vâng lời những giới răn trong tín ngưỡng của chính bạn; hãy đi
cho tới tinh hoa trong giáo lí của bạn, là tính thiện căn bản của lòng người.
Đây là không gian mà, mặc dù những dị biệt về giáo lí, tất cả chúng ta đơn giản
làm người. Nếu bạn tin vào Thượng đế hãy nhìn kẻ khác như con cái của Thượng đế.
Nếu bạn là người không phải hữu thần, hãy nhìn tất cả chúng sinh như người mẹ của
bạn. Khi bạn làm điều này, sẽ không còn có chỗ cho thành kiến, sự bất khoan
dung, hoặc tính loại trừ. Hôm nay hãy phát nguyện rằng bạn sẽ không bao giờ để
cho tín ngưỡng của bạn được sử dụng như một công cụ của bạo động. Hôm nay bạn
phát nguyện rằng bạn có thể trở thành một công cụ của hoà bình, sống theo những
giáo huấn đạo đức về từ bi trong chính tông giáo của bạn. Hãy mở lòng ra để những
ơn phước của tín ngưỡng bạn có thể thấm vào những ngõ ngách thâm sâu nhất. Với
tất cả mọi người, có đạo cũng như không tín ngưỡng, tôi lập lời mời gọi này.
Hãy luôn luôn ôm lấy nhân tính chung nằm ở thâm tâm của tất cả chúng ta. Hãy
luôn luôn khẳng định tính nhất thể của gia đình loài người. Xin hãy để lòng bạn
mềm dịu bằng dầu hương của từ bi, suy tư sâu lắng về những nhu cầu và khát vọng
của chính bạn và kẻ khác. Xin đừng để cho những dị biệt của bạn với những cách
nhìn của kẻ khác làm chướng ngại mong ước về hoà bình, hạnh phúc, và an lạc cho
họ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi chúng ta thấy một người khác, xin chúng ta hãy cảm
thấy tính thân hoà cơ bản của chúng ta. Trong nơi này, không có ai là kẻ xa lạ
– tất cả đều anh chị em trong hành trình qua đời sống. Chúng ta chỉ là những lữ
khách tạm thời trên trái đất này. Nói cho cùng, tuổi thọ của chúng ta chỉ có
trăm năm. Bên trong cái tuổi thọ lớn lao của hành tinh chúng ta cùng chia sẻ,
điều đó chỉ như một tiếng nấc hoặc một làn gió thoảng. Nếu chúng ta vẫn bị sa lầy
vào những chia rẽ và dung dưỡng mãi sự bất hoà, thì cách tiêu dùng đoạn thời
gian ngắn ngủi là phần số chúng ta như thế tầm thường xiết bao. Thời gian chẳng
bao giờ ngừng. Vậy xin chúng ta hãy sử dụng nó một cách khôn ngoan trong việc
phụng sự kẻ khác, hoặc ít nhất không đóng góp vào những thống khổ của họ. Để rồi,
khi ngày cuối cùng sáp gần, chúng ta có thể nhìn lại và vui mừng, “À, ta đã sống
đời có ý nghĩa.” Ít nhất chúng ta sẽ không có hối tiếc gì.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhu
cầu của chúng ta để tìm ra một đường lối vượt thoát dị biệt để có thể sống
chung hoà bình là vô cùng khẩn cấp. Bởi nếu chúng ta thất bại, và nếu những dị
biệt của chúng ta tiếp tục dẫn tới bất hoà, và bất hoà tới bạo động, những hậu
quả có thể là nguy biến. Vốn đặt cọc là cao hơn bao giờ hết – không chỉ sự sống
sót của chủng loại con người chúng ta mà còn cho cả chính hành tinh này và muôn
vàn những sinh vật cùng san sẻ mái nhà với chúng ta. Quyền lực và tri thức lớn
lao mà chúng ta có đặt chúng ta vào một vị trí trách nhiệm độc nhất. Ngày nay,
ngay cả trên bình diện cá nhân, những gì chúng ta nghĩ về kẻ khác vốn dị biệt
và cách chúng ta sống đời mình có những hàm nghĩa vượt ngoài vòng chung quanh
trực tiếp của chúng ta và với những phân nhánh và một kích thước toàn cầu. Đây là
thực tại của thế giới trong đó chúng ta đang sống.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đường lối duy nhất phù hợp, có trách nhiệm, và hữu
hiệu để sống cái thực tại không thể chối bỏ được này là noi theo những nguyên tắc
của từ bi. Tối thiểu, mỗi người trong chúng ta phải sống đời mình đề cao sự tôn
trọng người khác tại thâm tâm mình. Tôi xin chấm dứt với những lời tuyệt đẹp của
Shantideva (Tịch thiên):<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu mong kẻ sợ hãi trở thành vô uý;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu mong những ai bị áp bức bởi khổ đau tìm được niềm
vui;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu mong những ai âu lo <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thoát khỏi âu lo và cảm thấy yên ổn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu mong sức khoẻ đến với người bệnh;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu mong họ thoát khỏi mọi ràng buộc;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu mong những ai yếu đuối tìm thấy sức mạnh,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tâm trí họ vươn tới nhau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chừng nào không gian vẫn còn,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chừng nào chúng sinh hữu tình vẫn còn,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đến khi đó, cầu mong tôi cũng vẫn còn<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Để giúp xoá tan những khốn cùng của thế gian.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(BODHICARYAVATARA/ NHẬP BỘ ĐỀ HẠNH LUẬN, CHƯƠNG 10)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cầu
mong hoà bình và hạnh phúc ngự trị khắp nơi!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">GHI
CHÚ CỦA CÁC NHÀ BIÊN TẬP VỀ NHỮNG TRÍCH DẪN KINH ĐIỂN<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
sách này chúng tôi đã làm những chọn lựa sau đây khi trích dẫn những kinh điển trong
những ngôn ngữ khác với tiếng Anh:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">KINH
ĐIỂN CHỦ YẾU<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phật giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dhammapada</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Kinh pháp cú). Bản dịch tiếng Anh do Valerie J. Roebuck (London: Nxb Penguin,
dự trù tháng Tám 2010 ).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Metta
Sutta</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (Kinh từ ái), trong <i>Sutta Nipata</i> (Tập bộ kinh). Bản dịch tiếng Anh do Tì kheo
Thanissaro, cung cấp trên địa chỉ mạng <a href="http://www.accesstoinsight.org/">www.accesstoinsight.org</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Phật giáo Nguyên thuỷ, quy
điển tiếng Pali. Xem địa chỉ mạng <a href="http://www.accesstoinsight.org/">www.accesstoinsight.org</a>.
Về các văn bản và các bản dịch những kinh văn thời đầu của Phật giáo trong những
ngôn ngữ khác với Pali (bao gồm Udana), xem địa chỉ mạng <a href="http://www.ancient-buddhist-etexts.net/texts-and-translations/TT-index.htm">www.ancient-buddhist-etexts.net/texts-and-translations/TT-index.htm</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Udanavarga</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Tự thuyết), <i>Gandavyuha Sutra </i>(Kinh
hoa nghiêm), và những nguồn tin Phật giáo Ấn độ và Tây tạng cổ điển khác được
trích dẫn ở đây. Bản dịch do Thupten Jimpa, dịch giả tiếng Anh chính của Đức Đạtlai
Lạtma.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ấn
giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dharmasutra</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Pháp kinh) của Gautama (Cồ đàm). <i>Dharmasutras:</i>
<i>The Law Codes of Ancient India (Pháp
kinh: Những bộ luật của Ấn độ cổ đại)</i>. Một bản dịch tiếng Anh mới do
Patrick Olivelle (Tủ sách Kinh điển Thế giới Oxford, Ấn quán Đại học Oxford,
1999).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Upanishads</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Áo nghĩa thư). Bản dịch tiếng Anh do Valeria J. Roebuck (London: Nxb Penguin,
2003).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ramayana</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(sử thi) của Valimik, gồm cả Yuddha Kanda (Trận chiến bắt đầu). Bản dịch tiếng
Anh do Hari Prasad Shastri (London: Nxb Shanti Sadan (Tịnh thất), 1952 – 1959).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bhagavad
Gita</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Chí tôn ca). Bản dịch do W. J. Johnson (London: Ấn quán Đại học Oxford, 2009).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dharmasutra</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Pháp kinh)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mahabharata</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(sử thi)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Shiva
Mahapurana</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (Đại huyền thoại về Shiva), bao gồm <i>Rudra Samhita</i> (Tổng tâp về thần Dông tố).
Bản dịch do Shanti Lal Nagar (Delhi: Nxb Parimal, 2007)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Jaina
giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tattvarthasutra</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Thật chân nghĩa kinh). <i>That Which Is:
Tattvartha Sutra (Thực hữu: Thật chân nghĩa kinh)</i>. Tủ sách Văn học Linh
thiêng, bản dịch do Nathmal Tatia (Nxb Harper Collins, 1994).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sutrakritanga
</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(Về
các quan điểm dị giáo)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sikh
giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Adi
Granth</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (Đệ nhất Thánh thư). <i>The Holy Adhi Granth (Đệ nhất Thánh thư)</i>, so sánh vài bản dịch của
văn bản thiêng liêng này chuyển dịch sang tiếng Anh có thể tiếp cận trực tuyến ở
địa chỉ mạng <a href="http://www.sikhs.org/english/frame.html">www.sikhs.org/english/frame.html</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Do
Thái giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Talmud</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(Giáo lí). Kinh Talmud ở Babylonia trong bản dịch tiếng Anh, có thể tiếp cận ở
địa chỉ mạng <a href="http://www.come-and-hear.com/navigate.html">www.come-and-hear.com/navigate.html</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Zohar
</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(Vinh
hiển). Bản biên tập Pritzker, do Daniel C.Matt dịch (Palo Alto: Ấn quán Đại học
Stanford, 2004).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kitô
giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Holy
Bible </span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(Thánh kinh). Phiên bản Quốc tế Mới, tiếp cận trực
tuyến trong một dạng thức có thể truy cập cùng với nhiều phiên bản khác trong
vô số ngôn ngữ ở địa chỉ mạng <a href="http://www.biblegateway.com/">www.biblegateway.com</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo
Islam<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Holy
Qur’an</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (Kinh Qur’an). Bản dịch tiếng Anh do N. J. Dawood,
bản nhuận chính (London: Nxb Penguin, 1999).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hadith
</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(Tự
sự truyền thống). Nhiều phiên bản dịch thuật có thể tiếp cận ở địa chỉ mạng <a href="http://www.iiu.edu.my/deed/hadith">www.iiu.edu.my/deed/hadith</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> và địa chỉ mạng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> <a href="http://www.edu./schools/college/cree/engagement/resources/texts/muslim/hadith">www.edu./schools/college/cree/engagement/resources/texts/muslim/hadith</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo
giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo
đức kinh</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> của Lão tử. Bản dịch tiếng Anh của Benjamin Penny
và Edmund Ryden (London: Ấn quán Đại học Oxford, 2008).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thái
thượng Cảm ứng Thiên<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nho
giáo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Luận
ngữ</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
của Khổng tử. Phiên bản trong tác phẩm <i>A
Source Book in Chinese Philosophy (Sách nguồn về triết học Trung quốc); </i>dịch
thuật và biên tập do Wing-tsit Chan (Princeton, New Jersey: Ấn quán Đại học
Princeton, 1963).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo
Zarathustra (Bái hoả giáo)<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dadisten-I-dinik<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">NHỮNG VĂN BẢN KHÁC ĐƯỢC
TRÍCH DẪN<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bia kí của Hoàng đế Adục.
<i>Ashoka and the Decline of the Mauryas (Adục
đế và sự suy tàn của triều đại Maurya</i>), bản dịch của Romila Tharpar (New
Delhi: Ấn quán Đại học Oxford, 1997). Phụ lục V.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Songs
of Kabir (Những ca khúc của Kabir).</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> Bản dịch tiếng Anh do
Rabindranath Tagore và bài giới thiệu do Evelyn Underhill (New York: Nxb
Macmillan, 1915).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Martin Kitchen, <i>Word of Promise (Lời hứa hẹn)</i> (Nxb
Canterbury, 1998).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Judah Loew<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Milarepa, thơ. <i>Songs of Spiritual Experience: Tibetan
Buddhist Poems of Insight and Awakening (Những ca khúc về trải nghiệm tâm linh:
Thơ Phật giáo Tây tạng về trực quan và thức tỉnh),</i> tuyển tập do Thupten
Jinpa và Jás Elsner biên tập (Boston: Nxb Shambhala, 2000).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mirabai, ca khúc. <i>Mirabai: Ecstatic Poems (Mirabai: Những bài
thơ xuất thần</i>), do Robert Bly và Jane Hirschfield (Boston: Nxb Beacon,
2004)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nagarjuna (Long thọ), <i>Precious Garland (Vòng hoa trân quý</i>). Do
Thupten Jinpa dịch sang tiếng Anh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Palu Ju, thơ. Do
Thupten Jinpa dịch sang tiếng Anh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Pirke
Avot (Lời dạy của các tổ phụ)</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">. Bản dịch tiếng Anh có
thể tiếp cận ở địa chỉ mạng <a href="http://www.shechem.org/torah/avot.html">www.shechem.org/torah/avot.html</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Rumi, ca khúc. <i>Rumi’s World: The Life and Works of the
Greatest Sufi Poet (Thế giới của Rumi: Cuộc đời và tác phẩm của nhà thơ huyền
môn Sufi vĩ đại nhất)</i>, do Annemarie Schimmel dịch sang tiếng Anh, có phóng
tác đôi chút (Boston: Nxb Shambhala, 1992).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bài cầu nguyện của
thánh Fanxicô ở Assissi. Phiên bản có thể tiếp cận ở địa chỉ mạng <a href="http://www.catholic-forum.com/">www.catholic-forum.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Shantideva (Tịch
thiên), tác phẩm <i>Bodhicaryavatara (Nhập Bồ
đề hạnh tập).</i> Bản dịch tiếng Anh của Kate Crosby và Andrew Skilton (London:
Ấn quán Đại học Oxford, 1995), với những cải biến do Thupten Jinpa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thánh Joan Thánh giá. <i>The Collected Works of St. John of the Cross
(Tổng tập của Thánh Joan Thánh giá</i>), do Kieran Kavanaugh và Otilio
Rodriquez dịch sang tiếng Anh (Washington, D. C.: Nxb ICS, 1991)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Rabindranath Tagore, <i>The Religion of Man (Tông giáo của con người)</i>
(New York: Nxb Macmillan, 1931).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">The
Asian Journal of Thomas Merton (Nhật kí châu Á của Thomas Merton)</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(New York: Nxb New Directions, 1973).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">CẢM
TẠ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Những
nhà biên tập xin bày tỏ sự thành thật tạ ân tới những người sau đây đã đọc hoặc
một số phần hoặc toàn bộ bản thảo và đã cống hiến những lời bàn phê phán hữu
ích : Robert Chodos, Ngari Rinpoché Tenzin Choegyal, Geshe Dorje Damdul, Cha
Richard Finn, Silvia Frenk, K. C. Branscomb Kelly, Bilal Kushner, Sophie Boyer
Langri, Geshe Lhakdor Lobsang Jordan, Rajiv Mehrotra, Sarah Shaw, và, cuối cùng
nhưng không phải ít nhất, Tenzin Geyche Tethong, người phục vụ như là thư kí
riêng cho Đức Đạtlai Lạtma hơn bốn thập kỉ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thupten
Jinpa và Jas Elsner, những người biên tập<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không xứ sở nào, không văn hoá nào,
không con người nào ngày nay không bị chạm tới bởi những gì xảy ra trong những
phần còn lại của thế giới, và sự toàn cầu hoá trình ra nhiều thách đố. Đức Đạtlai
Lạtma hiểu rõ rằng nhiệm vụ thiết yếu của loài người trong thế kỉ 21 phải là
vun bồi sự sống chung hoà bình.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong sách này Đức Đạtlai Lạtma bày
tỏ trong thế giới toàn cầu hoá của chúng ta ngày nay, các quốc gia, các nền văn
hoá, và các cá nhân có thể bằng cách nào tìm được những cơ hội để liên kết với
nhau. Mọi tín ngưỡng đều quay về từ bi như nguyên lí hướng đạo để sống một đời
tốt lành. Trách nhiệm của mọi người với một hoài bão về sự thiện hảo tâm linh
là phải giúp đỡ để khai triển một sự thừa nhận sâu sắc về giá trị của những tín
ngưỡng khác, và chỉ riêng trên nền tảng này chúng ta mới có thể vun bồi được sự
tôn kính và hợp tác chân chính.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<b><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về
tình thân chân chính giữa các tín ngưỡng</span></i></b><b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
là một cái nhìn tràn đầy hi vọng nhưng vẫn thực tế về cách nào loài người có thể
ôm ấp một tương lai hài hoà.<o:p></o:p></span></b></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-58535761220273983082016-06-20T02:02:00.000-07:002016-06-20T02:02:03.343-07:00VỀ TÌNH THÂN CHÂN CHÍNH GIỮA CÁC TÍN NGƯỠNG:<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6.0pt; text-align: center;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 20pt; line-height: 115%;">CÁC
ĐẠO CỦA THẾ GIỚI CÓ THỂ HỘI NGỘ</span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6pt; text-align: right;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;"><b>Đức
Đạtlai Lạtma</b></span><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6pt; text-align: right;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch</i></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_wDj8_ZFo5BIzA8WUKxqbdNervyDakAXtiaWzS_x-9lKgv_Sfgxbfo2g9fxjmSmUToIK9YZRdIeeduAHsJU2WUF3n_KI9i_UtmYKl-P-Phyphenhyphenq50gFvyO04JAUreZsGlaSp03t2GbngH6Um/s1600/412y72DuSBL._SX325_BO1%252C204%252C203%252C200_.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_wDj8_ZFo5BIzA8WUKxqbdNervyDakAXtiaWzS_x-9lKgv_Sfgxbfo2g9fxjmSmUToIK9YZRdIeeduAHsJU2WUF3n_KI9i_UtmYKl-P-Phyphenhyphenq50gFvyO04JAUreZsGlaSp03t2GbngH6Um/s1600/412y72DuSBL._SX325_BO1%252C204%252C203%252C200_.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> </span><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tựa</span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lời
nói đầu<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lìa
vùng ấm êm <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sống
trong sự đa nguyên tín ngưỡng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">3.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ấn
giáo: trên bờ sông Hằng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">4.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kitô
và lí tưởng Bồ tát<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">5.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Islam:
thuận thụ với Thượng đế <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">6.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Do
thái giáo: tín ngưỡng của lưu vong<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">7.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Từ
bi: nơi các đạo của thế giới hội ngộ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">8.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
chương trình cho sự cảm thông liên tông<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">9.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vấn
đề khu biệt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">10.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thử
thách trước mặt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kết
luận<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ghi
chú của các nhà biên tập về trích dẫn kinh điển<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .8in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cảm
tạ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">TỰA<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi
rất sung sướng viết vài suy nghĩ về cuốn sách<i> Về tình thân chân chính giữa các tín ngưỡng</i>, một tác phẩm kinh điển
về tâm linh do một nhà hiền triết vĩ đại của thời chúng ta, Đức Đạtlai Lạtma.
Qua năm thập kỉ kinh nghiệm, Ngài đã bênh vực quan điểm rằng mọi tông giáo trên
thế giới đều có những ý nghĩa tương tự về tình thương, cùng mục đích đem lại ơn
ích cho loài người qua sự tu tập tâm linh, và cùng hi vọng rằng họ có thể làm
cho những tín đồ của mình trở thành những con người tốt đẹp hơn. Mọi tông giáo
đều đồng ý về sự cần thiết phải kiểm soát tâm trí vô kỉ luật vốn chất chứa sự
ích kỉ và những cội rễ khác của phiền nhiễu. Và mỗi tông giáo trong đường lối
riêng của mình đều dạy con đường dẫn tới một trạng thái tâm linh là hoà bình, kỉ
luật, đạo đức, và khôn ngoan, như thế giúp chúng sinh tránh khốn cùng và đạt được
hạnh phúc. Những tư tưởng này đã gây hứng cho tôi để nghĩ về thông điệp của Đấng
Sáng tạo. <i>Đấng Sáng tạo toàn quyền uy đã
tạo con người với một bộ óc và khả năng suy nghĩ. Ngài đã chỉ thị cho tạo vật của
Ngài rằng khả năng này mọi người phải sử dụng bằng lí trí để tới được hình tượng
Ngài.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi đọc cuốn sách vĩ đại này của Ngài, tôi được nhắc
nhớ tới những chuyến viếng thăm các cơ sở tông giáo và các chốn thờ phụng. Ở
đó, tôi thường có cảm giác rằng mình đi vào một ngôi vườn đẹp đẽ. Một nơi hoa nở,
toả hương vị của mật ong làm vui tâm trí con người. Nhưng khi tôi rời những thiết
chế thánh thiện này, tôi thường cảm thấy một sự trống rỗng. Tôi cảm thấy như thể
một vực sâu đã được tạo ra bởi những con người chịu ảnh hưởng của những tông
giáo đa phức, và tôi cảm thấy cần có một cây cầu để hiệp nhất tất cả những tông
giáo dị biệt này lại. Ngài đã cho chúng ta thấy rằng từ bi là cơ sở của mọi
tông giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về
tình thân chân chính giữa các tín ngưỡng</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> trao câu trả lời bằng
việc gợi ra một chương trình cảm thông liên tông trong một cung cách giải quyết
sự khu biệt. Cuốn sách này có một tinh thần đẹp và phô ra những kinh nghiệm lớn
của một tâm trí lớn trong thời đại chúng ta, cung hiến một giải pháp cho toàn
thể loài người. Ở đây, tôi trích dẫn lời Đức Đạtlai Lạtma: “Với tất cả mọi người,
có tông giáo và không tín ngưỡng, tôi xin làm lời kêu gọi này. Luôn luôn ôm lấy
tính người chung nằm ở đáy lòng của tất cả chúng ta”. Ngài còn nói thêm: “Đường
lối duy nhất thích hợp, có trách nhiệm, và hữu hiệu để sống thực tại không thể
chối bỏ này là vâng theo những nguyên lí của từ bi.” Trong thời hiện đại, đặc
thù là bây giờ khi chúng ta chứng kiến sự bất ổn thường xuyên về xã hội, chính
trị, và tông giáo, điều thiết yếu là khuyến khích sự nhất trí của các tông
giáo. Nếu loài người hiểu được sự nhất trí này, loài người có thể tìm ra lối đi
tới một tương lai thịnh vượng, hạnh phúc, hoà bình, và tươi sáng. Tôi xin kính
ngưỡng Ngài vì đã cung cấp một ngọn đèn chiếu sáng cho những người đọc tìm kiếm
giác ngộ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 256.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 256.5pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">A.P.J.
Abdul Kalam<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cựu
tổng thống Ấn độ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tháng
Tư 2010<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> </span></i><i style="text-indent: 3in;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> </span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">LỜI
NÓI ĐẦU<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Năm
mươi năm trước, là một thanh niên hai mươi bốn tuổi, tôi bước ra khỏi cung điện
Norbu Lingka ở Lhasa, thủ đô của Tây tạng, với một khẩu súng lủng lẳng trên
vai. Tôi đã được nguỵ trang là một vệ sĩ, mặc bộ <i>chuba</i>, trang phục truyền thống của người cư sĩ Tây tạng, và không
mang cặp mắt kính của tôi. Với một nhóm nhỏ tôi trốn khỏi thành phố và bắt đầu
cuộc hành trình tới tự do và lưu vong ở Ấn độ. Những hoàn cảnh chính trị đã đẩy
tôi vào cuộc lưu vong vẫn còn như thế đến độ tôi chưa thể quay trở về.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: .5in; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kể từ cái đêm 17 tháng Ba, 1959 đó,
thế giới của chúng tôi dường như thay đổi và không thể nhận ra – và chắc chắn
vượt ngoài trí tưởng tượng của một tăng sĩ Tây tạng chưa bao giờ đi ra khỏi
châu Á. Một số những từ ngữ quen thuộc với mọi nhà ngày nay – Internet (Mạng lưới
trời), e-mail (điện thư), digital camera (máy chụp hình kĩ thuật số), genome (hệ
mã di truyền), AIDS hoặc Sida (hội chứng liệt kháng về miễn nhiễm),
globalization (toàn cầu hoá), iPod (máy thông tin kĩ thuật số về âm thanh và
văn bản) – thậm chí còn chưa từng được đặt ra. Ngày nay, thế giới trong đó
chúng ta sống thực sự mang tính toàn cầu. Không xứ sở nào còn có thể chưa tiếp
xúc với những canh tân kĩ thuật học, sự suy thoái về cảnh quan, những hệ thống
toàn cầu hoá về kinh tế và ngân hàng hiện đại, truyền thông tức khắc, và Mạng
lưới Rộng khắp Thế giới (World Wide Web, viết tắt bằng www). Hơn nữa, nhịp độ
trao đổi về ý tưởng và con người – cả du khách và người tị nạn – đã tạo ra sự
tiếp xúc và gần gũi trước đây chưa từng có giữa nhiều nền văn hoá của thế giới.
Mau lẹ, những hiệu ứng của điều gì xảy ra tại một nơi trên thế giới được cảm nhận
ở mọi nơi khác. Không đâu được miễn nhiễm. Thử thách trước mặt chúng ta – khẩn
cấp hơn trong quá khứ rất nhiều – trong kỉ nguyên này của vũ khí hạt nhân, khủng
bố quốc tế, bất định về tài chính, và khủng hoảng về sinh thái, đơn giản là sự
chung sống hoà bình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: .5in; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự thử thách này của việc chung sống
hoà bình, tôi tin như thế, sẽ xác định trách nhiệm của loài người trong thế kỉ
hai mươi mốt. Ngay từ năm 1930 sớm sủa, một trong những nhà thấu thị hiện đại
vĩ đại nhất của Ấn độ đã nhìn thấy minh bạch những vấn đề này. Trong những Bài
giảng Hibbert tại Đại học Oxford, Rabindranath Tagore phát biểu:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: .5in; text-align: justify; text-indent: 31.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: .5in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Những chủng tộc của loài người sẽ chẳng bao giờ một
lần nữa có thể quay trở lại nữa với sự khu biệt của những thành trì cao ngất
ngưởng của họ. Hôm nay họ đã bị phơi ra với nhau, về mặt vật thể và về mặt trí
tuệ. Những cái vỏ sò, vốn đã bao lâu nay cho họ trọn vẹn an toàn bên trong những
rào giậu cá thể, đã bị phá tan, và không thể được hàn gắn lại bằng bất cứ tiến
trình nhân tạo nào. Vậy nên chúng ta phải chấp nhận sự kiện này, mặc dù chúng
ta chưa trọn vẹn thích ứng được tâm trí mình với cảnh quan đã thay đổi về tính
công khai này, mặc dù qua nó chúng ta có thể phải trải nghiệm mọi rủi ro bao gồm
trong việc khuếch trương cho rộng hơn sự tự do của cuộc sống.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: .5in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 189.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; tab-stops: .5in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(THE RELIGION OF MAN/ TÔNG GIÁO CỦA CON NGƯỜI, trang
141 – 142)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Những tình tự này thật đúng mức. Nhưng những áp lực
trên chúng ta bây giờ lớn hơn rất nhiều so với khi Tagore viết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Giáp mặt với những căng thẳng gây ra bởi sự đối đầu
với những nền văn hoá và tư tưởng khác, và sự mau lẹ của những hiệu ứng của
chúng trên thế giới của chính chúng ta về những biến cố toàn cầu như là sự suy
đồi kinh tế, vốn một phần phát xuất ở nơi khác, chẳng ngạc nhiên là một số người
đã nói về một “cuộc đụng độ của các nền văn minh”. Riêng tôi, tôi thấy nói như
thế là gây nhiễu và không hữu ích, bởi nó chỉ khiến cho gia tăng tiềm năng của
sự bất hoà. Còn có một khả năng khác. Cái nồi áp suất của sự toàn cầu hoá có thể
lay động loài người theo một hướng khác, tới bình diện sâu xa hơn nơi các dân tộc,
các văn hoá, và các cá nhân có thể nối kết với bản tính con người được san sẻ,
cơ bản của họ. Ở nơi đó, con người chúng ta có thể nhìn nhận tính chất toàn cầu
của những vấn đề đang giáp mặt và trách nhiệm san sẻ chung là cùng nhau đối đầu
với chúng, và khẳng định tính đồng nhất của gia đình con người. Nếu chúng ta
không làm như thế, ngay chính sự sống còn của loài người cũng bị đặt thành vấn
đề.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một khu vực mà sự sống chung hoà bình đã từng là vấn
nạn lớn trong lịch sử của loài người là trong mối tương quan giữa các tông giáo
trên thế giới. Trong quá khứ những tranh chấp nảy sinh do những dị biệt tông
giáo có thể đã là đáng kể và đáng tiếc, nhưng chúng đã không đe doạ tương lai của
hành tinh hoặc sự sống còn của loài người. Trong thế giới toàn cầu hoá ngày nay,
nơi những kẻ cực đoan tiếp cận với những nguồn năng kĩ thuật học to lớn và có
thể khai thác quyền lực cảm tính bao la của tông giáo, một ngòi lửa đơn độc
cũng có thể kích hoả một thùng thuốc nổ với những kích thước thực sự kinh hồn.
Thử thách trước mặt các tín đồ là chấp nhận một cách chân thực trọn vẹn giá trị
của các truyền thống tín ngưỡng khác hơn thứ của riêng mình. Đó là ôm lấy tinh
thần đa nguyên tông giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đường phân cách giữa sự khu biệt (exclusivism) – coi
tông giáo của riêng mình là tín ngưỡng chính đáng duy nhất – và chủ nghĩa bảo
căn (fundamentalism, tức là hiểu các giáo lí theo nghĩa bảo thủ lấy nghĩa đen
làm căn bản) là một con đường hẹp đến mức nguy hiểm; đường phân cách giữa bảo
căn và chủ nghĩa cực đoan (extremism) thậm chí còn hẹp hơn. Đã đến lúc mọi cá
nhân gắn bó với một tông giáo thế giới lớn phải tự hỏi: “Đâu, trong thâm tâm
tôi, là thái độ của tôi đối với tín đồ của các tín ngưỡng khác?” Chúng ta, những
kẻ có tín ngưỡng, không còn có sự xa hoa của loại bao dung không chấp thuận trọn
vẹn tôn kính các tông giáo khác. Sau biến cố mười một tháng Chín [năm 2001], việc
đề cao sự độc tôn về tông giáo trong thế giới ngày nay không còn là vấn đề
riêng tư của quan điểm cá nhân nữa. Nó có tiềm năng tác động đến đời sống của tất
cả mọi người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bài học tôi rút ra được là sự cảm thông và hài hoà
giữa các tông giáo thế giới là một trong những điều kiện tiên quyết thiết yếu
cho hoà bình chân chính của thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
nhiều năm tôi đã đi tới việc nhìn nhận rằng tôi có ba cam kết trong đời – có thể
gọi đó là những sứ mạng. Thứ nhất, như một con người, tôi cam kết thăng tiến điều
tôi gọi là những giá trị nhân sinh cơ bản, đặc biệt tôi muốn nói đó là từ bi,
mà tôi coi như là nền tảng của hạnh phúc con người. Nuôi dưỡng hạt giống từ bi
này bên trong chúng ta và hành động từ năng lượng bẩm sinh này là những chìa
khoá để làm tròn khát vọng cơ bản về hạnh phúc. Có một sự kết nối mật thiết giữa
tình thương và từ bi, về một mặt, và với hạnh phúc chân chính, về mặt khác. Sự
thiết yếu không thể không có của từ bi chạm tới tất cả chúng ta, dù rằng ta
giàu hoặc nghèo, có học hoặc vô học, có tín ngưỡng hoặc vô tín ngưỡng, thuộc quốc
gia này hay thuộc quốc gia khác. Nó là bẩm sinh trong chúng ta, nó là quyền
đương nhiên của mỗi kẻ sinh ra làm người. Ngay từ ngày đầu tiên trong cuộc đời
này, chúng ta đã hoàn toàn lệ thuộc vào tình thương của bà mẹ hoặc một người
chăm sóc khác nào đó. Nếu chúng ta như một chủng loại nghiêm túc muốn sáng tạo
một thế giới quan thiết và hạnh phúc hơn, thì đó là phẩm tính quý báu mà chúng
ta cần nuôi dưỡng và thực hành.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự cam kết thứ nhì của tôi, như một người có tín ngưỡng,
là đối với sự thăng tiến về cảm thông và hài hoà liên tông (giữa các tông
giáo). Cuốn sách này, mà tôi rất sung sướng viết ra, chủ yếu nhằm đóng góp vào
mục tiêu này. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sau cùng, sự cam kết thứ ba của tôi, như một người
Tây tạng và mang thiên chức Đạtlai Lạtma, là với sự theo đuổi một giải pháp hạnh
phúc và thoả mãn cho sự khủng hoảng đau buồn của Tây tạng và nhân dân ấy. Trong
khi sự cam kết thứ ba là sự cam kết kế thừa, truyền lại cho tôi trong vai trò
là Đạtlai Lạtma, hai sự cam kết trước là tự nguyện – tôi sẵn lòng và vui vẻ đảm
nhận – và sẽ bền lâu cho tới hơi thở cuối cùng của tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc
dù sự tiến bộ vô cùng lớn lao trong những điều kiện vật chất khắp thế giới, đau
khổ vẫn tồn tại. Những khốn khó như là tham lam, giận dữ, hận thù, và ghen tị
đã làm nền cho phần lớn sự khốn khó của chúng ta bao ngàn năm trước đây vẫn tiếp
tục như thế thậm chí cho đến ngày nay. Trừ khi có một sự thay đổi trong bản
tính con người trong một khoảng thời gian mau lẹ, những khốn khổ này vẫn còn quấy
nhiễu chúng ta trong nhiều thế kỉ sắp tới. Lời dạy của mỗi tông giáo lớn của thế
giới, trong cung cách độc đáo riêng, đã từng và sẽ tiếp tục còn là nguồn năng
tâm linh để chống trả với những hậu quả của các khốn khó kia. Vì vậy, tông giáo
vẫn còn là thích đáng và vẫn có một vai trò quan trọng trong xã hội loài người
đối với tương lai có thể nhìn thấy trước. Về mặt tối thượng, các tông giáo đã
gây hứng cho dòng chảy của lòng từ bi và những hành vi vĩ đại của sự bác ái, mà
hậu quả đã ngân vang trong đời sống của bao triệu con người. Vậy nên, vừa nhìn
từ quan điểm hoà bình trên thế giới, vừa để nuôi dưỡng tiềm năng ơn ích của
tông giáo trên thế giới, những truyền thống tín ngưỡng phải tìm ra được một lối
để quan hệ với nhau với sự chấp nhận và sự kính trọng hỗ tương chân chính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sách này thử vạch ra quảng trường trong đó có thể tạo
được cuộc đối thoại dẫn tới sự cảm thông liên tông chân chính. Như cách tôi
nhìn thế giới ngày nay, tôi thấy có những sức mạnh nguy hiểm về sự phân cực. Có
những chiều hướng đáng lo âu bên trong các tông giáo muốn miệt thị những tín
ngưỡng khác; cũng có sự phân cực gia tăng giữa những người có tín ngưỡng và những
người không có tín ngưỡng nào cả. Những thái độ như thế sẽ chỉ làm cứng nhắc những
sự nghi ngờ và không tin tưởng lẫn nhau. Tuy thế, tôi tin rằng những kẻ biện luận
cho sự khu biệt là lầm lạc về nền tảng về căn bản đối với nền tảng thiết yếu
trên đó một nền tâm linh tông giáo đặt cơ sở. Nhiệm vụ của tất cả mọi người có cao
vọng tới sự hoàn hảo tâm linh – không chỉ những nhà lãnh đạo của các tông giáo
thế giới mà còn mỗi cá nhân tín đồ – là khẳng định giá trị nền tảng của lòng từ
bi nằm ở trong tâm của bản tính con người cũng như ở cốt lõi của những giáo lí
đạo đức của mọi tông giáo lớn của thế giới. Trong cung cách này chúng ta có thể
thực sự khai triển một sự nhìn nhận sâu xa về giá trị của các tín ngưỡng khác,
và trên cơ sở đó chúng ta có thể vun bồi sự kính trọng chân chính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi
tôi tới Ấn độ như một người tị nạn vào năm 1959, tôi biết rất ít về các tông
giáo khác với đạo của chính tôi. Trong năm mươi năm vừa qua, tôi đã dùng một phần
đáng kể trong thời gian và chú tâm của mình để học hỏi và suy nghĩ về những
tông giáo lớn trên thế giới ngoài đạo Phật của chính tôi. Điều này đã thực sự
nâng cao tinh thần cho tôi, vì nó đã khẳng định cho tôi sự phong phú phi thường
của tinh thần con người khi thị kiến lí tưởng về sự hoàn hảo là cứu xét những
câu hỏi nền tảng của cuộc sinh tồn. Trên bình diện siêu hình, mọi tông giáo lớn
đều chạm trán với cùng những vấn đề muôn thuở: Tôi là ai? Tôi sẽ đi đâu sau khi
chết? Trên bình diện của việc sống một đời tốt lành, mọi truyền thống tín ngưỡng
đều quay về sự từ bi như một nguyên lí chỉ đạo. Chúng dùng những lời lẽ khác
nhau, gợi ra những hình tượng khác nhau, bắt rễ vào những khái niệm khác nhau.
Nhưng điều chúng có chung là nhiều hơn những điều phân chia chúng, và những dị
biệt giữa chúng tạo thành tiềm năng cho một sự đối thoại vô cùng phong phú, bắt
rễ vào sự phức biệt kì diệu về kinh nghiệm và trực quan.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sách này cố thăm dò những sự hội tụ này trong khi đặt
một khuôn mẫu nơi những dị biệt giữa các tông giáo có thể được tán thưởng một
cách chân chính mà không dùng làm một nguồn gốc về tranh chấp. Sự thiết lập mối
hoà hài liên tông chân chính, căn cứ trên sự cảm thông, <i>không</i> lệ thuộc vào việc chấp nhận rằng mọi tông giáo về mặt nền tảng
là giống nhau hoặc là rằng chúng dẫn tới cùng một nơi. Tuy nhiên, tôi quả thực
chủ trương rằng những giáo lí siêu hình rất dị biệt của chúng, trong mỗi trường
hợp, đều cho một nền tảng thực sự hứng khởi cho một hệ thống đạo đức đẹp tuyệt
vời bắt rễ trong từ bi. Tôi không hề có nghi ngờ nào rằng một tín đồ thành thực
có thể, với sự liêm khiết, là một người đa nguyên trong tương quan với các tông
giáo không phải là của chính mình, cũng không liên luỵ tới sự cam kết về yếu
tính của những giáo lí trong tín ngưỡng mình theo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự dấn thân của tôi với những tông giáo thế giới đã
khiến tôi đinh ninh rằng, bất kể là những dị biệt về giáo lí ra sao, trên bình
diện thực sự sống một đời sống tông giáo hoặc làm tròn một cao vọng tâm linh,
có một mức độ đáng kể về sự cảm thông được san sẻ giữa các tông giáo. Đặc thù,
mọi tông giáo lớn đều đề cao từ bi như một giá trị tâm linh nền tảng. Dù cho việc
kinh sách quy định sống một cuộc đời tốt lành, trong lí tưởng của đời sống được
thán phục và truyền giảng, hoặc trong những đời sống kiểu mẫu của nhiều trong
những cá nhân đặc biệt thuộc các tín ngưỡng khác nhau, trong quá khứ và ngay hiện
tại (một số người trong đó tôi đã hân hạnh hội ngộ), tôi không nghi ngờ gì là từ
bi nằm ở tâm điểm của tất cả những tông giáo này. Nếu điều này là đúng, có một
tiềm năng lớn lao cho các tông giáo của thế giới hội ngộ trong lí tưởng về sự tốt
lành của con người. Nhưng nhiệm vụ này vô cùng là khó khăn. Lịch sử của tông
giáo dường như đầy rẫy những bất hoà, nghi kị lẫn nhau, và tranh chấp ý hệ bắt
rễ trong sự độc tôn và khu biệt, hoặc quan điểm rằng tín ngưỡng của riêng mình
là cái chính đáng duy nhất. Tôi tin rằng những nguyên nhân tiềm ẩn của lịch sử
phân li này không có một cơ sở nào có thể bảo vệ được. Thử thách trước mặt
chúng ta – mà tôi thấy như là cực kì khẩn cấp – là vượt thắng lịch sử này và
chuyển tới một sự cảm thông hài hoà bắt rễ vào từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc
dù cuốn sách này bàn về những tông giáo lớn của thế giới, câu chuyện nó kể ra
là câu chuyện trải nghiệm của một người và một sự dấn thân cá nhân. Tôi không hề
có ảo tưởng nào rằng những gì được cung hiến ở đây công bình với toàn thể bất cứ
tông giáo nào, thậm chí cũng chẳng thành công trong việc trình ra những giáo lí
thiết yếu của mỗi đạo như được hiểu trong chính truyền thống đó. Tuy nhiên, tôi
thành thực hi vọng rằng câu chuyện được kể ở đây – hành trình của một tăng sĩ
Phật giáo vào những tông giáo của thế giới – cống hiến sự khích lệ, thậm chí có
lẽ cả hứng khởi, cho những người khác đi sâu vào những truyền thống khác biệt với
cái của chính họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi xin phép cám ơn vô số những người từ mọi tông
giáo đã tặng cho tôi thời gian của họ và giúp tôi tới một sự nhận thức sâu xa
hơn về các giáo lí lớn của thế giới. Từ những cuộc nói chuyện thiết thân với
các bậc thầy tông giáo của Ấn độ như là vị thầy trong đạo Jaina (Kìna giáo) là
Acharya Tulsi, tới những trao đổi sâu xa với những người hành đạo của Kitô giáo
như là Tu sĩ của dòng Trappist [còn gọi là dòng Cistercian, tiếng Việt gọi là
dòng Khổ tu Xitô] là Thomas Merton, tôi đã được ban cho đặc quyền vô cùng to lớn
và một cơ hội hiếm hoi để gia nhập thế giới kì diệu của những truyền thống tín
ngưỡng khác. Để người đọc không bị mệt mỏi vì quá nhiều nhân danh, tôi sẽ không
thể liệt kê tên của biết bao nhiêu nhà lãnh đạo và thực hành tông giáo mà tôi
đã có hân hạnh gặp trong bấy nhiêu năm. Tuy nhiên, với tất cả họ, tôi mắc nợ một
niềm tri ân thiết thân sâu xa về thời gian, trí tuệ, và từ bi của họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi có một miềm tôn kính vô bờ đối với tín ngưỡng Phật
giáo của chính tôi, nhưng để nhìn nó trong bối cảnh cùng với những tông giáo
anh chị khác đã cho tôi một thị kiến về sự vĩ đại và tầm mức của cái tôi thực sự
tin là những cao vọng đẹp nhất của tinh thần con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi cũng xin tri ân hai nhà biên tập – Tiến sĩ
Thupten Jinpa, người đã là phiên dịch chính cho tôi đến bây giờ được một phần
tư thế kỉ, và đồng nghiệp của ông, Tiến sĩ Jás Elsner – vì giúp tôi bộc lộ ý tưởng
hết sức mạch lạc trong tiếng Anh, đặc biệt vì sự giúp đỡ của họ chọn lựa và phối
kiểm những câu trích dẫn từ các kinh điển của thế giới. Trong tiến trình viết,
những nhà biên tập này, cũng như những thành viên trong ban tham vấn của riêng
tôi, đã giúp tôi suy nghĩ suốt những hàm nghĩa và hậu quả của một số trong những
khía cạnh mang tính cách thách đố hơn về ý tưởng của tôi. Tôi cũng xin cám ơn
những cá nhân đã đọc và nhận xét về bản thảo này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nguyện nỗ lực của sách này sẽ ơn ích cho việc hiện
xuất một sự cảm thông chân chính giữa các tông giáo lớn của thế giới, và nguyện
sách này nuôi dưỡng trong chúng ta một niềm tôn kính sâu xa đối với nhau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -9.0pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">1<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Lìa
vùng ấm êm<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">1956,
lần khai mở thứ nhất<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi
tôi lớn lên ở Tây tạng và đặc biệt sau khi tôi nghiêm túc dấn vào việc học tư
tưởng và thực hành Phật giáo kinh điển kể từ tuổi mười lăm, tôi thường cảm thấy
rằng đạo Phật của chính tôi là đạo tốt nhất. Tôi nghĩ rằng đơn giản không thể
có bất cứ truyền thống tín ngưỡng nào khác có thể sánh về sự thâm sâu, sự tinh
vi, và quyền năng gây hứng với đạo Phật. Các tông giáo khác, tốt nhất, hẳn cũng
chỉ là “vậy vậy”. Bây giờ nhìn lại, tôi cảm thấy ngượng ngùng về sự ngây ngô của
mình, dù cho đó chỉ là cách nhìn của một thiếu niên đắm mình trong truyền thống
tông giáo kế thừa của riêng mình. Phải, tôi cũng mơ hồ ý thức về sự tồn tại của
một tông giáo thế giới lớn tên gọi là Kitô giáo muốn đề xướng đường lối cứu chuộc
qua cuộc đời của vị cứu thế trong đạo đó, là Jêsu Kitô. Thực vậy, khi còn bé
tôi đã nghe chuyện một vài giáo sĩ Kitô giáo đã từng thiết lập một phái bộ truyền
giáo ở miền Tây của Tây tạng trong thế kỉ mười bảy. Cũng có một cộng đồng nhỏ
người Muslim Tây tạng cho đến tận thời hiện đại, họ vốn sống ở thành phố Lhasa
trên bốn thế kỉ rồi. Còn về tín đồ của Ấn giáo và Jaina (Kìna giáo), là hai
tông giáo lớn khác phát sinh tại bản địa Ấn độ, tôi đã đinh ninh rằng những cuộc
tranh luận triết học, thấy trong các phê phán Phật giáo kinh điển về các chủ
trương của họ, đã chứng minh một cách hiệu quả ưu thế của tín ngưỡng Phật giáo
nhiều thế kỉ về trước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không cần phải nói sự ngây ngô như thế hẳn chỉ có thể
duy trì chừng nào tôi còn bị cô lập không có bất cứ tiếp xúc thực sự nào với
các tông giáo khác của thế giới. Lần đầu tiên tôi có tiếp xúc trực tiếp với một
tín đồ của Ấn giáo là khi một <i>sadhu</i>,
một đạo sĩ Ấn độ, với mái tóc trần và những vạch tro quét trên trán, xuất hiện ở
Cung điện Potala khi tôi còn bé. Ông la lên “Đạtlai Lạtma, Đạtlai Lạtma!” và dường
như muốn gặp tôi. Dĩ nhiên, ông ta không biết tiếng Tây tạng và không ai ở
chung quanh đó biết chút nào tiếng Hindi. Có một sự náo động lớn khi những người
hầu cận, vệ sĩ của tôi, và đủ loại người bàng quan cố sức ngăn chặn ông ta! Chẳng
ai biết được ông ta là ai hoặc như thế nào và tới từ nền tảng tông giáo nào.
Khoảnh khắc tiếp xúc then chốt đến khi tôi có cơ hội viếng thăm Ấn độ lần đầu
tiên năm 1956. Trước việc này, xứ sở duy nhất khác mà tôi đã tới là Trung quốc,
khi đó đang bừng bừng khí thế của chủ nghĩa cộng sản.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người
mời tôi chính thức viếng thăm Ấn độ là vị thái tử của vương quốc Sikkim, với tư
cách là chủ tịch của Hiệp hội Đại Giác ngộ (the Maha Bodhi Society), cũng như uỷ
ban đặc biệt do chính phủ Ấn độ thiết lập để tổ chức lễ kỉ niệm thứ 2500 sự tịch
diệt của Đức Phật, gọi là <i>đại bát niết
bàn (parinivana</i>). Người đồng sự về tâm linh của tôi, là vị Banthiền Lạtma
(Panchen Lama) vừa quá cố, – từng chịu
đau khổ rất nhiều kế sau việc cộng sản chiếm Tây tạng nhưng vẫn hoạt động tích
cực cho nhân dân Tây tạng mãi đến chết bất đắc kì tử của ông tại Tây tạng năm
1986, – cũng cùng với tôi làm chuyến thăm lịch sử này tới Ấn độ. Trong suốt hơn
ba tháng trời ở lại Ấn độ lần đó, tôi có vinh dự gặp nhiều người từ mọi lối đời
cũng như từ mọi nền đạo. Tổng thống của Ấn độ, Tiến sĩ Rajendra Prasad, lịch sự
tiếp chuyện sâu xa với tôi trong vài dịp. Là một nhà học giả về luật pháp lẫy lừng,
vị tổng thống đầu tiên của Ấn độ này cũng là một người tín mộ sâu xa về tông
giáo, nghiêm túc quan tâm tới di sản lịch sử của Ấn độ như là nơi khai sinh ra
một số tông giáo lớn của thế giới. Sự khiêm tốn và tính nhân bản sâu xa của ông
làm tôi cảm thấy khi tiếp cận với ông là tôi đang gặp một người thực sự tâm
linh, một người hiến thân cho lí tưởng của một đời phục vụ vô ngã chân chính. Vị
phó tổng thống của Ấn độ lúc ấy là Sarvepalli Radhakrishnan, một học giả nổi tiếng
về triết học và tông giáo Ấn độ. Nói chuyện với ông giống như được dự một yến
tiệc về trí tuệ. Trên bình diện thiết thân, được biết vị tổng thống và vị phó tổng
thống cũng như Pandit (Học sĩ) Jawaharlal Nehru, vị thủ tướng đầu tiên của Ấn độ
khiến tôi cảm thấy phần nào gần gũi với con người vĩ đại là Mahatma (Đại hồn, tức
là Thánh) Gandhi, vị mà người Tây tạng chúng tôi thời đó gọi là Gandhi Maharaja
(theo nghĩa đen, tức là “Gandhi Đại vương”).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một cuộc hội ngộ đã để lại một kí ức bền bỉ là sự viếng
thăm bất ngờ của một đạo trưởng Kìna giáo cùng với thị giả tới thăm tôi. Tôi nhớ
rõ ràng đã bị ngạc nhiên vì sự khổ hạnh của hai tăng sĩ Kìna giáo này. Sau này
tôi mới biết là một phần trong lối sống hằng ngày của họ là luôn luôn ngồi trên
mặt phẳng cứng chứ không ngồi trên nệm êm ả. Bởi chúng tôi gặp nhau trong nhà
khách chính thức, cho nên đồ nội thất chẳng có cái nào là không có tấm lót mềm
mại để ngồi cả. Vậy nên, sau cùng hai vị tăng đó ngồi trên chiếc bàn nhỏ để dọn
càphê. Chúng tôi nói chuyện dài lâu về những tương đồng giữa Phật giáo và Kìna
giáo, mà các sử gia thường quy chiếu là hai tông giáo sinh đôi. Đây là lần đầu
tiên, trong kinh nghiệm của tôi được gặp một người hành đạo Kìna thực sự và sự
trình bày về truyền thống tín ngưỡng của ông chẳng giống mấy với sự mô tả đặc
trưng về những quan điểm của Kìna giáo trong những văn bản và những trước tác
hàn lâm mà tôi đã học khi còn trẻ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sau những lễ cử hành chính thức về việc <i>đại bát niết bàn</i> của Đức Phật, tôi có cơ
hội đi hành hương tới những thánh địa Phật giáo cổ xưa, đặc biệt là Bồ đề Đạo
tràng (Bodh Gaya), nơi Đức Phật đạt tới giác ngộ; Lâmtìni (Lumbini), nơi ngài hạ
sanh; và Sanặc (Sarnath tức Lộc uyển hoặc Vườn nai) gần Varanasi (tức Benares,
phiên âm là Banalại) nơi ngài thuyết giảng lần đầu về Tứ diệu đế. Giáp mặt với
toà bảo tháp thiêng liêng ở Bồ đề Đạo tràng và đứng trước cây Bồ đề, là dòng giống
từ chính cái cây mà Đức Phật đã đạt giác ngộ dưới gốc hơn 2500 năm trước đây,
tôi bị xúc động đến trào nước mắt. Thánh địa này được các Phật tử khắp thế giới
kính ngưỡng – ở Tây tạng còn có một tập tục là điêu khắc những mẫu tí hon của bảo tháp ở Bồ đề đạo
tràng như những vật để thờ cúng. Trong cuốn tự truyện đầu tiên của tôi, viết
ngay sau khi tôi đi lưu vong ở Ấn độ, tôi đã mô tả những xúc động của mình khi
lần đầu tiên nhìn thấy bảo tháp ở Bồ đề Đạo tràng như sau: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngay
từ khi còn rất bé thơ tôi đã nghĩ và mơ về cuộc viếng thăm này. Bây giờ tôi đứng
trong sự hiện diện của Tinh thần Thánh thiện đã đạt tới Đại bát Niết bàn, là cảnh
giới Niết bàn cao nhất, trong chốn thiêng liêng này, và đã tìm ra cho toàn thể
loài người con đường cứu độ. Khi tôi đứng ở đó, một cảm giác về nhiệt tình với
đạo tâm tràn ngập tim tôi, và khiến tôi chất ngất với tri thức và tác động của
quyền năng thiêng liêng vốn ở trong tất cả chúng ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi đi hành hương tới những thánh địa Phật giáo ở
Trung bộ Ấn độ, tôi có cơ hội chứng kiến một sự kiện thực sự có tầm vóc lịch sử.
Ở Rajgir – nơi mà truyền thống tin rằng các pho kinh thuộc tạng Bát nhã, rất
thân thiết với những người thực hành Phật giáo Đại thừa, được giảng dạy nguyên
thuỷ – một nghi lễ lớn xảy ra trong một chiếc lều đầy màu sắc. Thủ tướng Nehru
đã tới để chính thức tiếp nhận quà tặng cho nhân dân Ấn độ mà đích thân vị thủ
tướng của Trung quốc hồi đó là Châu Ânlai mang tới. Đây là một món xá lợi
thiêng liêng của Phật giáo mà người ta bảo tôi là đã được mang từ Ấn độ tới
Trung quốc từ thế kỉ thứ bảy, có thể là do nhà hành hương chiêm bái người Trung
quốc lừng danh là Huyền trang [Đường tăng Tam tạng] mang về, và bây giờ được
mang trả lại nguyên gốc của nó. Tôi cảm thấy vinh dự sâu xa được có mặt trong
buổi lễ này, mà người Tây tạng chúng tôi gọi là <i>tashipa</i>, tức là hạnh vận. Thời gian đó, thủ tướng Nehru bị xao động
vì những viên chức Tây tạng tháp tùng với tôi sang Ấn độ bị chia rẽ trong suy
nghĩ của họ. Một nhóm đề nghị rằng tôi ở lại Ấn độ cho tới khi tình thế chính
trị bên trong Tây tạng được giải quyết ổn định hơn, trong khi nhóm kia thôi
thúc tôi trở về Tây tạng và thương thuyết với chính quyền Cộng sản ở Bắc kinh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chính trong chuyến viếng thăm Ấn độ này mà tôi được
thấy những hang động Elephanta [Động voi], một địa chỉ thiêng liêng sáng nghĩa
về lịch sử đối với truyền thống Ấn giáo nằm ngay cạnh bờ biển của thành phố
Mumbai (tên cũ là Bombay). Có niên đại khoảng thế kỉ thứ chín công nguyên, phức
hợp đền đài này gồm các hang động chứa nhiều điêu khắc đá về những vị thần quan
trọng trong thánh điện của Ấn giáo. Hình ảnh trung tâm là pho tượng Shiva ba đầu
cao sáu thước, mà tôi được biết rằng ba khuôn mặt của thần đại diện cho thần
tính trong ba dạng thức tách bạch nhưng tương liên: gương mặt bên phải, có một
vẻ nhục cảm, đại diện thần Shiva như vị sáng tạo của thế gian; khuôn mặt bên
trái, biểu lộ sự giận dữ, đại diện thần Shiva như vị phá huỷ; trong khi khuôn mặt
ở giữa, với nét biểu lộ hiền hoà, tượng trưng thần Shiva như vị bảo tồn vũ trụ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Là một người theo Phật giáo Tây tạng, một tín đồ của
truyền thống vinh dự trong sự truyền thừa liên tục từ tự viện Ấn độ cổ xưa là
Nalanda, với di sản vô song về tông giáo và triết học, được thực sự viếng thăm
địa điểm Nalanda thật là đáng ghi nhớ và cảm động. Chính từ nơi đây là chỗ xuất
phát hầu hết các vị đại sư với những tác phẩm còn được học hỏi mật thiết cho đến
ngày nay trong các trường cao đẳng Phật giáo Tây tạng – trong đó nhiều tác phẩm
mà bản thân tôi cũng học tập khi còn là một tăng sĩ trẻ. Thực vậy, một trong những
nhà sáng lập Phật giáo ở Tây tạng, là Shantarakshita (Tịch hộ [750-802]), vốn
là một triết gia nổi tiếng từ Nalanda trong thế kỉ thứ chín và là người khởi xướng
một tông phái Phật giáo quan trọng, là tông Trung quán Duy thức (Yogacara Madhyamaka).
Tác phẩm kinh điển của Shantarakshita là <i>Nhiếp
chân thật luận </i>hoặc <i>Chân lí tập yếu (Tattvasamgraha)</i>
(Compendium of Epistemology) rất được tán thưởng cho đến ngày nay như một kiệt
tác về triết học, cả ở Ấn độ và ở Tây tạng. Cũng thật là kì diệu khi có cơ hội
được đến đảnh lễ ở Nagarjunakonda (Đồi Long thọ) tại miền Nam Ấn độ, một địa điểm
tự viện kết hợp với vị đại sư Phật giáo thế kỉ thứ hai công nguyên là Nagarjuna
(Long thọ) là người mà truyền thống Tây tạng xem là “Đức Phật thứ nhì”. Đến thập
niên 1980, nơi toạ lạc thực sự của tự viện này đã chìm dưới mặt nước, do hậu quả
của việc xây dựng một cái đập lớn phát điện gần địa điểm này. Về mặt cá nhân
tôi, được bước đi ngay chính nơi Đại sư Long thọ đã từng sống thực sự là có ý
nghĩa. Cho đến ngày nay Long thọ vẫn là một trong những nguồn mạch sâu xa nhất
về cảm hứng tâm linh và trực quan triết học cho tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhìn lại chuyến đi năm 1956 này, tôi nhận ra rằng cuộc
viếng thăm Hội Thông thiên học (Theosophical Society) ở Channai (lúc đó còn
mang tên là Madras) để lại một ấn tượng mạnh mẽ trong tôi. Ở đó lần đầu tiên
tôi được trực tiếp gặp những người, và một phong trào, cố gắng kết hợp minh triết
của các truyền thống thế giới cùng với khoa học. Tôi cảm thấy giữa các thành
viên của hội đó một cảm thức vô cùng cởi mở với những tông giáo lớn của thế giới
và một sự ôm choàng chân thực lấy tinh thần đa nguyên. Khi tôi quay trở về Tây
tạng năm 1957 sau ba tháng ở trong xứ sở gây kinh ngạc nhất cho một tu sĩ Tây tạng
trẻ như tôi, tôi là một con người thay đổi. Tôi không còn sống trong sự thoải
mái của một quan điểm khu biệt xem Phật giáo là tông giáo chân chính duy nhất.
Khi những hoàn cảnh chính trị bi đát trong năm 1959 buộc tôi vào sự lưu vong ở Ấn
độ để sống như một người tị nạn, nghịch lí thay tôi được cung ứng sự tự do để
đào sâu hành trình thiết thân của tôi về sự cảm thông và dấn thân với những
truyền thống tín ngưỡng của thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thật mỉa mai, khi các hoàn cảnh chính trị cưỡng bách
tôi phải ra khỏi vùng tiện nghi thân thể của quê hương tôi ở Tây tạng, sự phơi
mở ra với tầm vĩ đại của những tông giáo lớn của Ấn độ đã đưa tôi tới sự buông
xả cái vùng ấm êm tinh thần, khoảng không gian nơi đạo Phật của riêng tôi là
tông giáo chân chính duy nhất và các truyền thống tín ngưỡng khác có hay nhất
cũng chỉ là thứ tương tự. Như quá thường xảy ra, khi chúng ta giáp mặt với bi kịch
và đau khổ, chúng ta tới gần thực tại hơn và điều này không còn để lại mấy chỗ
cho sự giả bộ và mộng tưởng hão huyền. Đó là những hoàn cảnh khi tôi bắt đầu
thiết lập mái nhà thứ nhì ở Ấn độ và giúp việc đặt nền tảng cho cuộc đời mới của
biết bao đồng bào Tây tạng tôi tới Ấn độ, Nepal, và Bhutan như người tị nạn.
Trên bình diện thiết thân, tình huống mới này – là một người tị nạn và một người
khách ở Ấn độ suốt trong một thời kì đen tối nhất trong lịch sử dài của Tây tạng
– đem theo nó một mức độ tự do mà tôi không thể nào tưởng tượng trong cuộc đời
trước của tôi như là người đứng đầu một xứ sở, tranh đấu dưới sự ngày càng mất
dần tự do. Cuộc đời mới này cho phép tôi được là điều tôi gọi là làm một “tu sĩ
Phật giáo đơn giản”, bây giờ trút bỏ những hệ luỵ lễ nghi vốn là một khía cạnh
bao trùm lấy đời sống của vị Đạtlai Lạtma. Tôi từ trước tới giờ chưa hề thực sự
thích những lễ nghi mấy chút, vậy nên tôi sung sướng thấy những thứ này biến
đi. Có lẽ, điều quý giá nhất mà đời sống lưu vong này mang lại cho tôi là khả
năng gặp biết bao nhiêu người, đặc biệt là những người bình thường, từ mọi hướng
đời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Một tiếng gõ cửa
từ phương Tây<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
con người đặc sắc băng ngang con đường của tôi trong mười năm đầu lưu vong là một
tu sĩ Kitô giáo đã để lại một ấn tượng bền bỉ. Cho đến ngày hôm nay tôi còn nhớ
một cách sống động cuộc gặp gỡ với Cha Thomas Merton. Ông tới thăm tôi tại nơi
cư ngụ của tôi ở Dharamsala tại miền Bắc Ấn độ, vào tháng Mười một năm 1968. Là
một tu sĩ của dòng tu [khổ hạnh] Trappist, Merton mặc một áo choàng trắng với
mũ che đầu và một thắt lưng bằng da khổ rộng quanh hông. Ngoài ra, ông còn mang
một đôi ủng cao màu nâu, xem ra hoàn toàn lạc lõng ở Dharamsala. Nhìn bề ngoài,
chẳng gì có thể nổi bật hơn là sự tương phản giữa áo choàng của chúng tôi. Như
một nhà sư Tây tạng, tôi khoác y màu nghệ với một mảnh màu vàng kim trên chiếc
áo chẽn không có tay. Y phục nhà sư của chúng tôi làm bằng hai mảnh. Phần dưới
là một tấm xếp vài nếp để cử động dễ dàng cho đôi chân khi bước đi; phần này được
cột bằng một dải quanh hông. Phần trên là một áo chẽn không có tay với một tấm
quấn lơi giống chiếc khăn phủ cánh tay trái nhưng để trần cánh tay phải. Vậy
là, ngoại trừ kiểu tóc của chúng tôi – trường hợp tôi là đầu cạo trọc, còn trường
hợp Merton là đầu hói tự nhiên – chẳng có chút tương tự nào trong vẻ bề ngoài của
chúng tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự viếng thăm của Merton đến vào thời điểm hoàn hảo.
Công cuộc khởi đầu đã hoàn tất bảo đảm việc tái định cư của nhiều ngàn người
Tây tạng chủ yếu là chạy sang Ấn độ sau cuộc đào thoát của tôi. Ưu tiên khác nữa
cho cộng đồng của tôi – việc thiết lập những ngôi trường dạy tiếng Tây tạng cho
các trẻ em tị nạn – cũng đã hoàn thành, nhờ sự tử tế của chính phủ Ấn độ. Vậy
là, giai đoạn từ giữa thập niên sáu mươi tới cuối thập niên đó đối với tôi thiết
thân là một thời gian tuyệt vời để trầm tư phê phán, chiêm ngắm tâm linh, và thực
hành thiền định. Cách riêng, tôi đã có thể xem lại những kinh điển lớn mà tôi
đã học hồi còn ở Tây tạng và dấn mình vào trong một chuỗi những bài giảng và thực
hành mới. Tôi cũng có cơ hội dành ra nhiều tuần mỗi lần – thậm chí đôi khi còn
cả một hai tháng – để đào sâu việc thực hành thiền định của mình và suy tư triết
học. Hai người phụ đạo của tôi cùng có mặt với tôi ở Dharamsala, cũng như mấy bậc
đại sư Tây tạng khác ban bố những lời khuyên giải khôn ngoan khi cần thiết. Vậy
là tôi trải qua nhiều giờ vun bồi thiền định về từ bi đại đồng, cũng như đào
sâu sự hiểu biết và trải nghiệm của tôi về tính không – chân lí về bản tính
tương thuộc sâu xa của vạn vật – mà truyền thống Nalanda hiểu như thực tại rốt
ráo. Khi Thomas Merton tới thăm tôi, tôi có thể thăm dò sâu sắc cùng với ông,
trong một chuỗi các buổi đàm đạo một số những trải nghiệm tâm linh thiết thân về
phần tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Merton là một người vạm vỡ, cả trong ý nghĩa về thân
thể – ông có xương cốt to lớn – và cả nghĩa về tâm linh. Trong ông tôi thấy một
tu sĩ quan thiết sâu xa về thế giới, nhiệt liệt tin tưởng vào quyền năng của
tâm linh để chữa lành những vết thương của loài người, và có một sự tìm kiếm
tâm linh mãnh liệt. Là người bênh vực cho sự đối thoại liên tông, Thomas Merton
thâm nhập vào những cảnh giới của các truyền thống tín ngưỡng khác – như Phật
giáo, trong trường hợp thảo luận với tôi – để ông có thể, như thế, nếm được
hương vị thực sự về giáo huấn mà các truyền thống kia đại diện. Đối với tôi, có
một sự khởi hứng thực sự trong việc Merton dấn thân vào Phật giáo trong sự nó
phản ánh chí khí đại hùng về phần ông để thăm dò những truyền thống ngoài cái của
riêng ông. Trong những lần chúng tôi thảo luận với nhau, thỉnh thoảng ông lại
phóng một tia nhìn sâu sắc tới tôi, gợi ra sự hoàn toàn thức tỉnh về sự hiện diện
của ông trong cuộc đàm luận.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không
hồ nghi gì là việc hội ngộ với Thomas Merton đã mở tầm mắt tôi ra với sự phong
phú và chiều sâu của tín ngưỡng Kitố giáo. Sau này, tôi thấy ra rằng có những
tương đồng hoàn toàn đặc sắc giữa đời sống của chúng tôi. Ở tu viện của ông,
Merton bắt đầu mỗi ngày vào lúc 2 giờ 30 sáng, trong khi tôi thức dậy lúc 3 giờ
30. Ông cũng trải qua nhiều giờ buổi sáng để cầu nguyện và im lặng chiêm ngắm,
và dùng bữa ăn sáng thật sớm, và tôi cũng thế. Merton là một người bênh vực và
hiểu biết sâu sắc về sự đối thoại liên tông trong khi vẫn trung thực với tín
ngưỡng Kitô giáo của riêng ông. Ông cũng là một người chủ trương sự hoà hài giữa
các tín đồ của các tông giáo lớn trên thế giới, căn cứ trên một sự cảm thông
sâu sắc về những giáo huấn tâm linh thâm sâu của nhau. Dĩ nhiên, là một tu sĩ,
cũng như tôi, ông sống một cuộc đời tận hiến cho sự trai giới độc thân và phục
vụ người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điểm chủ chốt tôi học được từ Merton là sự sáng tỏ
thâm sâu của ông về một điểm mà tôi đã ngẫm nghĩ biết bao lần kể từ khi đó và đã
đạt tới việc san sẻ sâu xa. Merton bảo tôi, và điều này sau đó ông công bố
trong tác phẩm <i>Nhật kí Châu Á (Asian
Journal),</i> rằng chúng tôi, như cộng đồng của những người hành đạo trong các
tông giáo thế giới, “đã đạt tới một giai đoạn (lẽ ra phải tới từ lâu) của sự
trưởng thành tông giáo ở đó một người vẫn có thể hoàn toàn trung thành với sự
cam kết Kitô giáo và tu viện phương Tây và vẫn có thể học hỏi sâu xa chẳng hạn
từ một giới luật và kinh nghiệm Phật giáo.” Điều này cũng đúng in hệt từ phía
Phật giáo. Và, thực vậy, tôi đã tới với suy nghĩ rằng yếu tính của sự đối thoại
liên tông chân chính phải đặt cơ sở trên sự xác tín này. Với cái chết bất đắc
kì tử của Thomas ở Thái lan vào lứa tuổi 53, chỉ vài tuần sau khi tôi gặp ông,
thế giới đã mất đi một con người tâm linh đích thực còn nhiều điều để cống hiến,
đặc biệt trong lãnh vực khẩn thiết của sự thông cảm và hoà hài liên tông, cũng
như sự thông cảm giữa các viễn kiến của tín đồ và thế giới thế tục rộng lớn
hơn. Trên bình diện thiết thân, tôi mất một người bạn, một người liên minh quan
trọng trong việc thăng tiến đối thoại liên tông, và một người hướng đạo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Gần hai mươi năm sau, cuối cùng tôi có cơ hội viếng
thăm tu viện của Merton, tên là Gethsemani Abbey ở bang Kentucky ở Hoa kì. Thật
cảm động khi nhìn nơi ông đã sống, đặc biệt là gian mật thất của ông, vốn hoàn
toàn trơ trọi và khắc khổ, phản ánh lí tưởng của một tu sĩ chân chính tận hiến
cho im lặng, an nhiên, và thức tỉnh. Sự đơn sơ trong đời sống của ông làm người
ta nhớ lại thành ngữ của Tây tạng: “Với mình, ít nhu cầu và ít nhiệm vụ; với
người, nhiều nhu cầu và nhiều nhiệm vụ.” Kể từ đó, tôi đã viếng thăm Gethsemani
trong một chuỗi những cuộc đối thoại tu viện Kitô giáo – Phật giáo với những
người tham dự từ nhiều dòng tu Kitô khác nhau, cũng như nhiều nhà sư Tây tạng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Vài tiếng vang từ
quá khứ của Tây tạng<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sau
này, nhìn lại lịch sử Tây tạng, tôi ý thức rằng Phật giáo Tây tạng đã hội ngộ với
Kitô giáo mãi sớm từ thế kỉ thứ mười bảy. Vương quốc Guge lúc ấy ở phía Tây của
Tây tạng đã cho phép một cộng đồng căn cứ ở Goa [là một bang thuộc địa của Bồ
đào nha ở bờ biển phía Tây của Ấn độ, sau Ấn độ chiếm lại năm 1961] mở một phái
bộ ở Tsaparang, là nơi viên đá tảng cho nhà thờ đầu tiên của Kitô giáo ở Tây tạng
được đặt nền vào năm 1626. Một trong những linh mục tới Tây tạng với tính cách
giáo sĩ truyền đạo vào đầu thế kỉ thứ 18 là một người gốc Ý tên là Ippolito
Desideri. Đáng kể là, cha Desideri có thể trải qua gần mười hai năm ở trung bộ
Tây tạng, hầu hết ở trong thành phố thủ đô là Lhasa. Say mê sự đa phức của tư
tưởng và lối thực hành tu tập của Phật giáo, vị giáo sĩ Dòng Tên (Jesuit) không
những thông thạo ngôn ngữ Tây tạng mà còn tiến hành một cuộc nghiên cứu nghiêm
cẩn về một số những kinh sách chủ chốt của Phật giáo tạo thành trung tâm giáo
trình hàn lâm trong các tự viện chuyên khoa. Người ta nói rằng Desideri thiết lập
mối quan hệ thân hữu với nhiều tăng sĩ từ đại học tu viện vĩ đại là Sera, nằm ở
ngoại ô của thủ đô Lhasa, và ông thường trải nhiều giờ để tranh biện và thảo luận
với họ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hoá ra là, trong suốt chuỗi ngày ở lại Lhasa,
Desideri có soạn thảo một văn bản rất dài bằng tiếng Tây tạng. Sách của ông sử
dụng khuôn mẫu của nhiều tác phẩm nghiên cứu của Phật giáo Tây tạng, tiêu biểu
là xử lí một chủ đề trong khuôn khổ của ba đề mục rộng: 1. phản bác lập trường
của người khác; 2. nêu ra quan điểm của chính mình; và 3. bác bỏ những phản đối
chống quan điểm của chính mình do người khác nêu ra. Tác phẩm này trình bày sự
phê phán của ông về những lí thuyết Phật giáo then chốt về nghiệp báo, tái
sinh, và tính không. Rồi, sử dụng một cách xuất sắc ngôn ngữ và cú pháp của triết
học Phật giáo, ông tranh biện cho chủ thuyết Kitô giáo về Ba Ngôi và xử lí những
phản đối khả dĩ chống lại chủ thuyết này có thể nêu ra từ lập trường triết học
Phật giáo. Văn bản gốc của Desideri, do ông viết tay trong văn tự Tây tạng, còn
sống sót cho đến ngày nay trong thư viện của Vatican, người ta bảo tôi thế. Mặc
dù ông tới nguyên thuỷ với tính cách là một giáo sĩ truyền đạo, có ý hướng cải
đạo cho người Tây tạng vào Kitô giáo, kinh nghiệm của Desideri về việc tẩm nhuần
trong văn hoá Tây tạng đã sản sinh một chứng từ đặc sắc và rất sớm về đối thoại
liên tông. Theo một học giả Tây tạng đã từng đọc văn bản của Desideri (cho đến
nay chưa được công bố), tác phẩm này bắt đầu bằng một lập luận vững vàng về giá
trị của sự nghiên cứu tông giáo tỉ giảo (so sánh các tông giáo). Chẳng hạn, người
ta bảo tôi rằng Desideri lập luận rằng nếu người ta thấy có một sự hội tụ giữa
truyền thống của riêng mình với một truyền thống khác, điều này có thể phục vụ
như một sự khẳng định gián tiếp về cả hai tông giáo. Ông sử dụng hình ảnh của một
cây được tưới nước từ nhiều nguồn – nước mưa, nước suối, vân vân – và cây này
giống như linh hồn con người trong khi nước đại diện cho những truyền thống tâm
linh khác nhau có thể duy trì và nuôi dưỡng tâm hồn đó. Tôi hi vọng rằng một
ngày nào đó một bản dịch và một cuộc nghiên cứu kĩ lưỡng tài liệu quan trọng
này sẽ được đảm nhận để cống hiến cho thế giới rộng lớn hơn. Những năm sau này,
trong một chuyến đi Italia, tôi đã nhớ viếng thăm tu viện là nơi xuất phát của
Desideri.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi đi sâu vào triết học và sự thực hành Phật giáo, ở
một thời điểm khi khái niệm về đối thoại liên tông, đặc biệt là với một tông
giáo Châu Á quan trọng còn, ít nhất có thể nói, là xa lạ, Desideri thực sự là một
người tiên phong trong lãnh vực này. Tôi thấy ông như một người tiền hô của
Thomas Merton.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
số những người đi trước tôi ở Tây tạng, có lẽ vị tăng sĩ có cuộc hội ngộ mật
thiết nhất với các tông giáo bắt nguồn từ Abraham là Palden Yeshe, vị Ban thiền
Lạtma thứ Sáu (Panchen Lama), vốn là một trong những vị lãnh đạo tinh thần trội
bật nhất của Tây tạng ở thế kỉ 18. Bà mẹ của Palden Yeshe quê gốc ở Ladakh, miền
Bắc Ấn độ, và bởi điều này ông nói tiếng Hindi thành thạo. Người ta nói rằng ông
thích đều đặn tham gia những cuộc thảo luận dài về tông giáo và triết học với
những học giả và hành giả thuộc những tín ngưỡng khác nhau. Thực vậy, việc ông
trụ ở Tu viện Tashi Lhunpo hỗ trợ một cộng đồng gồm hai mươi đạo sư đủ loại – Ấn
giáo, Muslim, và Kitô giáo – và những viên chức trực tiếp của ông bao gồm một
vài người thuộc Ấn giáo và Muslim. Vị Ban thiền Lạtma thứ Sáu cũng thiết lập một
tình bằng hữu trường cửu với viên chức người Anh là George Bogle, và qua ông
này ngài được nghe về thế giới khoa học và kĩ thuật học hiện đại. Người ta cho
rằng Bogle đã mang tới tu viện Tashi Lhunpo, theo lời yêu cầu thiết thân của vị
Ban thiền Lạtma này, một loạt những khí cụ khoa học, bao gồm cả một kính thiên
văn. Thật đáng tiếc là sự dấn thân của vị Ban thiền Lạtma này với những học giả
và hành giả của các truyền thống tín ngưỡng khác vẫn chỉ là một sự theo đuổi cá
nhân và không có tác động rộng hơn trên thiết chế Phật giáo Tây tạng. Hẳn ắt là
kì diệu nếu Palden Yeshe đã chịu viết xuống ít nhiều về những quan điểm thiết
thân của ông đối với sự hội tụ và sự phân thoa của Phật giáo và các tông giáo lớn
khác của thế giới, đặc biệt là những độc thần giáo xuất phát từ Abraham [Do
thái giáo, Kitô giáo, và Islam].<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tuy nhiên, có một di sản gây thắc mắc xuất phát từ sự
dấn thân của Ban thiền Đạtma với đạo Islam. Có một văn bản ngắn được gán cho một
tín đồ Muslim tên là Palu Ju xuất hiện bằng tiếng Tây tạng và trở thành cực kì
phổ biến trong những người bình dân ở Tây tạng, như nó còn lại cho đến ngày
nay. Được viết bằng văn vần trong một phong cách nặng về nôm na, “lời khuyên từ
một tín đồ Muslim cao tuổi” này bắt đầu bằng một sự chào hỏi bao gồm những hàng
sau đây:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong tiếng Tây tạng người ta gọi
ngài là Konchok Rinpoche (Bảo Ngọc),<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong ngôn ngữ của tôi [tiếng
Arabic] ngài là Qudha (Allah), tôi xin tôn vinh ngài.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bài
thơ này đan dệt cốt tuỷ của những giáo huấn đạo đức chung cho cả đạo Phật và đạo
Islam bằng ngôn ngữ đơn sơ bình dị. Nó nói về sự cần thiết phải phân biệt giữa
sự an lạc của người ta ở đời này và trong kiếp sau quan trọng hơn. Văn bản gợi
ra rằng cốt tuỷ của việc tu tập tâm linh nằm ở chỗ thiết lập một cơ sở hạnh
phúc cho tất cả mọi người; nó cho thấy bằng cách nào sự quan tâm đến an lạc của
kẻ khác là một giới luật đạo đức quan trọng, và bằng cách nào phục vụ người
khác tạo thành tâm điểm của tông giáo. Nhiều người đã ngờ rằng tác giả của tác
phẩm này chính là vị Ban thiền Lạtma thứ Sáu hoặc một trong những vị tăng sĩ học
giả liên kết mật thiết trong vòng thâm giao của ngài. Dù sao đi nữa, nó quá phổ
thông nên ngay cả những người Tây tạng không biết chữ cũng thuộc lòng một số
câu thơ trong đó. Tôi nhớ ngay cả một số người quét sân trong Cung điện Potala,
vốn là những người bạn chơi thuở nhỏ khi tôi là một bé trai, cũng thường đọc
vanh vách những câu thơ trong đó. Một trong những câu được các em này ưa thích,
gần như trở thành một tục ngữ của Tây tạng, là như thế này:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi,
Musalman [tín đồ Muslim] Palu, đã nói lời khuyên từ thâm tâm;<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bạn
có nghe hay không là tuỳ tâm trí bạn.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Rõ ràng, khi vị lạtma Tây tạng là Phakpa ở trong triều
đình nhà Nguyên của Mông cổ như là quốc sư của Kublai Khan [Hốt tất liệt Hãn,
1216-1294, là cháu gọi Thành cát tư Hãn tức Genghis Khan, 1162?-1227 bằng ông,
và là người khai sáng triều Nguyên] vào thế kỉ 13, hẳn ông phải giao lưu với những
nhân vật thuộc những truyền thống tông giáo khác, bao gồm cả những độc thần
giáo gốc từ Abraham. Các người Kitô giáo thuộc tông phái Nestorian [theo chủ
thuyết của Nestorius, trưởng giáo ở Constantinople cho rằng Jêsu mang đồng thời
cả hai tính cách: nhân tính và thần tính. Giáo phái này truyền qua Trung Á và tới
Trung quốc đời nhà Đường, tại kinh đô Trường an, và được người Trung quốc gọi
là Cảnh giáo] vẫn hoạt động ở Trung Á trong nhiều thế kỉ, trong khi những người
Kitô giáo Lamã như Marco Polo có mặt ở triều đình của Hốt tất liệt. Rất nhiều cộng
đồng Trung Á đã tiếp nhận đạo Islam là tín ngưỡng chủ chốt vào cuối thế kỉ 12.
Dĩ nhiên, khi Hốt tất liệt chinh phục Trung quốc, xứ sở này có một phạm vi
phong phú về các truyền thống tông giáo bản địa – không chỉ Nho giáo và Đạo
giáo, mà còn cả Phật giáo nữa. Vậy nên, Lạtma Phakpa hẳn phải tiếp xúc với các
giáo lí và các lối hành xử của nhiều tông giáo thế giới trong lãnh vực của vị Đại
hãn Mông cổ này. Tiếc thay, chúng ta cũng chẳng có tài liệu ghi chú gì bằng tiếng
Tây tạng về sự dấn thân của Lạtma Phakpa với các tông giáo khác, và chúng ta
cũng chẳng có văn bản nào phô bày những quan điểm của Phakpa đối với các truyền
thống tín ngưỡng khác kia. Khi văn học của giai đoạn này bằng những ngôn ngữ
khác đi ra ánh sáng, có lẽ chúng ta sẽ đạt được ít nhiều hiểu biết về những sự
tế vi của các tương liên giữa những tông giáo dị biệt tại triều đại nhà Nguyên ở
Trung quốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về mặt những kí lục văn bản đối với các quan điểm của
các tông giáo khác, truyền thống Tây tạng đã có một lịch sử lâu dài về việc
nghiên cứu những thứ gọi là những chủ thuyết (doxographies, tiếng Tây tạng gọi
là <i>druptha</i>) – tức là những cuộc thảo
luận về các chủ trương triết học của mọi trường phái chính ở Ấn độ thời Cổ đại,
bao gồm cả Phật giáo và ngoài Phật giáo. Khi còn là thanh niên, tôi nhớ có đọc
văn bản vào đầu thế kỉ 12 của <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Upa</span> Losel trình ra khá cặn kẽ những quan điểm của các tông phái Ấn
độ ngoài Phật giáo. Văn bản triển khai nhất trong số các tác phẩm về chủ thuyết
bằng tiếng Tây tạng này là văn bản vào thế kỉ 17 của tác giả Jamyang Shepa, nhan
đề là <i>Trình bày triển khai về những hệ thống
triết học (An Extensive Exposition of the Philosophical Systems)</i> nổi tiếng,
mà tôi đã học khi còn trẻ tuổi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chính trong thể loại văn học này mà chúng ta tìm thấy
văn bản đặc sắc tựa đề là <i>Tấm gương pha
lê về các hệ thống triết học (The Crystal Mirror of Philosophical Systems)</i>,
một pho lịch sử so sánh về các tông giáo và triết học Châu Á bởi tác giả người
Tây tạng tên là Thuken <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Chokyi</span>
Nyima sống vào thế kỉ 18. Trong sách này, Thuken bàn về nguồn gốc và những chủ
trương then chốt của những truyền thống bản địa của Châu Á. Sách chia làm ba phần.
Phần Một bàn về những tông giáo và triết học thời Ấn độ cổ đại. Bắt đầu với những
trình bày về những truyền thống Vệ đà, như là năm trường phái Brahmana (Bà la
môn) kinh điển của Ấn độ cổ đại cũng như trường phái Jaina, rồi Thuken tiến
hành với một bản tường thuật minh bạch về những chủ thuyết của bốn trường phái
kinh điển chính của Phật giáo Ấn độ. Phần Hai trình bày khá chi tiết về nguồn gốc
và sự phát triển của những trường phái Tây tạng chủ yếu, bao gồm cả truyền thống
<span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Bon</span> </span>tiền Phật giáo.
Phần chót bao gồm một sự trình bày sơ lược về lịch sử và một sự tường thuật về
các tông giáo ở Trung quốc, đặc biệt là Đạo giáo và Nho giáo, cũng như Phật
giáo Đại thừa Trung quốc. Khi viết về sự phát triển của Nho giáo ở Trung quốc,
Thuken ghi nhận sự kiện là những người theo Nho giáo có khuynh hướng liên hệ với
truyền thống mình như là một giáo huấn đạo đức hơn là một tông giáo. Ông thừa
nhận rằng nhiều chủ đề tông giáo quan trọng đặc trưng cho các tông giáo châu Á,
như là trói buộc và cứu độ, đời sống sau cái chết, và nghiệp lực (karma) không
nổi bật trong Nho giáo, và những giáo huấn trung tâm của các văn bản then chốt
của Nho giáo, như là sách <i>Luận ngữ</i> của
Khổng tử (thế kỉ thứ 5 trước công nguyên) và tác phẩm <i>Mạnh tử</i> của Mạnh Kha (thế kỉ thứ 3 trước công nguyên) được hiểu hay
nhất như là trình ra một hệ thống đạo đức nhân bản. Với sự tác động sâu xa của
những giáo huấn của đạo Nho – về mặt tâm linh, văn hoá, và chính trị – ở Trung
quốc và các xã hội Á đông khác, Thuken coi Khổng tử và Mạnh tử là những đại sư
về tâm linh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với tôi, một trong những khía cạnh có sức thu
hút nhất của Nho giáo là việc chủ trương khái niệm rằng tính chất cơ bản của
con người là thiện [<i>nhân chi sơ tính bản
thiện</i>, tức là con người vốn gốc ban đầu là tốt]. Đáng kể là, Mạnh tử còn đi
xa hơn nữa khi lập luận rằng bởi bản tính con người là tốt lành, nên lòng nhân
ái là một phẩm chất đạo đức bẩm sinh. Giống như các Phật tử, Mạnh tử hiểu rằng
tính chất nhân ái này có thể vun bồi và thăng tiến qua sự thực hành tu tập. Ông
nhấn mạnh rằng việc tu tập lòng nhân ái phải khởi đầu với chính gia đình mình,
vang vọng lời dạy của Đức Phật về <i>lòng từ
ái</i> (<i>maitri</i>, tức lòng tử tế thương
yêu), và trong gia đình là nơi vun bồi lòng từ ái bằng cách trước tiên tập
trung vào người mình thương yêu và rồi mới dần dà mở rộng tình tự đó tới một phạm
vi ngày càng lớn hơn của các chúng sinh, bao gồm thậm chí cả kẻ thù của mình nữa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Truyền thống Trung quốc cổ đại chủ yếu khác được
Thuken trình bày là Đạo giáo. Từ ngữ Trung quốc <i>Đạo</i> (được phiên âm là <i>Dao</i>
hoặc <i>Tao</i>) có nghĩa là “đường đi” hoặc
“lề lối” và các giáo huấn đạo đức của Đạo gia nhấn mạnh cái được gọi là “Tam bảo
của Đạo”: từ bi, điều độ, và khiêm nhường. Theo truyền thống này, Đạo này, hoặc
Đường đi, là Nhất Chân, vốn vừa là sự khởi đầu của vạn vật và lề lối trong đó vạn
vật vận hành theo lối đi của chúng. Trong Đạo giáo, có một sự nhấn mạnh lớn lao
về sự tự nhiên và hành động thích hợp với tự nhiên. Thuken thừa nhận rằng ông
chưa đọc những văn bản lớn của Đạo giáo nhưng ông có nhắc nhở tới hai vị đại sư
của Đạo giáo, là Lão tử và Trang tử. Ông còn quy chiếu đến sự thắc mắc lừng
danh của Trang tử về việc ông là người nằm mơ hoá bướm hay là con bướm nằm mơ
là người. Thuken cũng nói về việc phong thần cho Lão tử và truyền thống của Đạo
giáo gán 81 hoá thân cho bậc thầy này, phần nào giống cung cách các hoá thân của
vị thần Vishnu trong Ấn giáo. Thuken là một người quê gốc ở Amdo, cũng là nơi
tôi ra chào đời, gần với Trung hoa lục địa, đồng thời cũng là một trong các đệ
tử chính của đại sư Cankya Rolpai Dorje – một người bạn thân thiết của hoàng đế
triều Thanh là Càn long. Việc Thuken xử lí các tông giáo của Trung quốc là căn
cứ trên những sự tiếp xúc thiết thân với những người hành đạo của các truyền thống
tương ứng này. Khỏi cần phải nói, khi đọc về những truyền thống Trung quốc vĩ đại
bằng tiếng Tây tạng thuở thiếu thời là một nguồn mạch cho sự ngạc nhiên sâu xa
đối với tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhìn
lại tôi thấy rằng, kinh nghiệm học tập then chốt của tôi là sự chuyển đổi xảy
ra từ một thị kiến mang tính tỉnh lẻ và khu biệt về tín ngưỡng của riêng tôi
như là thứ tốt nhất khỏi cần chất vấn. Một quan niệm như thế có thể hiểu được
trong một người thiếu kinh nghiệm và thiếu từng trải, và thậm chí còn có thể
đáng khen ngợi khi phô bày một niềm tôn kính sâu xa với truyền thống của chính
mình. Nhưng nó có những thành tố của sự tự ca ngợi và thậm chí còn có cả một thứ
tự mãn sinh ra do vô minh. Việc chuyển tới một vị thế đa nguyên trong sự tương
giao với những tông giáo khác không hề mang nghĩa là buông bỏ sự cam kết trung
tâm với tín ngưỡng của chính mình; nó làm giàu một cách vô cùng cho sự hiểu biết
và thực hành về chính đạo của mình, như Desideri đã lập luận. Nó cho phép người
ta nhìn thấy sự hội tụ với các tông giáo khác, làm sắc bén sự nắm bắt chính
truyền thống của mình bằng cách nhìn thấy những đặc trưng chuyên biệt và đặc sắc
theo lối đối nghịch, và mở rộng sự tôn kính đối với phạm vi phi thường và sự đa
phức của những lối tiếp cận tâm linh mà loài người đã khai triển hoàn toàn nằm ở
bên ngoài truyền thống tín ngưỡng của riêng mình. Sách này kể chuyện về cuộc
hành trình của riêng tôi đi vào sự cảm thông liên tông, bắt đầu vào năm 1956, rồi
mở phơi trong dòng chảy hơn nửa thế kỉ, đưa tôi vào khởi đầu của một thiên niên
kỉ mới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">2<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Sống
trong sự đa nguyên tín ngưỡng<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Ấn
độ, sinh quán của các tông giáo lớn<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ấn
độ trở thành ngôi nhà thứ nhì của tôi vào năm 1959. Tôi đã sống phần lớn cuộc đời
trưởng thành trong bán lục địa vĩ đại này, mà người Tây tạng chúng tôi trong lịch
sử đã quy là “miền đất của các bậc cao quý”. Ấn độ vẫn còn gây sự kính ngưỡng
trong tôi, đặc biệt là khi tôi suy tư về bề dài lịch sử văn hoá và tông giáo của
nó. Đây là một trong số ít nơi trên trái đất mà các đại đô thị có niên đại từ
trước bình minh của công nguyên – Pataliputra (Patna) và Varanasi (Benares), chẳng
hạn – vẫn còn thịnh vượng như những cộng đồng sôi nổi. Đó là một xứ sở mà bao
triệu người từng tụng đọc những câu thánh thi từ kinh Vệ đà bao ngàn năm nay,
nơi những dòng sông vĩ đại như là Ganges (sông Hằng), Yamuna, và Kaveri vẫn còn
được thờ kính. Trong mọi đô thị lớn ở Ấn độ, bạn có thể thấy người thuộc mọi
tín ngưỡng đi lại, làm việc, học tập, và ăn chung với nhau. Hầu như mọi khu của
một thành thị Ấn độ, đều có những đền thờ Ấn giáo, trang hoàng muôn sắc bằng
các hình tượng thần linh, những ngôi đền Jaina sạch sẽ và khổ hạnh, những thánh
đường Islam với các tháp nguy nga, và những nhà thờ Kitô giáo với các gác
chuông, đây là miền đất của những vì sao sáng mới đây trong tâm linh loài người
như là Mahatma Gandhi, Rabindranath Tagore, và Vinoba Bhave. Mỗi lần tôi quay về
từ một chuyến đi hải ngoại, tôi đều cảm thấy thoải mái như ở nhà và, thực tình,
một cảm thức gắn bó với một tâm hồn cổ kính và chín chắn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu tôi tự hỏi điều gì thiết yếu khiến tôi cảm thấy
thoải mái như ở nhà, tôi nghĩ đó là bản tính bao dung và chào đón khác thường của
Ấn độ. Ấn độ không chỉ được coi như là sinh quan của bốn trong các tông giáo lớn
của thế giới – Ấn giáo, Phật giáo, Kìna giáo và Sikh giáo – mà nó còn cống hiến
mái nhà cho biết bao đạo khác. Đạo Islam đã đặc biệt trổ bông phi thường ở Ấn độ
về triết học, tu tập tông giáo, và sáng tạo nghệ thuật – thực vậy, sau
Indonesia, Ấn độ chứa lớp dân số Muslim đông thứ nhì của thế giới. Đạo của tiên
tri Zoroaster (còn gọi là Zarathustra, hay Bái hoả giáo) nguyên thuỷ là tông
giáo lớn của xứ Persia (Ba tư) cổ đại, đã tìm được mái nhà thứ hai ở Ấn độ,
trong khi cả đạo Do thái và đạo Kitô cũng thịnh vượng ở đây.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối
với người Phật tử, ở trong di sản vĩ đại của Ấn độ, không gì có thể đọ nổi sự
kiện là nó đã sinh ra Buddhadharma (Phật pháp), “con đường của đấng Giác ngộ”.
Chính tại Kapilvastu (thành Catì lavệ) là nơi Đức Phật đản sinh hơn 2500 năm
trước đây. Chính tại Bodh Gaya (Bồ đệ Đạo tràng), dưới cây Bồ đề, trong vương
quốc Magadha, mà Đức Phật đạt giác ngộ viên mãn. Chính tại Sarnath (Lộc uyển) gần
Varanasi mà Đức Phật giảng đạo lần đầu cho công chúng (gọi là chuyển pháp
luân), được coi là “lần đầu tiên xoay bánh xe Pháp.” Bao nhiêu là nơi mật thiết
gắn bó với cuộc đời của Đức Phật – việc ngài thành lập cộng đồng tu tập đầu
tiên, việc ngài kiết hạ trong nhiều lần ẩn cư trong mùa mưa, và việc cuối cùng
ngài nhập niết bàn – chan chứa bao ý nghĩa đối với những Phật tử tín mộ, đều
tìm thấy ở miền Trung Ấn độ. Tôi nhớ lại một cách sống động vào năm 1956 khi lần
đầu tiên tôi đứng trước ngôi <i>bảo tháp</i>
thiêng liêng ở Lộc uyển. Ở đó trước ngôi <i>bảo
tháp</i> trong phế tích của tu viện được kinh sách cổ điển của Phật giáo gọi là
“Vườn Nai”, mắt tôi ứa lệ khi tôi nghĩ rằng nơi đây, trên chính di chỉ này, Đấng
Giác ngộ đã thuyết giảng cho công chúng lần đầu về Tứ diệu đế. Đã đạt được trực
quan thiết thân sâu xa vào bản tính nền tảng về sự tồn tại của con người, Đức
Phật đã khiến kẻ khác có thể san sẻ sự giác ngộ của ngài bằng cách dạy đạo.
Ngài tuyên bố (1) rằng đau khổ là thực tại của chúng ta; (2) rằng đau khổ có
nguồn gốc trong nghiệp lực và các phiền nhiễu (tham, sân, si); (3) rằng có thể
chấm dứt đau khổ; và (4) có một con đường dẫn tới sự diệt khổ này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trung tâm cho nhận thức của Đức Phật là nhìn minh bạch
rằng mọi điều chúng ta làm hoặc suy nghĩ tạo ra cái thực tại tâm lí trong đó
chúng ta sống – cảm thức của chúng ta về hạnh phúc hoặc buồn đau – và điều này
mang vào hiện hữu dạng thức về những hành động và ý tưởng của chúng ta. Trong
những câu kệ mở đầu của kinh Pháp cú:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chạy trước tâm trí là những tâm thái,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Do tâm cai quản, do tâm tạo dựng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu bạn làm hoặc hành động bằng một tâm trí suy đồi,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đau buồn đi theo bạn, như bánh xe theo chân con bò
kéo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chạy trước tâm trí là những tâm thái,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Do tâm cai quản, do tâm tạo dựng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu bạn nói hoặc hành động với tâm trí trong sáng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hạnh phúc đi theo bạn, như chiếc bóng tuỳ hình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(DHAMMAPADA/ PHÁP CÚ KINH, chương 1, câu 1 – 2)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều
này có nghĩa là chúng ta có khả năng trong tầm tay để đem lại hạnh phúc cho
chính mình và thắng vượt những đau khổ của chính mình. Giống như lời dạy của những
truyền thống lớn khác, lời dạy của Đức Phật bằng cách này hoặc cách khác đều hướng
tới sự thành đạt mục đích này. Theo Đức Phật con đường đến cứu độ nằm trong sự
hàng phục của mỗi cá nhân đối với tâm trí mình và hoàn thiện những phẩm chất vốn
có trong tâm. Do vậy, ngài phát biểu:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bạn là chủ của chính mình;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Còn ai khác làm chủ của bạn được?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người khôn ngoan đã thành chủ của chính mình,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kẻ đó thành đạt các mục đích.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(UDANAVARGA/ TỰ THUYẾT trong TIỂU BỘ KINH, chương 23
câu 10)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trực quan của Đức Phật – rằng phần lớn đau khổ tới từ
những tâm thái không được thuần hoá của chúng ta, do tâm bị chế ngự bởi các phiền
nhiễu như là tham (greed), sân (aversion), và si (delusion), và rằng con đường
dẫn tới tự do nằm bên trong chúng ta – đã để lại một dấu ấn mạnh mẽ trên cảnh
quan tâm linh của Ấn độ. Ngay cả, trong đời ngài, nhiều người đã lắng nghe thông
điệp của Đức Phật về sự tự nương tựa và nhu cầu thuần phục trí và tâm của mình
như là cốt tuỷ của con đường tâm linh. Vào lúc Đức Phật tịch diệt ở tuổi tám
mươi mốt, cộng đồng Tăng già của ngài (Sangha, tức Hoà hợp chúng), đã bành trướng
khắp Trung bộ Ấn độ. Chưa đến hai trăm năm sau khi ngài mất, Ashoka (Adục), vị
đại đế đã chinh phục phần lớn Ấn độ, ôm choàng lấy Phật pháp và tuyên dương
tinh hoa những giáo huấn đạo đức của Đức Phật tới khắp biên cương trong vương
quốc của ông, bao gồm Pakistan và Afghanistan ngày nay. Một số những cột trụ bằng
đá có khắc sắc chỉ của Ashoka ngày nay còn có thể nhìn thấy trong tình trạng tốt
lành đáng kể ở nhiều viện bảo tàng. Điều này bao gồm một cột trụ kì diệu ở Lộc
uyển, nổi tiếng vì mặt đá cẩm thạch nhẵn trơn phía trên là một đầu trụ gồm bốn
con sư tử quay bốn hướng. Với thời gian đạo Phật lan ra khắp bán lục địa Ấn độ,
từ Gandhara (ngày nay bao gồm Afghanistan và nhiều phần của Pakistan) ở phía Bắc
cho đến đảo quốc Sri Lanka (Tích lan) ở tít đầu mỏm phía Nam của Ấn độ, từ
Kamarupa (ngày nay là Assam) ở phía Đông tới những vùng miền Tây của những bang
hiện thời là Rajasthan và Maharashtra. Vắn tắt, có hai dòng chảy lớn khởi lên
trong Phật giáo có thể mô tả, căn cứ trên những ngôn ngữ chủ yếu trong đó kinh
điển được truyền thừa, như là truyền thống Pali (Nam phạn) và truyền thống
Sanskrit (Bắc phạn). Truyền thống Nam phạn thịnh hành ở Sri Lanka, Myanmar,
Thái, và những xứ sở khác ở Đông nam Á, trong khi truyền thống Bắc phạn lan
truyền về phía Bắc vào Trung Á và Trung quốc, dọc theo Con đường Tơ lụa tới Tây
tạng, và về phía Đông tới Triều tiên, Nhật bản, Indonesia, và Việt nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Việc ôm choàng lấy đạo Phật do những người Hi lạp ở
Bactria (hậu duệ của những binh sĩ theo Alexander Đại đế) đã làm nảy sinh sự trổ
bông một truyền thống sôi nổi về nghệ thuật điêu khắc Phật giáo với ảnh hưởng mạnh
của Hi lạp cổ đại, được gói trọn trong phong cách Gandhara của những hình tượng
về Đức Phật. Ở thủ đô Lahore, của Pakistan, không xa lắm với nơi tôi cư trú ở
Dharamsala, là một pho tượng kiệt xuất theo phong cách Gandhara về Đức Phật như
một nhà tu khổ hạnh, với những xương thuộc cột sống phô ra qua bụng. Tôi giữ một
tấm ảnh chụp của thánh tượng này trên bàn thờ của riêng tôi để nhắc nhở về sự
tinh tấn tập trung vào nhất điểm, mãnh liệt phải tiềm ẩn trong con đường đi tới
sự giác ngộ toàn vẹn. Mặc dù Đức Phật sau cũng loại bỏ sự khổ hạnh cực đoan, đối
với tôi đây là thánh tượng gây cảm hứng nhất về Đức Phật bởi vì nó nhắc nhở
chúng ta những gian khổ không thể tránh được trên con đường tâm linh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Với sự thiết lập các tu viện và các trung tâm học tập
lớn như là Taxila (cũng có tên là Takshashila) ở phía Bắc Pakistan ngày nay và
Nalanda, Ottantapuri, và Vikramalashila ở miền trung Ấn độ, là tới một kỉ
nguyên về sự học hỏi triết học và trí tuệ sáng tạo thăm dò vào hầu hết các khía
cạnh của sự tồn tại của con người. Từ việc nghiên cứu luận lí học và tri thức
luận cho đến những khía cạnh mật truyền của thiên văn học, từ y học cho đến những
hoạt động tinh tế của tinh thần con người. Những học giả trong các trung tâm học
thuật này đã tranh luận, mài giũa, và ghi lại những trực quan của họ thành những
tác phẩm có giá trị vĩ đại và bền vững. Cho đến ngày hôm nay, những suy tư và
trước tác của các vị đại sư như là Nagarjuna (tức Long thọ, thế kỉ thứ hai),
Asanga (tức Vô trước, thế kỉ thứ tư), Vasubandhu (Thế thân, thế kỉ thứ tư),
Dharmakirti (Pháp xứng, thế kỉ thứ bảy), Candrakirti (Nguyệt xứng, thế kỉ thứ bảy),
và Shantideva (Tịch thiên, cuối thế kỉ thứ bảy tới thế kỉ thứ tám) hiện vẫn còn
giữ tính thích đáng cho những nhà tư tưởng và hành đạo nghiêm túc thuộc tín ngưỡng
Phật giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong di sản triết học phong phú này của Phật giáo Ấn
độ, đặc biệt là truyền thống thịnh mãn tại Nalanda – tu viện được Đường tăng
Tam tạng là Huyền trang mô tả kĩ lưỡng trong tác phẩm du kí của ông [<i>Đại đường Tây vực kí</i>] – mà người Tây tạng
chúng tôi được thừa hưởng khi đạo Phật tới và phát đạt trong xứ sở chúng tôi
vào thế kỉ thứ bảy. Truyền thống Nalanda này tạo thành cốt lõi cho quan điểm thế
giới của tôi về triết học, trí tuệ, và tông giáo. Thực vậy, sự mắc nợ về văn
hoá của Tây tạng đối với Ấn độ cổ đại vượt ngoài di sản về Phật giáo. Từ thi
pháp trong ngôn ngữ Sanskrit tới những khoa học, chẳng hạn như thiên văn học và
y khoa, từ kiến trúc cho tới các hình thức nghệ thuật, ảnh hưởng của văn minh Ấn
độ trên văn hoá Tây tạng cổ đại thật là sáng giá. Ngay cả văn tự Tây tạng cũng
căn cứ trên một hình thức của cổ văn tự Ấn độ lưu hành khoảng thế kỉ thứ bảy
công nguyên trong triều đại Gupta, khi đạo Phật từ Ấn độ truyền sang Tây tạng.
Khi lần đầu tiên tôi nhìn thấy những kí văn của triều đại Gupta trong một viện
bảo tàng ở Patna, tôi ngạc nhiên thấy rằng mình có thể đọc được nhiều chữ ở đó
như thể chúng là chữ Tây tạng!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Jaina (Kìna
giáo): Chị em song sinh với Phật giáo<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
con đường tâm linh quan trọng hiện xuất ở Ấn độ vào khoảng cùng thời với Phật
giáo là Kìna giáo. Từ <i>Jaina</i> nghĩa đen
là một “tín đồ của những <i>Jina</i> (Người
chinh phục)”. Vị thầy, một người đương thời với Đức Phật chính thức thành lập đạo
Jaina, là Đức ngài Mahavira. Theo truyền thống của chính những người theo đạo
Jaina, Mahavira thực sự được nhìn nhận như là vị Jina cuối cùng trong chuỗi gồm
hai mươi bốn con người đặc biệt, vậy nên hệ thống của họ vạch lại cội nguồn từ
mãi thời quá khứ cổ đại. Về vẻ bề ngoài, đức ngài Mahavira được thể hiện cũng
giống như Đức Phật – cả hai bậc thầy này đều được diễn tả là ngồi xếp chân
trong một tư thế thiền định, cả hai đều có cục u trên đỉnh đầu gọi là <i>ushnisha (nhục kế)</i> trong tiếng Sanskrit,
và cả hai cùng ngồi trên một toà sen. Một sự khác biệt về tiếu tượng (tranh vẽ
và tượng khắc) là Mahavira có một dấu hiệu nhỏ ngay trên trái tim giống như một
bông sen bé.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên bình diện giáo lí và triết học, đạo Kìna và đạo
Phật san sẻ nhiều tư tưởng chủ chốt cùng với các trường phái Ấn độ kinh điển
khác. Các thứ này bao gồm quan điểm về nghiệp lực, tái sinh, cuộc sống luân hồi
không giác ngộ (<i>samsara</i>) và sự vượt
thoát luân hồi đó trong một hình thức của tự do giải thoát (<i>moksha</i>). Tuy nhiên, điều đánh dấu đạo
Kìna và đạo Phật tách biệt khỏi những truyền thống Ấn độ cổ đại khác là việc
hai đạo này loại bỏ quyền uy của giới giáo sĩ Bàlamôn (Brahmin), cũng như quyền
uy kinh điển của Veda, là bộ kinh điển cổ đại được người tín đồ Ấn giáo kính
ngưỡng một cách sâu xa. Trên bình diện triết học, giống như Phật giáo, Kìna
giáo không chủ trương khái niệm về một Hữu thể Siêu việt như đấng Sáng tạo ra vạn
vật. Vũ trụ không có sự khởi đầu, cũng không có sự kết liễu. Nói cách khác,
không có khái niệm về Thượng đế trong Kìna giáo, và về phương diện này, giống
Phật giáo, đó là một tông giáo phi thần quyền. Tuy nhiên, trái ngược với Phật
giáo, Kìna giáo chủ trương khái niệm về tự thân như một nguyên lí vĩnh hằng làm
nền cho căn cước của cá nhân cũng như sự liên tục của cá nhân đó qua nhiều kiếp.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi đặc thù thán phục Kìna giáo về sự nhấn mạnh phi
thường của nó đối với nhu cầu phải kính trọng mọi hình thức của cuộc sống, và
vì sự suy tôn cách cư xử đạo đức về sự không giết hại là ràng buộc nghiêm ngặt
đối với các tín đồ. Một người theo đạo Kìna sùng mộ không chỉ là một người ăn
chay nghiêm túc, mà thường còn tránh ăn cả những thứ rau mọc dưới mặt đất như
là củ hành, vì việc nhổ những loại này lên không thể tránh được việc giết hại
nhiều thứ côn trùng. Cộng đồng tu sĩ Kìna thậm chí còn nghiêm túc hơn nữa trong
việc giữ nguyên lí không giết hại này. Các tu sĩ Kìna thường mang một miếng khẩu
trang để khi họ thở ra, làn hơi ấm không ngẫu nhiên giết hại các sinh vật vô
hình đối với mắt thường!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kìna giáo có hai tông phái chính, là Digambara và
Svetambara, và tín đồ của tông Digambara (thịnh vượng nhất ở miền Nam Ấn độ)
theo một lối sống khổ hạnh nghiêm ngặt hơn. Những tu sĩ trong truyền thống này ở
trần truồng – thực vậy từ ngữ <i>digambara</i>
nghĩa đen là “mặc áo trời” (thiên y) – và tránh bất cứ hoạt động nào liên can tới
việc tạo nghiệp và sinh thêm quyến luyến. Trong một sự kiện tông giáo quan trọng
liên hệ tới Kìna giáo, có lần tôi ngồi kế cận một tu sĩ khổ hạnh Digambara hoàn
toàn trần truồng. Tôi thật xúc động khi thấy sự hoàn toàn buông xả, dũng cảm,
và sâu xa của sự cam kết khổ hạnh trong phong cách sống của ông và tôi tự hỏi
mình điều gì có thể khiến tôi bứt tung mọi thành kiến về tập tục của chính mình
để có thể sống đi lại trần truồng như ông. Trong khiêm tốn, tôi đảnh lễ kính
ông và chạm trán tôi vào hai đầu gối ông. Những tín đồ của tông Svetambara
khoác những tấm y bằng vải trắng không có khâu vá (vô phùng). Sự hiến thân của
một số những tu sĩ Kìna giáo trong việc theo đuổi sự thanh tẩy tâm hồn gây sự
ngưỡng mộ sâu sắc; họ là khuôn mẫu cho bất cứ người theo đạo nào tin vào lí tưởng
của sự tự do tâm linh chân chính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như
tôi nêu lên trước đây, lần đầu tiên tôi gặp một người hành đạo Kìna bằng xương
bằng thịt là trong chuyến tôi viếng thăm Ấn độ năm 1956. Trong chuyến đi này
tôi có vinh dự được gặp một trong những vị đạo sư Kìna vĩ đại nhất của thế kỉ
20, Acharya Tulsi, người mà tôi có đặc quyền quen biết kĩ hơn trong những năm
tôi lưu vong. Acharya (thầy) là một con người thực sự vĩ đại, một vị Mahatma
(“đại hồn”, tức thánh) như người ta gọi trong tiếng Hindi. Theo lời mời hạ cố của
Acharya, tôi tới thăm tu viện của ngài ở Rajasthan để sống một thời gian ở
trung tâm đầy đạo hạnh này. Qua những cuộc nói chuyện của chúng tôi, tôi thấy
trong con người vĩ đại này một tâm hồn thân thích; ông là người nhiệt liệt cổ
vũ cho sự bất bạo động, là một giá trị quan trọng được chia sẻ bởi bất cả những
truyền thống tâm linh Ấn độ cổ đại và trong tiếng Sanskrit được gọi là <i>ahimsa</i> (không làm tổn thương, tức bất bạo
động), và ông tin tưởng sâu sắc rằng hoà bình thế giới bền vững chỉ có thể tới
qua sự thăng tiến về bất bạo động. Thầy cũng tin rằng, khi những tiến bộ lớn
trong tri thức loài người được thực hiện trong các lãnh vực khoa học, cực kì
quan trọng là phải có một sự đối thoại thân thiết giữa khoa học và tâm linh để
cả hai có thể phục vụ loài người trong cung cách tích cực nhất. Có lần ông nhận
xét tại một cuộc hội thảo thế giới về hoà bình và bất bạo động ở Rajasthan, Ấn
độ, và tôi cũng tham dự, “cả hoà bình và chiến tranh đều phát xuất từ tâm trí của
con người,” và ông nhấn mạnh nhu cầu phải quan tâm hơn để chuyển hoá tâm thức của
con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên bình diện thiết thân, thầy sống cuộc đời của một
nhà tu khổ hạnh Jaina. Ngài né tránh những tiện nghi vật chất; như một tu sĩ
Jaina, ngài nghiêm túc phát nguyện làm một du tăng khất sĩ và làm nhiều cuộc đi
bộ với đôi chân trần băng qua Ấn độ. Tuy vậy trong đời sống công cộng, thầy dấn
thân toàn bộ với thế giới, đặc biệt qua sự cam kết về công lí xã hội. Tôi bị
xúc động theo cách riêng về sự ngài đề cao yếu tính của việc tu tập Đạo Pháp như
là sự thanh tẩy tính khí của ta và cho rằng những khía cạnh nghi lễ của việc thực
hành là thứ yếu, đây là một tình tự tôi đã thường bộc lộ với những tín hữu Phật
tử của tôi. Tôi khám phá ra rằng chúng tôi còn san sẻ quan điểm là sự thực hành
tông giáo không chỉ có nghĩa là mang lại hạnh phúc trong đời sau, mà còn là một
phương tiện để đạt tới hạnh phúc chân thực ngay trong cuộc đời này. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một vĩ nhân khác trong lịch sử đạo Kìna thế kỉ 20 là
Acharya (thầy) Sushil Kumar, người mà tôi được gặp nhiều lần. Hơn người đồng thời
với mình là Acharya Tulsi, Sushil Kumar, được những người hâm mộ gọi là
“Guruji” (“Bậc Tôn sư”), hết sức tích cực trong thế giới. Thực vậy, sau này tôi
biết được là ngài đã gây ra một sự sôi động trong cộng đồng Jaina khi ngài làm
một chuyến du hành quốc tế vào năm 1975. Đó là bởi vì các tu sĩ Jaina thông thường
tuân thủ việc thực hành đi lại nghiêm ngặt bằng đôi chân. Vị tôn sư là một người
triệt để chủ trương cuộc đối thoại liên tông, và ngài đã chủ trì một phiên họp
trong tại cuộc hội thảo tại Nghị hội Thế giới về Tông giáo ở Chicago năm 1993,
nơi tôi cũng tham dự. Tôi nhớ rằng cuộc gặp gỡ công cộng cuối cùng vào buổi tối
của ngày chót diễn ra trong một công viên ở bên ngoài, và hơn ba mươi lăm ngàn
dân Chicago tham dự. Điều này thật là khích lệ một cách kì diệu, bởi nó gợi ý về
tầm cao của sự quan tâm vào mối hài hoà liên tông ngay cả trong công chúng. Một
trong những điều đáng kể nhất mà vị tôn sư làm là lên tiếng mãnh liệt chống lại
việc đồng loạt phản đối ngày càng gia tăng với chuyến viếng thăm của vị giáo
hoàng vừa quá cố, là Joan Faolô Đệ Nhị (John Paul II), sang Ấn độ. Ông nhắc nhở
nhân dân Ấn độ về di sản lịch sử của xứ sở ấy như là sinh quán của sự đa phức
tông giáo và ông kêu gọi họ dang tay chào đón vị giáo hoàng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Giống
như Phật giáo, Kìna giáo không giải thích nguồn gốc của thế giới bằng hạn từ của
một vị Thượng đế sáng tạo. Luật nhân quả, bao gồm thuyết về nghiệp lực (karma
nghĩa đen là “hành động”) mang sự sáng nghĩa nền tảng đối với thế giới quan với
cả hai tông giáo, bởi vì nó cung ứng khuôn khổ giải thích để hiểu về nguồn gốc
của sự vật. Tuy nhiên, cơ chế theo đó nghiệp lực tác động được hiểu khác trong
hai truyền thống. Nói một cách thô sơ, Kìna giáo chủ trương rằng khi một hành
vi có nghiệp lực – dù cho bằng lời nói, bằng thân thể, hoặc bằng ý tưởng – điều
này khiến cho những hạt tế vi của vật chất bám vào tâm hồn một người. Khi những
hạt này tích tụ, chúng đè nặng tâm hồn xuống và khiến cho cá nhân liên tục bị
tái sinh trong một chuỗi ra chào đời. Ngược lại, các Phật tử giải thích cơ chế
này theo một cung cách rất khác biệt – thực ra, người ta thấy một phạm vi các lập
trường, mà không phải tất cả đều tương thích! Chẳng hạn các vị thầy ở Đại học
Nalanda vĩ đại chủ trương rằng một khi hành vi thuộc biệt nghiệp đã xong, bởi là
một sự kiện, tự thân hành vi đó lập tức ngưng bặt. Tuy nhiên, sự kiện đó để lại
một dấu ấn trên ý thức của cá nhân, nó được mang cho tới khi nó chín mùi qua sự
kích hoạt của những tâm thái phiền nhiễu, chẳng hạn như quyến luyến và chấp trước
vào sự tồn tại tiếp tục. Khỏi cần phải nói là đã có thêm nhiều tinh vi hoá về
quan điểm này suốt nhiều thế kỉ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Đạo Sikh: Siêu thoát sự chia rẽ
Hindu – Muslim<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
vận động tông giáo mới đáng kể </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">–</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> mới theo tiêu
chuẩn của Ấn độ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">– </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">hiện xuất trên mảnh đất
Ấn độ là đạo Sikh vào thế kỉ 16. Vị tôn sư đầu tiên của truyền thống này là
Guru (Đạo sư) Nanak (1469 – 1539), sinh ra trong một ngôi làng gần Lahore là thủ
đô của Pakistan ngày nay. Từ khi còn trẻ, Đạo sư Nanak đã lừng danh vì tính khí
từ bi sâu xa của ông. Người ta nói rằng ông thường cho đi hàng hoá mà thân phụ
gửi về để bán với bất cứ người ăn xin nào ông tình cờ gặp trên đường. Kỉ nguyên
của Đạo sư Nanak ở Ấn độ chứng kiến một sự bừng nở các phong trào tông giáo chiết
trung, lãnh đạo bởi những nhân vật như là người thợ dệt Muslim tên là Kabir
(1398 – 1448) trước khi đạo sư Nanak ra đời và đạo sư Bàlamôn trong Ấn giáo tên
là Eknath (1533 – 1599) sau ông. Những vị thầy này truyền giảng sự đồng nhất rốt
ráo của Allah, Brahma, Vishnu, và các thần linh khác có thể được đặc trưng bằng
những từ ngữ riêng biệt trên bình diện ngôn ngữ. Họ không tán thành bất cứ sự đề
cao nào về các dị biệt giữa các thế cấp (caste, tức các giai cấp lưu truyền từ
đời này sang đời khác) và lập luận rằng những dị biệt nhỏ nhoi về nghi thức chẳng
có tạo nghĩa gì đáng kể – điều quan trọng là sự thức tỉnh của bản tính thuần
khiết bẩm sinh. Chủ điểm này được nắm bắt một cách tuyệt đẹp trong một bài thơ
của Kabir, vốn là một trong những thi hào lớn nhất viết bằng tiếng Hindi:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ôi
Kẻ thờ phụng, ngươi tìm Ta ở đâu?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kìa!
Ta ở cạnh ngươi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ta
chẳng ở trong đền hoặc trong thánh thất: Ta chẳng ở trong Kaaba [Thiên thạch được
thờ phụng ở thánh địa Mecca của đạo Islam] hoặc trong Kailash [đỉnh cao và lởm
chởm nhất trong rặng núi Himalaya được coi là nơi thiêng liêng nhất của Ấn
giáo]:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ta
cũng chẳng ở trong lễ bái và nghi thức, chẳng ở trong Yoga và từ khước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu
ngươi là hành giả chân thật, ngươi sẽ thấy Ta: ngươi sẽ gặp Ta trong một khoảnh
khắc thời gian.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kabir
nói, “Ôi <span style="display: none; mso-hide: all;">Hành gHa</span>Hành giả! Thượng
đế là hơi thở của mọi hơi thở.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">O
Servant, where does thou seek Me?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lo!
I am beside thee.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">I
am neither in temple nor in mosque: I am neither in Kaaba nor in Kailash:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Neither
am I in rites and ceremonies, nor in Yoga and renunciation.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">If
thou art a true seeker, thou shalt see Me: thou shalt meet Me in a moment of
time.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kabir
says, “O Sadhu! God is the breath of all breath.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(SONGS
OF KABIR/ NHỮNG KHÚC HÁT CỦA KABIR 1.13 DO RABINDRANATH TAGORE DỊCH SANG TIẾNG
ANH)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc dù là một người đi theo Kabir, Đạo sư Nanak đã học
tập những kinh điển Veda thiêng liêng khi ngồi dưới chân nhiều đạo sư Hindu và
đi hành hương tới Mecca. Một ngày kia, vào tuổi ba mươi mốt, khi ông đang tắm
trong một dòng sông, Đạo sư Nanak biến mất một cách diệu kì. Khi ông tái xuất
hiện ba ngày sau, ông tuyên bố rằng Thượng đế chẳng theo Ấn giáo cũng chẳng
theo Islam và bản thân ông sẽ đi theo lối của Thượng đế. Kết hợp tinh hoa của
hai tông giáo lớn mà ông đã hội ngộ, là đạo Hindu và đạo Islam, ông bắt đầu những
thuyết giảng mới sau này được biết dưới tên là đạo Sikh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vị hoàng đế triều đại Mogul ở Ấn độ, Đại đế Akbar
(trị vì 1556 – 1605), hâm mộ sâu xa tông giáo mới này và hiến đất cho việc kiến
thiết đạo. Chính ở đó mà nền tảng được đặt ra cho điều sau này được biết là
thành phố Amritsar, nghĩa đen là “Đại dương của sự Bất tử”, hoặc “Biển vĩnh hằng”,
nơi ngôi Đền vàng nổi tiếng được xây cất. Tôi tham dự buổi lễ kỉ niệm bốn trăm
năm việc soạn thảo bộ kinh thiêng liêng của đạo Sikh, là Adi Granth, xảy ra ngay
trong Đền vàng. Tín đồ đạo Sikh kính ngưỡng sâu xa bộ kinh điển này và nhìn nhận
nó như Đạo sư cuối cùng của họ. Câu chuyện về vị Đạo sư thứ mười, Gobind Singh,
tuyên bố rằng sau ông bộ kinh điển thiêng liêng, Adi Granth, sẽ là Đạo sư của
người Sikh đã làm vang vọng một câu chuyện cảm động trong truyền thống Phật
giáo của tôi. Khi vị thầy Tây tạng vĩ đại vào thế kỉ thứ mười một tên là <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Dromtonpa</span>, nằm hấp hối, đầu
tựa lên lòng của đệ tử tên là Potowa, nước mắt của Potowa nhỏ xuống mặt thầy.
Drom ngước lên nhìn và hỏi “Tại sao ngươi khóc?” Potowa trả lời, “Ngài là Đạo
sư của tôi. Tôi tìm đâu được sự dạy dỗ bây giờ?” Drom nói, “Đừng sợ. Hãy coi
kinh điển như là Đạo sư của ngươi. Ngươi sẽ tìm thấy giáo huấn ở đó.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lần
đầu tiên tôi viếng thăm Đền vàng xảy ra khi tôi viếng thăm Ấn độ lần thứ nhất
vào năm 1956. Sau này, tôi có vinh dự thiết lập được một mối quan hệ thiết thân
với vị thầy người Sikh đáng kể tên là Sant Fateh Singh. Bởi ông sống ở vùng
Punjab, không quá xa với nơi cư trú của tôi tại Dharamsala, chúng tôi có thể gặp
nhau vài ba lần. Fateh Singh rất tử tế giải thích lịch sử của người Sikh cho
tôi nghe, kể cho tôi câu chuyện về Guru Nanak và về việc xây cất Ngôi Đền vàng.
Ông mời tôi tham dự một buổi lễ chính thức việc tụng đọc từ sách thánh Adi
Granth và hát những bài thánh ca mà người Sikh gọi là <i>bajan</i>, theo truyền thống có một nhạc khí khá giống với giàn phong cầm
đi kèm. Mức độ mà những người Sikh sùng mộ tôn kính thánh thư này là cực kì cảm
động.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bên trong ngôi đền của họ, có tên là Guruduwara có một
nền cao được che lọng. Trong suốt buổi cầu nguyện, thánh thư được bọc trong lụa
thêu, được đưa ra và đặt bên trong cấu trúc có lọng che này trên một cái giá nhỏ.
Một vị thầy sau đó đọc thánh thư trong khi một ai đó phe phẩy một cây quạt trắng
cận kề. Phần lớn thời gian, việc đọc được thực hiện trong phong cách một ca
khúc được hát lên đi kèm với nhạc. Vậy nên thật là thoả mãn tuyệt vời khi tôi
được mời tham dự do Đại học Punjab ở Patiala để phơi mở bản dịch tiếng Anh của
thánh thư này lúc đại học chính thức phát động bản dịch này vào năm 1992. Giống
như những người thuộc các tín ngưỡng khác, bây giờ tôi có cơ hội để đọc thánh
thư ấy và được hưởng ơn ích từ minh triết tâm linh đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một trong những khía cạnh đáng thán phục nhất của việc
hành đạo Sikh là việc nó nhấn mạnh vào sự phục vụ, đặc biệt cho người nghèo.
Tôi đã từng thăm một số những Guruduwara (Thánh điện) của đạo Sikh, bao gồm
thánh địa lừng danh ở Delhi. Trong hầu hết điện thờ của đạo Sikh này luôn luôn
có một nhà bếp mở rộng và các bữa ăn miễn phí được dọn cho bất cứ ai tình cờ
ghé qua. Về mặt lịch sử, tục lệ này có thể tiến hoá từ nhu cầu phục vụ từ bi
cho người thiếu thốn, như là cống hiến sự đãi ngộ cho những kẻ mệt mỏi trên lộ
trình, người nghèo, vân vân. Người ta bảo tôi rằng hầu hết người Sikh có tập tục,
ngay cả với những người chuyên ngành bận rộn trong các thành phố, là làm việc đều
đặn ở các nhà bếp mở rộng này và giúp việc dọn lương thực. Thực vậy, có một câu
thơ đẹp trong thánh thư Adi Granth:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không có phụng sự vô tư lợi, thì chẳng có mục tiêu
nào được làm tròn;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong phụng sự trú ngụ hành vi thuần khiết nhất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(GURU NANAK DEV, TRANG 992, DÒNG 7)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Ấn độ như chủ nhà cho các tông giáo
thế giới khác<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
các tông giáo gốc từ Abraham (Độc thần giáo), có lẽ tông giáo đầu tiên xuất hiện
trên bán lục địa Ấn độ là Kitô giáo, một điều đáng ngạc nhiên thay là không được
nhiều người biết. Theo một số nhà viết sử, Thánh Tôma (Thomas), một trong những
môn đồ của chính Đức Jêsu, đã tới trên bờ biển của bang Kerala, gần Cochin, vào
thế kỉ thứ nhất công nguyên, và ông đã thiết lập nhiều nhà thờ tại nhiều nơi
khác nhau trong vương quốc Ấn độ ở miền Nam này. Thực vậy, tôi đã viếng thăm
ngôi nhà thờ trong đó có nấm mộ được tôn kính của thánh Tôma. Kerala cũng là
nơi chứng kiến một trong những cộng đồng đầu tiên của người Do thái tới Ấn độ,
bằng thuyền hơn hai ngàn năm về trước và tìm nơi tị nạn ở Cochin. Tôi đã có cơ
hội viếng thăm một thánh đường Do thái giáo cổ vẫn còn đứng vững ở Kerala, với
một cộng đồng nhỏ những người Do thái hành đạo đại diện cho hậu duệ của những
người nhập cư từ rất sớm này. Đạo Islam là đạo thứ ba tới Ấn độ, khởi đầu từ những
thảo nguyên trung Á, mà những kẻ thừa kế sau này thiết lập nên triều đại Mogul ở
Ấn độ. Việc tới của hai tông giáo khác cũng có một tác động lâu bền trên cảnh
quan tâm linh và tông giáo ở Ấn độ. Đó là đạo của Zarathustra, một trong những
tông giáo độc thần cổ xưa nhất, và vận động tông giáo mới hơn vào thế kỉ mười
chín mang tên là tín ngưỡng Bahá’i.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sinh ra ở Ba tư hơn một ngàn năm trước công nguyên,
đạo Zarathustra (Bái hoả giáo) phát triển ý tưởng độc thần về một vị Thượng đế
duy nhất, không được tạo dựng ra và là nguồn gốc của vạn vật. Ngày nay một
trong những cộng động lớn nhất theo đạo Zarathustra hiện đang sống ở thủ phủ
Mumbai (tên cũ là Bombay) của Ấn độ. Một lối hành xử mà người Tây tạng chúng
tôi cùng chia sẻ với những người theo Bái hoả giáo là tục lệ xử lí thi thể của
người chết bằng cách phơi những xác này cho loài kên kên như một hành vi bác ái
(điểu táng). Những thành viên của cộng đồng Ấn độ này, thường được gọi là người
Parsi, rất tích cực hoạt động trong việc phụng sự xã hội và công tác từ thiện,
đặc biệt là việc thiết lập các bệnh viện và nhà trường cho người nghèo. Mặc dù
việc lưu vong dài dằng dặc khỏi quê hương tông giáo của họ, và sự kiện rằng họ
vẫn còn là một cộng đồng rất nhỏ bé – chỉ có hơn một trăm ngàn người – tôi vô
cùng thán phục cung cách người Parsi đã bảo tồn căn cước tông giáo và văn hoá của
họ, cũng như đóng góp sáng nghĩa vào xã hội Ấn độ mở rộng hơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tín ngưỡng Bahá’i cũng có một sự hiện diện thực chất
ở Ấn độ. Giống như đạo Zarathustra, đạo Bahá’i phát sinh ở Ba tư. Được Đức
Bahá’u’llaáh sáng lập vào giữa thế kỉ mười chín, tín ngưỡng tổng hợp chiết
trung cao độ này dạy rằng chỉ có một Thượng đế duy nhất, rằng tất cả mọi tông
giáo của thế giới đều phát xuất từ đấng Thượng đế duy nhất này, và rằng thời
gian đã tới để nhân loại thừa nhận sự hiệp nhất này. Mặc dù bản thân tôi không
phải là một người chủ trương hoà đồng tông giáo, hoặc sự hợp nhất các tín ngưỡng
tách biệt, tôi rất thán phục sự cam kết của những người trong đạo Bahá’i đối với
hoà bình thế giới. Họ chú tâm đặc biệt tới việc thắng vượt thành kiến – về tông
giáo, văn hoá, chủng tộc, và dựa trên giới tính – và chủ trương rằng việc tìm
kiếm hoà bình thế giới chân chính là nhu cầu tha thiết của thời đại chúng ta.
Do đó những người Bahá’i đặc thù tích cực trong những phong trào hoà bình, lôi
cuốn sự tham gia đặc biệt từ giới trẻ. Họ cũng hiện diện một cách nổi bật trong
hầu hết những phụng sự liên tông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi có vinh dự viếng thăm và cầu nguyện bên trong
thánh đường Bahá’i đẹp đẽ ở Tân Delhi, mang hình dáng như một đoá hoa sen với
nhiều cánh. Ngày nay, ngôi đền này đã trở thành một dấu mốc kiến trúc tại thủ
đô của Ấn độ. Trong lần đầu tiên viếng thăm vùng Trung Đông, vào năm 1993, tôi
đã có dịp tới kính ngưỡng tại lăng mộ của Đức Bahá’u’lláh bằng việc viếng ngôi
đền nguy nga trên núi Carmel, tại hải cảng Haifa của Israel.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Những gì thế giới
có thể học từ kinh nghiệm của Ấn độ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
trong những sự kiện lớn trong lịch sử đa tông giáo của Ấn độ là sự gần như vắng
mặt của bất kì cuộc chiến tranh liên tông hiển lộ nào qua mấy thiên niên kỉ. Vị
hoàng đế đầu tiên của Ấn độ, Ashoka (A dục), sau khi làm cuộc chinh phục lẫy lừng
Kalinga, đã ôm choàng lấy Phật giáo như tín ngưỡng thiết thân của mình, nhưng
ông bảo đảm rằng tự thân nhà nước vẫn bao dung trọn vẹn cả ba tông giáo lớn thời
đó ở Ấn độ – Phật giáo, Ấn giáo, và Kìna giáo. Triều đình của ông cũng như những cận thần của ông bao gồm tín đồ
của cả ba tông giáo lớn này. Toàn bộ di sản về sự bao dung gương mẫu về đa phức
tông giáo của Ấn độ được gói trong sắc chỉ khắc trên đá thứ mười hai của vua A
dục dựng lên, trước khi khởi đầu của Công nguyên:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kẻ
được Thần linh yêu dấu (nhà vua) không coi các quà tặng hoặc danh dự quan trọng
bằng sự thăng tiến chủ thuyết tinh yếu của mọi tông phái. Sự tiến triển về chủ
thuyết tinh yếu này mang nhiều hình thức, nhưng cơ sở là việc kiểm soát ngôn ngữ
của mỗi người sao cho không đề cao tông phái của mình hoặc chê bai tông phái của
kẻ khác trong những cơ hội không thích hợp, hoặc ít nhất làm như thế một cách dịu
dàng trong những trường hợp nhất định. Trong mỗi trường hợp ta nên vinh danh
tông phái của người khác, vì làm như thế là gia tăng ảnh hưởng tông phái của
mình và ơn ích cho tông phái của người khác; còn làm khác đi là giảm bớt ảnh hưởng
tông phái của mình và tổn hại thứ của người khác. Thêm nữa bất cứ ai vinh danh
tông phái của mình hoặc chê bai thứ của người khác, hoàn toàn vì sùng kính thứ
của mình, muốn phô nó ra trong ánh sáng thuận lợi, là càng làm tổn hại tông
phái của mình còn nghiêm trọng hơn nữa. Vì vậy, hoà hài phải được cỗ vũ, để cho
người ta có thể nghe được những nguyên lí của nhau….<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(ASHOKA
VÀ SỰ SUY TÀN CỦA TRIỀU ĐẠI MAURYA, PHỤ LỤC 5)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong giai đoạn trung cổ, qua những triều đại kế tục
nhau và trong nhiều vương quốc tách biệt hợp thành bán đảo Ấn độ, hầu hết mọi
nhà cai trị đều tôn trọng tín ngưỡng của ba tông giáo lớn gốc gác sinh thành tại
Ấn độ. Không những sự kiện chúng tồn tại được coi là đương nhiên, mà còn có sự
thi đua về trí tuệ lành mạnh và những quan hệ tương kính giữa các truyền thống
này. Có sự tranh biện bao la giữa các nhà tư tưởng của ba truyền thống đó. Mỗi
thứ phê phán quan điểm của các thứ kia và mỗi thứ làm tinh vi những quan điểm của
chính mình trong ánh sáng những phê phán của người khác. Đôi khi những cuộc tranh
luận này dẫn đi quá xa, cho nên không phải chỉ là sự bảo vệ những lập trường
triết học chuyên biệt là được thách đố. Chẳng hạn người ta nói rằng, thỉnh thoảng
có những cuộc tranh luận công khai chính thức với sự hiện diện của nhà vua đang
trị vì, và tới sau cùng người lãnh đạo của phe thua cuộc, cùng với các đệ tử trực
tiếp, gia nhập truyền thống đại diện bằng bên thắng cuộc. Chẳng hạn, tu viện Phật
giáo nổi tiếng Nalanda cho trấn giữ bốn cổng chính bằng một biện sĩ chuyên gia.
Nếu một đối thủ tới gần tu viện, người đó trước tiên phải chứng tỏ mình xứng
đáng bằng cách tranh luận với vị tăng kiêm học giả canh giữ lối vào đó! Kết quả
của truyền thống về tranh biện triết học giữa các tông giáo này không chỉ là sự
làm phong phú hỗ tương cho cả ba mà còn là sự trổ bông của một nền văn hoá triết
học phong phú không li dị với cuộc tìm kiếm tâm linh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Gần đây, trong một cuộc nói chuyện, chính khách Ấn độ
trứ danh là L.K.Advani vạch ra cho tôi thấy rằng di sản lịch sử lâu dài này về
những cuộc tranh luận xuyên qua các truyền thống đa phức là một trong những lí
do chìa khoá giải thích vì sao nền dân chủ đa đảng lại được thiết lập vững bền
đến như vậy ở Ấn độ. Thêm nữa, qua những cuộc tranh luận này, một nền văn hoá
được tạo ra trong đó mặc dù các cá nhân và các đoàn thể dấn vào những cuộc
tranh luận thường khi nhiệt tình và sôi nổi, các bên vẫn giữ sự tôn kính đối với
nhau như những nhà tư tưởng nghiêm túc và sâu sắc. Nói cách khác, có một sự
phân biệt minh bạch được vạch ra giữa việc tấn công những lối nhìn và lập trường
với con người chủ trương và bênh vực những quan điểm đó. Một thí dụ rõ rệt là
việc đối xử với trường phái gọi là Duy vật, được biết trong tiếng Sanskrit là
Carvaka (Vô thần). Đây là một trường phái chủ trương một quan điểm triết học
hoàn toàn so le với hầu hết những truyền thống chủ lưu tại Ấn độ cổ đại. Chẳng
hạn, khác với các trường phái khác, những người theo trường phái Carvaka bác bỏ
bất cứ quan niệm nào về một cuộc sống sau cái chết và lập luận rằng khi người
ta gặp sự kết liễu về vật thể ở lúc chết điều này cũng là sự kết liễu cho sự tồn
tại của cá nhân luôn thể. Vậy nên họ bác bỏ quan niệm về <i>nghiệp lực (karma)</i> xuyên qua nhiều kiếp, cũng như phủ nhận sự tồn tại
của bất kì vị sáng tạo siêu việt nào. Thêm nữa, họ bác bỏ khái niệm về bất cứ
hiện hữu tâm linh nào. Bởi vì đối với trường pháo Carvaka hiện hữu tương đồng với
hiện hữu vật chất. Vậy nên không đáng ngạc nhiên là tất cả các trường phái Ấn độ
cổ đại khác đều nhiệt liệt phê phán nền triết học này, cáo buộc rằng đó là một
hình thức của chủ nghĩa hư vô. Mặc dù vậy, những bậc thầy nguyên thuỷ của trường
phái này vẫn được quy chiếu với thuộc từ tôn tính là <i>rishi</i>, có thể dịch là “các nhà hiền triết”. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trên bình diện thế tục nhất, sự hiện diện của một
gia đình hoặc một cá nhân theo một tông giáo khác sống ngay bên cạnh nhà – một
hiện tượng hoàn toàn mới mẻ với nhiều vùng trong thế giới ngày nay – đã là một
thực tại hằng ngày trong hơn hai ngàn năm nay ở Ấn độ. Việc gia đình sống bên cạnh
nhà không theo cùng một tông giáo với mình không bao giờ từng bị coi là một sự
đe doạ cho an ninh của một người hoặc cho giá trị của truyền thống tín ngưỡng của
mình. Nói chung, không hề có thôi thúc về phía tín đồ của mỗi trong ba tông
giáo để đi cải hoá kẻ khác – và cũng chẳng có thúc đẩy nào để tạo cho truyền thống
riêng của một người trở thành tín ngưỡng thống trị. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong cảnh quan đó, đạo Islam tới khoảng sau thế kỉ
thứ mười của công nguyên. Mặc dầu lúc khởi đầu việc Ấn độ hội ngộ với đạo Islam
là qua những cuộc tập kích rời rạc của các đội du mục ở trung Á, mà mục tiêu
hàng đầu là cướp phá những sự giàu có vang danh của các đền đài Ấn độ, qua thời
gian – qua việc mậu dịch và việc hiện xuất của các vị vua thuộc triều đại Mogul
– đạo Islam trở thành ổn định như là một hiện diện tông giáo quan trọng ở Ấn độ.
Những nhà cai trị Mogul sáng suốt hơn đã thích ứng với văn hoá tông giáo của Ấn
độ và ôm choàng lấy tập tính trường cửu của chủ nghĩa đa nguyên và bao dung. Nổi
bật trong những nhà cai trị này là hoàng đế người Muslim tên là Akbar (1542 –
1605), cũng giống như Ashoka, ông cai trị với một chính sách đa nguyên tông
giáo sáng suốt. Cũng giống như Ashoka, ông cũng sử dụng những người theo Ấn
giáo và theo đạo Jaina trong những chức vụ quan trọng của chính phủ. Ông cũng
bãi bỏ một số những chính sách kì thị do những nhà cai trị Muslim trước đây áp
đặt, chẳng hạn như tiền thuế trưng thâu trên những người không phải là Muslim.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thừa nhận di sản lịch sử của chủ nghĩa đa nguyên
tông giáo và vinh danh sự kế thừa của những nhà cai trị sáng suốt như là Ashoka
và Akbar, Ấn độ đã chín chắn chọn một hiến pháp thế tục khi giành lại được Độc
lập vào năm 1947. Trong khuôn khổ này, từ <i>thế
tục</i> không có nghĩa là loại bỏ tông giáo, nhưng đúng hơn là một lập trường đứng
cách đều mọi truyền thống tín ngưỡng, bao gồm cả những người không tin vào tông
giáo nào cả. Bộ hiến pháp thế tục của Ấn độ cho phép mọi truyền thống tông giáo
phát triển một cách bình đẳng. Tôi nhận thức rằng đây là một cách sử dụng khác
của từ <i>chủ nghĩa thế tục (secularism)</i>
so với cách nó thường khi được hiểu ở phương Tây. Ở phương Tây các từ <i>chủ nghĩa thế tục</i> và <i>thế tục</i> thường được đối nghịch với <i>tông giáo</i> và <i>có đạo</i>, và chúng chiếm được một hương vị là tích cực loại bỏ bất cứ
quan điểm tông giáo nào. Để thuận tiện, trong sách này tôi sử dụng từ <i>secular (thế tục)</i> trong cái nghĩa của
phương Tây này, chứ không phải trong cái nghĩa được sử dụng trong hiến pháp Ấn
độ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lịch sử thế kỉ hai mươi, mới đây, của Ấn độ đã bao gồm
những bạo động xã thôn bi đát xác định dọc theo đường phân ranh giữa tín đồ đạo
Hindu và tín đồ Muslim. Đây là một sự phát triển bi đát mà những cội rễ và
nguyên nhân sâu xa hơn rất là phức hợp. Nhưng nó có liên hệ nhiều với sự hiện
xuất của chính trị về căn cước trong thế giới hậu thuộc địa. Ngay cả giữa những
biểu hiện tồi tệ nhất của sự bạo động này, chúng ta đã chứng kiến, trong gương
mẫu của Mahatma Gandhi, rằng một con người thâm sâu về tông giáo có thể đề
kháng lại những sức mạnh chia rẽ đó. Gandhi, với sự hỗ trợ của Maulana Azad Khan
và Abdul Gaffar Khan, hai người Muslim trội bật tích cực với lí tưởng đoàn kết
giữa người Hindu và người Muslim, thực hiện công cuộc bằng hàng chục ngàn binh
sĩ trong thành phố đông đảo Calcutta tinh tấn duy trì hoà bình giữa hai cộng đồng
chủ chốt của Ấn độ trong suốt cuộc phân li bi đát của bán lục địa này thành Ấn
độ và Pakistan. Tôi đã có may mắn lớn là được biết Abdul Gaffar Khan, thường được
gọi là “Gandhi của Miền biên giới.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối
với tôi, bài học lớn về lịch sử của Ấn độ là sự đa nguyên tông giáo chân chính
và sự bao dung đều có thể đạt được và, thực vậy đã là một sự kiện lịch sử. Điều
này cũng đúng trong những khung cảnh khác nữa, chẳng hạn như trong sự đơm bông
phong phú giữa các văn hoá Do thái giáo, Kitô giáo, và Muslim trong thời trung
cổ ở Tâybannha và ở đảo Sicily – nhưng không đâu trong một thời kì lâu bền và
được phong phú đến như ở Ấn độ. Vấn đề là thế giới có thể học hỏi được gì từ tấm
gương của Ấn độ. Hiện nay, chúng ta đang giáp mặt với rủi ro thực sự là kinh
hoàng của sự quay mặt khỏi bất cứ sự cởi mở nào và sự bao dung nào về những dị
biệt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong thế giới ngày càng tăng về toàn cầu hoá như hiện
nay, với những thách thức về kinh tế và cảnh quan tương liên, cũng như ngày
càng gia tăng sự kề cận giữa các dân tộc và các văn hoá, nhiều nhân tố thi triển
một áp lực thử nghiệm những giới hạn về năng lực chấp nhận kẻ khác của chúng
ta. Ở đây, Ấn độ vẫn còn thực sự là một mẫu mực về đa nguyên và bao dung, đặc
biệt trên bình diện tông giáo, và là một xã hội mặc dù tin tưởng sâu xa vào những
truyền thống tông giáo của chính họ, các cá nhân không cảm thấy nhu cầu đưa những
tín đồ của những truyền thống tín ngưỡng khác vào trong phe của mình. Ấn độ, với
lịch sử lâu dài về sự sống chung bao dung, là một ngọn đèn soi rọi cho phần còn
lại của thế giới. Thực vậy, khi tới với thế giới rộng lớn hơn, tôi thấy công cuộc
của chính mình chỉ như là một người truyền thông điệp khiêm tốn của những giáo
huấn cổ xưa của Ấn độ về <i>ahimsa</i> (bất
bạo động) và sự bao dung về đa nguyên tông giáo. Tôi thấy những cố gắng của
mình trong việc thăng tiến hoà bình, tiếp cận bất bạo động với sự giải quyết
tranh chấp, và sự cảm thông vượt biên giới về chủng tộc, tông giáo, và quốc
gia, tất cả đều có cội rễ trong những giáo huấn cổ xưa của Ấn độ. Vậy nên,
trong mọi ý nghĩa của từ ngữ này, tôi vẫn thực thụ là một <i>chela </i>(đệ tử) của Ấn độ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">3<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Ấn
giáo: trên bờ sông Hằng<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Cuộc
hội ngộ tông giáo lớn nhất trên thế giới<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi
cố tìm hiểu về bền bỉ Ấn giáo để gợi hứng cho bao nhiêu triệu con người suốt
nhiều thế kỉ, cuộc hội ngộ tông giáo được gọi là Kumbh Mela lớn là một nơi tốt
đẹp để khởi đầu. Lễ hội này mang bao nhiêu triệu tín đồ sùng mộ của Ấn giáo lại
với nhau cứ mười hai năm một lần để cử hành tín ngưỡng của họ tại nơi hợp lưu của
ba dòng sông thiêng liêng – Ganges (sông Hằng), Yamuna, và Sarasvati – con sông
cuối cùng dường như đã cạn khô khoảng ba ngàn năm trước. Người ta tới từ mọi miền
của Ấn độ, từ những chân của rặng núi Himalaya tới những mép bìa xa nhất của miền
nam. Họ bao gồm mọi lối của đời sống, từ các đạo sĩ khổ tu cho tới những nông
dân trong các làng thôn nhỏ bé, tới những người có học hiện đại từ thế giới
kinh doanh và chuyên ngành. Tất cả đều được hiệp nhất bởi sự sùng mộ việc cử
hành điều thiêng liêng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lần đầu tiên tôi có đặc ân được tham dự trong đại lễ
hội Kumbh Mela vào năm 1977. Sau này tôi được biết rằng vài triệu người hành
hương năm đó đã tụ tập cho lễ hội. Đối với một người không phải là tín đồ của Ấn
giáo, được mời cùng đi hành hương trong tụ hội tông giáo vĩ đại này thực sự là
một danh dự. Được thấy và cảm nhận sự sùng mộ tập thể bao la của những người
hành hương thật là bàng hoàng; nó cũng là một cơ hội để thoáng nhìn thấy chiều
kích phi thời gian của văn minh tông giáo cổ đại Ấn độ. Tôi suy tư rằng, suốt
qua thời gian, kể từ khi lịch sử bắt đầu được ghi chép trong xứ sở vĩ đại này của
Ấn độ, dòng sông Hằng đã cung ứng biết bao an ủi về tâm linh, hoà bình, và thoải
mái – cũng như sự hỗ trợ về vật chất qua việc tưới tiêu cho các cánh đồng – đối
với bao nhiêu triệu con người nên tôi, nữa, cũng đảnh lễ sâu xa với dòng sông
và cầu nguyện bên bờ sông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nguồn gốc của sự hành hương đại chúng kì diệu này bắt
rễ sâu xa trong di sản tâm linh cổ đại của Ấn độ. Một số người nói rằng tập tục
này đã có từ bốn ngàn năm trước, vào thời đại của các pho kinh Veda cổ sơ, những
bản văn thiêng liêng là kinh điển tối sơ của tín đồ Ấn giáo. Rằng nó là cổ sơ
thì không còn hồ nghi gì nữa. Nhà hành hương chiêm bái Phật tử người Trung quốc
vào thế kỉ thứ bảy đời Đường là Huyền Trang đã cung cấp một bản kí lục do đích
thân chứng kiến về lễ hội Kumbh Mela này. Theo vị Đường tăng Tam tạng này, những
người hành hương tắm trong dòng sông Hằng, lắng nghe các vị đạo sĩ thuyết giảng
về kinh điển thiêng liêng, và đảnh lễ với các <i>sadhn</i> (<i>đạo sĩ khổ tu)</i>,
trong đó một số người phô ra những kì công về khổ hạnh. Tất cả những hoạt động
tông giáo này là tích hợp với cuộc hành hương và nhằm thanh tẩy tâm hồn của những
người tham dự khỏi nghiệp báo tiêu cực. Dòng sông Hằng, mà con dân Ấn độ tha
thiết gọi là “Ganga Mata” (Mẹ Hằng), được thờ kính nhất về quyền năng thanh tẩy
này. Một tín đồ Ấn giáo sùng mộ không những chỉ mong mỏi chạm thân thể và tắm
trong dòng sông một lần trong đời, mà còn hi vọng thi thể mình được hoả thiêu
trên đôi bờ sông này và tàn tro được ném vào dòng sông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Câu
chuyện về nguồn gốc huyền thoại về sông Hằng hoàn toàn quen thuộc với những người
Tây tạng được giáo dục bằng kinh điển, bởi nó xuất hiện một cách trội bật trong
thi ca tiếng Sanskrit. Theo truyền thuyết này sông Hằng được đưa từ trời xuống
trái đất do Bhagiratha, một hậu duệ của nhà vua cổ xưa cai trị vương quốc
Ayodhya, để giúp việc thanh tẩy những tro cốt của tổ tiên mình vô tình đã làm
phật lòng một nhà hiền triết. Thỉnh thoảng tôi đã dự buổi lễ ban tối chính thức
gọi là Ganga Arti (thờ kính sông Hằng), được diễn ra mỗi đêm trên hai bờ của
con sông này trong thành phố thánh thiện Varanasi. Buổi lễ gồm có các nghi thức
do các giáo sĩ Bàlamôn cử hành, và bao gồm nhiều loại cúng dâng lên sông Hằng
cũng như việc hát những tụng ca tới nữ thần sông Hằng. Những lễ vật cúng – hoa,
đèn, hương, dầu thơm, vân vân – được đi kèm với việc rung chuông và thổi tù và,
cũng như những ấn quyết thanh lịch làm bằng tay gọi là <i>mudra (thủ ấn).</i> Những nghi thức này và cung cách chúng được tiến
hành tương tự một cách lạ kì với những nghi thức Phật giáo Tây tạng của chính
tôi. Người ta ghi nhận một cảm thức về tính phi thời gian trong sự hiện diện của
chúng, và lần đầu tiên tôi tham dự nghi lễ này, ý tưởng rằng sự cử hành thờ phụng
sông Hằng Ganga Arti cũng từng xảy ra bên bờ sông này cả ba ngàn năm nay khiến
tôi tràn ngập một cảm giác bàng hoàng. Tôi thấy được vinh dự sâu xa khi cùng với
Shankar Acharya ở Puri, tôi thực sự được cho phép tham dự cử hành những nghi thức
này – nâng ngọn lửa thiêng, dâng hương, và rắc hoa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong lần đầu tiên tôi viếng thăm đại lễ Kumbh Mela,
tôi được gặp một số những nhà lãnh đạo tâm linh vĩ đại của Ấn giáo, đặc biệt là
bốn vị thầy Shankar Acharya, là bốn vị hộ pháp của tín ngưỡng Ấn giáo. Tôi có một
sự cảm ngộ đặc biệt với hộ pháp Shankar Acharya ở Kanci, là Đức ngài Swami
Dayendra, và tôi cũng có cảm ngộ lập tức với hộ pháp Shankar Acharya ở Puri, vốn
trẻ hơn tôi rất nhiều và cam kết một cách sâu sắc vào sự thăng tiến mối hoà hài
và cảm thông liên tông. Về sau tôi có cơ hội viếng thăm già lam (tịnh xá) của hộ
pháp Shankar Acharya Dayendra ở Kanci thuộc miền nam Ấn độ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hai mươi bốn năm sau, vào năm 2001, chỉ vừa một năm
sau khi thiên niên kỉ mới của Công nguyên xảy tới, tôi có vinh dự một lần nữa
tham dự đại lễ Kumbh Mela. Lần này, theo các tường thuật của báo chí, khoảng bảy
mươi triệu người hành hương tụ tập. Trong suốt lễ hội – kéo dài nhiều ngày với
biết bao nhiêu là con người – tất cả sự phục dịch ăn uống hoàn toàn là chay tịnh;
không có một con vật duy nhất nào đã mất mạng để nuôi ăn cho con người! Ngoài
các vị hộ pháp Shankar Acharya, tôi còn gặp nhiều Jagath Guru – những vị thầy
quan trọng của tín ngưỡng Hindu từ nhiều miền của xứ sở. Trong cuộc cử hành lễ
Kumbh Mela này, tôi không chỉ tham dự việc cầu nguyện và nghi thức mà còn tham
dự một cuộc hội thảo về những quan hệ giữa các tông giáo, bao gồm cả vấn đề cải
đạo trong kỉ nguyên mới, dẫn tới kết quả là việc chấp thuận một tuyên cáo
chung. Thực vậy, một trong các đạo sư Jagath Guru cầm lấy bàn tay tôi, nhìn sâu
vào đôi mắt tôi, và bày tỏ sự tán thưởng của cá nhân ông đối với công cuộc tôi
làm cho sự cảm thông liên tông. Cử chỉ này thật là khích lệ sâu xa đối với tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Ấn giáo là gì?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như
các học giả về tông giáo đã vạch ra, từ ngữ <i>Hinduism
(Đạo Hindu hoặc Ấn giáo)</i> là một từ mới đặt ra khá có vấn đề. Nó bao gồm một
di sản tông giáo rộng lớn và phức hợp một cách kì diệu, quay về ít nhất là ba
thiên niên kỉ trên bán lục địa Ấn độ. Bất cứ từ ngữ nào toan tính đặc trưng sự đa
phức của những hiện tượng thuộc phạm vi này bị bó buộc phải giản lược nó. Trong
những kinh văn Phật giáo và Tây tạng cổ đại, từ ngữ mang tính chất chung của chủng
loại <i>tirthika</i>, hoặc từ tương đương
trong tiếng Tây tạng là <i>mutekpa</i> (theo
nghĩa đen “một người vượt sang tự do”), được dùng để quy chiếu về tín đồ của tất
cả những trường phái Ấn độ không phải là Phật giáo, bao gồm Kìna giáo, và sáu
tông phái triết học thuộc truyền thống Veda. Trong lối sử dụng này tôi vốn quen
thuộc ở Tây tạng; tuy nhiên, không chỉ giới học thuật bên ngoài sử dụng từ ngữ <i>Hinduism</i> (Ấn giáo) như một từ thuận tiện
gói trọn. Nó còn trở nên được chấp thuận trong những năm gần đây như một sự tự
mô tả chung cho các học giả và các hành giả bên trong Ấn độ. Vì vậy, trong sách
này, tôi sẽ theo quy ước hiện hành.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi nghĩ về Ấn giáo, điều hữu ích là đừng để bị sa lầy
vào quá nhiều giả thiết tiêu chuẩn mà ta tạo ra về tông giáo. Không có vị sáng
lập tông giáo nào ở đây, cũng chẳng có quy điển khép kín nào về kinh văn như là
Thánh kinh đối với tín đồ Do thái giáo và Kitô giáo cũng như kinh Qur’an đối với
tín đồ Muslim. Giống như Phật giáo, Ấn giáo không phải là một “tông giáo của cuốn
sách.” Nói như thế không có nghĩa là truyền thống không có những kinh điển
thiêng liêng. Chẳng hạn, những kinh Vệ đà cổ xưa được nhiều tín đồ Ấn giáo coi
là những phát ngôn trực tiếp từ Thượng đế, không có trung gian của con người.
Tương tự như vậy, tác phẩm nổi tiếng Bhagavad Gita (Chí tôn ca) được nhìn nhận
như là những lời thiêng liêng của ngài Krishna. Ấn giáo có nhiều hiền triết,
nhưng không hề có nhân vật lịch sử sáng lập nào giống như các tông giáo chị em
trên lục địa Ấn độ, tức là Phật giáo và Kìna giáo. Về mặt chủ thuyết nữa, nó thực
sự là một tín ngưỡng đa nguyên nơi những quan niệm về chân lí rốt ráo – thần
tính – bao gồm những quan điểm mâu thuẫn giữa các trường phái khác nhau. Chẳng
hạn, một số người hiểu Thần tính trong cách nhị nguyên trong khi một số khác
quyết liệt phi nhị nguyên (pháp môn bất nhị).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cũng vậy, trong những biểu hiện về lòng sùng mộ của
người ta đối với các thị hiện của Thượng đế hay Thần tính, có một phạm vi rộng
rãi các lối xúc tiến, mỗi lối nhấn mạnh một biểu thị đặc thù. Chẳng hạn, đối với
nhiều người ngài Shiva là đối tượng trung tâm của sự thờ phụng, và ngài hiện
thân Thượng đế không chỉ trong biểu hiện là <i>đấng
sáng tạo</i> và <i>đấng khai sinh</i> ra thế
giới mà còn là <i>đấng huỷ diệt</i> sau chót
của vạn vật. Một số người nhìn ba hành vi này – về sáng tạo, bảo tồn, và huỷ diệt
– thành những biểu thị tách biệt như là Brahma, Vishnu, và Shiva, lần lượt. Điều
đáng kể về cái người ta có thể gọi là thần học Ấn giáo – thuyết ngôn thuần lí về
Thần tính – là sự đa phức bao la của nó và sự thâm mật của nó vào huyền nhiệm trọn
vẹn của sự sinh tồn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ấn giáo dạy rằng con người phải chịu một chuỗi những
mục đích trong đời. Nói chung, chúng ta là những sinh vật tìm kiếm khoái lạc và
việc tìm kiếm để thoả mãn dục vọng này vẫn là bản tính của chúng ta ở mức độ cơ
bản. Tuy nhiên, chúng ta còn tìm kiếm sự thành công thế gian trong những hạn từ
về của cải giàu có, danh vọng, và quyền lực, và nhiều người coi những sự theo
đuổi này là cấu thành những mục đích cấp một trong đời. Nếu chúng ta ở lại một
trong hai bình diện này, Ấn giáo nhắc nhở chúng ta, chúng ta vẫn chỉ còn ở trên
con đường của dục vọng. Tiềm năng của đời sống con người thì lớn hơn việc đạt được
sự thành công ở thế gian và sự thoả mãn các giác quan. Thực vậy, để thực sự sống
cho ra tiềm năng của đời sống con người, chúng ta phải vượt thoát con đường dục
vọng, và vượt qua nó tới con đường giải thoát. Điều này được quy chiếu như là
Dharma (Đạo pháp), tức là con đường của chân lí.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Gợi ý là bất cứ con người nào có suy nghĩ, nếu chiêm
ngắm sâu xa ý nghĩa của cuộc sống, sẽ tới việc thừa nhận rằng sự tìm kiếm chân
lí nằm ở tâm điểm của đời sống con người. Sự tìm kiếm chân lí này – mục đích thứ
ba – phải là cao vọng bền bỉ cho một con người. Mục đích rốt ráo là tự do chân
chính, <i>moksha (giải thoát),</i> là sự tự
do ở bình diện của tâm linh. Việc đạt tới <i>giải
thoát</i> đối với Ấn giáo cấu thành sự làm tròn mục đích của đời sống con người.
Làm như thế, người ta đã đi đủ vòng tròn để tới nơi, vượt thoát sự nhỏ nhoi của
sinh tồn cá nhân tách biệt, người ta đã thực hiện tính toàn diện của thực tại,
một trạng thái ở đó cá nhân trở thành hiệp nhất với chính thực tại. Như vậy là,
theo Ấn giáo bốn mục đích của đời sống con người là: dục vọng (<i>kama</i>), thành công thế tục (<i>artha</i>), chân lí (<i>dharma</i>), và tự do tâm linh tức giải thoát (<i>moksha</i>); trong bốn thứ này, hai thứ đầu cấu thành con đường của dục
vọng, hai thứ sau cấu thành con đường của buông xả.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thật lí thú, Phật giáo cũng san sẻ một quan điểm
tương tự về bốn mục đích của đời sống con người. Tuy nhiên, những thứ này được
trình bày theo một cung cách hơi khác biệt. Người ta nói về những thứ gọi là “bốn
nhân tố của sự hoàn hảo trong đời sống.” Những thứ này dược trình bày trong
khuôn khổ của hai tập hợp về nhân quả, một tập hợp thuộc về khát vọng thế tục
và thứ kia thuộc về sự siêu việt thế gian – phần nào gần với sự phân biệt của Ấn
giáo giữa con đường của dục vọng và con đường của buông xả. Vậy là <i>tài sản</i>, hoặc thành công thế tục, và <i>dục vọng</i> được cặp đôi như là phần của một
mạng lưới nhân quả trong đó tài sản là nguyên nhân hoặc phương tiện trong khi sự
thoả mãn dục vọng cấu thành kết quả hoặc hậu quả. Tương tự như vậy, <i>đạo pháp</i> hoặc chân lí là nguyên nhân, hoặc
phương tiện, trong khi <i>giải thoát</i>, hoặc
tự do tâm linh, là kết quả. Đây là một thí dụ về cung cách trong đó một truyền
thống đến sau (trong trường hợp này là Phật giáo), hội nhập nhiều thành tố như
là ý tưởng, trực quan, và thực hành thừa hưởng từ truyền thống đi trước (trong
trường hợp này là Ấn giáo).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Bốn cách tiếp cận
thần tính<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bởi
tôi sống ở Ấn độ nên đã có được đặc ân hội ngộ với nhiều nhà lãnh đạo và thực
hành của Ấn giáo. Một cộng đồng Ấn giáo đương đại hết sức tích cực về mặt quốc
tế là dòng Brahmakumari. Với tổng đàn ở Núi Abu trong bang Rajasthan, dòng tu
này là một dòng tu độc thân của phái nữ mặc trang phục màu trắng và hiến thân
cho một đời tu tập tâm linh. Bởi họ cam kết vào sự đối thoại và hoà hài liên
tông, tôi đã có nhiều tiếp xúc với dòng nữ tu này và thực sự đã tới thăm Núi
Abu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong số các vị lãnh đạo Ấn giáo, một người láng giềng
kề cận là đạo sĩ mới quá cố Swami Chinmayananda, mà tịnh xá (ashram tức già
lam) chính ở không xa Dharamsala. Trong một vài dịp tôi đã viếng thăm tịnh xá
này và đã trải qua một thời gian với ông. Nhờ ông, nhờ các nữ tu dòng
Brahmakumari, và các vị thầy khác bao gồm cả Swami Vaswani, mà tịnh xá ở Pune
tôi đã viếng thăm, tôi đã học được nhiều về việc tu tập thực sự của tín ngưỡng Ấn
giáo. Ấn giáo chủ trương có nhiều cách để tiếp cận chân lí rốt ráo, mà trong
quan điểm thần học của Ấn giáo có thể coi là tương đồng với Thượng đế hoặc Thần
tính.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l3 level1 lfo12; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">(1)<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chẳng hạn, có “đường lối của tri thức” <i>(jnana yoga)</i> nhấn mạnh con đường đạt tới
sự hiệp nhất với Thượng đế bằng tri thức. <i>Tri
thức</i> ở đây không nên được hiểu trong hạn từ của tri thức mang tính cách lí
trí, thuyết giáo về các sự kiện; thay vì thế, đó là tri thức về bản tính của
chính chúng ta – tri thức tự thân (self-knowledge) trong cái nghĩa đích thực của
từ ngữ này. Một thành tố chủ chốt trong tri thức này là đạt được trực quan về
chân lí rằng cảm thức của chính ta về tự thân như một cái tôi cá thể tách biệt
(a discrete, individuated ego), là một ảo tưởng và rằng tiềm ẩn dưới bình diện
bề mặt hằng ngày của bản ngã là một Tự thân đích thực(true Self), tức Chân ngã.
Điều này được gọi là <i>atman</i> (tự ngã),
vốn là Thần tính bên trong, và không giống với tự thân mang thời tính, cá thể của
chúng ta. Tự ngã này là vĩnh hằng, hiệp nhất, và độc lập. Qua sự học hành kinh
điển, qua sự suy tư mang tính phê phán về chân lí của <i>tự ngã</i> (atman), và qua việc nội nhập đạo pháp bằng thiền định, kẻ
tìm kiếm chân lí đi đến hiện thực sự hiểu biết sâu xa này. Theo kinh Upanishads
(Áo nghĩa thư), là một bộ gồm những kinh điển Ấn giáo ban đầu, lối tiếp cận bằng
tri thức hướng về sự hiểu biết bản tính của tự thân cũng như Thần tính chiếm một
vị trí trội bật trong truyền thống Ấn giáo. Thực vậy, sáu trường phái Ấn giáo cổ
điển về triết học được gọi là <i>lục phái
triết học</i> (<i>darshana</i>, tức là sáu lối
kiến giải) – Samkhya (Số luận) và Yoga (Du già), Vaisheshika (Thắng luận) và
Nyaya (Nhân minh luận), Mimamsa (Thường trụ luận) và Vedanta (Giải thoát luận)
– tất cả có thể được coi như là những triển khai của <i>con đường tri thức (jnana yoga). </i>Bởi ảnh hưởng to tát cả nhà hiền
triết Ấn giáo thế kỉ thứ tám là Adi Shankara, với thời gian, trường phái
Vedanta và sự thông giải của trường phái này đối với kinh điển trở thành xác định
điều được gọi là thần học và triết học Ấn giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l3 level1 lfo12; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">(2)<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một đường lối khác tới Thần tính là qua <i>bhakti yoga (du già thương yêu)</i>, nhấn mạnh
chủ yếu việc sùng mộ một điểm vào sự thương yêu Thượng đế. Khác với con đường
tri thức, lối xúc tiến thứ nhì này đòi hỏi gán những phẩm tính nhân cách cho
Thượng đế để tín đồ có thể trải nghiệm một cảm thức về thân thiết với Thượng đế,
gần như cung cách của tình bạn sâu xa. Nơi đây, Ấn giáo với những huyền thoại của
nó, với điện chư thần vĩ đại của nó, với những nghi thức và tụng ca, bày ra một
sự phong phú vô cùng. Một hành giả chân chính của <i>thương yêu</i> có thể hoàn toàn chế ngự cái tôi cá nhân và hiến dâng
toàn bộ hiện hữu của mình cho sự thương yêu Thượng đế, đến nỗi việc siêu thoát
các ranh giới của cái tôi xảy ra một cách tự nhiên trong hành vi sùng tín sâu
xa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự thương yêu nhiệt liệt Thượng đế này thường được
biểu lộ trong con người tông giáo dưới hình thức thơ ca. Một trong những nhà
thơ phổ thông nhất trong truyền thống này là một nhà huyền học nữ ở thế kỉ mười
sáu tên là Mirabai, với tình thương Ngài Krishna mang tính truyền kì:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">MIRABAI
ĐÃ HẾT ĐỢI CHỜ <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ơi bạn hữu trên con đường này,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đôi mắt tôi không còn là mắt tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự ngọt ngào đã nhập vào chúng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đã xuyên thấu trái tim tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đã bao lâu tôi đứng trong ngôi nhà thân thể này<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Và ngóng ra con đường?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người tình của tôi là ngọn cỏ uốn cong, đã chữa lành
tôi trọn đời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mira thuộc về Giridhara, Đấng Nâng Tất cả,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhưng ai cũng bảo nàng điên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(MIRABAI: NHỮNG BÀI THƠ XUẤT THẦN)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Việc
thực hành <i>bhakti</i> có thể bao gồm,
trong số những điều khác, việc thường xuyên gọi tên của Thượng đế – “<i>Jai Rama, Jai Rama</i>” là một ví dụ phổ
thông – và việc hát những thánh ca và việc tụng những lời khen ngợi Ngài. Cho đến
ngày nay truyền thống bhakti vẫn còn cực kì mạnh mẽ trong số những tín đồ Ấn
giáo tại Ấn độ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l3 level1 lfo12; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">(3)<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cách thứ ba để tới Thượng đế được gọi là
<i>karma yoga</i> ( tức du già hành động, vị
tha), đề cao lối xúc tiến đến làm việc thực sự trong hình thức phụng vụ. Ở đây,
trong việc sống cho ra đời thường ngày của mình và tận hiến bản thân cho công
việc của mình, người ta vun bồi chân lí về Thượng đế. Cho dù là việc nuôi nấng
con cái, hoặc dạy dỗ trong trường học, hoặc làm việc trong một văn phòng của
công ti, nếu người ta có thể mang nhận thức về Thượng đế vào việc làm của mình
đó là họ đang tiếp cận chân lí về Thần tính. Chìa khoá ở đây là dấn thân vào
công việc của mình trong một cung cách siêu thoát những quan tâm hẹp hòi của sự
tập trung vào cái tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l3 level1 lfo12; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">(4)<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cuối cùng, có con đường của <i>raja yoga</i> (du già hoàng gia), hoặc con
đường của vua chúa tới Thượng đế. Con đường này bao gồm những tu tập thiền định
sâu xa hội nhập những bài tập thân thể với những lối tiếp cận tâm lí, như là sự
tập trung vào một điểm duy nhất và thị hiện. Mục đích ở đây là đạt tới trạng
thái mà lưỡng tính về chủ thể và đối tượng hoàn toàn bị tan biến, và an trụ
trong trạng thái này hoàn toàn vượt ngoài những phân li của tư tưởng và thời
gian. Nhiều thành tố chủ chốt của việc thực hành <i>raja yoga</i>, ít nhất trong hình thức, là chung với các lối tu tập thiền
định thấy được trong truyền thống Phật giáo của chính tôi. Cho dù đó là việc tiếp
nhận một tư thế ngồi thích hợp, gọi là <i>asana</i>,
hoặc quan sát hơi thở của mình, gọi là <i>pranayama</i>
(kiểm soát hơi thở) – trong một ngĩa, đó là những giai đoạn sơ khởi cho việc tập
trung sâu hơn vào quán tưởng như là <i>samadhi
</i>(thiền định) – những hình thức và phương pháp là tương tự. Ở một bình diện
còn sâu hơn nữa hệt như người ta thấy nhiều giáo huấn bí truyền gọi là <i>tantra</i> ( lưới dệt, hoặc liên hệ) trong
truyền thống Phật giáo, bao gồm toàn phạm vi về những năng lực tinh tế và giác
quan trong thân thể, vậy nên những giáo huấn song song về <i>tantra</i> cũng xuất hiện trong truyền thống Ấn giáo. Trong lối tiếp cận
bằng bốn cách với Thượng đế của Ấn giáo, nhưng lối tu tập <i>tantra</i> này có thể coi như phần tử của <i>raja yoga.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều lí thú về bốn con đường này là, mặc dù chúng được
trình bày như những cách giao thế để trải nghiệm Thượng đế, đối với hầu hết các
hành giả tu tập, lối xúc tiến hữu hiệu nhất bao gồm thành tố từ cả bốn cung
cách này. Nói chung, lối tiếp cận thứ nhất – con đường tri thức – là thích hợp
nhất cho những người có thiên hướng của tâm trí ngả về triết học; lối thứ nhì,
con đường thương yêu hoặc <i>bhakti</i>
thích hợp với những người có khuynh hướng sùng mộ hơn; con đường hành động là
cho những người có cá tính tích cực năng động; và cuối cùng <i>raja yoga</i>, tức con đường vương giả được
khuyến cáo cho những người với khuynh hướng trầm tư thiền định và yoga.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Thấy thần tính
trong nhiều hình thức </span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có
lẽ phẩm chất đáng khâm phục nhất của Ấn giáo, ít ra là với tôi, là việc đạo này
không có tinh thần giáo điều đối với quan niệm về Thượng đế, tức là Thần tính,
hoặc là Chân lí Tối cao. Về mặt lịch sử, mặc dù có những dị biệt trong các tông
phái – chẳng hạn như phái Shaiva, tôn thờ Thượng đế dưới hình thức là ngài Shiva,
và phái Vishnu, chọn ưu tiên là hình thức ngài Vishnu – trên những bình diện thần
học và triết học, Ấn giáo vẫn cởi mở. Sự cởi mở ở trung tâm của Ấn giáo khiến
cho các đạo sư Ấn giáo kiệt xuất có thể phát biểu rằng các tông giáo khác biệt
chỉ là những ngôn ngữ khác nhau qua đó Thượng đế nói với trái tim của loài người.
Đối với Ấn giáo, sự cởi mở với các tông giáo khác này không hề là một cảm tính
mới thủ đắc được. Chẳng hạn, trong những kinh điển cổ đại mang tên là Purana
(Các chuyện về Nguồn gốc), kể chuyện về hoá thân của Vishnu trong thế giới loài
người, Đức Phật lịch sử – vị sáng lập ra đạo Phật – được mô tả là một trong những
hoá thân (<i>avatar</i>) như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Việc ca ngợi sự đa phức tông giáo – cùng với sự bao
dung và đa nguyên – vẫn là trội bật ở Ấn độ trong suốt thế kỉ mười chín, chủ yếu
là nhờ những đóng góp lớn lao của hai vị thánh trong Ấn giáo là Shri
Ramakrishna và Swami Vivekananda. Hiểu biết trọn vẹn và thưởng thức vẻ đẹp của
các truyền thống tín ngưỡng khác, người ta nói rằng Ramakrishna thậm chí còn dấn
vào những hành động có thể hoàn toàn xúc phạm đối với cảm thức tông giáo của những
đồng đạo Ấn giáo chính thống khác. Ông soạn những suy tụng (<i>sadhana</i>, những suy tư về Thượng đế) về
Kitô, tham gia những buổi thờ phụng (<i>namaz</i>)
vào ngày thứ Sáu trong các thánh đường Islam. Còn về tâm linh thân thiết của
riêng ông, Ramakrishna đạt tới một mức độ rất cao về thành đạt. Ramakrishna và
dòng tu của ông đại diện cho một gương mẫu hiện đại xuất sắc và sâu xa về tinh
thần hoà đồng tông giáo và sự thăm dò liên tông sâu sắc. Tôi thấy tấm gương của
họ nhất trí gây hứng khởi, đặc biệt bởi vì nó tiến hành từ nguồn mạch của sự trải
nghiệm tâm linh chân thực. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người đệ tử chính của Ramakrishna là Swami
Vivekananda tích cực dấn thân vào vận động hoà đồng tông giáo bao gồm lần họp đầu
tiên của Nghị hội Thế giới về Tông giáo (the World Parliament of Religions) ở
Chicago [Hoa kì] vào năm 1893, khi thế kỉ mười chín sắp kết liễu. Tại đó
Vivekananda nói đã đến lúc mọi tông giáo của thế giới nhìn nhận nhau như những
con đường có hiệu lực dẫn tới Chân lí Rốt ráo, và ông kêu gọi các tông giáo này
phải tránh áp đặt phiên bản của mình về chân lí lên những tông giáo khác. Trích
dẫn một bài thánh tụng, Vivekananda nói các tông giáo khác nhau có thể xem như
những dòng nước khác nhau, mỗi thứ chảy qua một địa thế khác nhau nhưng sau
cùng tất cả đều hội tụ trong biển lớn. Vốn là người hâm mộ thị kiến nằm sau Nghị
hội Thế giới về Tông giáo – xin ghi nhận hai từ chìa khoá: <i>nghị hội (parliament</i>), gợi ra nguyên tắc dân chủ, và <i>các</i> <i>tông
giáo (religions</i>), ở dạng số nhiều – thật là kì diệu cho tôi được tham dự
vào năm 1992 kỉ niệm đệ bách chu niên sự kiện Vivekananda hành hương tới
Kanyakumari, trước chuyến du hành sang Chicago.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi có tình giao hữu thân thiết với một trong những
người đại diện lớn nhất của sứ bộ truyền giáo Ramakrishna trong thế kỉ hai
mươi, là người bạn mới qua đời Swami Ranganathananda. Vào năm 1986, theo lời mời
của vị Swami này, tôi viếng thăm cộng đồng tu sĩ do Vivekananda sáng lập tại
Hyderabad, ở miền nam Ấn độ, nơi tôi dùng bữa ăn với các cư sĩ và tham gia một
cuộc đối thoại với họ. Chính khi đó tôi được biết là Vivekananda đã lấy khuôn mẫu
cộng đồng <i>tăng già</i> của Đức Phật để tổ
chức dòng tu của ông. Thực vậy, hình tượng của Đức Phật là một sự hiện diện
quan trọng trong tu viện này. Một khía cạnh đặc biệt đáng khâm phục của sứ bộ
Ramakrishna trong việc dấn thân sâu xa vào phụng sự xã hội, đặc biệt trong những
lãnh vực giáo dục và y tế. Người ta thấy những ngôi trường và những nhà thương
do sứ bộ này tài trợ và quản lí khắp nước Ấn độ. Thực vậy, có nhiều gương mẫu
suốt khắp Ấn độ về những cộng đồng tông giáo dấn thân vào việc phục vụ xã hội
tích cực từ sự quan tâm từ bi tới những người nghèo và những người thiếu thốn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có một lần vị Swami này và tôi cùng chia sẻ một diễn
đàn ở Calcutta, thảo luận về giao diện giữa khoa học và tâm linh trong một cuộc
đối thoại được điều hợp bởi một người bạn thân lâu năm của tôi là Rajiv
Mehrotra, một khuôn mặt trội bật trong truyền thông đại chúng ở Ấn độ. Trong cuộc
gặp gỡ đó, vị Swami này nêu ra điểm là, khi nói về khoa học và tâm linh, thiết
yếu phải cứu xét tới những bối cảnh văn hoá và lịch sử. Bởi chẳng hề bao giờ có
sự phân chia giữa tâm linh và vật chất ở Ấn độ, như đã từng có ở phương Tây. Vị
Swami gợi ý rằng mối quan hệ giữa khoa học và tâm linh chắc hẳn cũng phải có một
hương vị khác trong bối cảnh Ấn độ. Vị Swami này cũng nói về Thượng đế trong
hình thức một chiều kích sâu thẳm của nhân cách và bảo rằng người ta có thể
khám phá Thượng đế trong mỗi con người. Theo ông, điều các tông giáo gọi là
“Thượng đế” không phải là một thứ gì đó ngồi trên bầu trời xa tít tắp mà là sự hiện
diện trong mỗi chúng ta. Ông lập luận rằng đây là một khám phá vĩ đại của văn
hoá cổ xưa ở Ấn độ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Vị Swami là một con người rất mực dịu dàng; sâu sắc
về mặt tâm linh, ông cũng vô cùng hùng biện trong tiếng Anh. Bởi chẳng bao giờ
hoàn toàn làm chủ được ngôn ngữ này, bản thân tôi cho đến ngày hôm nay vẫn
trông cậy vào sự giúp đỡ của người phiên dịch – tôi cảm thấy rất thán phục sự
thoải mái của ông với tiếng Anh. Bởi tôi vốn là một người rất hăng say về cuộc
đối thoại giữa khoa học và tâm linh, và là người chủ trương sự cảm thông liên
tông qua đối thoại, tôi cảm thấy rất tương hợp với ông. Sau vụ phá huỷ thánh đường
Islam ở Ayodhya và những cuộc đụng độ trong xã thôn phát khởi ra từ đó, vị
Swami làm việc không mệt mỏi để phân tán sự căng thẳng và cật lực kêu gọi những
đầu óc lành mạnh hơn thắng lướt trong cả hai cộng đồng Ấn giáo và Muslim ở Ấn độ.
Đây là một sự đóng góp lớn vào một thời điểm khó khăn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Đối thoại Ấn
giáo, – Phật giáo, bên lề lịch sử<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đứng
về mặt lịch sử, Ấn giáo và Phật giáo đã có một quan hệ cực kì lâu dài. Từ sự
thi đua về sự bảo trợ của các nhà cai trị ban đầu thuộc nhiều tiểu vương quốc
khác nhau tại Ấn độ cho tới sự làm phong phú trí tuệ cho cả đôi bên qua tranh
luận và thuyết giảng triết học, từ việc san sẻ một di sản nghệ thuật và kiến
trúc tới việc thừa kế những tư tưởng vĩ đại về tâm linh và triết học thuộc nghiệp
lực và đầu thai chuyển kiếp, từ việc cùng chung nhau sử dụng và phát triển tiếng
Sanskrit như phương tiện chủ chốt của việc thảo luận về kinh điển tới việc thăm
dò những lề lối tu tập yoga bí truyền, nhiều điều đã gắn kết hai tông giáo Ấn độ
này với nhau. Có một sự cộng thông về thực hành tâm linh giữa Ấn giáo và Phật
giáo, từ những phép thiền định về tịnh tâm cho tới sự áp dụng những đối trị với
các phiền nhiễu (như tham, sân, si), từ những lối thực hành thị hiện về <i>tantra</i> cho tới một sự đa phức những lối
tu tập tâm linh dựa trên hơi thở. Lãnh vực nơi sự giao phối về tư tưởng giữa
hai truyền thống này có kết quả nhất là trong địa hạt tư duy triết học, đặc biệt
trong tri thức luận, tức là lí thuyết về sự hiểu biết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Thí dụ, nhà tư tưởng Phật giáo Ấn độ thế kỉ thứ hai
Nagarjuna (Long thọ) đã rút ra rất nhiều từ truyền thống Ấn giáo Nyaya (Nhân
minh luận) khi ông khai triển những phê phán về lí thuyết nền tảng của tri thức.
Tương tự như vậy, vào thế kỉ thứ năm, Dignaga (Trần na), thực sự là cha đẻ của
luận lí học và tri thức luận Phật giáo, đã khai triển một hệ thống tinh vi về
tri thức luận bao gồm một sự phê phán chi tiết về luận lí của trường phái
Nyaya. Trường phái của Trần na còn được khai triển thêm do Dharmakirti (Pháp xứng),
trong thế kỉ thứ bảy, và lập trường của ông này đến phiên lại là một đối tượng
cho sự phê phán bền bỉ do những nhà tư tưởng Ấn giáo, như là Uddyotakara và
Kumarila Bhatta. Đến thế kỉ thứ tám, Santarakshita (Tịch hộ) – là một trong những
triết gia Phật giáo Ấn độ sớm nhất tới xứ sở của tôi là Tây tạng – trả lời những
phê phán của Kumarila Bhatta và tinh luyện những tư tưởng tri thức luận của
Dharmakirti dưới ánh sáng những phê phán của Ấn giáo. Những trường phái Ấn độ
khác đã tranh luận về luận lí học và tri thức luận gồm có Vaishashika và
Purvamimamsa. Kết quả sau cùng của tất cả những cuộc tranh luận này là một sự
tinh luyện các lập trường của các trường phái liên quan và việc trổ bông của một
di sản triết học cực tinh vi trên bán lục địa Ấn độ. Một sự tập trung về thăm
dò triết học xuyên suốt các trường phái trong Ấn độ cổ đại là những câu hỏi thuộc
về bản tính của tâm trí, mối quan hệ của nó với thế giới bên ngoài, và mạng lưới
phức hợp của ý tưởng, cảm xúc, và tập quán tạo nên thế giới tâm thức của chúng
ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cùng với những sự thăm dò triết học về tâm trí này
và các chức năng của nó, truyền thống Ấn độ cũng phát triển những cách luyện
tâm tinh vi để giúp vun bồi và phát triển những phẩm tính đặc biệt của tâm trí.
Tôi hi vọng rằng, khi khoa học hiện đại tiến triển trong sự hiểu về tâm trí và
những cơ chế não bộ làm nền, một cuộc đối thoại có kết quả có thể hiện xuất nhờ
đó những trực quan của những nền triết học Ấn độ có thể giao diện với những thứ
của cuộc thăm dò khoa học. Tôi cũng có may mắn là khởi xướng một chuỗi các cuộc
đàm thoại giữa các chuyên viên về tư tưởng Ấn độ cổ đại, bao gồm những học giả
Phật giáo Tây tạng, về nhiều vấn đề của quan tâm triết học. Những cuộc đàm thoại
này, tổ chức ở Đại học Tây tạng Trung ương (the Central Tibetan University) ở
Sarnath, Varanasi, là hứng thú bậc nhất và biểu lộ sự phong phú của di sản triết
học Ấn độ cổ đại. Bên trong di sản này người Tây tạng chúng tôi thừa hưởng di sản
Phật giáo của Ấn độ cổ đại, và chúng tôi đã trở thành những kẻ gìn giữ nó, đặc
biệt sau khi có sự chuyển giao Phật giáo ngay chính trong nơi sinh thành của đạo
này ở Ấn độ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Vị trí của từ bi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tính
trung tâm của sự từ bi vô ngã như là động cơ cho hành động con người ở thế giới
được tôn vinh trong Dharmasutra (Pháp kinh) của Gautama (Cồ đàm), là một trong
những bộ luật Bàlamôn có ảnh hưởng nhất, niên đại có thể sớm đến thế kỉ thứ ba
trước công nguyên, trong đó “từ bi với tất cả chúng sinh” là đức tính đầu tiên
trong tám đức tính của tự thân (8:22-3). Ý tưởng này được trình bày tuyệt diệu
trong một số những văn bản thiêng liêng vĩ đại nhất của Ấn giáo. Có lẽ bộ kinh
được yêu quý nhất trong số này là tác phẩm lừng danh Bhagavad Gita (Chí tôn ca)
trình bày một chuỗi những giáo huấn tâm linh mà ngài Krishna ban cho anh hùng
Arjuna. Trong dòng những giáo huấn này, Krishna tuyên giảng đức tính của hành động
vô ngã làm ơn ích cho thế giới: “Chỉ nhìn về điều duy trì thế giới, ngươi cũng
phải hành động nữa” (Chí tôn ca 3:20).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cảm thức về phúc lợi đại đồng cho tất cả chúng sinh
– tâm điểm của lòng từ bi – được truyền đạt cho Arjuna như dấu hiệu của con người
giác ngộ:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Những
nhà thị kiến mà những bất tịnh đã được huỷ diệt, những nghi ngờ đã được xoá
tan, họ đã tự chế ngự bản thân, họ hân hoan trong phúc lợi của chúng sinh, đạt
tới niết bàn của Brahman (Phạm thiên).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 171.0pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(CHÍ TÔN CA chương 5: câu 25)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 171.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hơn một lần, từ bi được liệt kê trong <i>Chí tôn ca</i> như là một trong những phẩm
chất của con người giác ngộ – “không hận thù với ai, thân thiện và từ bi, thoát
khỏi chấp hữu và ích kỉ” (Gita 12:13). Những lời dạy dỗ của Krishna cho Arjuna
mang dạng thức là lôi cuốn sự chú tâm của chàng tới những hạn chế của các mối
quan tâm tập trung vào bản thân. Bởi vì khi hành động của bạn bị hướng dẫn bằng
những lo toan như thế, với sự hẹp hòi trong những hạn chế của cái tôi ích kỉ,
việc làm đó chẳng bao giờ có thể mở rộng. Tuy nhiên, một khi bạn vượt thoát những
giới hạn của sự quan tâm về bản thân, những khả tính vô hạn để làm việc cho sự
phúc lợi của thế giới mở tung ra trong một con người mà tinh thần đã xúc động
vì “bất bạo động, chân thật, thoát khỏi sân hận, không nói xấu, từ bi với mọi
loài, thoát khỏi tham lam, khiêm tốn, bền bỉ” (Gita 16:2).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Những kinh điển của Ấn giáo khác cũng nhấn mạnh tính
then chốt của từ bi. Chẳng hạn, tác phẩm Shiva Mahapurana (Đại truyện về Shiva),
một trong những văn bản vĩ đại của phái Shiva, có viết: “Chẳng có đạo pháp nào
tốt đẹp hơn là mở rộng từ bi tới mọi chúng sinh. Vì vậy mọi người phải nên mở rộng
từ bi tới muôn loài (Rudra Samhita [Tập truyện về Rudra, thần Dông tố, chương
5).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sau chót, điều gì có tính cách thúc bách nhất là những
tấm gương thiết thân của những cá nhân nêu thí dụ về sự tuyệt đỉnh khả dĩ có được
trong một truyền thống tín ngưỡng. Khi tôi nghĩ đến Ấn giáo tôi nghĩ tới những
con người vĩ đại như là Mahatma Gandhi, Vinoba Bhave, Baba Amte, và những người
giống như vậy. Ấn giáo là nguồn mạch hứng khởi và sức mạnh cho Gandhi trên hành
trình của đời ông để mang lại tự do cho nhân dân của ông. Ấn giáo là nơi ông
tìm sự an ủi thiết thân, và chính trong ngôn ngữ của Ấn giáo mà ông trải nghiệm
thần tính trong nội tâm. Vinoba Ji (Ji là tiếng xưng hô kính trọng tương đương
với Ngài hoặc Thầy, 1895 – 1982), một người đồng thời với Gandhi, cũng là một
chiến sĩ vĩ đại tranh đấu cho tự do. Trong nước Ấn độ độc lập, ông làm việc
không mệt mỏi để chấn chỉnh bất công xã hội và là người trụ cột trong việc tái
phân phối đất đai canh tác để những gia đình đã bao đời làm việc ruộng đất như
các tá điền được trở thành chủ sở hữu. Đây thực sự là một công cuộc tâm linh, một
công cuộc <i>đạo pháp</i> (<i>dharma</i>), với những hậu quả sâu xa đến đời
sống của nhiều triệu con người tình cờ sinh ra trong những hoàn cảnh bất hạnh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi là người rất khâm phục Baba Amte (1914 – 2008).
Ông khoác lên hai vai trách nhiệm chăm sóc cho một nhóm người bị đa số tránh xa
– những người mắc bệnh hủi. Baba thiết lập một cộng đồng cho người hủi ở Warora
trong bang Maharashtra, không xa lắm với một khu định cư nông nghiệp của người
Tây tạng. Baba (baba là một danh hiệu tôn kính, nghĩa gốc là người cha] không
chỉ nuôi ăn và cung cấp chỗ nương thân cho những người đau khổ vì bệnh hủi này,
mà ông còn phục hồi phẩm giá cho họ, đặc biệt qua lao động và việc học những kĩ
năng mới. Cộng đồng của ông dạy họ cách làm nhiều nghệ phẩm, tạo ra một cảm thức
thật sự về cộng đồng và cung cấp một cảnh quan trong đó người hủi có thể sống đời
như những con người bình thường. Câu chuyện về Baba làm tôi nhớ lại một vị
thánh Tây tạng tên là <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Dromtonpa</span>,
người đã tận hiến phần sau của đời mình để phục vụ người hủi ở Trung bộ Tây tạng,
sau cùng chính bản thân ông cũng mắc phải bệnh này. Trong một thời gian lâu,
tôi đã muốn làm một đóng góp đáng kể vào công cuộc của Baba nhưng chẳng bao giờ
có được ngân quỹ để thực hiện việc đó. Nhưng khi tôi được trao tặng giải Nobel
Hoà bình năm 1989 và biết được cái chi phiếu đáng kể đi kèm với giải thưởng,
tôi rất vui mừng tặng một món tiền cho cộng đồng của Baba.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong vòng vài tháng sau khi nhận giải thưởng, tôi
có cơ hội thăm viếng cộng đồng người hủi của Baba một lần nữa. Khi Baba cảm tạ
tôi về món quà, tôi bảo ông rằng thực tình tôi nên cảm ơn ông. Tôi nói, “Tôi chỉ
dạy người ta về từ bi và bác ái. Còn ông, mặt khác, đang thực hiện việc
đó.” Về sau trong đời, Baba cũng trở
thành một trong những tiếng nói mạnh mẽ nhất ở Ấn độ về cảnh quan, dấn mình vào
một cuộc đi bộ đường trường ngay cả khi đã cao tuổi để phản đối việc xây một
cái đập trên con sông Narmada. Với sự qua đời của ông vào tháng Hai năm 2008,
thế giới mất đi một biểu tượng thực sự mạnh mẽ về lòng nhân, công lí, và từ bi.
Riêng phần tôi, tôi mất một người bạn thân thiết và một nguồn mạch mạnh mẽ về hứng
khởi thiết thân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">4<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Kitô
và lí tưởng Bồ tát<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;"> </span></b><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;"> </span></b></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Jêsu
và lí tưởng từ bi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Với
một người theo đạo Phật như tôi, được nuôi dạy suốt đời là nêu cao lí tưởng từ
bi như giá trị tâm linh cao nhất có thể có được, hình tượng của Jêsu trên Thập
tự – tự thân gánh lấy đau khổ của mọi người – là gây hứng sâu xa. Một sự tự hi
sinh như thế, phát sinh từ lòng bác ái và tình thương đối với tất cả mọi người,
là một ví dụ hoàn hảo về điều mà người Phật tử có thể gọi là lí tưởng Bồ tát.
Quan niệm về việc tự mình đảm nhận đau khổ của kẻ khác thực sự căn cốt là một
phần trong sự tu tập tâm linh hàng ngày của tôi. Trong truyền thống Tây tạng có
một phép thiền định gọi là <i>tonglen</i>,
nghĩa đen là “cho và nhận”, bao gồm việc hình dung ra sự gánh lấy những nỗi đau
và nỗi khổ của kẻ khác, cũng như những nguyên nhân của đau khổ đó, trong khi
truyền cho họ hạnh phúc và vận may của chính mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngoài biểu tượng vĩ đại về từ bi này, Kitô giáo cũng
cống hiến một biểu tượng về tình thương thân thiết và xúc động không thể tưởng,
trong hình tượng của mẹ Maria ôm Jêsu hài nhi. Điều này kết nối với ý nghĩa sâu
xa của tình mẫu tử như là nền tảng của từ bi, và nó gợi ra nhu cầu phổ quát của
con người về tình thương và yêu mến. Như vậy, ngoài quyết tâm hoàn toàn không
thoả hiệp, thậm chí đến cái chết hãi hùng vì loài người, mà chúng ta tìm thấy
trong việc chịu đóng đinh vào thập tự giá, Kitô giáo nhấn mạnh tình thương yêu
đơn sơ và quen thuộc giữa mẹ và con. Tuy thế, cái này vốn bắt rễ trong cái kia,
và sự từ bi mà cả hai nêu dấu được tuyên dương là một khả tính có thể đạt tới bởi
mọi người. Đây là một lời dạy tuyệt đẹp – và là một lời dạy rất gần với truyền
thống Phật giáo của tôi, vốn so sánh tâm từ ái và tâm bi với sự thương yêu vô
điều kiện của bà mẹ cho lũ con và rồi nới rộng tình thương yêu này tới khi bao
trùm mọi chúng sinh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi gặp biểu tượng về thập tự giá ở Tây tạng khi tôi
còn bé. Nó nằm trên bìa một phiên bản tiếng Tây tạng của cuốn Thánh kinh, được
dịch ít lâu sau khi tôi sinh ra đời [1935]. Đó là một cuốn sách dày trong một dạng
chữ viết tay, rộng lớn được in bằng giấy sáp (stencil) qua kĩ thuật sao chép
lăn tròn (cyclostyle duplication). Sau này tôi thấy hình tượng Jêsu trên thập tự
giá. Vào thời điểm đó có một người bộ tộc Kinnauri (thuộc vùng Bắc Ấn độ) nói
tiếng Tây tạng tên là Tharchin Babu, đã cải đạo theo Kitô giáo và sản xuất một
bản tin đều đặn gọi là Tin giám (Mirror of News), là tờ báo duy nhất được in bằng
tiếng Tây tạng. Sản xuất, ở ngay ngang qua biên giới Ấn độ, tờ báo này được nhiều
người hăm hở trông đợi trong số đó có tôi, bởi nó là một trong những cửa sổ tốt
nhất để trông ra thế giới bên ngoài. Sự việc hoá ra là, đối với Tharchin, một
tín đồ sùng mộ của Kitô giáo, việc sản xuất bản tin này lại trở thành một hành
vi phục vụ cho nhân dân Tây tạng. Sau khi tôi thoát sang Ấn độ, tôi có cơ hội gặp
ông và cám ơn tấm lòng tử tế của ông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
--------------------<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Người
đầu tiên mang Kitô giáo đến sống động cho tôi là tu sĩ dòng Trappist (dòng khổ
tu Xitô) người Hoa kì đã quá cố tên là Thomas Merton. Thực vậy, một trong những
chủ đề mà Merton và tôi thảo luận trong lần gặp gỡ năm 1968, khi ông tới thăm
tôi ở miền Bắc Ấn độ, là tính then chốt của lí tưởng từ bi tháo gỡ người khác
khỏi đau khổ như một động cơ chìa khoá trong cả Phật giáo và Kitô giáo. Vậy
nên, ngay từ khởi đầu, đối với tôi rất dễ tìm thấy một sự vang dội sâu xa với
biểu tượng Kitô giáo về thập tự giá và con người của Jêsu. Khi đọc Kinh thánh,
tôi đã bị xúc động về cung cách những phép lạ của Jêsu quá thường là do động cơ
bởi lòng từ bi với đau khổ của đồng loại. Sự chữa lành của ông, giáo huấn của
ông, phép lạ về những ổ bánh mì và những con cá đều phát khởi từ một cảm thức
trực tiếp và tức khắc của lòng từ bi. Hơn nữa, rất nhiều lời dạy của ông nhấn mạnh
từ bi. Chẳng hạn, trong Phúc âm theo thánh Joan, Jêsu nói: “Không có tình
thương nào lớn hơn điều này, là kẻ hi sinh đời sống mình vì bạn bè” và thêm nữa,
“Mệnh lệnh của ta là thế này: Hãy thương yêu nhau” (Phúc âm theo Joan, chương
15, câu 12 và 18). Trong Bài giảng trên Núi nổi tiếng, đối với tôi là một trong
những giáo huấn đẹp nhất trong các sách Phúc âm, Jêsu nói: “Các người đã nghe
nói rằng, ‘Thương yêu người láng giềng và thù ghét kẻ thù.’ Nhưng ta bảo các
ngươi: Thương yêu kẻ thù và cầu nguyện cho những ai bách hại các ngươi”
(Matthêu chương 5: câu 43, 44).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Và thật là kinh ngạc nữa, cung cách các môn đồ truyền
những lời dạy của ông sau khi Jêsu chết, bằng cách nhấn mạnh là phải noi gương
lòng từ bi của ông. Một đoạn hết sức cảm động, còn vang vọng mãi trong tâm trí tôi
kể từ khi tôi được giới thiệu, trong lá thư đầu tiên của Faolô gửi các tín hữu ở
Corinthô:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu
tôi nói bằng tiếng nói của con người và của các thiên sứ nhưng không có tình
thương, tôi chỉ là một cái cồng đánh vang hoặc một cái não bạt xủng xoẻng. Nếu
tôi có sự thiên phú về tiên tri và có thể dò được mọi bí nhiệm và mọi tri thức,
và nếu tôi có một đức tin có thể lay chuyển núi nhưng không có tình thương, tôi
cũng chẳng là gì hết. Nếu tôi cho người nghèo tất cả những gì tôi có và gieo
thân thể vào ngọn lửa, mà không có tình thương, tôi cũng chẳng được gì. Tình
thương là kiên nhẫn, tình thương là tử tế. Nó không ghen tị, nó không khoe
khoang, nó không kiêu ngạo. Nó không thô bạo, nó không ích ích, nó không dễ nổi
giận, nó không ghi nhớ lỗi lầm. Tình thương không vui trong điều ác mà mừng với
chân lí. Nó luôn luôn bảo bọc, luôn luôn tin cậy, luôn luôn hi vọng, luôn luôn
kiên trì. Tình thương chẳng bao giờ thất bại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 3.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(I COR. 13:I – 8)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều này đi tới yếu tính của sự vật. Mọi quan điểm của
chúng ta, ý kiến, nguyên tắc khó khăn mới đạt được thực sự hoàn toàn là vô giá
trị – dù cho có “đúng” đến đâu – nếu chúng không được điều động do một động cơ
từ bi. Dù thành quả của chúng ta có lớn lao đến đâu hoặc hành động của chúng ta
có kiên cường đến đâu, chúng cũng là vô nghĩa nếu không bắt rễ trong sự từ bi
không vị kỉ đối với người khác mà Faolô đã mô tả xuất sắc ở đây. Một khi chúng
ta đã nắm được tính trọng yếu của lí tưởng từ bi trong Kitô giáo, thì không ngạc
nhiên gì khi thấy Kitô giáo đã sản sinh những mẫu mực của lòng bác ái như là Thánh
Fancicô (Francis) xứ Assisi hoặc vị thánh hiện đại, là Mẹ “Têrêsa” ở Calcutta.
Thực sự, lần đầu tiên tôi nghe ai đó đọc bài cầu nguyện được nhiều người cho là
chính thánh Fancicô viết, tôi ngỡ mình đang nghe một người hành đạo Kitô đang đọc
một văn bản Phật giáo, như là văn của vị thầy Phật giáo thế kỉ thứ tám là
Shantideva (Tịch thiên).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Để có cái nhìn thoáng qua về sự tương tự lạ lùng giữa
những bài cầu nguyện khát vọng của hai bậc thầy tâm linh này – mỗi người từ một
truyền thống tín ngưỡng hoàn toàn khác biệt – tôi sẽ trích dẫn một vài dòng ở
đây. Chẳng hạn, thánh Fancicô cầu nguyện:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chúa ơi, xin làm tôi thành công cụ hoà bình của
Ngài;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nơi đâu có hận thù xin làm tôi gieo tình thương;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nơi nào có tổn thương, làm tha thứ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nơi nào có nghi ngờ, làm đức tin;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nơi nào có tuyệt vọng, làm hi vọng;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nơi nào có tối tăm, làm ánh sáng;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">và nơi nào có buồn đau, làm niềm vui.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ôi Thầy Thiêng liêng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">xin ban để tôi không tìm được an ủi cho bằng làm an ủi;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">được cảm thông, cho bằng làm cảm thông;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">được thương yêu, cho bằng làm thương yêu;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">bởi khi cho là ta được nhận,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">khi tha thứ là ta được thứ tha,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">và khi chết là ta được sinh ra với sự Sống Đời đời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.25in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cùng trong một mạch tương tự, Shantideva nêu cao vọng
sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.25in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.25in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi xin làm kẻ che chở cho người không được che chở;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">làm hướng dẫn cho khách lữ hành trên đường;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">làm con thuyền, làm bè mảng, hoặc cây cầu<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cho những ai mong mỏi vượt sang bờ khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi xin làm cù lao cho những ai kiếm một hòn đảo;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">làm ngọn đèn cho những ai ao ước ánh sáng;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">làm chỗ trú cho những ai cần nghỉ ngơi;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">làm tôi tớ cho những ai cần phục vụ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(BODHICARYAVATARA/ NHẬP BỒ ĐỀ HẠNH KINH 3:17 – 18)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi tới thăm xứ Assisi lần đầu vào năm 1986, khi Đức
Cố giáo hoàng Joan Faolô II, là người đã đối xử với tôi qua nhiều năm quen biết
nhau với lòng tử tế của một người cha, triệu tập một hội nghị thượng đỉnh tông
giáo thế giới ở đó. Có lẽ điều căn bản tôi học được từ Joan Faolô, là vị giáo
hoàng đầu tiên du hành rộng rãi và trở thành một sự hiện diện quốc tế, là tác động
cho điều thiện mà một người lãnh đạo một tông giáo thế giới có thể có trên sân
khấu toàn cầu. Đức Joan Faolô II đặc biệt nhất tâm, và ông đối đầu với mọi đề
xuất toàn cầu lớn lao bằng sự xác tín nội tâm của tín ngưỡng Kitô. Tuy nhiên vị
giáo hoàng đầu tiên tôi gặp là người tiền nhiệm của ông, Đức giáo hoàng Faolô
VI. Đó là vào năm 1973, khi tôi tới Roma lần đầu tiên, tôi cảm thấy khá là khiêm
nhường, khi đối đầu với vị lãnh đạo của biết bao triệu tín đồ Công giáo La mã
khắp thế giới, và là vị thầy tâm linh của những gương mặt truyền cảm hứng như
là Desideri, Merton, và Mẹ Têrêsa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Năm đó, trong một cuộc viếng thăm rộng khắp châu Âu,
tôi cũng trải qua mấy ngày ở London, nơi lần đầu tiên tôi gặp Giáo sĩ Edward
Carpenter, viện trưởng tu viện Westminster Abbey, và phu nhân là Lilian. Sau
này, khi tôi có dịp trở lại Anh quốc năm 1979, tôi làm khách tại nhà viện trưởng
của tu viện Westminster Abbey. Chúng tôi kết thân với nhau, và trước mặt họ,
tôi cảm thấy như thể mình là người con trai – thực vậy, tôi quen gọi Lilian là
“Má”. Đối với tôi một cách thiết thân, sự dịu dàng và nhiệt tình của hai vợ chồng
Carpenter là một ví dụ lí tưởng về tình thương Kitô giáo. Chính viện trưởng
Carpenter là người giới thiệu tôi với Robert Runcie, cựu Tổng giám mục của
Canterbury, và những người kế vị là George Carey và Rowan Williams, tôi cũng có
thể xem là những đồng nghiệp về tâm linh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự
gặp gỡ đích thân với những người hành đạo Kitô đã gây ấn tượng mạnh mẽ cho tôi
về giá trị của sự vận động xã hội – một trong những đường lối của từ bi phải
đưa vào thực sự phục vụ cho người khác và đặc biệt là những người yếu kém và dễ
bị tổn thương. Tôi luôn luôn bị xúc động vì sự tận tuỵ mà những người Kitô hữu,
bao gồm cả những nhà truyền giáo, đã đi tới những nơi xa xôi, hẻo lánh, và
nghèo khổ nhất trên thế giới mang giáo dục và sự chăm sóc y tế tới cho họ. Người
Tây tạng cũng đã chịu ơn của công cuộc từ thiện của nhiều dịch vụ cứu trợ Kitô
giáo, đặc biệt trong những năm đầu tiên của sự lưu vong ở Tây tạng vào những thập
niên 1960 và 1970. Nhiều người chí nguyện Kitô giáo đã đến từ thế giới thứ nhất,
bỏ lại sau họ cuộc sống tương đối tiện nghi và thoải mái và đã chọn việc ôm lấy
một thế giới khốn khó và thiếu thốn do mối quan tâm từ bi đối với kẻ khác. Truyền
thống mạnh mẽ về những giá trị Kitô giáo như là sự thôi thúc để giúp đỡ kẻ khác
và cải thiện thế giới – chẳng hạn trong niềm tin mạnh mẽ Kitô giáo của những
người đi tiên phong trong việc bãi bỏ chế độ nô lệ vào thế kỉ 18 và 19, đặc biệt
trong công cuộc của giáo phái Quaker và những người truyền đạo của giáo hội Anh
như là William Wilberforce, hoặc Martin Luther King, Jr. với sự lãnh đạo phi thường
trong phong trào dân quyền ở Hoa kì – vẫn là vô cùng gây hứng như một biểu tượng
của điều thiện mà tín ngưỡng tông giáo có thể thi hành trong thế giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đây là một đề tài mà tôi đã thảo luận cách riêng với
Hồng y Basil Hume, người trong một thời gian dài là lãnh đạo của tín đồ công
giáo La mã ở Vương quốc Anh và là người tôi có mối cảm thông đặc thù. Ngày nay,
chẳng hạn, công cuộc của Tổng giám mục Desmond Tutu trong việc làm tiêu huỷ chế
độ phân cách chủng tộc (apartheid), và đặc biệt công cuộc chữa lành mà ông đảm
nhận như là chủ tịch của Uỷ ban Chân lí và Hoà giải (the Truth and
Reconciliation Commission), đứng vững như một bằng chứng sống động cho quyền
năng và phẩm chất cứu chuộc của phụng sự tông giáo do một giáo sĩ. Tôi đã biết
và tán thưởng Giám mục Tutu như một người bạn và một người anh em tâm linh
trong hơn hai mươi năm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khuôn mẫu tích cực về từ bi bên trong Kitô giáo là
thứ mà tôi thôi thúc những tu sĩ Phật giáo, cả tăng và ni, là những bạn đồng tu
của tôi. Tôi nhớ một cách sống động buổi nói chuyện năm 1967 với trưởng lão tối
cao của truyền thống Thái khi tôi có cơ hội làm chuyến du hành ra nước ngoài đầu
tiên của mình từ Ấn độ. Được khởi hứng theo gương tuyệt vời về những nam nữ tu
sĩ Kitô, tôi gợi ý với ông rằng tăng ni Phật giáo chúng là phải nên đóng vai
trò tích cực hơn trong xã hội, đặc biệt trong những lãnh vực giáo dục và y tế.
Vị trưởng lão tối khả kính này đáp ứng rằng những giới luật của tu viện đặc thù
yêu cầu một đời sống tách biệt khỏi người thường, như thể các tăng ni trong
truyền thống Phật giáo không thích hợp để đóng một vai trò như thế trong thế giới.
Điều đó là đúng, nhưng tôi cảm thấy khi đó và còn cảm thấy cho tới ngày nay rằng
bởi vì từ bi là lí tưởng trung tâm của Phật giáo, các tăng ni Phật giáo phải tận
hiến một phần đáng kể về thời gian và chú tâm để phục vụ xã hội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tu viện trong những
truyền thống Phật giáo và Kitô giáo<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> Một điều mà Phật giáo và Kitô giáo cùng chia sẻ
là chế độ tu viện. Thomas Merton mô tả cho tôi những tác phẩm của John Cassian,
một trong những vị cha tu viện vĩ đại của Kitô giáo thời sơ kì, đã du nhập lối
sống tu viện từ Ai cập vào Tây Âu trong thế kỉ thứ năm. Đối với Merton, Cassian
là nhà văn tu viện vĩ đại của phương Tây Kitô giáo. Merton nhấn mạnh rằng trong
<i>Bài hội thảo</i> đầu tiên Cassian đã đề
cao sự vun bồi một trái tim tinh khiết như là nền tảng để thăng tiến tới sự
hoàn hảo của tình yêu thương. Ông nhấn mạnh rằng mục tiêu của nhiều thứ cam go
khổ hạnh trong đời sống tu viện là để giữ cho trái tim tinh khiết và không bị ô
nhiễm bởi những đam mê có hại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Theo chương cuối cùng trong sách về <i>Quy luật của thánh Benedictô</i> (Rule of
Saint Benedict), bộ quy luật dòng tu có ảnh hưởng nhất trong giới Kitô giáo
phương Tây, được điển chế vào thế kỉ thứ sáu, mục tiêu của kỉ luật dòng tu là để
khả dĩ tạo ra một đời sống không tì vết sẽ dẫn tới sự hoàn hảo. Nhiều đặc điểm
mà Thánh Benedictô nhấn mạnh là tương tự như những thứ được điển chế trong <i>luận tạng</i> của Phật giáo (<i>vinaya</i>, là những văn bản về giới luật của
tăng già): Im lặng và tránh nói điều vô bổ, nhiệt tâm, khiêm nhường, vâng lời,
nhẫn nại. Như với bất cứ cộng đồng tu viện nào, sách <i>Quy luật</i> này đề ra một chuỗi những hạn chế về mặt xã hội trên đường
lối một nhóm cố gắng hoàn thiện về tâm linh phải tự đưa vào quy củ, bao gồm cả
những chuyện như bữa ăn, lao động hàng ngày, những điều kiện tịnh tâm đặc biệt
(như trong mùa Chay), cách cư xử bên ngoài tu viện, và vân vân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi độ chừng rằng có một số truyền thống, giống như
thứ đại diện bằng Thánh John Climacus, vốn là một tu sĩ ở Sinai trong thế kỉ thứ
bảy, rõ ràng liệng bỏ những giới hạn của chế độ tu viện như một con đường đi tới
thanh tẩy bằng những lề lối gần song song với con đường của Phật giáo như được
đề ra trong truyền thống. Climacus hình dung một “cái thang thánh thiện” gồm ba
mươi nấc dẫn từ việc chối bỏ một đời sống không tâm linh qua những bậc như là
ăn năn, tưởng nhớ đến cái chết, để tang (nhiều thứ trong đó thực sự là những đề
tài thiền định trong truyền thống Phật giáo), và việc loại bỏ những phiền nhiễu
như là giả dối, vu khống, ác tâm, và chán nản tới những nấc cuối cùng của cái
thang – “biện biệt”, “tĩnh tại”, “cầu nguyện”, “vô dục”, và cuối cùng “tin tưởng,
hi vọng, và thương yêu.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Điều này dường như trội bật củng cố những gì Merton
đã nói khi ông viết: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chế
độ tu viện truyền thống giáp mặt với cùng những vấn đề của con người và hạnh
phúc của con người, đời sống của con người để làm gì…. Chế độ tu viện Phật giáo
và Kitô giáo khởi đi từ vấn đề bên trong chính con người…. Cả Kitô giáo và Phật
giáo đều đồng ý rằng cội rễ của những vấn đề của con người là ý thức của y bị rối
rắm hết cả và y không nắm được thực tại như nó đang hiện hữu trọn vẹn và thực sự.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(<i>Nhật kí châu
Á/Asian Journal</i> trang 331 – 332)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Và lại nữa<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Do
đó Kitô giáo và Phật giáo chủ yếu trông vào một sự chuyển hoá ý thức của con
người – một sự chuyển hoá, và một sự giải thoát cho chân lí bị nhốt trong con
người do ngu si và lầm lạc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(<i>Nhật kí châu
Á/Asian Journal trang </i>332 – 333)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi chúng tôi gặp nhau vào tháng Mười một năm 1968, tôi
thúc ép Merton về những lời nguyện của dòng Xitô (Cistercian Order) của ông và
hỏi ông xem những lời nguyện đó có nghĩa rằng một tu sĩ cam kết phấn đấu để đạt
thành cao cả về tâm linh không. Tôi muốn biết xem những lời nguyện này có tạo
thành một sự khai nhập vào một truyền thống tu tập tâm linh dưới một vị thầy có
phẩm chất tương đương với sự khai tâm do một đạo sư với một tân tín đồ như
trong truyền thống Kim cang thừa (Vajrayana) Phật giáo hay không? Hay là chúng
giống như một thoả thuận về xã hội để “lẩn quẩn tại chỗ” (to stick around) (như
Merton gọi thế trong cung cách trong cung cách trần trụi đặc trưng của ông).
Tôi cũng muốn biết xem loại thành đạt nào các tu sĩ Kitô giáo có thể đạt tới và
liệu có những khả năng cho một đời sống huyền nhiệm sâu sắc trong các tu viện
chăng. Merton thật là lương thiện một cách tuyệt vời và nói rằng họ giả thiết
là như vậy nhưng nhiều tu sĩ dường như quan tâm về một điều khác. Dĩ nhiên, những
gì ông nói cũng đúng một cách đồng đều về các tu viện Tây tạng và về mọi truyền
thống.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tuy nhiên, trong những năm sau khi tôi gặp Merton,
suốt thời gian đó tôi đã có cơ hội để đi du hành rộng rãi và đích thân thấy những
gì cho đến đầu thập niên 1970 tôi chỉ có thể được nghe nói về thôi, tôi đã có ấn
tượng sâu sắc vì sự chân thật của truyền thống tu viện Kitô giáo. Có một lần
tôi viếng thăm một tu viện chiêm ngắm ở Pháp và xúc động một cách sâu xa do sự
đơn sơ trong phong cách sống và cách những tu sĩ ở đó sống phần lớn trong im lặng
và trong sự tách lìa với thế gian. Vị tu viện trưởng và tôi nhận xét về những
tương đồng lạ lùng trong kỉ luật và tập tính cai quản đời sống của những tu sĩ
chiêm ngắm trong cả hai truyền thống. Tôi độ chừng rằng, giống như Phật giáo,
Kitô giáo vừa có một truyền thống ẩn tu cá nhân và một phong cách sống tập thể
trong tu viện. Thực vậy, trong truyền thống của Tây tạng, đời sống ẩn tu khổ hạnh,
được coi như lí tưởng cao nhất. Có thành ngữ “giống như một con thú bị thương
trong rừng hoang” nắm bắt được sự mong mỏi sâu xa của một vị tu sĩ muốn là một
nhà ẩn tu và lúc cuối đời héo tàn đi một mình trong sự im lặng của hoang dã. Bất
cứ khi nào tôi nghĩ đến thành ngữ này nó dường như tác động một sự lôi cuốn mạnh
mẽ đối với tôi hướng về đời sống ẩn tu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Thần tính và nhân tính<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Biết
rằng Kitô giáo là một tông giáo hữu thần lớn, rõ ràng trung tâm là niềm tin vào
Thượng đế, Hữu thể Tối cao mà mọi vật đều tuỳ thuộc. Đó là nguồn mạch, nguyên
nhân tối hậu, và lí do khiến vạn vật tồn tại. nhưng nó tự bản thân không được tạo
ra và không phụ thuộc vào bất cứ thứ gì khác – vắn tắt, đó là một hữu thể thiết
yếu. Điều khiến cho thị kiến của Kitô giáo về Thần tính mang nét độc đáo là việc
hình dung Thượng đế với một khuôn mặt con người – tức là, nhân cách của Jêsu. Đối
với Kitô giáo, Jêsu không phải chỉ mang một nửa nhân tính và một nửa thần tính.
Đúng hơn, ngài là trọn vẹn nhân tính và trọn vẹn thần tính, nói cách khác ngài
vừa là Thượng đứa và vừa là con người. Sự hiểu về Thần tính trong hình dạng con
người đưa sự hiện diện của Thượng đế mãnh liệt gần gũi với lòng người, cộng
thêm một kích thước phi thường vào ý tưởng rằng loài người được sáng tạo trong
hình tượng của Thượng đế. Thị kiến về Thần tính nội tại bên trong nhân tính rõ
ràng sáng tạo ra một cảm thức mật thiết với Thượng đế trong những trái tim của
tín đồ Kitô giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi nhớ một cách sống động lần trao đổi về khái niệm
về Thượng đế với cố tu sĩ dòng Benedictô là Cha Bede Griffiths, người khác áo
màu nghệ của một đạo sĩ Ấn độ. Bởi Griffiths từng sống nhiều năm ở Ấn độ và
quen thuộc với những niềm tin Phật giáo và Ấn giáo liên quan tới sự tái sinh và
những tiền kiếp, tôi có lần hỏi ông: “Đối với một người hành đạo Kitô, có gì
sai trái trong sự tiếp nhận lí thuyết về tái sinh không?” Ông nói rằng niềm tin
vào luân hồi sẽ trái nghịch với sự hiểu biết của Kitô giáo rằng chính cuộc đời
này, cuộc đời đặc thù của một người, là được sáng tạo bởi Thượng đế. Tôi bị xúc
động bởi sự xác tín và sự đơn sơ khi ông nói điều này. Sức mạnh của khái niệm
này tức khắc đánh động tôi. Tôi nhận thức rằng hẳn mang ý nghĩa biết bao để hiểu
được đời sống mỗi người do Thượng đế trực tiếp sáng tạo. Điều này tự nhiên cho
một cảm thức mạnh mẽ về sự liên kết với Thượng đế – thực vậy, một cảm thức thân
thiết hầu như trong cung cách của tình thương nơi đứa con hướng về người mẹ.
Nói chung, bạn càng cảm thấy gần gũi với ai thì càng dễ xảy ra là bạn sẽ lắng
nghe những mong muốn của người đó, vậy nên sự mật thiết trong quan hệ với Thượng
đế trở thành động cơ cho việc sống một đời sống tông giáo vững bền.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sau khi Griffiths qua đời, tác phẩm của ông, và đặc
biệt tiêu điểm của nó trong việc mang sự tu tập chiêm ngắm thiền định trở lại
trong đời sống Kitô giáo, được noi theo trong nhiều năm do Sư huynh Wayne
Teasdale, là một trong những đệ tử chính của ông. Giống như vị hướng dẫn của
mình, Teasdale cũng mặc một trang phục màu nghệ và trông giống một đạo sĩ Ấn
giáo hơn là một tu sĩ Công giáo. Sư huynh Wayne khởi xướng một chuỗi những cuộc
đàm thoại liên tín ngưỡng gọi là Đối thoại Tổng hợp (Synthesis Dialogues) cung
cấp một diễn đàn tuyệt vời cho những người hành đạo chân thực của những tín ngưỡng
khác nhau tới với nhau. Đích thực là tại một trong những cuộc Đối thoại Tổng hợp
này mà tôi gặp nhà tư tưởng người Syria là Jaoudat Mohamad, phổ thông được biết
dưới tên Jawdat Said, và với ông tôi cảm thấy ngay rất hợp.) Cái chết bất đắc
kì tử của Wayne là một sự mất mát lớn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với một Kitô hữu, câu chuyện về cái chết của
Jêsu trên thập tự có một ý nghĩa cứu chuộc sâu xa và minh chứng mối quan tâm của
Thượng đế với loài người. Khi đau khổ trên cây thập tự, Thượng đế tự khoác lấy
trên mình mọi khổ nạn của thế gian, như thế thực hiện một sự hoà giải sâu xa giữa
loài người và tự thân. Ý tưởng rằng, trong nhân cách của Jêsu Thượng đế giúp việc
thục tội cho loài người gây một hiệu ứng mạnh mẽ lên tâm trí của tín đồ. Nó tác
động như một sự nhắc nhở thường xuyên cho con người về nhu cầu của một cảm thức
tri ân với Thượng đế và trách nhiệm luân lí là phải hành động để tỏ lòng tri ân
này. Tôi có thể nhìn thấy ý tưởng về thục tội như một nhân tố tác động mạnh mẽ để sống đời mình
theo những mong muốn của Thượng đế. Thực thế, người ta bảo tôi rằng trong tiếng
Anh từ <i>atonement</i> <i>(sự thục tội)</i> phái sinh từ ý tưởng về “at-one-ment” (hiệp nhất), gợi
một cảm thức về kết hợp và nhất thể. Điều này thật đẹp – nó đồng vọng với một sự
khát khao rất phổ thông trong truyền thống Tây tạng nơi, chẳng hạn trong hành
vi cầu nguyện với Đức Phật từ bi, người ta nói, “Qua hành vi này, xin hồi hướng
công đức.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tại cốt lỗi của thần học Công giáo Kitô là giáo lí về
Ba ngôi Thánh thể. Đây là giáo huấn rằng Thượng đế là một nhưng gồm ba khía cạnh
– Đức Chúa Cha, Đức Chúa Con, và Thánh linh – không tách biệt nhau nhưng mỗi vị
lại ngụ trong nhau như một bản thể duy nhất. Điều này đã dẫn tới nhiều thuyết
giảng thần học đa phức và nhiều định nghĩa, nhưng điểm then chốt với tôi là
chính sự khó khăn của quan niệm này thừa nhận một bí nhiệm sâu xa ngay giữa
lòng của thực tại. Người ta có thể nói rằng Ba ngôi là một biểu hiện để chiêm
ngắm những đề xuất nền tảng của cái hữu hạn và cái vô hạn, cái thời tính và cái
phi thời tính, cái tương đối và cái rốt ráo. Sự kiện rằng Ngôi Hai trong Ba
ngôi, Jêsu Con Trai của Thượng đế, sở hữu hai bản tính – nhân tính và thần tính
– là một cách để suy tư về tính có thể hoàn thiện của loài người và những khả
tính cho sự cứu chuộc mọi con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Mặc dù, khi phân tích đến cùng, bản tính trọn vẹn của
thần tính phải nằm ngoài những ranh giới của ngôn ngữ và tư duy, có lẽ có một sự
song song giữa những quan niệm về Ba ngôi (Tam vị nhất thể) và sự hiểu biết
trong Phật giáo về sự thể hiện tam trùng của Phật tính, đặc biệt trong truyền
thống Sanskrit – Dharmakaya (Pháp thân), Sambhogakaya (Báo thân), và
Nirmanakaya (Ứng thân hay Hoá thân) tức tam thân Phật tính. Trong lí thuyết
này, bản tính đích thực của Phật tính tối hậu – tình trạng hoàn thiện trong
sinh tồn của chúng ta – là Pháp thân, chân lí rốt ráo tự thân, siêu việt thời
gian, không gian, và hình thức. Tuy nhiên chính từ chiều kích phi thời gian, vô
hạn và từ lòng từ bi vô biên của Đấng Giác ngộ mà hiện thân của Đức Phật tự
phát trong hình thức của một năng lượng vi diệu. Điều này được quy chiếu như là
Báo thân. Người ta có thể nhìn thấy điều này như giai đoạn trung gian giữa sự
hoàn toàn vô hình dạng về bản thể của Đức Phật trong Pháp thân và sự thể hiện
trọn vẹn của ngài trong hình dạng một hữu thể hữu hình, có thể chạm tới được, gọi
là Ứng thân, trong nghĩa đen có nghĩa là thân Phật toả ra hoàn hảo. Nhân đây, Đức
Phật lịch sử Thích ca Mâu ni (Shakyamuni) được hiểu như một trường hợp của Ứng
thân.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ở đây tôi không gợi ý rằng hai giáo lí này – thuyết
Tam vị Nhất thể của Kitô giáo và thuyết Tam thân của Phật giáo (sự Thể hiện Đa
cách của Phật tính) – là tương đương về giá trị. Sự song song tôi vạch ra là
trong nghịch lí cả hai giáo lí này tìm cách đề đạt, đó là mối tương quan giữa
thời gian và tính phi thời gian, cái hữu hạn và cái vô hạn. Cả hai truyền thống
này cần một sức mạnh trung gian giữa cái rốt ráo và thế giới của tồn tại. Tôi
biết một tu sĩ Kitô giáo, Dom Sylvester Hovédard, từ tư viện Prinknash Abbey ở
vương quốc Anh, người thăm dò những sự song song giữa các giáo lí này. Ông là một
người vĩ đại theo chủ nghĩa công đồng tông giáo, quan tâm tới những phép tu tập
thiền định của Phật giáo, đồng thời là một nhà thơ tâm linh đặc sắc. Tôi nhớ, một
lần trong lúc chúng tôi trò chuyện, tôi lôi kéo sự chú tâm của ông tới sự kiện
rằng, phân tích cho tới cùng, mặc dù có những sự song song đáng ngạc nhiên giữa
giáo lí Phật giáo và Kitô giáo, hai truyền thống này phải chia tay khi tới khái
niệm về một Hữu thể Siêu việt tuyệt đối. Đối với Phật giáo, vốn có cốt tuỷ là một
sự hiểu biết về tính phổ quát của định luật nhân quả và tương tác, từ quan điểm
triết học, bất cứ khái niệm nào về cái tuyệt đối đều là một vấn nạn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một trường hợp đã cho tôi cơ hội tuyệt vời để đào
sâu vào những sự song song giữa Kitô giáo và Phật giáo là cuộc Hội thảo John
Main thường niên trong năm 1994 diễn ra trọn ba ngày ở London. Chuỗi hội thảo
này mang tên Cha John Main, một tu sĩ dòng Benedictô đã từng thiết lập một nhóm
thiền định Kitô giáo. Tôi gặp ông hai lần trong thập niên 1980 ở Canada, và
trong dịp thứ nhì, tôi tham gia cộng đồng của ông Main trong một khoá cầu nguyện.
Họ hát một bài Thánh ca có đệm đàn gita, và khi bài thánh ca đang diễn ra, John
Main – đôi mắt nhắm và nhập định sâu xa – nước mắt tuôn tràn hai bên má. Tôi bị
xúc động về chiều sâu trong sự tín mộ của ông và về quyền năng hứng khởi của một
tín ngưỡng hữu thần kích động ai đó tới những đáy tầng như vậy. Trong truyền thống
Tây tạng, chúng tôi nói những dấu hiệu về hành vi lộ ra kinh nghiệm tâm linh
sâu thẳm, chẳng hạn như khi lông trên thân thể dựng đứng và nước mắt tuôn trào.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Không giống Bede Griffiths, nhưng giống như Cha
Thomas Keating (một tu sĩ dòng Trappist giống như Thomas Merton và là người kiến
trúc một truyền thống chiêm ngắm Kitô giáo đương đại được biết như Cầu nguyện
Hướng tâm, tức Centering Prayer), lối tiếp cận của John Main nhấn mạnh sự khám
phá lại những phép tu tập chiêm ngắm chính bên trong truyền thống Kitô giáo.
Khi chúng tôi gặp nhau cho một khoá riêng tư tại nhà tĩnh tu ở thành phố của
Cha John ở Montreal, ông tặng tôi một bản của cuốn <i>Quy luật của Thánh Benedictô</i>. Vậy nên, năm 1994 tôi hướng dẫn khoá Hội
thảo John Main theo lời yêu cầu của Cha Laurence Freeman, là người mà tôi tán
thưởng như một anh em về tâm linh. Cha Laurence giao cho tôi công việc khó khăn
là bàn về một chuỗi các đoạn văn mà ông đã lựa chọn từ bốn cuốn Phúc âm. Và sau
đó một tập sách nhỏ mang tên <i>Thiện tâm: Một
viễn kiến Phật giáo về những lời dạy của Jêsu (The Good Heart: A Buddhist
Perpective on the Teaching of Jesus)</i> như một bản kí lục về cuộc hội ngộ này
được xuất bản.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong vòng cuộc đối thoại ba ngày của chúng tôi, điều
trở nên rõ ràng là, khi chúng tôi được một số những người Kitô giáo và Phật
giáo khác tham dự, gồm Dì phước Eileen O’Hea và Ajahn [Thầy] Amaro, rằng cuộc
thảo luận giữa những người tu tập chân thành của Kitô giáo và Phật giáo có thể
làm phong phú cho nhau và hỗ trợ về tâm linh cho cả hai bên. Một vị thầy Kitô
giáo đương đại quan trọng tích cực trong sự thăng tiến phép tu tập chiêm ngắm
là Sư huynh David Steindl Rast vốn được mọi người biết đơn sơ như là Sư huynh
David. Là một người đồng thời với tu sĩ quá cố Thomas Merton, Sư huynh David đã
hết sức tích cực trong đối thoại và trải nghiệm liên tông và tôi có cơ hội nhiều
lần gặp ông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đồng hành với những lối tiếp cận về thần học, chẳng
hạn như trong Công giáo La mã và Chính thống giáo, Kitô giáo ôm choàng một đức
tin căn cứ trên mối tương quan trực tiếp giữa cá nhân và Thượng đế. Mối tương
quan này rõ nét cách riêng trong nhiều tông phái khác nhau của Tin lành, với sự
nhấn mạnh của họ về đức tin như một vận động của trái tim bắt rễ trong sự tin cậy
hoàn toàn vào tình thương yêu của Thượng đế. Như Martin Luther, mà giáo huấn là
cơ sở cho tín ngưỡng Tin lành, phát biểu, “Mọi người phải làm việc tin tưởng của
chính mình cũng như sẽ phải làm việc chết của chính mình.” Ở đây động lực mạnh
mẽ là một mối quan hệ thâm sâu và thân thiết với Thượng đế, chỉ có lương tâm
làm trung gian cùng với câu chuyện cứu chuộc về cuộc đời và sự thương khó của
Jêsu. Đã có mối liên hệ cá nhân này với Đấng Sáng tạo, thánh kinh như lời hằng
sống của Thượng đế trở thành điểm quy chiếu chìa khoá trong việc thi hành ý chí
của Thượng đế trong thế gian, như được mạc khải với lương tâm của chính mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Con đường chiêm ngắm<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Merton,
Griffiths, Main, Keating, và David tất cả đều đại diện cho những cố gắng đương
đại về phần những Kitô hữu chân thành muốn làm sống lại truyền thống phong phú
về tu tập chiêm ngắm trong Kitô giáo. Tôi đã nghe nói về sự truyền thừa liên tục
của lối tu tập thiền định Kitô giáo trong truyền thống Chính thống giáo, cũng
như trong nhiều dòng tu Công giáo chẳng hạn như dòng Carmel. Người ta bảo tôi rằng
có một phép tu tập Chính thống giáo rất đẹp kết nối với một văn bản chú giải
mang tên là <i>Philocalia</i>, nhấn mạnh việc
sai sử của thánh Faolô trong Thư thứ Nhất gửi những tín đồ ở Thessalonia, khi
ông nói “hãy cầu nguyện liên tục.” Sự cầu nguyện này trở thành khởi hứng cho một
loại tu tập mantra (thần chú) trong Chính thống giáo bao gồm việc kêu gọi thường
xuyên, không ngớt thánh danh của Jêsu với đôi môi, trong trí, trong tâm, cùng
lúc hình dung một hình tượng trong tâm trí về sự có mặt thường xuyên của Ngài
và cầu xin hồng ân của Ngài trong mọi công việc, mọi lúc, mọi nơi, cả trong giấc
ngủ. Lời kêu gọi này được tiến hành trong những từ ngữ như sau: “Chúa Jêsu
Kitô, xin ban ơn phước cho tôi.” Dường như truyền thống cổ xưa này còn tồn tại
trong Chính thống giáo Nga ít nhất cho tới khi thịnh hành của chủ nghĩa cộng sản.
Việc kết hợp hình dung và tụng chú, và việc làm tụng chú thành sự cầu nguyện thầm
lặng có thể song hành với nhịp tim, gợi ra một phạm vi những song song khả dĩ với
các lối thiền định Ấn độ cổ xưa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một đề xuất ở đây là sự thức canh thường xuyên của
tâm trí lúc cầu nguyện, mà Evagrius xứ Pontus (người mà Merton xem như một
trong những nhà thần học huyền môn Kitô vĩ đại nhất) mô tả như là “một trạng
thái liên tục chiêm ngắm bằng trí tuệ”. Điều này có những sự tương đồng rõ rệt
với lời kêu gọi thường xuyên tỉnh thức trong các truyền thống Ấn độ, bao gồm cả
Phật giáo, và sự kết hợp của tĩnh tại với nội quan là công cụ chìa khoá cho việc
khai triển thiền định. Cầu nguyện đối với các nhà huyền học Ki tô phương Đông
như là Gregory xứ Nyssa hoặc Evagrius dường như là sự thanh tẩy tâm trí thoát
khỏi mọi ý tưởng ham mê và mọi trung gian (bao gồm thậm chí cả thị kiến về
chính Jêsu) cho đến khi đơn giản chỉ còn trực giác thẳng với Ba ngôi thánh thể.
Con đường này nhìn trong bối cảnh đó được xem là sự xả bỏ mọi vật, tiếp theo là
cuộc phấn đấu để thanh khiết khỏi các dục vọng cũng như sự thanh tẩy khỏi ngu
si, cùng mọi đen tối và xao lãng. Hình tượng được san sẻ bởi nhiều trong số những
nhà văn Kitô giáo chiêm ngắm về cuộc hành trình qua tối đen và thăng lên ánh
sáng là đẹp tuyệt vời. Chẳng cần phải nói, ẩn dụ này về hành trình từ tối tới
sáng đồng vọng với thị kiến trong Phật giáo về con đường từ cái tối của vô minh
đến ánh sáng của trí tuệ, hiểu biết, và thực tại rốt ráo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lắng nghe Cha Eugene McCaffrey và Cha Paul Murray, cả
hai đều tham dự một cuộc thảo luận với tôi, đứng chủ trì là học giả kiệt xuất
Richard Finn, về cầu nguyện chiêm ngắm trong Kitô giáo và Phật giáo (được tổ chức
tại Blackfriars, là học viện Đa minh [Dominican] trong viện Đại học Oxford, năm
2008), tôi rất ấn tượng vì những tương đồng lạ lùng không chỉ về trải nghiệm mà
ngay đến cả ngôn ngữ sử dụng để gợi ra. Tôi lắng nghe sự trình bày của cha
Eugene hầu như trong cung cách theo một buổi thiền định có hướng dẫn, và tôi cảm
thấy có một sự kết nối sâu xa giữa Thánh Joan Thánh giá (Juan de la Cruz, 1542
– 1591) về hành trình của linh hồn tìm Thần tính bên trong với sự thiền định của
Phật giáo về sự tiêu biến của bản ngã. Trong cả hai trường hợp này, cá nhân được
dẫn dắt một cách mạnh mẽ qua những giai đoạn càng lúc càng gia tăng về sự tiêu
mất căn cước của cái tôi tới một thị kiến về tồn tại triệt để rốt ráo vượt
ngoài ranh giới của bản ngã cá nhân. Ngay trong sự mô tả của Joan Thánh giá về
sự kinh hoàng, cảm thức mất mát, trong cái mà ông gọi là “đêm tối” cũng vang vọng
những mô tả hiện tượng luận của sự trải nghiệm vô ngã trong truyền thống thiền
định Phật giáo, nơi người thiền định giải thể một cảm thức vững chắc về cái tôi
chạm trán với cái được gọi là “kinh hoàng trong sự giáp mặt với hư vô.” Thánh
Joan Thánh giá là một trong những nhà thơ và thần học vĩ đại nhất của Tây ban
nha. Khi mô tả trải nghiệm sâu thẳm về sự xuất thần của chiêm ngắm ở tầng cao,
ông nói trạng thái này siêu thoát những ranh giới của ngôn ngữ và tư tưởng ra
sao:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi nhập vào vô tri,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nhưng khi tôi thấy mình ở đó,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">chẳng biết mình đang ở đâu,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">tôi hiểu ra những điều lớn lao;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">tôi sẽ chẳng nói cảm giác thế nào<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">vì tôi vẫn đang vô tri<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">siêu thoát mọi tri thức.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tri thức hoàn hảo đó<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">là về hoà bình và thánh thiện<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">không hề cách biệt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">trong cô đơn thăm thẳm; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">đó là điều rất bí nhiệm<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">nên tôi chỉ cà lăm <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">siêu thoát mọi tri thức.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi quá choáng ngợp,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">quá thấm nhuần và rút đi,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">những giác quan tôi đều <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">bị tước mất mọi cảm xúc,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">và thần trí tôi được ban cho<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">một sự hiểu biết chẳng hiểu biết gì,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">siêu thoát mọi tri thức.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (“ĐÊM TỐI”,
TUYỂN TẬP TÁC PHẨM CỦA <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">THÁNH JOAN THÁNH GIÁ)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một trong những thị kiến của Ki tô giáo về Thượng đế
– và đặc biệt ngài có một người con trai mang nhân tính – là khả tính đồng hoá
với Jêsu và sử dụng kiểu mẫu của Jêsu như một phương tiện để siêu thoát về tâm
linh. Mặc dù người Phật tử không xem bất cứ vị Phật nào là bất cứ thứ gì khác
hơn những người đàn ông và đàn bà đã đạt tới giác ngộ, người ta vẫn có thể đồng
hoá với Đức Phật như một đối tượng của chiêm ngắm (thiền định) – đặc biệt trong
những hình tưởng mãnh liệt của truyền thống Kim cương thừa Phật giáo – trong những
cung cách hoàn toàn tương tự với Kitô giáo. Cũng giống như vậy, việc thờ phụng
Jêsu như một hữu thể tối cao, đặc biệt trong hình thức những cầu nguyện ăn năn,
sám hối hoặc nài nỉ, có những song song với một số hình thức của Phật giáo tín
mộ, như là cầu xin cứu độ với Phật Adiđà (Amitabha Buddha) trong truyền thống Tịnh
độ (Pure Land).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Có lẽ công bằng phải nói rằng trong những tông giáo
lớn của thế giới, chính Kitô giáo, đặc thù là Công giáo Lamã, là thứ tôi có tiếp
xúc thân cận nhất bên ngoài Phật giáo. Điều này có thể liên hệ với sự kiện rằng
Thomas Merton đại diện cho Kitô giáo quá tuyệt vời trong những cuộc gặp mặt
gieo mầm vào những năm đầu tiên tôi lưu vong ở miền Bắc Ấn độ. Tôi cũng mang ơn
những tình thân hữu sau đó tôi phát triển với các vị thầy Công giáo như là John
Main, Bede Griffiths, Thomas Keating, và Laurence Freeman, tất cả đều tham gia
tích cực vào đối thoại liên tông. Được biết thông điệp không thể lầm lẫn của
Kitô giáo về tình thương và từ bi, sự tập trung của Tân ước vào từ bi như là
chân lí xác định về Thượng đế – Thượng đế như tình thương vô biên, một Thần
tính chăm lo cho sự đau khổ của thế gian – đồng vọng mạnh mẽ với sự nhấn mạnh của
Phật giáo về tính trung tâm của từ bi như là giá trị tâm linh và đạo đức cao nhất.
Một lần, tại một buổi nói chuyện trước công chúng tại Sydney, Australia, tôi được
giới thiệu nhờ Mục sư Bill Crews, thuộc Phái bộ Giáo xứ Ashfield, người mà qua
nhiều năm tôi biết là bạn tốt. Khi mô tả cuộc đời và công cuộc của tôi, vị mục
sư nói rằng ông đã coi tôi là một Kitô hữu tốt lành! Rõ ràng, ông biết rằng tôi
là một Phật tử, và còn là một Phật tử ngoan cường nữa. Tuy nhiên, trong chừng mực
có thể, tôi cố mang vào đời tôi và công cuộc của mình lí tưởng về từ bi, vốn là
một giá trị mà tôi yêu dấu nhất – như thế, người bạn mục sư của tôi quả đúng
khi xem tôi là “một Kitô hữu tốt lành”.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi xin kết luận chương này về sự dấn thân của tôi với
Kitô giáo bằng những lời lẽ mà tôi đã viết như một phần trong lời giới thiệu cuốn
<i>Lời hứu hẹn</i> <i>(Word of Promise)</i> của Martin Kitchen biên soạn về Thư của James từ
trong Tân ước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi
chúng ta đọc Kinh thánh ngày nay, nó nhắc nhở chúng ta rằng không chỉ nhiều
trong những giá trị tâm linh nền tảng của chúng ta là phổ quát, chúng cũng là hằng
cửu nữa. Chừng nào bản tính nền tảng của con người, sự khao khát hạnh phúc và
muốn vượt thắng khổ đau, vẫn còn không thay đổi, thì những giá trị nền tảng này
vẫn là thích đáng cho chúng ta, cả với những con người cá thể và với xã hội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nếu chúng ta hỏi yếu tính của những giá trị này là
gì, chúng rút lại là lòng từ bi thể hiện trong Jêsu và được gói trọn tuyệt vời
trong mệnh lệnh của Phúc âm “Ngươi sẽ thương yêu kẻ kế cận như chính mình.”<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với một Phật tử đây là yếu tính của sự thực hành
về tâm từ và tâm bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 121.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 76.5pt;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">5<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 24.0pt; line-height: 115%;">Islam:
thuận thụ với Thượng đế<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tuyệt đối thuận
thụ với Thượng đế<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
điều có thể lập tức nhận ra ngay trong đạo Islam là sự tận tuỵ thuần tuý tuân
theo việc cầu nguyện hàng ngày đều đặn, gọi là <i>Salah</i> trong tiếng Arabic và <i>Namaz</i>
trong tiếng Turki (Thổ) và Persia (Batư), được đảm nhận năm lần mỗi ngày. Từ
sáng sớm, tiếng gọi cầu nguyện đã vang lên từ những toà tháp cao bất cứ nơi đâu
có một cộng đồng khá đông đảo tín đồ Muslim [đạo tên gọi là Islam trong tiếng
Arabic có nghĩa là thuận thụ với Thượng đế, trước đây được gọi là Hồi giáo theo
cách của Trung quốc; còn tín đồ được gọi là Muslim do từ aslama có nghĩa là quy
phục, phó mình]. Thật vậy, ngay bên cạnh bảo tháp ở Bồ đề Đạo tràng (Bodh Gaya)
kỉ niệm nơi Đức Phật thành đạo hơn 2500 năm trước đây, là thánh địa thiêng
liêng nhất của Phật giáo, có một thánh đường Islam hàng ngày phát ra lời kêu gọi
tiêu biểu cho cầu nguyện, “<i>Allahu Akbar</i>”,
nghĩa đen là “Thượng đế Vĩ đại,” vào lúc rạng đông mỗi sáng mà bạn có thể nghe
thấy khi bạn bước quanh bảo tháp. Những lời kêu gọi cầu nguyện này được hát lên
bằng một ca khúc thăng dần tuyệt đẹp gợi lên hình ảnh của một tiếng nói vượt
qua sa mạc Trung đông và giúp kết nối tín đồ với nhận thức về Thánh linh. Khi
tôi có cơ hội viếng thăm một nước theo đạo Islam trong vùng Trung đông – Jordan
năm 2005 – và nghe những tiếng gọi cầu nguyện từ những thánh đường ở Amman, thật
là hết sức ấn tượng. Ý nghĩ rằng ngay lúc đó, chính vào khoảnh khắc ấy, mà hàng
bao nhiêu triệu con người đều ngưng một cách tập thể, dù ngắn ngủi đến đâu,
trong cuộc sống của họ, để hướng ý nghĩ về Thượng đế, làm tôi xúc động sâu xa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đặc trưng lớn của đạo Islam thoạt đầu làm tôi chấn động
mãnh liệt, và vẫn còn tiếp tục khiến như vậy, là sự nhất tâm nhất trí mà các
tín đồ Muslim liên hệ với Thượng đế. Có một sự ôm choàng lấy tính siêu việt tuyệt
đối của Thượng đế một cách vô điều kiện, dù trong ngôn ngữ, tư tưởng, hoặc
trong hình thức. Trong truyền thống Islam sự siêu việt này đồng hành cùng với một
sự nhấn mạnh trên tính nội tại của Thượng đế, được nắm bắt tuyệt diệu trong một
câu trích dẫn từ thánh kinh Qur’an: Thượng đế “gần với [con người] hơn là mạch
máu ở cuống họng” (50:16). Islam tuyên dương một sự chấp thuận không thoả hiệp
về tính chất vô hạn và phi thời của Thượng đế và hữu hiệu là một bổn phận liên
hệ tới Thượng đế trực tiếp ở bình diện này. Sự thể hiện về Thượng đế trong bất
cứ hình thức nào đều bị ngăn cản mạnh mẽ, vì điều này có thể sa vào sự sùng bái
ngẫu tượng; do đó, sự vắng mặt của những hình tượng trong các nơi thờ phụng của
đạo Islam. Sự nhất tâm và sự trực tiếp trong lối tiếp cận của tín đồ với Thượng
đế được truyền tải một cách đẹp tuyệt vời ngay trong những đoạn mở đầu của kinh
Qur’an:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhân danh Thượng đế, Đấng Từ bi và Đấng Ơn phước. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngợi khen Thượng đế, chúa tể của Vũ trụ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đấng Từ bi, Đấng Ơn phước,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Chủ trì của Ngày Phán xét!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 1.0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Ngài
là đấng duy nhất chúng tôi thờ phụng, và Ngài là đấng duy nhất chúng tôi hướng
tới cầu giúp đỡ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Xin hướng dẫn chúng tôi theo đạo thẳng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đạo của những kẻ Ngài đã chiếu cố…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> (SURAH/ PHẨM THỨ
I)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự
tập trung vào Thượng đế là then chốt đến nỗi rằng ngay cái tên Islam cũng có
hàm ý là hoàn toàn quy thuận vào Thượng đế. Người ta nói với tôi từ này phái
sinh từ tiếng Arabic có nghĩa là “chấp thuận”, “phó mình”, hoặc “quy phục”. Như
một tông giáo, điều then chốt trong đạo Islam là sự quy phục của cá nhân vào ý
chí của Thượng đế. Bởi Thượng đế được đặc trưng là Đấng Từ bi và Đấng Ơn phước,
trong sự hiểu biết của tôi các tín đồ của đạo này thực sự hiến dâng một sự quy
phục tuyệt đối vào lí tưởng của từ bi đại đồng. Bằng cách quy phục như thế,
lòng từ bi của Thượng đế có thể tuôn chảy qua những hành động của tín đồ. Trong
tín ngưỡng Phật giáo của chính tôi, có một sự tu tập đơn giản trong đó người ta
hiến dâng trọn vẹn hiện hữu của mình như một kẻ phục vụ cho sự thể hiện của từ
bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối với một người bên ngoài, đặc biệt là một người
thế tục, sự quy thuận không thoả hiệp vào Thượng đế dường như có thể là khó hiểu,
và điều này có thể dẫn tới những sự kiến tạo sai lầm thô thiển về sự quy phục
này như một hình thức của chủ nghĩa bảo căn tông giáo (religious
fundamentalism). Nhưng với người Muslim tín mộ Thượng đế là tuyệt đối vượt
ngoài hình thức; và bổn phận của chúng ta, như những sinh vật hữu hạn bị trói
buộc vào giới hạn của thời gian và không gian, là cúi mình trước sự hiện diện của
bí nhiệm sâu xa này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sự
dấn thân của tôi với đạo Islam bất hạnh thay không được sâu sắc như đối với những
tông giáo khác của thế giới. Cho mãi tới gần đây tôi chưa thể thăm viếng bất cứ
xứ sở Muslim nào ở Trung Đông, cũng chẳng thể thiết lập bất cứ tình bạn sâu sắc
nào với những nhà lãnh đạo tông giáo Muslim từ miền đất đó của thế giới. Những
tiếp xúc tốt đẹp nhất của tôi là với những người Muslim ở Ấn độ hoặc ở phương
Tây. Ở Ấn độ – xứ sở với một trong những đám dân số tín đồ Islam lớn nhất trên
thế giới – tôi đã có những tình bạn thân thiết lâu bền với vài người Muslim tín
mộ, bao gồm một imam (thầy giảng) từ một vùng xa xôi của Ladakh ở phía bắc Ấn độ.
Bởi vì một số bách phân lớn nhân dân ở Ladakh theo truyền thống là tín đồ của
Phật giáo Tây tạng, và cũng vì có một nơi định cư tị nạn người Tây tạng và một
làng cho trẻ em Tây tạng ở gần Leh, thành phố chính của Ladakh, tôi rất thường
viếng thăm vùng này. Tôi có một ngôi nhà tĩnh tâmkhiêm tốn ở bên ngoài Leh nơi
tôi ưa thiền định mỗi khi tôi có chút thời gian rảnh. Trong những cuộc viếng
thăm này tôi thường dùng cơ hội để gặp những bạn bè người Muslim để uống với
nhau một chén trà hoặc dùng một bữa ăn. Qua thời gian, bằng những cuộc thảo luận
cũng như những cuộc viếng thăm của tôi ở các thánh đường Islam địa phương, giáo
đồ Muslim của những thầy giảng này và những hàng xóm Phật tử của họ đã trở
thành bạn tốt. Trong những cuộc thảo luận của chúng tôi, một người dân Ladakh
theo phái Shia bảo tôi rằng, theo sự hiểu biết của ông ta về kinh Qur’an, bất cứ
người nào gây đổ máu cho đồng loại con người thì không phải là một người Muslim
chân chính. Một người khác phát biểu rằng một người Muslim chân chính phải
thương yêu các tạo vật của Thượng đế ngang bằng với thương yêu Allah. Điều này
thật là đẹp. Dĩ nhiên, ngôn ngữ sử dụng trong đạo Islam để nói lên cái thị kiến
này về từ bi đại đồng thì khác với ngôn ngữ của Phật giáo, nhưng quan niệm đó
và hiệu quả tâm linh của nó trên đời sống đạo đức của một cá nhân thì ở đây
không khác với nguyên tắc Phật giáo nền tảng về từ bi đối với tất cả chúng sinh
hữu tình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Nhà tiên tri và các tín đồ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trung
tâm của tín ngưỡng của mọi người Muslim là niềm tin rằng Muhammad là tiên tri
cuối cùng của Thượng đế trên trái đất và rằng kinh Qur’an cấu thành sự mạc khải
cuối cùng của Thượng đế về chân lí. Câu chuyện về cách nào Muhammad lại được chọn
làm sứ giả của Thượng đế vẫn còn là một nguồn cảm hứng sâu xa cho mọi người
Muslim tín mộ. Theo truyền thống, Muhammad sinh vào năm 570 Công nguyên trong một
bộ lạc hàng đầu gốc ở Mecca. Ông chịu nhiều bi kịch thiết thân thời thơ ấu; điểm
xoay chuyển tới khi ông kết hôn với một bà goá tên là Khadija, người lớn hơn
ông mười lăm tuổi và vẫn là người bạn được tin cậy của Đấng Tiên tri cho đến trọn
đời bà. Khoảng năm 610 CN, Muhammad nhận được sự uỷ thác của Thượng đế như là
Tiên tri của Thượng đế. Biến cố trọng đại này xảy ra tại ngoại ô của Mecca trên
Núi Hira. Như vậy là bắt đầu sự mạc khải của Thượng đế qua Thiên sứ Gabriel, rồi
ra được ghi lại thành văn bản của kinh Qur’an. Đối với người Muslim, kinh
Qur’an đại diện cho lời đích thực của Thượng đế. Nó không giống như bất cứ văn
bản nào khác – nó không phải là một sự sáng tạo của con người, nó cũng chẳng bị
biến cách với những hạn chế của bất cứ ý đồ hoặc ý tưởng nào của con người. Theo
nghĩa đen, Qur’an là phép lạ lớn nhất của Thượng đế, và vì vậy không chỉ nội
dung nó là hoàn hảo mà ngay cả ngôn ngữ trong đó nó được thốt ra cũng là hoàn hảo.
Điều này giải thích tại sao, đối với một người Muslim tín mộ, bản văn duy nhất
có thể chấp nhận được của kinh Qur’an là bản nguyên thuỷ tiếng Arabic – không bản
dịch nào hoàn toàn mang tính chính đáng. Ngoài kinh Qur’an, Islam chấp nhập quyền
uy của một bộ kinh văn khác được biết với tên là Hadith, theo nghĩa đen là những
lời nói của Đấng Tiên tri, về sau được biên soạn để hình thành một tuyển tập.
Hai văn bản này cùng chung cung ứng sự hướng đạo cho đời sống của tín đồ trong
truyền thống Islam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Về
mặt lịch sử, những người đi theo Đấng Tiên tri diễn tiến thành hai truyền thống:
Sunni, là “phái của những người truyền thống”, và Shia, nghĩa là những người
theo phe của Ali, người con rể của Đấng Tiên tri. Những người Sunni chiếm đa số
trong hầu hết các xứ sở theo đạo Islam, ngoại trừ Iran và Iraq. Về mặt giáo lí
không có những dị biệt lớn giữa hai truyền thống này của đạo Islam – sự tín mộ
tuyệt đối của họ đối với Allah (Thượng đế), đức tin sâu xa của họ rằng kinh
Qur’an đại diện cho sự mạc khải cuối cùng của Thượng đế, và niềm tin rằng
Muhammad là Tiên tri đích thực của Thượng đế được cả hai truyền thống san sẻ.
Khi tới được thông giải những sắc thái tinh tế của giáo luật Sharia, có nhiều
trường phái luật pháp khác biệt về thông giải trong cả hai truyền thống. Dị biệt
chủ chốt liên hệ tới sự tranh chấp lịch sử về vấn đề kế thừa của Đấng Tiên tri,
với những người theo phái Shia tin rằng con rể của Muhammad là Ali lẽ ra phải
là người kế thừa sau khi Đấng Tiên tri mất. Tôi thường hỏi những người bạn
Muslim khác nhau của tôi, như là Dalil Boubakeur, viện trưởng của Thánh đường ở
Paris, về sự khác biệt giữa hai phái Sunni và Shia của đạo Islam, và tôi đã tới
sự nhìn nhận rằng sự phân chia này không hề có cơ sở giáo lí nào hết. Tôi lần đầu
tiên gặp Boubakeur ở Pháp năm 1993, khi ông và tôi là thành phần trong buổi gặp
mặt liên tông bao gồm cả một chuyến hành hương tới Lourdes. Sau đó ông mời tôi
tới thăm thánh đường của ông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Năm cột trụ của
đạo Islam<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Xét
tới việc hành đạo hàng ngày, có năm bổn phận mà mọi người Muslim phải thi hành.
Đó là Shahadah (tuyên dương đức tin), Salah (cầu nguyện theo nghi thức), Zakat
(bố thí), Sawm (nhịn ăn và uống), và Hajj (hành hương tới Mecca). Năm bổn phận
này thể hiện gọn gẽ tinh thần, mục đích, việc làm của một người Muslim sùng tín
hiến đời mình cho việc theo đuổi lí tưởng quy thuận vào ý chí của Allah. Năm cột
trụ này, mặc dù có thể được giương cao trong giáo lí, nhưng tự thân không phải
là lí thuyết, mà đại diện cho việc thực hành của tín đồ. Như thế, tôi thấy có
nhiều sự song song với việc hành đạo chân thành với nhiều truyền thống khác kể
cả tín ngưỡng Phật giáo mà tôi theo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; mso-list: l4 level1 lfo6; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Shahadah</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
(tuyên dương đức tin). Mọi tín đồ Muslim phải nói, “Không có Thượng đế nào
ngoài Allah và Muhammad là sứ giả của Ngài.” Là cột trụ quan trọng nhất, chứng
tín này là nền tảng cho mọi tín ngưỡng và thực hành khác. Về mặt lí tưởng đây
là những từ đầu tiên mà một em bé sơ sinh sẽ được nghe, và chúng sẽ được tụng
khi kẻ đó qua đời. Người Muslim phải nhắc câu Shahadah trong cầu nguyện. Điều
song hành trong Phật giáo hẳn là sự quy y Tam bảo – Đức Phật, Đạo Pháp (giáo huấn
của ngài), và Tăng già (cộng đồng tu tập). Trong Phật giáo, tìm sự an trú nơi
Tam bảo cũng là một tuyên xưng niềm tin của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; mso-list: l4 level1 lfo6; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Salah </span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(cầu
nguyện theo nghi thức). Cầu nguyện được thi hành bằng việc mặt hướng về Kaaba
[khối thiên thạch thiêng liêng] ở Mecca và cốt tập trung tinh thần vào Allah;
nó được xem như một truyền thông thiết thân với Allah, biểu lộ lòng tri ân và
thờ phụng. Theo kinh Qur’an, ơn ích của cầu nguyện “ngăn giữ [người ta] khỏi những
việc làm xấu hổ và ác độc.” (Qur’an 29:40). Salah phải được thực hiện năm lần mỗi
ngày, và điều đó là cưỡng bách, với một chút uyển chuyển trong những chuyên biệt
được cho phép tuỳ vào hoàn cảnh. Trong truyền thống Phật giáo, tín đồ đọc những
đoạn kinh văn khơi gợi cảm thức về vô thường và bản tính phù du của sự sinh tồn
để xoay tâm trí khỏi hướng về những hành vi không tốt lành. Những công năng
tinh thần chủ chốt được áp dụng trong khung cảnh này là cảm thức về xấu hổ và
việc coi trọng người khác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; mso-list: l4 level1 lfo6; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">3.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Zakat </span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(bố
thí). Người tin vào kinh Qur’an được lệnh phải bố thí, tức Zakat là việc thực
hành ban cho từ thiện và là bổn phận bó buộc cho tất cả những ai có khả năng
làm điều đó. Tín đồ Muslim coi như bổn phận thiết thân là phải làm nhẹ sự gian
khổ kinh tế cho người khác và loại trừ sự bất bình đẳng. Zakat bao gồm việc
tiêu dùng một tỉ lệ cố định [thông thường là một phần 40 lợi tức thu nhập] về
tài sản của mỗi người để giúp ích cho người nghèo và người thiếu thốn, bao gồm
nô lệ, người mắc nợ, và người đi đường xa. Người ta kể với tôi rằng, trong quá
khứ, một số cộng đồng Muslim duy trì phong tục là người làm ruộng dành một góc
nhỏ trên đồng lúa của mình không gặt, để cho những người nghèo có thể đến lấy về
dùng. (Thực sự, tôi tin rằng có một giáo điều tương tự trong kinh sách Do thái
– Kitô giáo.) Điều này thật tuyệt vời vì nó gợi ra rằng trong khi bố thí cho
người nghèo, tín đồ cũng phải giữ gìn sao cho phẩm giá của người nghèo vẫn được
tôn trọng. Ý nghĩa tâm linh của việc thực hành này là sự khoan hồng trong tâm đối
với những kẻ nghèo khó hơn mình. Tôi thấy rất là phấn khởi rằng đạo Islam đặt sự
bố thí ngay tại trung tâm của việc hành đạo. Trong Phật giáo, <i>dana</i> (phiên âm là đànna tức là bố thí)
là điều đầu tiên trong những điều hoàn hảo (balamật) mà một người hành đạo chân
chính nhằm vun bồi; đó là nền tảng trên đó một sự cam kết vững chắc về từ bi phải
đặt cơ sở. Trong truyền thống Tây tạng, có thành ngữ “Cúng dường Tam bảo và bố
thí cho kẻ nghèo khó.” Điều khiến cho việc bố thí trong đạo Islam đặc biệt đến
như thế là đưa sự từ thiện chính thức hoá như một định chế, và như vậy là thu hẹp
sự ngăn cách giữa lí tưởng và thực hiện.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; mso-list: l4 level1 lfo6; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">4.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sawm </span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(nhịn
ăn và uống). Có ba hình thức nhịn ăn uống được kinh Qur’an thừa nhận: nhịn ăn uống
theo nghi lễ, nhịn ăn uống như việc bù trừ hoặc sám hối, và nhịn ăn uống khổ hạnh.
Trong khi nhịn ăn sau giờ ngọ là một trong những giới luật của một vị tăng theo
truyền thống Phật giáo, thật là ấn tượng khi đạo Islam nới rộng giới luật này về
giác quan tới mọi tín đồ, đặc biệt trong tháng thiêng của kì Ramadan.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; mso-list: l4 level1 lfo6; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">5.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Hajj </span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(hành
hương). Hajj là một cuộc hành hương tới thánh địa là thành phố Mecca thiêng
liêng trong tháng hành hương của đạo gọi là Dhu al-Hijjah. Mọi tín đồ Muslim
thân thể khoẻ mạnh đều có nghĩa vụ đều làm cuộc hành hương tới Mecca ít nhất một
lần trong đời mình, nếu có thể lo liệu được. Khi người hành hương còn cách
Mecca mười cây số, kẻ đó phải ăn bận trang phục Ihram, gồm có hai mảnh vải trắng.
Nghi lễ chủ yếu của Hajj bao gồm việc đi bộ bảy lần vòng quanh Kaaba, chạm vào
Hòn đá Đen, du hành bảy lần giữa Núi Safa và Núi Marwah, và “Ném đá Quỷ” một
cách tượng trưng ở Mina. Hajj cũng bao gồm một cuộc viếng thăm Medina, thành phố
thiêng liêng thứ nhì của đạo Islam. Người hành hương, được gọi là <i>haji, </i>được vinh danh khi quay trở về quê
nhà. Các giáo sĩ Islam nói rằng Hajj phải nên là một sự biểu lộ tận hiến cho
Allah, chứ không phải một phương tiện để đạt được địa vị xã hội. Một trong những
điều đáng kể về Hajj là, trong suốt cuộc hành hương thực sự, không hề có phân
biệt nào về giai cấp, tài sản, hoặc chủng tộc giữa những khách hành hương: tất
cả đều bình đẳng trước mặt Thượng đế. Sự hành hương trong Phật giáo ít hình thức
hơn rất nhiều và không hề được định chế hoá. Tuy nhiên, viếng thăm những địa điểm
chủ chốt liên hệ với đời sống của Đức Phật và những chỗ thiêng liêng gắn bó với
những nhà hiền triết hoặc thiền định lớn lao được nhìn nhận là một phần quan trọng
trong cuộc đời sống đạo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Islam và Phật
giáo<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Lịch
sử về những quan hệ giữa Islam và Phật giáo, ít nhất trên bán lục địa Ấn độ, đã
mắc đầy bi kịch. Chính là dưới tay của những kẻ xâm lăng Muslim từ Trung Á mà một số những tu viện lớn nhất của Phật
giáo đã bị phá huỷ. Mặc dù chính quê hương tôi được biết, và chính xác như thế,
là một miền đất tín mộ Phật giáo, ít người biết rằng nó đã là nhà cho một cộng
đồng Muslim trong gần bốn trăm năm. Theo một số sử gia, những người Muslim gốc ở
Kashmir định cư ở trung tâm Tây tạng rất sớm vào thế kỉ mười hai. Đó là trong
thời trị vì của vị Đạtlai Lạtma thứ năm, một trong những vị tiền nhiệm lẫy lừng
nhất của tôi trong dòng truyền thừa các Đạtlai Lạtma, mà một cộng đồng thịnh
mãn các tín đồ Muslim tới thiết lập ở Tây tạng. Hoá ra là khi ấy có một nạn đói
rộng ở Kashmir vào giữa thế kỉ mười bảy và một số người Muslim ở Kashmir tìm
cách tị nạn ở Lhasa. Vị Đạtlai Lạtma thứ năm ban cho những người Muslim một số
đặc quyền; ngài cho họ đất để dựng một thánh đường và một nghĩa địa, cho phép họ
cử ra một uỷ ban năm người để giám sát công việc nội bộ của họ, cho phép họ giải
quyết những mối tranh chấp một cách độc lập, và miễn cho họ việc đóng thuế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Khi tôi là một đứa bé lớn lên ở Lhasa tôi đã có những
cuộc tiếp xúc thiết thân với những người Muslim Tây tạng. Một trong những người
đó là một người thợ chuyên sửa đồng hồ. Khi đó tôi có một cái đồng hồ bỏ túi,
mà tôi tin rằng vốn thuộc về người tiền nhiệm trực tiếp của tôi, là vị Đạtlai Lạtma
thứ mười ba. Khi chiếc đồng hồ này ngừng chạy, tôi gọi người thợ tới sửa nó. Sửa
xong đồng hồ, người tín đồ Muslim lão niên ban cho tôi, vị Đạtlai Lạtma trẻ tuổi,
một lời khuyên vững vàng. Ông nói: “Người nào mang một đồng hồ trong túi phải
nên cẩn thận như thể đang mang một cái trứng.” Đối với một cậu bé hiếu động đây
là một ý tưởng làm tỉnh táo! Khi tôi trốn đi lưu vong vào năm 1959, một số tín
đồ Muslim đi theo tôi – trung thành với lí tưởng về một Tây tạng tự do không
thua gì những người Tây tạng khác. Vài người trong họ đã phục vụ ở hành chính
Tây tạng Trung ương trong một giai đoạn dài, và còn tiếp tục làm như vậy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Trong
cuộc viếng thăm đầu tiên của tôi tới Jordan năm 2005 tôi có một loạt đàm đạo
riêng tư với một học giả xuất sắc về Sufi, là truyền thống huyền môn của đạo
Islam. Ông quan tâm sâu sắc vào sự thăm dò xem những nhà thần học Islam có thể
hiểu những khía cạnh của Phật giáo chứng minh rằng đó là một truyền thống tâm
linh lớn. Tôi thừa nhận rằng sự vắng mặt của một Thượng đế siêu việt và một linh
hồn bất tử đánh dấu Phật giáo cách biệt với một tông giáo như đạo Islam, nhưng
tôi vạch ra rằng, không giống như những nền triết lí thế tục, trong Phật giáo
có một quan niệm về cứu độ (hoặc giác ngộ) được định nghĩa như là cứu cánh tối
hậu của một sinh vật hữu tình. Cũng có sự chấp nhận những hữu thể cao hơn, như
là Chư Phật và Chư Bồ tát, là những vị mà tín đồ có thể dâng lên lời cầu nguyện
và xin ban ân phước. Sau cùng, có quan niệm về chân lí tối hậu mà người tìm đạo
có thể biết và thậm chí còn thể hiện. Một sự thực hành thiết yếu trong tất cả
các truyền thống của Phật giáo là tìm sự an trú trong Tam bảo – Phật, Pháp, và
Tăng. Người ta có thể hiểu Đạo Pháp như là chân lí, Đức Phật như là sự thể hiện
toàn hảo, và Tăng già như là cộng đồng tâm linh đi trên con đường của chân lí.
Đặc biệt trong truyền thống Sanskrit của Phật giáo, quan niệm về tam thân của
Phật tính (<i>trikaya</i>) tìm cách giải
thích mối tương quan giữa cái hữu hạn và cái vô hạn, giữa cái hữu thời và cái
phi thời, giữa cái rốt ráo và cái tương đối.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một vị thầy Muslim kiệt xuất mà tôi đã dự vào cuộc đối
thoại phong phú là Tiến sĩ Tirmiziou Diallo, một nhà lãnh đạo tông giáo Sufi
truyền thừa từ Guinea, miền Tây châu Phi, vốn đã nhiều năm lưu vong ở Đức, sau
một cuộc đảo chánh của cộng sản nơi quê hương ông. Thực thế, ông tới thăm tôi ở
nơi cư trú tại Dharamsala, miền Bắc Ấn độ. Chúng tôi thảo luận về những phép thực
hành thiền định Sufi trong truyền thống của chính ông Diallo, và đặc biệt là những
dòng truyền thừa ở Tây châu Phi đi theo phép thực hành về từ bi. Một vị thầy
Sufi khác tới thăm tôi là Piern Felad, là một người trước đó tôi đã có những cuộc
đàm đạo ở Pháp và Hoa kì. Chúng tôi thảo luận về những tương đồng giữa truyền
thống huyền học Sufi và một số những lối thiền định trong Phật giáo Đại thừa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Từ bi trong
Islam<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Đối
với một người bên ngoài như tôi một trong những đặc điểm tuyệt diệu của Islam
là việc đề cao từ bi như một nguyên tắc tâm linh và đạo đức. Kinh Qur’an lặp lại
nhiều lần nhấn mạnh từ bi ngay trong những hàng mở đầu (xuất hiện trước mỗi <i>sura</i> (hoặc phẩm) chiêu gọi tên của Thượng
đế, “Đấng Từ bi và Đấng Ân phúc.” Có nhiều quy chiếu về lòng từ bi của Thượng đế
ngoài những dòng mở đầu mỗi <i>phẩm</i> – chẳng
hạn, “hồng ân và độ lượng của Thượng đế, sự từ bi và tha thứ của Ngài” (24:20)
hoặc “Thượng đế Từ bi đối với các tôi tớ của ngài” (3:30). Có thể nói rằng kinh
Qur’an dạy từ bi qua con đường thuận thụ với Thượng đế, và do đó qua việc cá
nhân trở thành một công cụ cho sự hoạt động của chính sự độ lượng và từ bi của
Thượng đế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một khi chúng ta đã nhìn nhận từ bi như là giá trị
tâm linh then chốt trong đạo Islam, chúng ta sẽ không bị chao đảo bởi những kẻ
muốn mô tả Islam như mang tính bạo động cố hữu. Những người này gồm cả những
người bên trong truyền thống và những kẻ bên ngoài muốn trình ra Islam như một
tông giáo chiến đấu. Để nhận định vị trí của từ bi trong Islam, tôi tin, là
quan trọng thiết yếu sau thảm hoạ của vụ 11 tháng Chín [2001]. Vào lễ tưởng niệm
năm thứ nhất của thảm kịch này, tôi phát biểu ở Nhà thờ Quốc gia tại Thủ đô Washington,
D.C., và tôi nhân cơ hội này cảnh giác người Hoa kì đừng để bị lay động vì những
phương tiện truyền thông đại chúng ngày càng mô tả đạo Islam như một tín ngưỡng
chiến đấu. Tôi lập luận rằng chỉ vì có một dúm người Muslim phạm vào tội ác khủng
khiếp trong vụ ngày 11 tháng Chín không có nghĩa rằng tất cả tín đồ Muslim đều
là quân khủng bố. Một dúm người Muslim quái ác không thể đại diện cho toàn thể
truyền thống này, và không thể trách tội toàn thể tín ngưỡng Islam về hành vi của
một vài người vì đó là hoàn toàn không công bình. Tôi nhắc nhở cử toạ rằng những
người rối loạn có thể tìm thấy hầu như trong mọi tông giáo – Phật giáo, Kitô
giáo, Do thái giáo, và gồm luôn cả Ấn độ giáo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi vốn cam kết thiết thân vào việc cảm thông và hài
hoà liên tông, ngày càng thêm kể từ buổi lễ tưởng niệm đó ở thủ đô của Hoa kì
là Washington, D.C., tôi đã nỗ lực đặc biệt để vươn tới thế giới Islam, với mục
đích là những thành viên của thế giới đó không cảm thấy bị vong thân với những
truyền thống tông giáo lớn khác của thế giới và cũng để thuyết phục những kẻ
khác về bản tính thiết yếu là bất bạo động của đạo Islam. Ở Ấn độ, cộng đồng
Muslim là đặc thù sâu sắc dấn thân vào những hoạt động liên tông và đang mạnh mẽ
đón chào những người thực hành của các tín ngưỡng khác. Mới đây khi tôi tới cầu
nguyện đội một chiếc mũ trắng trong thánh đường Jama Masjid ở Delhi, tôi được
đón chào nồng nhiệt và ân cần tiếp rước. Cũng như thế khi tôi được mời lên tiếng
tại một cuộc hội thảo liên tông về chủ đề các tông giáo của thế giới sau ngày
11 tháng Chín, tại đại học Islam là Jamai Ismail ở Tân Delhi, tôi cảm thấy rằng
có một sự hăng say chân thực để tiếp xúc và thảo luận. Trên bình diện quốc tế,
có một số nhân vật đứng hai chân trong cả thế giới Muslim và thế giới phương
Tây, như là Seyyed Hossein Nasr, một chuyên gia vĩ đại về huyền môn Sufi đồng
thời là một giáo sư ở Hoa kì, có thể đóng một vai trò quan trọng. Tôi luôn luôn
có ấn tượng về sự trình bày sáng chói của ông và việc ông nắm vững cả phương
Đông và phương Tây. Tương tự như vậy, một lần ở Đại học Emory, tại Atlanta [ở
Hoa kì], trong một cuộc hội thảo về khoa học và tông giáo, học giả kiệt xuất về
luật pháp Islam là Abdullahi Ahmed An-Na’im, vốn gốc từ Sudan, đã trình bày
thông suốt về cốt tuỷ của đạo Islam và trả lời mạnh mẽ cho những quan niệm sai
lầm và phổ biến về truyền thống này. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Như một phần trong những cố gắng của riêng tôi để
đưa thế giới Islam và những tông giáo khác lại gần nhau, ở San Francisco năm
2006 tôi tham gia một cuộc tập hợp những nhà lãnh đạo và học giả Muslim từ nhiều
quốc gia Trung Đông và châu Phi. Cuộc tập hợp này được chủ trì bởi bạn tôi là
Imam Mehdi Khorasani, vị thầy giảng ở Hạt Marin, California, và cũng có sự tham
dự của Sayyid Syeed, giám đốc quốc gia cho văn phòng liên minh liên tông và cộng
đồng của hiệp hội Islam Bắc Mĩ (the Islamic Society of North America viết tắt
là ISNA). Cũng có đại diện của những truyền thống tín ngưỡng khác, gồm cả người
bạn cũ của tôi là Huston Smith, học giả tông giáo kiệt xuất. Cuộc tập hợp thảo
luận về cách làm thuyên giảm sự bất khoan dung tông giáo bằng cách thăng tiến sự
cảm thông và từ bi giữa các dân tộc thuộc mọi tín ngưỡng. Tôi nhấn mạnh cách
tôi nhìn từ bi nằm ở tâm điểm trong giáo huấn của Islam, và đã đến lúc tín đồ của
những tông giáo lớn trên thế giới tới cùng nhau làm việc hướng về sự sáng tạo một
thế giới từ bi và hoà bình hơn. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tin tưởng ở quyền năng của sự tiếp xúc thiết thân, gần
đây tôi đã dự đại lễ hội ở thánh đường Ajmer Sharif tại Rajasthan, một trong những
thánh địa Sufi thiêng liêng nhất tại Ấn độ. Những người hành hương từ khắp các
miền trên bán lục địa Ấn độ đều tham dự một khoá cầu nguyện suốt đêm nhân dịp Urs,
kỉ niệm cái chết của vị thánh Sufi là Khwaja Mu’inuddin Chishti, bắt đầu khoảng
mười giờ tối và chấm dứt khoảng sáu giờ sáng hôm sau. Trên một trăm ngàn người
hành hương cùng san sẻ sự tín mộ trong điều đối với tôi là một trải nghiệm tâm
linh cảm động nhất. Cuộc tập hợp thường niên này là một trong những tập đoàn lớn
nhất của người Muslim ở bất cứ địa điểm nào cả đứng sau Mecca, với người hành
hương đến từ khắp thế giới Islam. Lần đầu tiên tôi gặp thầy giảng chính của
Ajmer là S. M. Dewan Sayyid Zainul Abedin Ali Khan, trong lễ dâng hiến đài tưởng
niệm về vị đạo sự Jaina quá cố là Acharya [thầy] Sushil Kumar ở Delhi. Chúng
tôi cảm thấy lập tức thông cảm và ông tử tế đưa lời mời tôi tham dự cuộc hành
hương. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Sau này tôi cảm thấy xúc động vì được mời tham gia một
cuộc hội thảo về khủng bố tại Delhi năm 2008, được tổ chức do Diễn đàn Thống nhất
tại thánh đường Jama Masjid và được tham dự bởi những người Muslim cả từ
Indonesia, Afghanistan, Pakistan, và Jordan. Tại hội thảo đó, tôi nhấn mạnh tầm
quan trọng với các nhà lãnh đạo của các truyền thống tín ngưỡng trên thế giới cần
phải tuyên bố dứt khoát rằng bạo động nhân danh tông giáo của mình chẳng bao giờ
có thể được khoan thứ. Hơn nữa khẩn thiết là những nhà lãnh đạo tông giáo phải
thường xuyên nhấn mạnh tính trụ cột của từ bi như một nguyên lí nền tảng trong
mọi truyền thống tín ngưỡng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tôi nhận thức rằng có một quan điểm, cả bên trong và
bên ngoài đạo Islam, rằng quan niệm về thánh chiến (jihad) xác định đạo Islam
là tín ngưỡng hiếu chiến hơn các thứ khác. Quan điểm này đòi hỏi một sự thông
giải hoàn toàn theo nghĩa đen của những câu kinh giống như: “Những chân tín đồ
chiến đấu vì lí tưởng của Thượng đế, nhưng bọn ngoại đạo chiến đấu cho ác quỷ.
Vậy hãy chiến đấu chống những bè lũ của Satan” (kinh Qur’an 4:76). Dĩ nhiên, một
cách đọc theo nghĩa đen như vậy là có thể được. Nhưng tôi đã được các nhà tư tưởng
Islam chuyên gia bảo rằng chắc chắn những thông giải khác coi jihad – tức là
quan niệm về thánh chiến – là một cuộc tranh đấu tâm linh bên trong. Dường như
đối với tôi, cách đọc theo nghĩa đen là không tương thích với sự cầu khẩn lặp
đi lặp lại của kinh Qur’an về Allah như đấng ơn phước và từ bi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Thực hành chiêm
ngắm/ Thiền định<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Một
trong những vị thầy tâm linh thăng tiến nhất trong truyền thống Islam, tình cờ
lại là một nhà thơ phi thường và tôi lại được tiếp cận với tác phẩm, là
Jelaluddin Rumi (1207 – 1273), được biết với tên là Mevlana, một người quê ở
Afghanistan, viết bằng tiếng Ba tư và sống gần như trọn đời ở Konya, Turkei.
Cũng như với những tác phẩm của Joan Thánh giá trong truyền thống Kitô. Những
bài thơ xuất thần của Rumi tương tự về giọng điều, về chiều sâu tâm linh, và về
tính trực tiếp của trải nghiệm sánh với thể loại <i>nyamgur</i>, là những bài hát về kinh nghiệm sống đạo của những nhà thơ
tông giáo trong truyền thống Tây tạng của chính tôi. Chẳng hạn, sự hỗ tương
trong tình thương yêu nơi Rumi trở thành một khuôn mẫu cho mối quan hệ giữa đạo
sư và đệ tử, như trong khuôn mẫu minh sư (guru) và đệ tử (chela) của truyền thống
Phật giáo Tây tạng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nói riêng, Rumi viết một tập thơ để vinh danh người
bạn kiêm thầy của mình là Shams xứ Tabriz. Điều này nhắc nhở tôi về sự mong mỏi
của thiền sinh với vị thầy vắng mặt của mình ở nhiều thí dụ trong các bài ca sống
đạo của Tây tạng. Chẳng hạn, tôi nghĩ tới bài thơ tuyệt đẹp của Milarepa, viết
vào thế kỉ 11 Công nguyên, về vị thầy của mình là Marpa:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nhìn thấy gương mặt sư phụ tôi và nghe giọng người
nói<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Cải biến mối sầu của kẻ ăn xin này thành một mạc khải
của nhà huyền bí.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Gợi lại đời sống gương mẫu của thầy tôi,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Kính ngưỡng rạng đông sâu trong lòng tôi.<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: center; text-indent: 1.0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">(NHỮNG BÀI HÁT VỀ TRẢI NGHIỆM TÂM
LINH, THUPTEN JINPA VÀ <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">JAS</span>
ELSNER BIÊN TẬP, nxb SHAMBHALA, 2000)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: 1.0in;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Loại
tình thương tâm linh này, và cảm xúc mãnh liệt về sự vắng mặt trong chia li của
những bằng hữu tâm linh, được đại diện bằng Rumi, mà những bài thơ thường được
tụng đọc trong những buổi phụng sự liên tông, như là nguồn mạch về tiếng thơ của
ông và một phần trong cảm hứng tâm linh của ông:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Tình
yêu với người lấy đi chuỗi hạt của tôi, và cho (tôi) những vần thơ và khúc hát…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Dưới
tay Tình, tôi thành người hát tụng ca, vỗ tay…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">(Thi
tập <i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Divan</span></i>, bài 940, bản dịch Arberry)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Nói về mặt lịch sử, một số trong những khoảnh khắc cởi
mở nhất và đa nguyên nhất trong văn hoá thế giới đã xảy ra dưới sự trị vì của
Islam. Cho dù là người ta nghĩ tới Tây ban nha vào thời Trung cổ hoặc Giáo tông
(Caliph) ở Baghdad, hoặc thời hoàng đế Akbar ở Ấn độ, văn hoá thành văn và kiến
thức khoa học nở rộ cùng với sự khoan dung đáng kể về đa phức tông giáo. Không
chỉ nhờ các nguồn tin bằng tiếng Arabic mà phương Tây tới chỗ khám phá lại được
di sản triết học Hi lạp, mà chính những nguồn tin này đã làm phong phú vô cùng
sự hiểu biết về toán học và thiên văn học trong Phật giáo ở Ấn độ và Tây tạng.
Cách nhìn về đạo Islam như là hẹp hòi, bất khoan dung, và thậm chí còn mở lối
cho khủng bố là một cách nhìn sai lầm và là một hậu quả rất là bất hạnh của biến
cố 11 tháng Chín. Lấy những hành vi điên rồ của một dúm người bị dẫn lầm đường
như là đại diện cho bất cứ thứ gì ngoài chính sự bại hoại của họ là làm một sự
khái quát đơn giản không có cơ sở nào hết. Trong cộng đồng tông giáo toàn thế
giới chúng ta phải làm việc không ngừng nghỉ để đảo ngược hình ảnh lầm lạc này,
và ngay trong tự thân đạo Islam các nhà lãnh đạo phải làm sáng tỏ cho các tín đồ
Muslim rằng sự thông giải cực đoan về tín ngưỡng của họ không những chỉ tổn hại
cho truyền thống mà thực sự không hề công bằng đối với sự phong phú và cái đẹp
của những gì Islam chủ trương.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="margin: 0in 0in 6pt; text-align: right; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="margin: 0in 0in 6pt; text-align: right; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">(còn nữa)</span></span></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-28810644561785819872016-06-17T18:11:00.001-07:002016-06-17T18:12:58.541-07:00VƯỢT QUA TÔNG GIÁO <div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 18.0pt;">ĐẠO ĐỨC CHO MỘT THẾ GIỚI TOÀN VẸN </span></b><span style="font-size: 24px;"><b>(phần cuối)</b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Đức Đạtlai Lạtma<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-size: 16pt;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch</i></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
</div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUFbVXyJ98CX5qtpN1_f1cqAphqaI4lTipKtUA3N6UrYP1hsgwRjknG4s_0XrBqVjRQH8lI_b_rHlkNFskb-aJljERnQP7FLYS5sWJ00NSQ43PgIykIHXNe2BKSM5s8jCxGdJylTH00KDu/s1600/2606_dalailama__3355232b.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="248" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUFbVXyJ98CX5qtpN1_f1cqAphqaI4lTipKtUA3N6UrYP1hsgwRjknG4s_0XrBqVjRQH8lI_b_rHlkNFskb-aJljERnQP7FLYS5sWJ00NSQ43PgIykIHXNe2BKSM5s8jCxGdJylTH00KDu/s400/2606_dalailama__3355232b.jpg" width="400" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Phần II<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">LUYỆN TÂM QUA LUYỆN TRÍ<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">
<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><i><span style="font-size: 16.0pt;">Giới
thiệu: Khởi từ tự thân<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i>Trong nửa phần đầu cuốn sách này, tôi cống hiến một cơ sở hoàn toàn thế
tục để hiểu tầm quan trọng của từ bi và các giá trị nội tâm. Nhưng hiểu nhu cầu
về những đức tính này là chưa đủ. Chúng ta còn phải hành động trên sự hiểu biết
này nữa. Vậy làm sao chúng ta mang được sự hiểu biết này và chuyển dịch nó vào
đời sống hàng ngày của chúng ta? Làm sao chúng ta trở nên từ bi hơn, tử tế hơn,
tha thứ hơn, và biện biệt hơn trong hành vi của mình?<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i>Chính để đáp ứng những câu hỏi như thế mà,
trong những chương còn lại của sách này, tôi cống hiến vài suy nghĩ về những
đường lối trong đó chúng ta có thể bắt đầu giáo dục trái tim. Nhiều khía cạnh
của những gợi ý này – về cách kiềm chế những hành vi tiêu cực của chúng ta;
cách phấn đấu với những khuynh hướng cảm xúc huỷ diệt của chúng ta; cách bồi
dưỡng những giá trị nội tâm như là từ bi, kiên nhẫn, hài lòng, kỉ luật tự thân,
và khoan dung; và cách phát triển một tâm trí an nhiên và kỉ luật qua sự huấn
luyện tâm trí – được rút ra từ những truyền thống Phật giáo kinh điển vốn là
thành phần của bối cảnh của chính tôi, bao gồm đặc biệt là cách “luyện tâm”,
trong tiếng Tây tạng gọi là </i>lojong<i>.
Tuy nhiên, trong cái nhìn của tôi, những lối thực hành trình ra ở đây không đòi
hỏi một niềm tin tông giáo hoặc dấn thân vào tông giáo nào. Thay vì thế chúng
cấu thành một lối tiếp cận với việc sống đạo đức và hài hoà với kẻ khác, với
một cảm thức sâu xa hơn về an lạc, vốn có thể tu tập trong một đường lối độc
lập với bất cứ nhãn quan tông giáo hoặc văn hoá đặc thù nào.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i>Những gợi ý của tôi trong phần hai này được
cống hiến trong niềm hi vọng chân thành rằng chúng có thể cung ứng sự giúp đỡ
và hướng dẫn cho những ai muốn học để thắng vượt những khó khăn của riêng mình
và sống đời đạo đức trọn vẹn hướng về sự ơn ích lâu dài cho cả tự thân và kẻ
khác.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i>Một lần nữa, tôi phải xin nhấn mạnh rằng
những gợi ý này không phải là một sự chữa trị tức thời cho mọi vấn đề của chúng
ta. Giáo dục trái tim cần cả thời gian và sự tinh tấn bền vững, dù tôi chẳng hồ
nghi gì rằng với động cơ chân thành tất cả chúng ta đều có thể học được tâm từ,
và tất cả chúng ta đều được ơn ích nhờ đó.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">8<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Tỉnh thức
đạo đức trong đời sống thường ngày<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Đạo đức không phải đơn thuần là
chuyện hiểu biết. Quan trọng hơn, nó là về hành động. Vì lí do này, ngay cả một
sự thấu hiểu đạo đức tinh vi nhất, nếu không được áp dụng vào đời sống hằng
ngày, thì có phần vô lối. Sống đạo đức đòi hỏi không chỉ việc tiếp nhận ý thức
một quan điểm đạo đức mà còn một sự cam kết để phát triển và áp dụng những giá
trị nội tâm trong đời sống hàng ngày của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bây giờ, về vấn
đề làm sao đưa đạo đức vào thực hành trong đời sống hằng ngày, có thể hữu ích
là cứu xét tiến trình như có ba khía cạnh hoặc cấp độ – mỗi nấc thăng tiến cao
cấp hơn và sự thành công của nó tuỳ thuộc vào cấp trước đó. Như được vạch ra
trong một số văn bản Phật giáo kinh điển, những thứ này là như sau: một đạo đức
về giới răn – chín chắn giữ mình không làm các điều tổn hại có thực hoặc tiềm
năng đối với kẻ khác; một đạo đức về thiện hạnh – tích cực vun bồi và thăng
tiến hành vi thực chất và các giá trị nội tâm của chúng ta; và một đạo đức vị
tha – tận hiến đời mình, một cách chân thực và vô ngã, cho phúc lợi của kẻ
khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để hữu hiệu, ba
giai đoạn này phải được cứu xét trong tương quan với toàn bộ hành vi của chúng
ta. Nói cách khác không chỉ liên quan đến những hành vi vật thể (thân) hướng
ngoại của chúng ta, mà còn tương quan với những gì chúng ta nói (khẩu), và rốt
ráo liên quan tới cả những suy nghĩ và ý định của chúng ta (ý). Và trong ba cấp
độ của hành vi này – thân thể, lời nói, và tâm trí – cái quan trọng nhất là tâm
trí, như là nguồn mạch của mọi thứ chúng ta làm và nói.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tập trung chú ý
chỉ vào những hành động của thân thể và lời nói cũng giống như một y sĩ chỉ đáp
ứng các triệu chứng của một bệnh hoạn chứ không phải nguyên nhân tiềm ẩn của
bệnh đó. Để việc xử lí được hữu hiệu, nó cũng phải đáp ứng nguồn gốc của vấn
đề. Xét như thế, ba chương cuối cùng cơ bản liên quan tới việc luyện tâm. Nhưng
trước khi chuyển tới chủ đề về việc giáo dục cái tâm qua sự huấn luyện cái trí,
tôi trước tiên nên nói một vài lời về tầm quan trọng của sự buông bỏ những thói
quen huỷ hoại của thân thể và lời nói, bởi vì điều này cấu thành giai đoạn đầu
tiên trong sự thực hành đạo đức.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Đạo đức của giới răn<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Xét tới những loại nhất định về
việc hành vi tác hại hiển nhiên, tất cả những tín ngưỡng chủ yếu của thế giới
và những truyền thống nhân bản đều hội tụ. Giết người, trộm cướp, hành vi tính
dục không thích đáng chẳng hạn như bóc lột về tính dục bằng định nghĩa là tác
hại cho kẻ khác. Vậy nên dĩ nhiên ta phải nên buông bỏ chúng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng đạo đức về
giới răn còn yêu cầu nhiều hơn thế. Trước khi chúng ta có thể chiêm ngắm tới
việc tích cực làm ơn ích cho kẻ khác, trước tiên chúng ta phải cam đoan rằng
chúng ta không làm tác hại gì tới họ, ngay cả bằng những hành động của chúng ta
không bạo động trực tiếp.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với nguyên
lí không tác hại, tôi có ấn tượng đặc thù và cảm thấy phải khiêm tốn trước
những anh chị em trong truyền thống Jaina (Kì na giáo). Kì na giáo gần như một
tông giáo song sinh với Phật giáo, đặt sự nhấn mạnh lớn lao trên đức tính của
sự bất bạo động hoặc còn gọi là <i>ahimsa</i>,
đối với toàn thể chúng sinh. Chẳng hạn, các tu sĩ Kì na giáo hết sức cất công
để đoan chắc rằng họ không tình cờ giẫm đạp lên các loài sâu bọ hoặc làm tổn
hại những sinh vật khác trong những hoạt động hằng ngày của họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy vậy, hành vi
gương mẫu của những tăng ni Kì na thì khó cho tất cả chúng ta noi theo. Ngay cả
đối với những người mà phạm vi quan tâm chính yếu là giới hạn vào loài người
hơn là bao gồm tất cả chúng sinh hữu tình, có thể rất khó không góp phần vào
việc làm hại người khác qua những hành vi của chúng ta bằng những cách gián
tiếp. Chẳng hạn, thử cứu xét xem các dòng sông bị ô nhiễm như thế nào: có thể
là do các công ti khai thác mỏ, hoặc các xưởng công nghệ sản xuất những bộ phận
then chốt cho những ngành kĩ thuật học mà chúng ta sử dụng trên cơ sở hằng ngày.
Mọi người sử dụng những ngành kĩ thuật học ấy do đó là có phần chịu trách nhiệm
đối với việc gây ô nhiễm và như thế là góp phần tiêu cực vào đời sống của kẻ
khác. Bất hạnh thay, hoàn toàn có thể làm tổn hại kẻ khác một cách gián tiếp
qua những hành động của chúng ta dù không hề có bất cứ ý hướng nào để làm như
thế.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên, một
cách thực tế, tôi nghĩ rằng điều quan trọng nhất mà tất cả chúng ta có thể làm
để giảm thiểu sự tổn hại chúng ta gây ra trong cuộc sống hằng ngày là áp dụng
sự biện biệt trong hành vi của chúng ta, và đi theo cái cảm thức tự nhiên của
lương tâm khởi từ nhận thức thăng tiến mà sự biện biệt đem lại cho chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tổn hại gây ra bởi phương tiện bất bạo
động<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong khi sự tổn hại gây ra bởi
những hành động hướng ngoại thông thường có thể nhìn thấy, sự đau khổ mà chúng
ta gây cho kẻ khác bằng lời ăn tiếng nói có thể bị ẩn giấu nhưng thường không
kém phần tổn hại. Điều này đặc thù là trường hợp trong những mối tương quan gần
gũi và thân mật nhất của chúng ta. Con người chúng ta hoàn toàn nhạy cảm, và
rất dễ để gây ra đau khổ cho những người quanh ta qua việc chúng ta sử dụng
không cẩn thận những lời lẽ cứng cỏi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chúng ta cũng có
thể gây ra tổn hại với sự bất lương, vu khống, và đồn đãi chia rẽ. Không hồ
nghi gì là tất cả chúng ta, vào lúc này hoặc lúc khác, đều đã cảm thấy những
hậu quả tiêu cực của những chuyện ngồi lê đôi mách như thế. Nó xoi mòn sự tin
cậy và thương mến và có thể tạo ra mọi loại hiểu lầm bất hạnh và thù hằn giữa
con người. Ở đây, cũng như trong các địa hạt khác, chúng ta cần giữ “quy luật
hoàng kim” tìm thấy trong tất cả những hệ thống đạo đức của thế giới: “Đối xử
với kẻ khác như bạn mong muốn tự thân được đối xử” hoặc “Làm cho kẻ khác như
bạn mong được họ làm cho mình.”<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về sự tránh
các hành động tổn hại bằng thân thể và lời nói, ngoài quy luật nền tảng này,
bản thân tôi thấy danh sách sáu nguyên tắc từ một văn bản của nhà tư tưởng Ấn
độ vào thế kỉ thứ hai công nguyên là Nagarjuna (Long thọ) là hữu ích. Trong văn
bản này, Long thọ đưa ra lời khuyên một vị quân vương Ấn độ thời đó. Sáu nguyên
tắc đó là như sau:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i>1. Tránh việc sử dụng quá độ các chất gây
say sưa hôn mê.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i>2. Dương cao nguyên tắc chính mạng (sinh
hoạt đúng đắn).<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<i>3. Đoan chắc rằng ta không bạo động về cả ba
cấp độ: thân thể, lời nói, và tâm trí<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<i>4. Đối xử kẻ khác bằng sự tôn kính.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<i>5. Tôn kính những người đáng xem trọng, như
là mẹ cha, thầy cô, và những người tử tế.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i>6. Rải tâm từ tới kẻ khác.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi nói rõ những
gì cấu thành “chính mạng”, Nagarjuna liệt kê những thí dụ sau đây về sự tiếp
cận sai trái với sinh hoạt: cố kiếm lợi vật chất từ kẻ khác qua sự giả trá;
dùng lời lẽ hấp dẫn để kiếm được các vật từ kẻ khác qua sự lừa gạt; ca tụng
những sở hữu của kẻ khác với ý đồ cố chiếm chúng cho tự thân; cưỡng đoạt những
gì thuộc về ai khác; và xưng tụng những đức tính mà ta đã đạt được trong quá
khứ với hi vọng nhận được thêm nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Phần lớn những
thứ này thuộc về, bằng dạng này hoặc dạng khác, sự bất lương. Sự bất lương huỷ
hoại nền tảng của sự tin cậy của người khác và tổn hại một cách sâu xa. Sự
trong sáng trong những cư xử của chúng ta với kẻ khác vì vậy vô cùng quan
trọng. Nhiều vụ tai tiếng mà ngày nay chúng ta nghe đến, đáng kể là sự tham
nhũng có thể quan sát thấy ở quá nhiều cấp độ và trong bao nhiêu là lãnh vực –
chính phủ, tư pháp, tài chính quốc tệ, chính trị, phương tiện truyền thông,
thậm chí thể thao quốc tế – đều liên hệ tới đề xuất về chính mạng này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Chú tâm, tỉnh thức, và nhận thức<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Hệt như một người thợ mộc hẳn
không nghĩ đến việc sửa một cái ghế nếu không có cái đục, cái búa, và cái cưa
trong tầm tay, cũng vậy chúng ta đòi hỏi một bộ đồ nghề cơ bản để giúp chúng ta
trong nỗ lực hàng ngày để sống đạo đức. Trong truyền thống Phật giáo bộ đồ nghề
này được mô tả bằng ba nhân tố tương liên gọi là <i>chú tâm</i> (heedfulness), <i>tỉnh
thức</i> (mindfulness), và <i>nhận thức nội quan</i>
(introspective awareness). Ba ý tưởng này cũng có thể hữu ích trong một bối
cảnh thế tục. Cùng nhau cả ba có thể giúp chúng ta giữ những giá trị cốt lõi
của chúng ta trong đời sống thường ngày và hướng dẫn hành vi ngày lại ngày của
chúng ta để nó trở nên ngày càng đồng điệu với mục tiêu đem lại ơn ích cho tự
thân và kẻ khác. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhân tố thứ nhất
trong ba thứ này, chú tâm, quy chiếu về một tư thế tổng quát của sự thận trọng.
Từ ngữ tiếng Tây tạng <i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">bhakyo</span></i>, thường được
dịch là “heedfulness” (chú tâm) hoặc “conscientiousness” (lương tâm), mang theo
cái nghĩa là cẩn trọng và chăm chú. Chẳng hạn, nếu chúng ta được xét đoán là
mang bệnh tiểu đường, bác sĩ sẽ khuyên chúng ta rất cẩn thận với chế độ ăn
uống. Chúng ta phải tránh đường, muối, và thực phẩm có chất béo, để giữ áp suất
máu và chất insulin trong vòng kiểm soát. Bác sĩ sẽ cảnh báo chúng ta rằng nếu
chúng ta không nương theo chế độ ăn uống này thì có thể có những hậu quả nghiêm
trọng cho chúng ta về sức khoẻ. Khi bệnh nhân chăm sóc về sức khoẻ của họ, họ
sẽ theo lời khuyên này và tiếp nhận một thái độ cẩn trọng đối với việc ăn uống.
Khi họ bị cám dỗ muốn ăn thứ gì mà phải nên tránh, thái độ hoặc lập trường cẩn
trọng này sẽ giúp họ hành xử giới răn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong một văn
bản Phật giáo kinh điển, sự chú tâm được minh hoạ bằng một câu chuyện về một
người đàn ông bị can một tội hình sự và bị nhà vua ra lệnh phải mang một tô dầu
mè, đầy đến mép, trong khi một người lính canh đi bên cạnh mang theo một lưỡi
gươm tuốt trần. Can phạm được cảnh giác rằng chỉ cần một giọt dầu mè bị rớt ra
hắn sẽ bị thanh gươm hạ gục. Chúng ta có thể tưởng tượng là can phạm sẽ cẩn
thận và cảnh giác đến đâu! Hắn hẳn có toàn bộ tỉnh thức và hoàn toàn chú tâm.
Câu chuyện này minh hoạ sự chú tâm có liên hệ mật thiết xiết bao với những đức
tính về tỉnh thức và nhận thức được mô tả dưới đây.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ngày nay có
nhiều kĩ thuật được thế tục hoá để phát triển sự tỉnh thức, và những thứ này đã
tỏ ra hữu hiệu trong việc giảm trừ căng thẳng và xử trí chứng u uất. Theo như
tôi hiểu, sự tỉnh thức trong bối cảnh này thường quy chiếu về việc đạt được
nhận thức về những dạng thức hành vi của chính chúng ta, bao gồm cả ý tưởng và
cảm xúc và quy chiếu về việc học cách buông xả những thói quen, ý tưởng, và cảm
xúc không hữu ích. Điều này dường như là một nỗ lực rất có giá trị. Làm cách
nào chúng ta có thể xúc tiến phát triển thêm loại nhận thức này là một chủ đề
tôi sẽ quay lại trong Chương 9. Tuy nhiên, trong bối cảnh của việc sống đạo đức
trên căn bản ngày lại ngày, theo cách nhìn của tôi ý nghĩa quan trọng nhất của
tỉnh thức là <i>hồi tưởng</i> (recollection).
Nói cách khác, tỉnh thức là khả năng tự thu thập về mặt tâm trí và do đó gợi
nhớ lại những giá trị cốt lõi và động cơ của ta. Trong tiếng Tây tạng từ ngữ
chỉ sự tỉnh thức, <i>drenpa</i>, cũng có
nghĩa là “kí ức”, vậy nên nó gợi ý là đem sự hiện diện của tâm trí vào những
hoạt động hằng ngày. Với sự hồi tưởng như thế, chúng ta ít có cơ dấn mình vào
những thói quen xấu và dễ có thể ngăn ngừa không làm những việc tổn hại. Xả
rác, phí phạm, và buông lung tự thân là những thí dụ đơn giản về hành vi vốn có
thể cải thiện qua việc áp dụng sự tỉnh thức.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhận thức, hoặc <i>sheshin</i> trong tiếng Tây tạng, có nghĩa
là chú tâm tới hành vi của chính chúng ta. Nó có nghĩa là chính trực quan sát
hành vi của chúng ta ngay khi nó tiếp diễn, và bằng cách đó đưa nó vào vòng
kiểm soát. Bằng việc nhận thức được lời ăn tiếng nói và các hành động của chúng
ta, chúng ta canh giữ tự thân để không nói và không làm những điều sau này
chúng ta phải hối tiếc. Khi chúng ta nóng giận, chẳng hạn, và nếu chúng ta
không nhìn nhận rằng sự giận giữ của chúng ta đang bóp méo tri giác của chúng
ta, chúng ta có thể nói những điều mà chúng ta không hàm ý. Vậy nên có khả năng
theo dõi tự thân, tức là, như thể có cấp độ thứ nhì về chú tâm, là có hữu ích
thực tiễn trong đời sống hàng ngày, vì nó cho chúng ta sự kiểm soát lớn hơn về
những hành vi tiêu cực của chúng ta và khiến chúng ta vẫn trung thực với những
động cơ và xác tín thâm sâu hơn của mình.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhận thức như
thế về hành vi của chính chúng ta – hành động, tư tưởng, và lời nói của chúng
ta – không phải là điều chúng ta có thể học qua đêm. Đúng hơn, nó phát triển
dần dà, và khi chúng ta trở nên nhận thức hơn, chầm chậm chúng ta sẽ làm chủ
được.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với một số
độc giả, bộ đồ nghề tinh thần này nghe ra rất giống như lời khuyên “lắng nghe
lương tâm của bạn”, một ý tưởng đóng một vai trò quan trọng trong nhiều lối
tiếp cận tông giáo đối với việc thực hành đạo đức. Và thực vậy có nhiều sự
tương đồng giữa hai thứ này. Trong một số tông giáo, lương tâm được coi là một
món quà tặng quý giá từ Thượng đế khiến con người thành những tạo vật duy nhất
mang tính đạo đức. Từ một viễn kiến thế tục, chúng ta có thể hiểu lương tâm như
một sản phẩm của bản tính sinh học của chúng ta như những động vật xã hội, hoặc
như một thứ mà chúng ta thủ đắc từ xã hội qua sự nuôi dạy và cảnh quan của
chúng ta. Dù hiểu theo cách nào mọi người lành mạnh và có trách nhiệm chắc chắn
sẽ đồng ý rằng phẩm tính này có tạo nghĩa lớn lao đối với tính nhạy cảm đạo đức
của chúng ta. Bất kể quan điểm của một người như thế nào về tông giáo, ý tưởng
về một người không có lương tâm – không có bất cứ tiếng nói nội tâm nào về giới
răn và trách nhiệm đạo đức – thì thực sự kinh hoàng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy vậy, thực
hành nhận thức không phải hoàn toàn giống như lắng nghe lương tâm bạn. Trong lí
thuyết đạo đức của Phật giáo không hề có ý tưởng về lương tâm như một năng lực
tâm trí tách biệt. Nhưng có lương tâm vẫn rất là quan trọng. Nó được mô tả bằng
hai phẩm chất tâm trí chủ chốt, tức là <i>tự
trọng </i>và <i>tôn trọng người khác.<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cái thứ nhất, tự
trọng, quan hệ với việc có một cảm thức về sự liêm khiết thiết thân, một hình
ảnh tự thân như một con người nêu cao những giá trị nhất định. Vậy nên khi
chúng ta bị cám dỗ để dấn vào hành vi tổn hại, hình ảnh tự thân của chúng ta
tác động như một giới răn, khi chúng ta nghĩ “điều này không xứng với tôi.”
Tính chất tâm trí thứ hai, sự tôn trọng người khác, thuộc về một sự nhìn nhận
lành mạnh về các ý kiến của kẻ khác, đặc biệt là tiềm năng họ bất đồng ý kiến.
Cùng nhau, hai nhân tố này cho chúng ta thêm một mức độ cẩn trọng về việc làm
sai có thể củng cố la bàn đạo đức của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Đạo đức về đức hạnh<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Nếu, qua sự tỉnh thức, nhận thức,
và chú tâm chúng ta có thể xử sự để kiềm chế không làm hại người khác trong
những hành vi và lời ăn tiếng nói hàng ngày của chúng ta, chúng ta có thể bắt
đầu chú tâm nghiêm túc hơn tới việc tích cực làm điều thiện, và điều này có thể
là một nguồn mạch của niềm vui lớn và sự tự tin nội tâm. Chúng ta có thể làm ơn
ích cho người khác qua hành động của chúng ta bằng cách nhiệt tình và rộng
lượng đối với họ, bằng cách từ thiện, và bằng cách giúp đỡ những ai đang thiếu
thốn. Vì vậy, khi bất hạnh giáng xuống kẻ khác, hoặc khi họ phạm lỗi lầm, thay
vì đáp ứng bằng sự chế nhạo hoặc trách móc, chúng ta phải vươn ra và giúp họ.
Làm ơn ích cho kẻ khác qua ngôn ngữ của chúng tab ao gồm việc khen ngợi kẻ
khác, lắng nghe những vấn đề của họ, và cống hiến cho họ tư vấn và khích lệ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để giúp chúng ta
mang ơn ích cho kẻ khác qua lời lẽ và hành động của chúng ta, điều hữu ích là
vun bồi một thái độ vui tươi đồng cảm trong những thành đạt và vận may của kẻ
khác. Đây là một thái độ đối trị mạnh mẽ với sự ghen tị, vốn không chỉ là một
nguồn mạch của đau khổ không cần thiết trên bình diện cá nhân mà còn là một
chướng ngại cho khả năng của chúng ta vươn ra và hoà nhập với kẻ khác. Các vị
thầy Tây tạng thường nói rằng niềm vui đồng cảm như thế là đường lối ít tốn kém
nhất để thăng tiến những đức tính của chính chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Đạo đức về vị tha<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Vị tha là sự tận tâm vô ngã một
cách đích thực về những hành động và lời nói của chúng ta để ơn ích cho kẻ
khác. Mọi truyền thống tông giáo của thế giới đều nhìn nhận điều này như là
hình thức cao nhất của sự thực hành đạo đức và trong nhiều truyền thống nó được
xem như là đường lối chính để tới giải thoát và hiệp nhất với Thượng đế.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng mặc dù một
sự tận tuỵ trọn vẹn và vô ngã với người khác là hình thức cao nhất của sự thực
hành đạo đức, điều này không có nghĩa là vị tha không thể được bất cứ ai đảm
nhiệm. Thực vậy, nhiều người trong những ngành nghề chăm sóc như là công tác xã
hội và chăm sóc y tế, cũng như những người trong ngành dạy học, đều liên hệ tới
việc theo đuổi cấp độ thứ ba này về đạo đức. Những ngành nghề như thế, vốn mang
lại ơn ích trực tiếp cho đời sống của biết bao con người, đích thực là cao quý.
Tuy thế còn có vô số những đường lối khác trong đó những con người bình thường
có thể và quả thực sống đời làm ơn ích cho kẻ khác. Điều đòi hỏi chỉ đơn giản
là chúng ta tạo sự phục vụ kẻ khác thành một ưu tiên.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một phần quan
trọng trong việc phục vụ người khác là sử dụng sự biện biệt để thẩm định những
hậu quả khả dĩ cho những hành động của chính chúng ta. Rồi, bằng sự chú tâm,
tỉnh thức và nhận thức trong đời sống thường ngày của chúng ta, chúng ta sẽ bắt
đầu làm chủ đối với những hành động và lời ăn tiếng nói của chúng ta. Điều này
chính là nền tảng của tự do, và qua sự đạt được tự chủ như thế, và dùng nó để
đoan chắc rằng những hành động của chúng ta không tổn hại ở mọi cấp độ, chúng
ta có thể khởi sự làm việc tích cực cho ơn ích của kẻ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<o:p><br /></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">9<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Xử lí với
những cảm xúc phá hoại<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nếu, như tôi đã
gợi ý, chìa khoá cho hạnh phúc của con người nằm trong chính trạng thái tâm
thức của chúng ta, thì những trở ngại khởi đầu của hạnh phúc ấy cũng như vậy.
Không hồ nghi gì những chướng ngại lớn nhất cho sự an lạc cá nhân của chúng ta
và khả năng của chúng ta để sống một đời trọn vẹn về mặt tâm linh là những chiều
hướng dai dẳng của chính chúng ta về những xúc cảm huỷ diệt hoặc phiền não.
Những xúc cảm đó là những kẻ thù thực thụ của con người và là cội nguồn rốt ráo
của mọi hành vi huỷ diệt của con người. Đối phó với những cảm xúc tiêu cực này
là một mục tiêu quan trọng của đạo đức và sự thực hành tâm linh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng trước khi
cống hiến một vài đề nghị thực tiễn về cách làm sao chúng ta có thể xử lí những
khuynh hướng huỷ diệt này và giảm thiểu sự kềm kẹp của chúng trên những thói
quen và hành vi thường ngày của chúng ta, đầu tiên tôi phải xét đến vấn đề rằng
đây có phải là mục tiêu thực tế hay chăng. Con người chúng ta có thực sự có khả
năng thay đổi tự thân từ bên trong hay không?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Khả năng tự cải thiện<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Những tông giáo thế giới từ lâu
đã thừa nhận rằng con người chúng ta có khả năng thay đổi từ bên trong. Nhưng
trong một bối cảnh thuần tuý thế tục, chứng minh sự thực có của khả năng này có
thể mang tính thách đố. Một người theo chủ nghĩa duy vật dấn thân, chẳng hạn,
có thể lập luận rằng chúng ta hoàn toàn bị quyết định bằng sinh học, hoặc để sử
dụng một câu nói đương đại, rằng chúng ta được “nối mạch” theo những cung cách
nhất định. Trong một quan điểm như thế, số người bị xác định bằng bản tính là
giận dữ, trong khi những kẻ khác một cách tự nhiên có khuynh hướng hơn về tử
tế; một số về mặt di truyền có chiều hướng lạc quan, trong khi kẻ khác có chiều
hướng bẩm sinh cho sự u uất. Được biết rằng nhiều trong những nét cá tính của
chúng ta quả thật dường như được di truyền, và những xúc cảm khổ đau như là
giận dữ, hận thù, và ghen tuông là thành phần của bản tính chúng ta, cũng có
thể đúng là chúng ta chẳng có thể làm gì được với chúng. Vậy nên, có lẽ chúng
ta cảm thấy thực sự không thể thay đổi tư chất tâm trí mà chúng ta mang theo
bẩm sinh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nếu chúng ta
chẳng có thể làm gì về các cảm xúc của mình, thì chúng ta thực sự là nô lệ cho
chúng. Tuy nhiên, bằng chứng dần dà hiện xuất từ khoa học, đặc biệt là từ tâm
lí học và khoa học thần kinh, gợi ra rằng có thể đạt tới sự thay đổi có ý nghĩa
trong những dạng thức về cảm xúc và hành vi của chúng ta bằng sự cố gắng có ý
thức. Dĩ nhiên, như tôi đã nói trước đây, bản thân tôi không phải là nhà khoa
học gì cả. Tuy vậy, trong nhiều năm tôi đã thảo luận những đề xuất này với các
chuyên gia. Từ những cuộc đàm thoại ấy, dường như khám phá mới đây về cái gọi
là “tính mềm dẻo của bộ óc” (brain plasticity) có thể cống hiến một sự giải
thích mang tính khoa học về khả năng của sự thay đổi đầy ý nghĩa này. Các nhà
nghiên cứu đã quan sát rằng những dạng thức và cấu trúc của bộ óc có thể và quả
có thay đổi theo với thời gian trong sự đáp ứng với những ý nghĩ và trải nghiệm
của chúng ta. Hơn nữa, bây giờ các nhà khoa học có thể quan sát sự tương tác
giữa những phần của bộ óc có liên kết với những hoạt động nhận thức cao cấp như
tư duy thuần lí (vỏ não trước trán) và những phần được biết như là hệ viền não
[tức phần não bộ chủ quản về cảm xúc trong động vật có vú cổ sơ], bao gồm hạch
hạnh [mang hình như hạt hạnh nhân], kết hợp với những phản xạ nguyên thuỷ nhất
của chúng ta về bản năng và cảm xúc. Những bước tiến này trong khoa học thần
kinh đã nhắc nhở nhiều nhà khoa học phải nghiêm túc quan tâm tới ý tưởng rằng,
qua những cố gắng ý thức của chính chúng ta, chúng ta rất có thể huấn luyện các
bản năng cảm xúc của mình bằng cách theo nghĩa đen biến cải những dạng thức vật
lí trong bộ óc chúng ta. Sự nghiên cứu trong lãnh vực này còn hoàn toàn là mới
mẻ, nhưng đối với tôi dường như nó có thể có tiềm năng cung ứng cho nhà duy vật
dấn thân những cơ sở để hi vọng cũng mạnh mẽ như niềm tin của kẻ tín đồ tông
giáo.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Thế giới của những cảm xúc của chúng ta<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Thật lí thú, trong khoa học của
Phật giáo kinh điển về tâm mà tôi được huấn luyện, không có khái niệm nào về
cảm xúc như là một phạm trù đơn độc chính xác tương ứng với sự hiểu biết về cảm
xúc trong khoa tâm lí phương Tây đương đại. Thực vậy, không có từ nào cả trong
tiếng Sanskrit hoặc tiếng Tây tạng kinh điển chuyên dịch chính xác từ “cảm xúc”
(emotion). Thay vì thế, mọi trạng thái tâm thức được hiểu là bao gồm cả hai
chiều kích nhận thức và cảm thụ tới một mức độ nào đó, và chứa năm nhân tố tâm
thức hiện diện khắp nơi, trong đó “cảm thụ” là một nhân tố. Bốn nhân tố kia là
phân biệt, ý chí, chú ý, và tiếp xúc. Vậy nên ngay cả một tiến trình tâm thức
nhận thức đơn sơ như là việc đếm từ một đến mười được coi như là một loại “cảm
thụ” (feeling) hoặc “sắc độ cảm thụ” (feeling tone), cái dĩ nhiên là liên hệ
tới bối cảnh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cũng có nhiều
cách để phân loại những trạng thái cảm xúc của chúng ta. Thí dụ, trong tâm lí
học đương đại sự phân biệt chính thường được vạch ra giữa những trạng thái cảm
xúc, một mặt là thích thú hoặc vui vẻ và được mô tả như là tích cực, với những
cái, mặt khác là khó chịu hoặc đau đớn và được mô tả là tiêu cực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong tâm lí học
Phật giáo kinh điển, tuy vậy, sự phân biệt khá là khác. Thay vì thế, sự phân
biệt đầu tiên không phải giữa các trạng thái thích thú với những trạng thái đau
đớn, mà là giữa những trạng thái ơn ích và những trạng thái tổn hại. Những
trạng thái tâm thức “phiền não”, được biết trong tiếng Tây tạng như là <i>nyonmong</i> và trong tiếng Sanskrit như là <i>klesha</i>, là những trạng thái soi mòn sự
an lạc trường kì của chúng ta, trong khi những trạng thái tâm thức “không phiền
nhiễu” không có tác động huỷ diệt như thế.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bởi những cung
cách khác nhau về phân loại trải nghiệm cảm xúc đó, điều quan trọng đối với
người đọc là không lẫn lộn những cảm xúc mang tính phiền nhiễu – tức là tổn hại
cho sự an lạc trường kì của chúng ta – với những cảm xúc chỉ đơn giản không cảm
thấy tốt lành. Dĩ nhiên, đôi khi những thứ này trùm lấp lên nhau. Chẳng hạn,
những tình tự thù hận vừa là huỷ diệt vừa là không thích thú để trải nghiệm,
nhưng cũng có thể có những kinh nghiệm vốn không thích thú nhưng có thể vẫn có
ơn ích, và trong cùng cung cách ấy có thể có những tình tự thích thú nhưng lại
có thể mang tính huỷ diệt. Chẳng hạn những tình tự buồn bã, sầu muộn, và ăn năn
chắc chắn không vui thú, nhưng chúng tự thân không nhất thiết phải là phiền
nhiễu. Giả dụ khi đối mặt với cái chết của một người thân thương, những tình tự
sầu muộn và đau buồn có thể thực sự mang tính xây dựng khi giúp chúng ta đối
phó với mất mát và tiếp tục cuộc sống của mình. Cũng như vậy, những cảm xúc
khởi đầu có thể là vui thích nhưng ở một cấp độ sâu hơn lại có thể soi mòn sự
an bình và ổn cố về tâm trí của chúng ta. Một thí dụ có thể là sự ham muốn hoặc
mong mỏi quá độ về một đối tượng đặc thù. Sự mong mỏi như thế có thể trong một
nghĩa nào đó dường như vui thú. Nhưng sau cùng sự thèm khát ám ảnh sẽ làm băng
hoại năng lực hài lòng chân thực của chúng ta và xoi mòn sự quân bình tâm trí
của chúng ta, và vì vậy phải nên coi là mang tính huỷ diệt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong khuôn khổ
của đạo đức thế tục, sự phân biệt này giữa những trạng thái tâm thức kia chúng
vốn xoi mòn sự an lạc – của chính chúng ta và của kẻ khác – với những trạng
thái làm thăng tiến sự tồn tại và an lạc có thể rất là hữu ích, bởi nó liên
quan trực tiếp tới việc theo đuổi hạnh phúc của chúng ta và một lối sống vững
vàng về mặt đạo đức. Bởi người ta được biết rằng những người tới từ nhiều bối
cảnh và văn hoá khác nhau, nên những trạng thái nào được coi là huỷ diệt và
những thứ nào được coi là ơn ích có thể biến thiên trong những trường hợp đặc
thù. Nói chung, người ta có thể định nghĩa những cảm xúc huỷ diệt như là những
trạng thái xoi mòn sự an lạc của chúng ta bằng cách tạo ra sự xáo trộn nội tâm,
do đó xoi mòn sự tự chủ và tước đoạt của chúng ta sự tự do tâm trí. Bên trong
điều này, cũng có thể phân biệt hai loại phụ: những trạng thái cảm xúc tự thân
mang tính huỷ diệt, như là tham lam, hận thù, hoặc ác tâm; và những trạng thái,
như là gắn bó, giận dữ, hoặc sợ hãi, vốn chỉ trở nên huỷ diệt khi cường độ của
chúng không tương xứng với tình huống trong đó chúng nảy sinh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Từ một viễn kiến
sinh học, mọi cảm xúc cơ bản của chúng ta hiển nhiên đều có những mục đích về
tiến hoá. Chẳng hạn, sự gắn bó quyến luyến giúp việc đưa chúng ta lại với nhau
và khiến chúng ta tạo nên những nối kết, giận dữ giúp chúng ta xua đuổi những
sức mạnh làm thiệt hại tới sự sống còn và an lạc của chúng ta, sự sợ hãi giúp
chúng ta đáp ứng với một đe doạ bằng sự tỉnh táo, và sự ghen tị thôi thúc chúng
ta cạnh tranh với kẻ khác để chúng ta không bỏ qua chính những nhu cầu của
mình. Các nhà khoa học đã chứng minh rằng những cảm xúc cơ bản này có một chiều
kích sinh học rõ rệt. Khi chúng ta giáp mặt với một nguy hiểm tức thời, chẳng
hạn, sợ hãi nảy sinh, lượng máu phụ trội ùa xuống đôi chân ta, và với adrenalin
gia tăng và trái tim của chúng ta đập mau hơn, cảm xúc về sợ hãi đích thực
chuẩn bị cho chúng ta chạy trốn. Ngược lại, khi giận dữ nảy sinh, lượng máu
nhiều hơn tuôn vào đôi cánh tay của ta, chuẩn bị cho chúng ta đối đầu với sự đe
doạ. Vậy điểm quan trọng để lưu tâm là những tình tự này tự thân không mang
tính huỷ diệt; chúng chỉ trở thành huỷ diệt khi cường độ của chúng không tương
xứng với tình huống, hoặc khi chúng nảy sinh trong những tình huống không yêu
cầu đến thế.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về gắn bó,
nói cho cùng là tình tự gắn kết các gia đình và cộng đồng lại với nhau, chúng
ta không thường nghĩ về nó như mang tính huỷ diệt. Tuy nhiên khi cảm xúc cơ bản
này trở thành quá độ và muốn kiểm soát đối tượng của nó, nó quả trở thành huỷ
diệt. Điều này cũng đúng với dục vọng. Trong tự thân, dục vọng không là huỷ
diệt. Xét cho cùng, không có dục vọng, loài người ắt hẳn đã ngưng tồn tại luôn
rồi! Thực vậy, dục vọng là cảm xúc thôi thúc nhiều trong những hoạt động ngày
lại ngày của chúng ta – từ thức dậy buổi sang đến ăn uống, làm việc, và theo
đuổi những mục tiêu lập tức và trường kì của chúng ta trong cuộc sống.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tương tự như
thế, ngay cả giận dữ cũng không phải luôn luôn là huỷ diệt. Chẳng hạn, trong
một số tình huống lòng từ bi mạnh mẽ có thể làm nảy sinh một cảm thức cũng mạnh
mẽ ngang bằng về bất bình – tức là giận dữ – về một sự bất công. Lại nữa, cảm
thấy giận dữ có thể, trong đoản kì, làm cho tâm trí chúng ta tập trung hơn và
cho chúng ta một sự bùng lên thêm năng lượng và quyết tâm. Trong những cách đó,
giận dữ có thể, trong những tình huống nhất định, làm cho chúng ta hữu hiệu hơn
trong việc khiến cho sự vật được thực hiện và trong việc có được những gì chúng
ta tìm kiếm một cách phải lẽ. Tuy nhiên, khi giận dữ vượt quá cái chức năng
thực tiễn này, hầu hết năng lượng nó mang lại thì không hữu ích chút nào. Bởi
tất cả chúng ta đều có lẽ, ở thời điểm này hoặc khác, tiếp nhận sự giận dữ của
kẻ khác, và chúng ta tất cả đã có kinh nghiệm về những hậu quả không thú vị gì
của nó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, trong
khi giận dữ có thể đôi khi có một thành tố xây dựng, thù hận chẳng hề bao giờ
có, thù hận luôn luôn là huỷ diệt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Giống như giận
dữ, sợ hãi không mang tính huỷ diệt trong mọi tình huống. Sợ hãi làm chúng ta
chú tâm hơn và canh giữ chúng ta chống lại nguy hiểm. Nó cũng là một nhân tố
kích động mạnh mẽ, buộc chúng ta phải thận trọng và chăm lo tới sự an lạc của
chúng ta. Nhưng khi sợ hãi mang tính ám ảnh, nó có thể làm chúng ta tê liệt và
trở thành một điều kiện tâm thần rất huỷ diệt. Hơn nữa sợ hãi quá độ làm phát
sinh một trạng thái dai dẳng về âu lo, tổn hại tới sức khoẻ của chúng ta. Vì
vậy tôi thường phân biệt giữa sự sợ hãi hợp lí và sự sợ hãi vô lí. Sợ hãi hợp
lí không chỉ chính đáng mà thực sự còn cần thiết cho sự sống còn của chúng ta.
Nếu có một con chó điên chạy tới chúng ta, chúng ta cần đáp ứng nguy cơ này
bằng sự sợ hãi. Điều này là hiển nhiên. Ngược lại, sự sợ hãi vô lí xảy ra khi
nguồn gốc của sự đe doạ phần lớn là sự phóng chiếu về tâm thức của chúng ta.
Chúng ta cần kiềm chế loại sợ hãi này, bởi vì nó hoàn toàn vô tích sự và thường
mang tính huỷ diệt. Điều chúng ta cần để chống trả sự sợ hãi vô lí là một sự
hiểu biết tốt hơn về tình huống hiện có.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khía cạnh nước
đôi của các cảm xúc – tức là tất cả chúng đều có những mặt huỷ diệt và không
huỷ diệt – cũng có thể nhìn thấy trong những trạng thái tâm thức khác như là
nghi ngờ, nhục nhã, u sầu, ganh đua, và ngay cả chính cảm thức về tự thân. Nghi
ngờ là nhân tố tinh thần khiến chúng ta hỏi han và tìm kiếm sự hiểu biết. Thực
vậy, tôi luôn luôn nói rằng một lượng về hoài nghi thì hoàn toàn lành mạnh
trong sự nó mở đầu óc chúng ta ra để chất vấn và thu nhận tri thức mới. Tuy
nhiên, khi nghi ngờ trở nên bệnh hoạn nó có thể làm chúng ta tê liệt và ngăn
cản chúng ta có được bất cứ hành động quyết tâm nào. Điều này cũng đúng với sự
nhục nhã. Ở cấp độ cơ bản, nhục nhã là một xúc cảm xã hội quan trọng, nó có một
chức năng xây dựng; tuy nhiên, khi nhục nhã trở nên cực độ, nó có thể dẫn tới
việc tự khinh khi và tự phán đoán tiêu cực, rõ ràng là không có tính xây dựng.
Còn về u sầu và buồn đau, trong một số tình huống xúc cảm này có tính xây dựng
và có một hiệu quả tích cực. Nhưng khi nó trở nên một điều gì giống như một tập
quán trong tâm trí, xa lìa khỏi bất cứ nguyên nhân thực tế nào, nó có thể trở
nên huỷ diệt, như khi nó biểu lộ như là sầu đau cuốn hút tự thân hoặc như là
chứng u uất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tính tranh đua,
nữa, cũng có thể mang tính xây dựng, như khi thôi thúc thi đua động viên chúng
ta nỗ lực đạt tới một điều gì tốt hơn hoặc cao hơn. Tuy nhiên, khi tính thi đua
chiếm lấy một khía cạnh muốn hạ thấp người khác hoặc cản họ lại để chúng ta có
thể thành đạt vượt trên họ, bấy giờ nó trở thành huỷ diệt. Trong tính ích kỉ,
nữa, chúng ta có thể phân biệt giữa hai loại. Một cảm thức mạnh mẽ về tự thân
có thể là xây dựng, nền tảng cho việc làm nảy sinh lòng tự tin – trạng thái tâm
thức cho phép chúng ta cảm thấy, “phải, tôi có thể làm điều này.” Nhưng một
dạng khác của ích kỉ thì hiển nhiên khi, trong việc theo đuổi ích lợi tư kỉ
riêng của chúng ta, chúng ta hoàn toàn lãng quên phúc lợi của kẻ khác và thậm
chí còn muốn bóc lột kẻ khác để làm lợi cho chúng ta. Loại ích kỉ này rõ là
mang tính phá hoại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên, khi
chúng ta xử lí những chuyện tế nhị như là những tiến trình tâm thức của con
người, điều quan trọng là không được quá sức giáo điều. Khó hoặc không thể nào
xác định một trạng thái tâm thức nhất định là huỷ diệt hay không nếu không biết
bối cảnh của nó. Thường khi chúng ta chỉ có thể quyết định việc này bằng cách
cứu xét động cơ tiềm ẩn, đối tượng chuyên biệt của cảm xúc, những hậu quả của
cảm xúc, và vân vân. Trong lãnh vực của tâm trí con người, vì vậy, chúng ta
phải luôn luôn nên giữ một thái độ cởi mở về đầu óc, thực dụng, và uyển chuyển.
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những đặc trưng san sẻ của các cảm xúc
huỷ diệt<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một nét đặc trưng cho mọi cảm xúc
huỷ diệt là cái khuynh hướng tri giác bóp méo của chúng ta về thực tại. Chúng
khiến ta thu hẹp tầm nhìn nên chúng ta không nhìn thấy một tình huống cho sẵn
trong cái bối cảnh rộng hơn của nó. Chẳng hạn, khi chúng ta cảm thấy một dạng
thức cực độ về gắn bó, như là dục vọng, ham muốn, hoặc tham lam mãnh liệt –
thường khi chúng ta đang phóng chiếu một cấp độ hấp dẫn vào đối tượng của dục
vọng của chúng ta vượt xa cái thực sự có ở đó. Chúng ta trở nên thậm chí mù loà
trước những khiếm khuyết rành rành ra đó, và trong sự đeo đẳng ám ảnh của chúng
ta, chúng ta tạo ra một thứ bất an trong tự thân, một tình tự rằng chúng ta cần
chiếm được đối tượng của dục vọng của chúng ta và không có nó thì chúng ta
không đầy đủ. Sự gắn bó quá độ cũng có khuynh hướng liên can tới một dục vọng
muốn kiểm soát, nó có thể rất là ngạt thở khi đối tượng của dục vọng đó tình cờ
lại là một người khác. Vì điều này, gắn bó quá độ bằng bản tính là hoàn toàn
không ổn. Có một lúc chúng ta có thể cảm thấy thương yêu lớn lao đối với vật
nào hoặc ai đó, nhưng khi, chẳng hạn dục vọng muốn kiểm soát của chúng ta bị
chững lại, tình tự này có thể dễ dàng chuyển sang căm hờn hoặc thù hận.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một sự mất viễn
kiến tương tự cũng là đặc trưng của những cảm xúc mạnh mẽ về chán ghét, như là
giận dữ, hận thù, khinh khi hoặc hờn oán. Khi chúng ta bị kềm chặt bởi giận dữ
mạnh liệt, chẳng hạn, thì đối tượng cơn giận của chúng ta luôn luôn xuất hiện
trăm phần trăm tiêu cực, mặc dù trong những lúc bình thản chúng ta có thể thừa
nhận rằng cũng cùng con người đó hoặc vật đó có nhiều đức tính đáng khen ngợi.
Xúc động quá sức mãnh liệt gây cho chúng ta mất hết năng lực phán đoán. Chúng
ta không thể nhìn ra những hậu quả dài hạn và ngắn hạn của những hành động của
chúng ta, và do đó chúng ta không thể phân biệt phải trái. Trong một lúc chúng
ta thực sự trở nên gần như điên cuồng, không có khả năng xử sự vì quyền lợi tốt
đẹp nhất của chính chúng ta. Và rồi, sau sự kiện, khi cảm xúc nguội đi, quá
thường khi chúng ta tiếc hận những gì chúng ta đã làm hoặc nói trong cơn giận
dữ! <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong một chuyến
đi Thuỵ điển mấy năm trước đây, tôi đã có một cuộc nói chuyện lâu dài với Tiến
sĩ Aaron Beck, một trong những người cha sáng lập khoa trị liệu hành vi nhận
thức, một ngành chủ chốt của tâm lí trị liệu hiện đại hoàn toàn hiệu quả trong
việc xử lí những vấn đề về hành vi và chứng u uất. Khi chúng tôi gặp nhau, Tiến
sĩ Beck vừa ngoài bát tuần. Rất lí thú cho tôi là thấy nhiều nhận xét của ông
rất gần gũi với những trực quan của khoa tâm lí học Phật giáo kinh điển. Chẳng
hạn, ông nói rằng trong cơn giận dữ mãnh liệt hầu như chín mươi phần trăm tính
chất đáng ghê tởm mà chúng ta nhìn thấy trong đối tượng cơn giận của chúng ta
là một sự cường điệu và một sự phóng chiếu. Điều này hoà hợp khít khao với sự
hiểu biết tìm thấy trong những văn bản Phật giáo kinh điển.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điểm đáng nói về
tất cả những trạng thái tâm thức phiền nhiễu này là, bằng cách này hay cách
khác, chúng làm tối ám thị kiến của chúng ta bằng cách giăng mây trên năng lực
biện biệt của chúng ta. Chúng làm chúng ta không thể có phán đoán lí tính, và
như vậy chúng ta có thể nói là chúng ăn trộm tâm trí của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Các họ hàng về cảm xúc<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một lối tiếp cận hữu ích để hiểu
những cảm xúc huỷ diệt của chúng ta là xem chúng như những gia đình có liên hệ
được phân biệt bằng loại tâm thức tiềm ẩn mà chúng liên can, tức là các họ hàng
về cảm xúc. Chẳng hạn, như tôi đã nói, những cảm xúc thuộc họ hàng giận dữ, như
là thù hận, đối địch, và ác tâm, có đặc trưng bởi sự gờm tởm cường điệu, trong
khi những cảm xúc thuộc họ hàng gắn bó, như là tham lam, nhục dục, và ham muốn,
có đặc trưng là một cảm thức cũng cường điệu tương đương về sự hấp dẫn. Những
họ hàng chính của các cảm xúc phiền não – ghen tị, kiêu hãnh, và nghi ngờ –
liên can tới sự pha trộn của sự hấp dẫn quá độ về một mặt (chẳng hạn sự gắn bó
quá độ với một hình ảnh tự thân hoang tưởng trong trường hợp kiêu hãnh) với sự
gờm tởm quá độ về mặt khác (chẳng hạn cảm thức quá độ về thù nghịch đối với một
địch thù trong trường hợp ghen tị). Như chúng ta đã thấy, ngoài thành tố về quá
độ gờm tởm hoặc hấp dẫn hoặc những hoà trộn không lành mạnh của hai thứ này,
mọi cảm xúc phiền nhiễu còn đặc trưng thêm bởi một viễn kiến không thực tế hoặc
hoang tưởng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ghen tị là một
họ hàng phần nào phức hợp của các phiền nhiễu, bởi cội rễ của nó nằm ở sự gắn
bó và hấp dẫn nhưng nó cũng có một thành tố mạnh mẽ về giận dữ, hiềm khích, và
gờm tởm. Nghiên cứu khoa học gần đây về hạnh phúc đã tìm ra rằng một trong
những cội nguồn đầu tiên của sự bất mãn trong thế giới ngày nay, đặc biệt trong
những xã hội trù phú hơn, là khuynh hướng của con người chúng ta so sánh tự
thân với những kẻ chung quanh. Về mặt nền tảng điều này rút xuống thành vấn đề
ghen tị. Họ hàng phiền não của kiêu hãnh hoặc giả trá, vốn bao gồm những thái
độ huỷ diệt như là kiêu căng, thành kiến, và thậm chí bối rối một cách ám ảnh
hoặc không thực tế, cũng liên quan tới một sự hoà trộn của hấp dẫn và gờm tởm:
hấp dẫn, chẳng hạn, về một hình ảnh tự thân không thực tế hoặc hoang tưởng và
gờm tởm hoặc khinh khi về phía bất cứ ai hoặc bất cứ gì đe doạ hình ảnh tự thân
yêu chuộng đó. Sự gắn bó này với một hình ảnh tự thân được thổi phồng, dù là
căn cứ trên địa vị xã hội, thành đạt, hoặc những hoàn cảnh của việc chúng ta
sinh ra đời, có thể nhắc nhở chúng ta tới những hành động khinh thường kẻ khác,
và những hành động như thế mang tính huỷ diệt cả với phúc lợi của kẻ khác và
với tự thân chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cuối cùng, có họ
của nghi ngờ phiền não, bao gồm những cảm xúc hủy diệt như là lo âu và tội lỗi
ám ảnh. Những cảm xúc này đặt cơ sở trên nỗi sợ tập quán và trên sự ghét bỏ tự
thân không thực tế, rất là thiệt hại đến khả năng của chúng ta về từ bi. Những
cảm xúc thuộc họ nghi ngờ phiền não vì vậy có thể tổn thất cao độ đến cảm thức
của chính chúng ta về an lạc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy những cảm
xúc này là những cảm xúc hủy diệt mà tôi coi là những trở ngại chính yếu cho sự
an lạc của con người – không chỉ tới sự an lạc riêng của cá nhân chúng ta, mà
còn tới những người quanh ta, và rốt ráo tới sự an lạc của ngay cái thế giới mà
ta san sẻ. Những cảm xúc này xoi mòn một cách nền tảng đến công năng của chúng
ta để đưa các giá trị đạo đức tích cực, như là từ bi, vào thực hành. Chỉ khi
chúng ta nhìn nhận trọn vẹn những phản hưởng của các cảm xúc hủy diệt như thế
và phơi bày sự vô bổ và hoàn toàn bất thực dụng như là những đáp ứng thì chúng
ta mới có thể tiến hành đối phó với chúng một cách hữu hiệu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự phát triển
nội tâm của chúng ta về mặt điều hợp những cảm xúc huỷ diệt của mình đòi hỏi
một lối xúc tiến hai gọng kềm. Một mặt, chúng ta phải tìm cách giảm thiểu tác
động của những tiềm năng huỷ diệt cố hữu trong chúng ta. Mặt khác, chúng ta
phải tìm cách thăng tiến những phẩm chất tích cực cũng tồn tại tự nhiên trong
chúng ta. Lối tiếp cận hai gọng kềm này với việc huấn luyện tâm thức là thứ tôi
coi là tâm điểm của việc thực hành tâm linh chân chính.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Giữ một lập trường<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Để tiến hành về việc xử lí những
cảm xúc huỷ diệt này, trước tiên là thiết yếu phải giữ một thái độ hoặc lập
trường chung đối với chúng: một lập trường chống đối.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một lập trường
như thế liên hệ tới sự thừa nhận rằng luật tương phản – theo đó những cái tích
cực triệt tiêu hoặc trung hoà những cái tiêu cực – áp dụng không chỉ cho thế
giới vật thể mà còn cho cả thế giới nội tâm bên trong của chúng ta. Trong những
truyền thống minh triết lớn chúng ta tìm thấy những bài học minh bạch cả về
những trạng thái tâm thức phải xử lí và cả về nhu cầu phải bồi dưỡng và triển
khai các thứ đối trị với chúng. Nếu không có những sức mạnh đối lập tồn tại đối
với các cảm xúc huỷ diệt của chúng ta, thì chúng ta không thể làm gì về chúng.
Tuy nhiên nếu các sức mạnh đối lập, tích cực quả có tồn tại, thì chúng có thể
trở thành những thứ đối trị mạnh mẽ. Chẳng hạn, thứ đối trị chủ yếu cho giận dữ
là tự chủ, cho tham lam là hài lòng, cho sợ hãi là can đảm, và cho nghi ngờ là
hiểu biết.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một thành tố
chìa khoá trong việc làm phát sinh một lập trường hữu hiệu về đối lập với các
cảm xúc tiêu cực là một sự nhìn nhận sâu xa về bản tính huỷ diệt của chúng và
một niềm xác tín đinh ninh rằng chúng ta vừa có thể vừa nên tinh tiến vượt
thắng chúng. Xác tín này rồi có thể phục vụ như một cơ sở cho quyết tâm bền bỉ
đối phó với chúng. Chúng ta có thể phát triển thành tố này trong lập trường
chung bằng cách cứu xét chăm chú và từ bi về những hậu quả huỷ diệt mà những
cảm xúc này gây nên trong đời sống của chúng ta và những người quanh ta. Chúng
ta có thể phản tỉnh về sự kiện rằng những cảm xúc như vậy – thù hận và tham
lam, chẳng hạn – không chỉ là cội nguồn cho nhiều vấn đề thiết thân của chúng
ta, chẳng hạn chiến tranh, nghèo khó, và suy thoái cảnh quan. Chỉ đơn giản tiếp
nhận một lập trường đối lập hướng về các cảm xúc huỷ diệt của chúng ta cũng sẽ
có ngay một ảnh hưởng lập tức bằng cách cho chúng ta một cảm thức về thận trọng,
đó vốn là một sự phòng vệ tích cực khi những xúc cảm mạnh mẽ như thế giáng vào
chúng ta. Vậy nên rất quan trọng là phải cứu xét cẩn thận về tác động tiêu cực
của từng khuynh hướng huỷ diệt dai dẳng nhất này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nếu tâm trí của
chúng ta bị mất, dù chỉ trong một thời gian ngắn ngủi, cho một xúc cảm mang
tính huỷ diệt như là thù hận chúng ta có thể nói ra và làm những điều khủng
khiếp. Sự thiệt hại gây ra bởi một khoảnh khắc hận thù mãnh liệt cũng có thể
làm tan hoang. Trong Phật giáo, tâm trí con người thường khi được so sánh với
một con voi rừng. Như một số nhà nông biết rất rành, khi một con voi lồng lên,
nó có thể gây tàn phá lớn. Nhưng một tâm trí con người mà không quy củ và bị
lồng lộn lên, có thể phát sinh những cơn giận, ác tâm, ham muốn ám ảnh, ghen tuông,
hoặc kiêu căng, có thể làm huỷ diệt còn hơn là một con voi phá hoại và có thể
làm tàn phá cuộc sống.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để đối phó với
những cảm xúc huỷ diệt mạnh mẽ cực kì này mà tất cả chúng ta đều có bên trong,
chúng ta cần phát triển sự hăng say và quyết tâm rất mạnh đối với nhiệm vụ. Sự
hăng say này, phần lớn sẽ tới từ sự cứu xét những tác động tiêu cực của những
cảm xúc kia. Ngoài việc mang tính huỷ diệt mạnh mẽ trong những khoảnh khắc cảm
tính cao độ, chúng còn có thể có một hậu quả hao mòn, ân ộc trên sự an lạc nội
tâm của chúng ta. Dần dà và chắc chắn chúng làm hao mòn sự bình an nội tâm,
tước đoạt tự do tinh thần của chúng ta và cản trở sự bộc lộ bản tính đồng cảm
của chúng ta, vốn là nguồn mạch cho hạnh phúc lớn nhất của chúng ta. Thực vậy,
chúng ta có thể nói rằng mọi bạo động và huỷ diệt trên thế giới đều là hậu quả
của thù hận. Những hậu quả tàn khốc của thù hận có thể quan sát được ở các cấp
độ cá nhân, gia đình, và toàn cậu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy tôi khuyến
khích mọi người nhìn ngắm bản tính huỷ diệt của những cảm xúc như thế trên một
cơ sở đều đặn. Đây là một chủ đề tôi sẽ xin quay lại ở Chương 11, nơi đó tôi mô
tả một số những thực hành tập luyện tinh thần đơn giản có thể hữu ích như một
phương tiện để phát triển xác tín về nhu cầu vượt thắng những xúc cảm như thế,
là như một phương tiện để luyện tâm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Hiểu biết những nguyên nhân của phiền
nhiễu<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Đã khai triển một quyết tâm đối
phó với những cảm xúc huỷ diệt, vậy chúng ta có thể suy tư về những nguyên nhân
của chúng. Những cảm xúc nhiễu loạn này tới từ đâu? Vâng, chúng ta có thể trả
lời, chúng tới từ thế giới trong đó chúng ta đang sống, và tới từ những kẻ làm
việc sai quấy với chúng ta! Chúng ta có thể nghĩ, nếu không có vì những người
khác thì chúng ta ắt chẳng bao giờ có lí do để cảm thấy phải tấn công, phải oán
hận, hoặc phải lo âu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đáp ứng này –
coi nguồn gốc những vấn đề của chúng ta là ở những điều kiện bên ngoài – là một
đáp ứng tự nhiên, đặc biệt là khi chúng ta không quen chú tâm tới những tiến
trình tâm thức bên trong của chúng ta. Chúng ta có khuynh hướng nhìn kẻ gây rối
như thứ gì bên ngoài chúng ta. Tuy nhiên, nếu chúng ta suy ngẫm cho sâu, chúng
ta sẽ khám phá ra rằng kẻ gây rối thực sự là bên trong chúng ta; những kẻ thù
đích thực của chúng ta là những khuynh hướng huỷ diệt của chính chúng ta. Vì
những điều kiện ngoại tại là nguồn gốc thực sự cho mối phiền của chúng ta, suy
ra rằng nếu có mười người phải đối đầu với cùng một hoàn cảnh bên ngoài, thì
mỗi người trong họ cũng gặp gỡ cùng nỗi khó khăn khi đối đầu với hoàn cảnh bên
ngoài đó. Chúng ta biết điều này không phải là thế. Cung cách chúng ta phản ứng
lại bằng cảm xúc với bất cứ tình huống nào cho sẵn tuỳ thuộc một phần lớn vào
quan điểm của chính chúng ta, thái độ của chính chúng ta, và tập quán cảm xúc
của chính chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Như một phần của
việc học để đạt được một mức độ kiểm soát trên những cảm xúc của chúng ta như
là một bước hướng về việc phát triển một tâm trí bình thản, điều quan trọng là
chúng ta tiếp cận một cách chừng mực và hơn hết là thực tế trong việc ứng xử
với thế giới và những vấn đề chúng ta đương đầu. Chẳng hạn, xét thử giận dữ.
Nổi giận có phải là một đáp ứng thực sự hữu ích chăng? Nếu chúng ta có một
người hảng xóm thù nghịch luôn khiêu khích chúng ta, thì nổi giận có làm được
điều gì để cứu chữa tình huống này chăng. Còn hơn thế nữa, nếu chúng ta cho
phép giận dữ và oán hờn nung nấu, chúng sẽ dần dà làm ta mỏi mòn, ảnh hưởng lên
các tâm thái của chúng ta, giấc ngủ của chúng ta, và ngay cả việc ăn ngon của
chúng ta nữa. Và nếu điều này xảy ra, người hàng xóm của chúng ta sẽ thực sự đã
phần nào đắc thắng rồi đó! Đây là cung cách của một kẻ ngu ngốc, bởi vì đó là
một thứ hành hạ tự thân. Nếu, ngược lại, chúng ta có thể duy trì ít nhiều bình
tĩnh trong tâm trí, giữ an nhiên, và tiếp tục cuộc sống bình thường, thì khi ấy
chúng ta sẽ được trang bị tốt hơn để xác định đường lối hành động hữu hiệu nhất
để xử lí với những tình huống như vậy. Sự thật là khi chúng ta bị sôi động
chúng ta chẳng khá cho mấy đối với bất kể việc gì – ngay cả việc đóng một chiếc
đinh cho thẳng cũng là khó lắm thay! <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Suy tư cho kĩ,
rồi, chúng ta khởi sự nhìn thấy rằng thật là lầm lẫn mà hiểu là những nguyên
nhân của các cảm xúc nhiễu loạn của chúng ta thuần bằng những sự việc, hoặc
những con người, kích động những cảm xúc này trong chúng ta. Nếu chúng ta lùi
một bước và lấy chút thời gian suy ngẫm, chúng ta sẽ thấy ra rằng dù cho những
khiếu nại của chúng ta trong một chừng mực có thể là chính đáng, những tình tự
nóng nảy và bực bội thực sự là không thực tế và thường khi là cường điệu vượt
quá những gì tình huống đích thực đáng cho phép. Chúng ta cũng có thể tìm ra
rằng những cảm xúc nhiễu loạn đó cứ diễn đi diễn lại, không phải chỉ vì những
nhân tố bên ngoài, mà còn bởi chúng đã trở thành phần nào là một thói quen cảm
xúc đối với chúng ta rồi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi chúng ta bắt
đầu nhìn thấy sự việc từ viễn kiến này, chúng ta có thể khởi sự nhìn nhận rằng
những cảm xúc huỷ diệt này tự chúng nuôi chúng – tức là chúng ta càng dấn vào
thì chúng càng trở nên mạnh mẽ. Để đáp ứng một cách thực tế với những cảm xúc
huỷ diệt tự kéo dài đó, vì vậy, đòi hỏi chúng ta phải hướng sự chú ý vào những
thói quen tinh thần của chúng ta. Thay vì tìm cách trách móc người khác và thế
giới quanh ta, chúng ta trước tiên nên nhìn bên trong chính mình. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đây là một điểm
mà nhà tư tưởng Phật giáo thuộc thế kỉ thứ tám là Shantideva (Tịch thiên, tôn
giả) đã nêu rất rõ khi thảo luận về vấn đề giận dữ. Nếu chúng ta muốn cho đôi
chân không bị gai châm, ông nói, thì thật là ngu ngốc lại toan tính phủ cả thế
gian này bằng da thuộc. Dễ dàng hơn, và hiệu quả hơn rất nhiều là che phủ hai
lòng bàn chân chúng ta. Cũng vậy, thật là sai lầm khi nghĩ chúng ta có thể loại
trừ giận dữ bằng sự đổi thay mọi thứ trên thế giới khiến chúng ta giận dữ. Thay
vì thế chúng ta nên tìm cách thay đổi tự thân.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều mà giận dữ
lệ thuộc nhiều nhất để kéo dài chính là sự bất mãn bên trong của chính chúng
ta, trạng thái nóng nảy tiềm ẩn hoặc sự thiếu an bình mà trong tiếng Tây tạng
chúng tôi gọi là <i>yi mi-dewa</i>. Chính sự
bất an tinh thần tiềm ẩn tổng quát này khiến cho chúng ta dễ phát khởi những
cảm xúc huỷ diệt, đặc biệt là giận dữ. Sự bất mãn nội tâm như thế là nhiên liệu
mà những cảm xúc huỷ diệt như là giận dữ và hiềm khích tuỳ thuộc. Vì vậy, hệt
như dập tắt những tia lửa đầu tiên là một phương pháp hữu hiệu hơn để ngăn cản
đám cháy gây thiệt hại hơn là chờ đợi đến khi ngọn lửa đã bùng lên, cũng cùng
cung cách như thế, xử lí những nguyên nhân tiềm ẩn của sự bất bình là một cách
hữu hiệu hơn để ngăn ngừa những cảm xúc huỷ diệt khỏi làm tổn hại thay vì chờ
đến khi những cảm xúc đã nổi lên bừng bừng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Nhận thức về cảm xúc<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Nếu chúng ta muốn thành công
trong việc đối phó hữu hiệu với những khuynh hướng huỷ hoại của chúng ta, trước
tiên chúng ta phải quan sát và nghiên cứu chúng cho kĩ. Bởi xử lí những chiều
hướng huỷ hoại không chỉ là chuyện dập tắt chúng. Những thói quen về cảm xúc và
tâm lí của chúng ta có thể nằm ở rất sâu, và thường đã phát triển qua dòng chảy
của nhiều năm. Nếu chúng ta không đối đáp với những cảm xúc như thế một cách
lương thiện mà đem nhốt chúng lại, điều này có tiềm năng gây ra những hiệu quả
phản tác dụng. Thực vậy, làm ngơ hoặc đàn áp các cảm xúc có thể thực sự làm
chúng thêm trầm trọng và tăng cường cho đến khi chúng trồi lên bề mặt và, giống
như một dòng sông tức nước vỡ bờ, biểu lộ thành những tư tưởng và hành vi tiêu
cực không ngờ. Thay vì đàn áp các cảm xúc huỷ diệt của chúng ta, vì vậy, chúng
ta phải cởi mở và lương thiện với chính mình và đem sự tỉnh thức tới những gì
kích hoạt chúng, chúng làm cho ta cảm thấy thế nào, và chúng khơi ra loại hành
vi nào. Loại chú tâm nội quan này về cung cách những cảm xúc này khởi lên trong
chúng ta và biểu lộ trong hành vi là cái tôi gọi là nhận thức về cảm xúc. Chỉ
bằng cách thực hành nhận thức như thế – bằng việc trực diện giáp mặt với những
cảm xúc này và củ soát chúng cẩn thận – chúng ta mới có thể dần dà đưa chúng
vào vòng kiểm soát.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ở đây một lần nữa, xứng đáng cứu xét hành vi
chúng ta trong ba chiều kích – ở những cấp độ về thân thể, ngôn ngữ, và quan
trọng nhất là tâm ý. Nếu chúng ta có thể duy trì sự chú tâm nội quan đến ba
khía cạnh này của kinh nghiệm và hành vi của chúng ta, và rồi chúng ta có thể,
bằng từng giai đoạn, phát triển một nhận thức về cảm xúc sẽ là rất hữu ích
trong việc kiềm chế những xung động tiêu cực của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Chú tâm <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Chú tâm vào kinh nghiệm cảm xúc
rất là ơn ích, nhưng thoạt đầu, nó khó khăn không ngờ mới đạt tới đực. Thực
vậy, gắng sức nhận định những cảm xúc ngay khoảnh khắc chúng nảy sinh thoạt đầu
dường như là không thể làm được. Điều này phần lớn là bởi vì đơn giản là chúng
quá mau lẹ, và trong cái giây phút chớp nhoáng khi cảm xúc mạnh mẽ nảy sinh
trong chúng ta, dường như nó chiếm trọn ý thức của chúng ta. Do đó tiến trình
mà chúng phơi mở vẫn còn là mờ đục đối với chúng ta. Những khó khăn như thế là
tự nhiên, và không nên làm cho chúng ta thấy nản chí hoặc thất vọng. Thay vì
thế chúng ta nên nhớ rằng nhận thức về cảm xúc chỉ phát triển dần dà, với sự
trì trí kiên nhẫn. Vì lí do này chúng ta không thể bắt đầu bằng việc đối phó
với các cảm xúc một cách trực tiếp, mà phải khởi sự bằng cách tập trung vào
những biểu hiện bên ngoài của chúng trong hành vi của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong bối cảnh
này, điều hữu ích là cứu xét sự phát khởi của cảm xúc huỷ diệt như một loại dây
chuyền nhân quả, nó khởi đầu bằng một kích động bên ngoài và kết liễu với sự
đáp ứng về hành vi của chúng ta. Mục tiêu của nhận thức về cảm xúc là đưa sự
chú ý hoặc tỉnh thức của chúng ta vào trong tiến trình phút giây chớp nhoáng
này, và nhờ đó đạt được phần nào kiểm soát trên nó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chẳng hạn, hãy
tưởng tượng rằng có một cái cửa đóng sập vào. Sau đó đến tri giác vật lí của
chúng ta về sự kích động đó qua các quan năng về thính giác, thị giác, và có
thể xúc giác. Thoạt đầu đây là một sự kiện thuần tuý vật lí, chưa được tô màu
bằng bất cứ sự thông giải nào. Nhưng rồi, chưa đến một phần ngàn giây đồng hồ
sau đó, sự thông giải tới. Nơi đây một thành tố về phóng chiếu hoặc cường độ
thường can dự: phán đoán chớp nhoáng rằng kẻ đó kẻ đó cố tình đập sầm cánh cửa
như một sự lăng nhục, chẳng hạn. Thông giải rất mau lẹ tiếp theo liền là đáp
ứng cảm xúc, có lẽ giận dữ, bực bội, hoặc nổi nóng. Rồi sau chót, thường cũng
xảy ra rất mau lẹ, là đáp ứng về hành vi của chúng ta: chúng ta nói điều gì đó,
hoặc làm điều gì đó, để trả đũa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một khi chúng ta
hiểu rõ dây chuyền nhân quả này, mục tiêu là chặn đứng dòng chảy của nó bằng
cách, “bắt lấy chúng ta” và đem nhận thức vào tiến trình. Nói chung, dễ nhất là
khởi sự gần chỗ kết liễu – giữa phản ứng cảm xúc và sự biểu lộ hành vi của nó.
Rồi, khi chúng ta quen thuộc hơn với tiến trình này và nhận thức về cảm xúc của
chúng ta phát triển qua thời gian, chúng ta có thể tiến hành ngược theo dây
chuyền nhân quả, với mục tiêu tối hậu là dập tắt hoặc loại trừ cái cảm xúc
phiền nhiễu kia luôn thể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Nắm bắt tự thân<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Như thế những cố gắng ban đầu của
chúng ta phải nên hướng về việc đoan chắc rằng những đáp ứng cảm xúc của chúng
ta không chuyển dịch thành hành động vật thể hoặc ngôn ngữ. Ý tưởng là nắm bắt
tự thân chúng ta trước khi chúng ta khởi sự nổ bùng, và thi hành giới răn. Điều
này nhắc nhở tôi về một câu chuyện Tây tạng nổi tiếng kể về Ben Gungyal, một
tướng cướp trước đây sau trở thành một đạo sư. Một ngày kia khi Ben Gungyal
đang viếng thăm nhà của một ai đó, chủ nhà để anh ta một mình. Bởi anh quá mắc
thói quen trộm cắp, bàn tay phải của anh bằng bản năng vươn ra để chộp lấy một
thứ. Ngay khoảnh khắc đó anh nắm bắt tự thân, theo nghĩa đen tức là dùng cánh
tay trái chộp lấy cánh tay phải và la lên, “Có ăn trộm! Có ăn trộm ở đây!”<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để giúp chúng ta
học cách nắm bắt tự thân, điều hữu ích là trở nên quen thuộc với những cung
cách theo đó những kinh nghiệm cảm xúc huỷ diệt của chúng ta ảnh hưởng chúng ta
một cách lên thân thể. Chẳng hạn, khi bạn đầu tiên cảm thấy bực bội thì cảm xúc
đó như thế nào? Nhịp đập tim của bạn có thay đổi chăng? Bạn có cảm thấy da mặt
căng lại chút nào chăng? Có bất cứ sự căng thẳng nào trong đôi cánh tay hoặc
hai vai của bạn chăng? Hoặc là bạn cảm thấy như thế nào khi lần đầu tiên bạn
gặp một cảnh tượng làm cho bạn khó chịu? Có bất cứ sự trương căng nào trong cơ
bắp của bạn không? Rồi lại nữa, có những xúc động nào đi kèm với những tình tự
về ghen tuông hoặc đố kị không? Có lẽ bạn cảm thấy những thứ này trong dạ dày
của bạn, hoặc trong lồng ngực của bạn chứ?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cùng với việc
học để nhận ra những biểu lộ trong thân thể về cảm xúc của chúng ta, chúng ta
có thể cố quan sát những đáp ứng bằng thân thể hoặc tâm thức đối với những cảm
xúc này. Chúng ta có hành động theo một đường lối nào nhất định, nói một số
điều nhất định, có một số ý tưởng nào nhất định chăng? Chúng ta có ôm lấy trán,
hoặc nắm chặt bàn tay chăng? Có lẽ chúng ta cảm thấy một thôi thúc bước đi hoặc
đứng hoặc có thể chỉ là loay hoay? Giọng nói của chúng ta có thay đổi khi chúng
ta trở nên bị xúc động không? Có thể âm thanh trở nên lớn hơn hoặc rít róng
hơn? Lời lẽ có đến trong tâm trí tam au hơn không? Nếu chúng ta đang làm việc
hoặc đang nói khi một xúc cảm như thế phát khởi, thì xúc cảm đó ảnh hưởng đến
việc làm hoặc nội dung của những gì chúng ta đang nói như thế nào?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chú tâm đến
những chi tiết như thế sẽ giúp chúng ta tự thân làm quen với những trạng thái
cảm xúc, và càng quen thuộc hơn chúng ta càng đạt tới sự kiểm soát lớn hơn.
Thường khi chỉ nguyên hành vi tự tách lìa khỏi những trạng thái cảm xúc và khảo
sát chúng cũng giúp chúng thuyên giảm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một khi bạn đã
hoàn toàn quen thuộc với tiến trình này và đã có một mức độ thành công trong
việc kiềm chế những đáp ứng về hành vi của bạn, khi đó bạn có thể lui một bước
dọc theo chuỗi nhân quả và cố gắng ngăn ngừa tự thân cảm xúc ấy không đạt tới
giai đoạn nổ bùng. Nói cách khác, bạn có thể học cách tự trấn tĩnh vào khoảnh khắc
mà bạn nhận thức được sự phát khởi của cảm xúc mạnh mẽ. Điều này có thể can dự,
chẳng hạn tới sự lấy vài hơi thở thật sâu, hoặc có thể nó can dự đơn giản bằng
việc chuyển tâm trí của bạn khỏi nguồn cội của sự bực tức. Hoặc bạn có thể nhìn
một tình huống cho sẵn trong một ánh sáng tích cực hơn, như trong tấm gương của
một thanh niên Palestine đã học cách nhìn thấy hình ảnh của Thượng đế trong
gương mặt của những người lính tại những địa điểm kiểm soát của Israel. Đôi
khi, dù cho tình huống có thực là bi đát, nhìn vào nó trong bối cảnh của những
nguyên nhân và điều kiện đa phức của nó có thể giúp việc rút ngòi nổ khỏi những
phản ứng cảm xúc tiêu cực mạnh mẽ. Cũng là hữu ích khi nhìn tình huống từ những
góc cạnh hoặc viễn kiến khác nhau, để cho cái tưởng chừng như một bi kịch từ
một góc cạnh cũng có thể được nhìn là có những phó sản tích cực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi bạn ngày
càng trở nên quen thuộc với lối tiếp cận này, bạn sẽ dần dà đạt được sự làm chủ
lớn hơn, đến điểm mà bạn có thể nắm bắt tự thân ngay cả trước khi cảm xúc phát
khởi. Bằng cách trở nên nhận thức về cung cách những tình tự như là giận dữ,
bực bội, hoặc tức tối thường nảy sinh trong bạn, bạn có thể học cách nhận biết
ra điều gì kích hoạt chúng và vì vậy có thể trang bị cho chính bạn chống lại
chúng bằng cách đem nhận thức tới sớm hơn trong tiến trình. Sau cùng, qua thực
hành, bạn có thể khiến mình vô cảm với chính những kích hoạt ấy, bằng cách
không cho phép một thành tố về phóng chiếu bóp méo sự thông giải của bạn về các
sự kiện. Giai đoạn sau chót này có thể rất là khó khăn, nhưng nếu bạn có thể
đạt tới nó, nó cũng sẽ mang tính giải thoát vô cùng, bởi vì ngay khi bạn gặp sự
kích động, những lời lẽ thù nghịch từ một người khác, chẳng hạn, nhận thức của
bạn sẽ canh chừng giữ cho bạn chống lại những thông giải mang tính bản năng bị
che mờ bằng sự cường điệu hoặc phóng chiếu, nhờ đó khiến cho bạn đáp ứng một
cách bình tĩnh và với sự biện biệt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Vấn đề tâm thái<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Ở Hoa kì trong những năm gần đây,
tôi thường thích thú một số lần đối thoại với Tiến sĩ Paul Ekman, một trong
những người tiên phong của sự nghiên cứu khoa học về cảm xúc, hoặc còn được gọi
là “khoa học thần kinh về cảm xúc”. Trong cái nhìn của Tiến sĩ Ekman, không
phải là cảm xúc của chúng ta, mà ông mô tả như là thoáng qua, là tổn hại nhất
đến an lạc của chúng ta, mà chính là <i>các
tâm thái</i> (moods) của chúng ta. Trong khi cảm xúc đến và đi hết sức mau lẹ,
các tâm thái thì bền vững hơn, và bởi chúng phần lớn là tiềm ẩn, nằm bên dưới
các trạng thái tâm thần của chúng ta nhưng không có một tiêu điểm nào đặc thù
nên chúng phần nào bị che khuất đối với nhận thức có ý thức của chúng ta và bởi
thế khó đối phó hơn. Tiến sĩ Ekman nói, chính các tâm thức làm cho chúng ta dễ
mắc vào những cảm xúc nhất định, vậy nên chúng ta phải chú ý tới các tâm thức.
Theo tôi nghĩ điều này là một quan sát hữu ích.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Theo tôi hiểu,
các cảm xúc, các tâm thức, và các đường nét nhân cách tất cả đều có thể xử lí
như những hiện tượng thân thuộc, nằm theo một trường liên tục, mỗi thứ có một phẩm
tính bền vững hơn cái đi trước. Vì lí do này, những đường lối nền tảng để xử lí
với chúng phần lớn là giống nhau. Tuy nhiên, vấn đề tâm thức cũng nêu lên đề
xuất về cấp độ tổng quát về năng lực của một người, cả về mặt thể chất và về
mặt tâm thần. Trong truyền thống Phật giáo có một sự nhấn mạnh, đặc thù là trong
bối cảnh luyện tâm, vào việc đối chọi với những vấn đề tương phản của bông
lung, ù lì, hoặc chây lười quá độ về một mặt, và kích động quá độ về mặt khác.
Tôi nghĩ những loại khuyên giải này, mà tôi sẽ thảo luận kĩ hơn ở Chương 11, có
thể có tác dụng phần nào trên đề xuất về việc đối phó với các tâm thái của
chúng ta. Cũng vậy, trong khi các tâm thái dường như rất khó để bứng bỏ, tôi
nghĩ tất cả chúng ta đều trải nghiệm một sự tháo gỡ tâm thái rất mau lẹ khi đáp
ứng với một tin tức tốt lành nào đó. Điều này phô ra rằng chúng không hề vững
chãi và bền bỉ như vẻ bên ngoài. Đôi khi một tâm thái có thể là sản phẩm của
một cảm xúc nào đó bị nhốt trong lòng, và khi bạn thả lỏng cảm xúc đó ra bằng
cách chuyện trò với ai đó, có lẽ xin lỗi vì điều gì bạn hối tiếc hoặc thậm chí
chỉ san sẻ một chuyện cười, tâm thái của bạn cũng có thể mau lẹ thay đổi. Dĩ
nhiên, một sự xả hơi như thế có thể là tạm thời, phần nào giống như sự dịu bớt
mà bạn đạt được khi dùng thuốc giảm đau. Vậy nên, sau cùng, đường lối hữu hiệu
nhất để đối phó với các tâm thái là xử lí với chính những cảm xúc nằm bên dưới.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Không còn hồ
nghi gì là việc xử lí với những chiều hướng tiêu cực của chúng ta mang tính rất
thách đố. Giáp mặt với những bước lùi hẳng ngày của cuộc sống, tất cả chúng ta
đều có thể dễ dàng rời vào những tập quán tiêu cực của tâm thần như là bất mãn,
giận dữ, hoặc ỷ lại. Vì vậy, điều chúng ta cần là thường xuyên làm mới những cố
gắng của chúng ta để sống bằng những giá trị mà chúng ta muốn nêu cao.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">10<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Vun bồi
những giá trị nội tâm chủ chốt<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Chúng ta hãy nhắc lại lối tiếp
cận hai mặt với việc thực hành đạo đức chân chính: một mặt, gắng ngăn ngừa
những cảm xúc huỷ diệt của chúng ta; mặt khác, tích cực vun bồi những phẩm chất
nội tâm tích cực của chúng ta. Trong chương trước tôi đã thảo luận vấn đề về
những cảm xúc huỷ diệt và thăm dò những đường lối trong đó, qua sự nhận thức và
điều chỉnh các cảm xúc, chúng ta có thể xử lí một cách xây dựng với sự thách đố
chúng đặt ra. Trong chương này tôi cứu xét mặt kia của lối xúc tiến. Trong
những phẩm chất tích cực tồn tại một cách tự nhiên bên trong chúng ta, phẩm
chất quan trọng nhất là từ bi, là thứ tôi cũng đã có bàn tới ít nhiều. Tôi cũng
có nói đôi chút về đức tính tha thứ trong bối cảnh của công lí. Tiếp sau đây là
một sự cứu xét ngắn về một vài trong những giá trị khác chủ chốt của con người:
kiên trì và nhẫn nhục, hài lòng, tự kỉ luật, và khoan dung.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Kiên trì và nhẫn nhục<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong khuôn khổ của đạo đức thế
tục, có lẽ thứ đối trị với cảm xúc huỷ diệt với sự thích đáng khẩn cấp nhất và
trực tiếp nhất cho đời sống hằng ngày của chúng ta là cái được gọi trong tiếng
Tây tạng là <i>soe pa</i>. Mặc thù thường
được dịch là kiên trì <i>soe pa</i> còn bao
gồm đức tính về khoan dung, nhẫn nhục và tha thứ. Thực sự nó có nghĩa là khả
năng chịu đựng đau khổ. Nó bao gồm việc không dấn vào thôi thúc bản năng của
chúng ta là đáp ứng một cách tiêu cực với những khó khăn. Nhưng <i>soe pa</i> không dính líu dì tới sự thụ động
hoặc bất lực. Nó không phải là một trường hợp dung thứ điều gì đó chỉ bởi vì
bạn không có khả năng trả đũa. Nó cũng không phải là chịu đựng bất công một
cách cằn nhằn, qua sự nghiến răng, thay vì vậy, sự kiên trì đích thực đòi hỏi
sức mạnh rất lớn. Về mặt nền tảng nó là việc thực hành giới răn căn cứ trên kỉ
luật tinh thần. Có ba khía cạnh của kiên trì hoặc nhẫn nhục để ta cứu xét: nhẫn
nhục với những kẻ làm tổn hại chúng ta, sự chấp nhận đau khổ, và sự chấp nhận
thực tại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
KIÊN TRÌ VỚI NHỮNG KẺ LÀM ĐIỀU
TỔN HẠI<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Như tôi đã gợi ra, suy tư về sự
kiện là mọi thứ đều tuỳ thuộc vào nhiều nguyên nhân và hoàn cảnh có thể giúp
chúng ta khoan dung với những việc sai trái mà người khác phạm phải đối với ta.
Khi người ta làm ta tổn thương trong một cách nào đó, hữu ích để chúng ta nhớ
lại rằng một loạt các nhân tố đã góp phần vào hành vi của họ. Khi chúng ta giáp
mặt với sự xâm lấn hoặc bất kính, điều đáng cho chúng ta cứu xét là tại sao
những người xâm lấn và bất kính lại hành động như thế đó. Rất có thể, hành vi
của họ phản ánh những khó khăn mà bản thân họ đang trải nghiệm. Nhìn nhận điều
này có thể điều hoà bản năng trả đũa của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cũng hữu ích để
chúng ta nhớ lại rằng giận dữ không phải điều mà bất cứ ai đều thực sự muốn.
Khi chúng ta nổi giận, chẳng hạn, có phải vì chúng ta muốn thế chăng? Không. Nó
đến với chúng ta một cách không tự nguyện. Giống như ngã bệnh, nổi giận không
phải là điều gì chúng ta cố tình làm. Hơn nữa, cho rằng những kẻ làm việc tổn
hại cũng giống hệt tôi và bạn, là những con người mong mỏi hạnh phúc và muốn
tránh đau khổ, cả họ nữa cũng đáng cho chúng ta từ bi và quan tâm. Lòng tử tế
và sự tha thứ vì vậy là những đáp ứng thích hợp đối với thù nghịch hơn là giận
dữ. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về việc thực
hành tha thứ, chúng ta cần phân biệt giữa hành vi và người hành động, giữa việc
làm tổn hại và con người phạm vào điều đó. Trong khi chúng ta giữ vững sự chống
đối với tự thân hành vi bất công, chúng ta vẫn có thể giữ cảm thức về quan tâm
và từ bi với người vi phạm sự tổn hại đó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
KIÊN TRÌ QUA SỰ CHẤP NHẬN ĐAU KHỔ<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một chiều kích quan trọng của
việc thực hành kiên trì và nhẫn nhục là sự vun bồi việc chấp nhận lớn hơn về
đau khổ và khó khăn, chúng thực sự vốn là những phần không thể tránh được trong
cuộc sống. Việc huấn luyện về kiên trì này mang dạng thức của sự phát triển một
thái độ chân chính về chấp nhận thực tại là đời sống bao hàm gian nan. Phủ nhận
về đau khổ hoặc trông mong đời sống là dễ dãi chỉ gây cho một người càng thêm
khốn cùng. Tôi không muốn gợi ý rằng đau khổ trong tự thân là có phần nào tốt;
tôi chỉ muốn nói rằng chấp nhận đau khổ sẽ khiến việc gánh chịu nó dễ dàng hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Du hành thế
giới, tôi đã nhận thấy rằng những người ở những xứ sở kém phát triển, đời sống
của họ khốn khó trong những điều kiện vật chất, dường như thường có vẻ hài lòng
hơn là những người trong các xứ sở sung túc, vốn có cuộc sống tương đối dễ chịu.
Bên dưới cái vẻ sung túc bề ngoài ở những nước tiên tiến về mặt vật chất có rất
nhiều lo âu và bất mãn bên trong, trong khi ở những xứ nghèo hơn tôi thường xúc
động bởi niềm vui đơn sơ mà người ta thường gặp. Làm sao để xét chuyện này?
Dường như sự nhọc nhằn, khi buộc chúng ta phải hành xử sự kiên trì và nhẫn nhục
lớn hơn trong đời sống, thực sự khiến chúng ta mạnh mẽ và cường tráng hơn. Từ
trải nghiệm hàng ngày về khó nhọc người ta có được một năng lực lớn hơn để chấp
nhận những khó khăn mà không mất đi một cảm thức nội tại về an bình. Đây là một
điều mà tôi cũng đã quan sát thấy nơi một số bạn hữu người châu Âu của mình.
Những người thuộc thế hệ cùng với tôi, đã sống qua những nhọc nhằn của Thế
chiến II, dường như có sự nhẫn nhục và sức mạnh cá tính lớn hơn là những thế hệ
trẻ chưa từng gặp những khó khăn như vậy. Kinh nghiệm về việc mất mát bạn hữu
và gia đình, sống với sự bất định và phải lo liệu với những khẩu phần ít ỏi,
dường như, đã làm cho thế hệ ấy cứng cáp hơn. Họ có khả năng đối phó với nghịch
cảnh, mà không đánh mất tính hài hước. Dĩ nhiên tôi không muốn cổ vũ cho sự khó
nhọc như là một lối sống, nhưng chỉ muốn bày tỏ rằng, nếu bạn liên hệ với sự
khó nhọc một cách xây dựng, bằng việc nhìn được những ơn ích của nó, thì nó có
thể mang tới cho bạn sức mạnh nội tâm hoặc sự kiên cường.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy vậy, làm sao
chúng ta có thể đối phó với những bước lùi thường xảy ra trong đời? Một lần nữa
tôi lại thấy lời khuyên của Shantideva (Tịch thiên), nhà tư tưởng Ấn độ ở thế
kỉ thứ tám, đặc biệt hữu ích.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<i>Nếu có một giải pháp,<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<i>Thì cần chi thất vọng?<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<i>Nếu không có giải pháp<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 2.0in;">
<i>Thất vọng có ích chi?<o:p></o:p></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tôi gọi điều này là lối tiếp cận
“chẳng cần, chẳng ích” để đối phó với những vấn đề. Nếu một vấn đề có giải
pháp, thì nó không nên là nguyên nhân cho sự lo lắng quá độ. Thay vì cảm thấy
bị choáng ngợp, chúng ta chỉ nên đơn giản làm việc với quyết tâm để đạt tới
giải pháp. Nếu sau khi đã cứu xét cẩn thận chúng ta kết luận rằng không có giải
pháp nào có thể tìm được, thì lo âu cũng chẳng ích gì cho chúng ta. Thay vì thế
chúng ta càng sớm chấp nhận rằng vấn đề này không thể chấn chỉnh được thì càng
dễ cho chúng ta để tiếp tục sống đời mình. Dù cách nào đi nữa, chẳng có lí gì
để lo âu thái quá! Không những nó chẳng tạo điều gì tốt cho chúng ta, mà nó còn
có thể làm chúng ta tổn hại một cách trầm trọng vì khiến chúng ta yếu ớt hơn,
hoặc còn tệ nữa nó có thể dẫn tới chứng u uất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên điều
này không phải để gợi ý rằng chúng ta nên <i>đầu
hàng</i> đau khổ. Trái lại, <i>chấp nhận</i>
đau khổ, khác xa với việc đầu hàng, là bước đầu tiên hướng về phấn đấu với sự
tổn hại của nó. Bằng việc chấp nhận gian khó, chúng ta bắt đầu thấy rằng nó
không phải hoàn toàn tiêu cực. Nó có thể, chẳng hạn là một sức mãnh liệt đưa
chúng ta lại cùng với kẻ khác bằng cách làm sống động những bản tính đồng cảm,
từ bi của chúng ta. Trên hết, đau khổ giúp chúng ta nhìn nhận mối thân thuộc
của chúng ta với nhau. Với sự nhìn nhận này, chúng ta không còn bị choáng ngợp
vì những khó khăn riêng của mình nữa, mà có được sức mạnh cần thiết để giáp mặt
với những thách đố.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đau khổ thiết
thân cũng có thể là một chất xúc tác cho sự tăng trưởng tâm linh cá nhân. Ngoài
việc làm chúng ta mạnh mẽ hơn, nó có thể mang đến cho chúng ta một sự khiêm tốn
và giúp chúng ta hoà điệu hơn với thực tại. Những hậu quả này của đau khổ được
nhìn nhận bởi tất cả những truyền thống tông giáo lớn trên thế giới. Chúng cũng
là một thứ mà tôi cảm nhận trong đời sống của chính mình tôi không hồ nghi gì
rằng kinh nghiệm lưu vong của mình đã cho tôi một hiểu biết sâu xa hơn về đời
sống mà tôi có thể có được nếu tôi vẫn còn sống ở Tây tạng như người cai trị
đặc quyền của một xứ sở.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
KIÊN TRÌ QUA SỰ CHIÊM NGẮM THỰC
TẠI <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Chiều kích thứ ba của việc thực
hành kiên trì bao hàm tập trung trên những mặt của thực tại mà chúng ta, như
những cá nhân, khó khăn để chấp nhận nhất. Những thứ này có thể bao gồm, chẳng
hạn, tuổi già hoặc cái chết. Những chủ đề này thường bị coi như là cấm kị bởi
nhiều người đơn giản không muốn nghĩ về chúng. Điều này dường như đặc thù là
trường hợp trong những xã hội sung túc hơn, nơi chủ nghĩa tiêu thụ đề cao văn
hoá của tuổi trẻ. Tuy vậy chiêm ngắm những chủ đề này có thể làm thăng tiến sự
an lạc của chúng ta. Suy tư sâu sắc về tuổi già và cái chết là sự không thể
tránh được và vai trò của chúng trong cuộc sống của mình có thể dẫn chúng ta
tới sự bao dung hơn về những khía cạnh này của thực tại, bằng không chúng có
thể gây cho ta tuyệt vọng và chán chường.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Như tôi đã gợi ý
vài lần, mọi sự trong thế gian tới là do hậu quả của nhiều nhân tố. Trong bất
cứ trường hợp nào xảy ra có được, hành động của chính chúng ta chỉ là một nhân
tố trong một phạm vi nhiều nguyên nhân và điều kiện. Tương tự như vậy, luôn
luôn có nhiều mặt cho bất cứ tình huống nào. Vì vậy, khi chúng ta chịu một bất
hạnh nào, chẳng hạn như không kiếm được việc làm mà chúng ta mong mỏi, đáng cho
chúng ta cứu xét rằng cùng quyết định làm chúng ta thất vọng sẽ có ơn ích cho
một ai đó khác, không chừng một kẻ còn có nhu cầu lớn hơn. Dù chẳng phải dễ
dàng, những cứu xét như vậy có thể làm dịu bớt cảm thức mất mát của chúng ta
với chút niềm vui đồng cảm về vận may của kẻ khác. Đồng thời, hành vi đơn giản
chuyển tiêu điểm sự chú ý của chúng ta khỏi tự thân sẽ có hiệu quả là làm cho
vấn đề ấy bớt không thể chịu nổi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Những ơn ích của
việc vun bồi kiên nhẫn là hiển nhiên. Việc thực hành kiên nhẫn giữ chúng ta
khỏi mất bình tĩnh và, làm như vậy khiến chúng ta hành xử sự biện biệt, ngay
chính trong cơn nóng của những tình huống ngặt nghèo. Nó cho chúng ta không
gian nội tâm. Và trong không gian đó chúng ta đạt được một mức độ về tự chủ,
cho phép chúng ta chọn cách đáp ứng với những tình huống bằng một cung cách
thích hợp và từ bi hơn là bị lèo lái bằng những xung động của chúng ta. Với sự
vun bồi thường xuyên, tính kiên nhẫn như tôi đã mô tả trang bị cho chúng ta
đương đầu được với những sự lên voi xuống chó không sao tránh được của cuộc
sống. Hơn thế nữa, không hồ nghi gì rằng kiên nhẫn là một đức tính mà kẻ khác
rất là tán thưởng! Qua sự hành xử kiên nhẫn, tự nhiên chúng ta trở thành có sức
thu hút hơn rất nhiều đối với kẻ khác. Nó giúp việc đặt người ta thoải mái
trong sự có mặt của chúng ta và khiến họ vui khi ở bên chúng ta. Nhưng trên
hết, kiên nhẫn là một thứ đối trị mãnh liệt đối với những cảm xúc huỷ diệt về
giận dữ và bất mãn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Hài lòng<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong những chuyến đầu tiên tôi
đi sang các nước phương Tây, đôi khi tôi thường viếng thăm các cửa hàng bách
hoá. Thời đó ở Ấn độ chưa có khu bách hoá như vậy, và đối với người Tây tạng
chúng tôi khi thấy tất cả những cửa tiệm thanh lịch với những cửa kính bày hàng
thắp sáng với đủ mọi sản phẩm tiêu thụ. Kể từ thời thơ ấu, tôi đã có lòng yêu
thích những vật máy móc giống như đồng hồ, vậy nên tôi thấy những thứ cơ giới
và điện tử hiện đại trong những cửa hàng ấy vô cùng hấp dẫn. Ngắm nhìn chúng,
đôi khi tôi suy nghĩ, “Ồ, mình hẳn thích cái này,” “Mình hẳn thích cái kia.”
Nhưng rồi tôi lại tự hỏi “Mình có thực sự cần nó chăng?” Dĩ nhiên, hầu hết thời
gian câu trả lời là không. Vậy nên những ý tưởng đầu tiên của tôi là phát xuất
từ một thứ lòng tham bản năng; nhưng ngay khi tôi dằn mình và có một cái nhìn
thực tế, tôi không còn cảm thấy bất cứ nhu cầu nào muốn chiếm được hoặc kiểm
soát những món đó nữa. Đây là điều mà tôi hiểu là sự áp dụng việc hài lòng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Quy chiếu về hài
lòng như một giá trị đạo đức chìa khoá đôi khi tạo ra một chút hoang mang.
Người ta có thể nói rằng hài lòng tự thân không phải là một giá trị đạo đức,
bởi nó chỉ liên quan tới an lạc riêng của mình hơn là tới sự an lạc của kẻ
khác. Hài lòng chẳng phải là cái gì tiềm ẩn sự hạnh phúc tới qua việc sống với
mối quan tâm từ bi vì kẻ khác sao? Nếu như vậy, làm sao nó có thể được coi là
một giá trị đạo đức phải được nuôi dưỡng vì chính nó? Hơn nữa, người ta có thể
nói, hài lòng không thể tập tành được; nó phải đạt tới thôi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi tôi nói về
hài lòng như một giá trị đạo đức theo cách này, cái tôi đang thực sự nói về
không phải chỉ là một trạng thái an lạc hoặc hạnh phúc chung chung, nhưng là
một khái niệm chuyên biệt hơn về hài lòng mà trong tiếng Tây tạng chúng tôi gọi
là <i>chogshé</i>. Tôi không biết bất cứ lối
dịch nào đơn giản của từ này trong tiếng Anh hoặc bất cứ ngôn ngữ phương Tây
nào khác, và bởi nó thường thường được dịch là “contentment” (hài lòng), tôi
cũng sử dụng từ ngữ này. Tuy nhiên, điều <i>chogshé</i>
thực sự hàm ý là một <i>sự vắng mặt của tham
lam</i>. Trong nghĩa đen nó là “biết [điều gì là] đủ” hoặc “biết khi nào là hài
lòng.” Nó có nghĩa là có thể tìm thấy sự thoả mãn mà không tìm kiếm thêm nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy hài lòng,
theo quan điểm này, là điều gì giống như đức tính về điều độ. Nó hàm chứa một
sự khiêm tốn nhất định về tham vọng, hoặc có những ham muốn giới hạn. Bằng việc
sống khiêm nhường và đặt ra những giới hạn hợp lí, chúng ta giải phóng tự thân
khỏi cảm thức về bất an và thiếu thốn sinh ra do sự khao khát không ngừng. Bằng
việc thực hành hài lòng, chúng ta cho phép mình an trú trong một trạng thái
tiềm ẩn sự thoả mãn, tin tưởng trong sự hiểu biết rằng chúng ta đang sống bằng
lí tưởng mà chúng ta tìm cách ủng hộ. Bằng sự giới hạn những mong muốn và dục
vọng của mình, chúng ta tránh đau khổ mà sự không hài lòng và bất mãn mà lòng
tham tạo ra. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Có một tục ngữ
trong tiếng Tây tạng là “ở cửa của người nhà giàu khốn khổ có người ăn xin hài
lòng ngủ.” Điểm nêu ra ở đây không phải là nghèo khó là một đức tính, mà là
hạnh phúc không tới từ giàu sang mà tới từ việc đặt những giới hạn cho những
dục vọng của mình và sống trong vòng những giới hạn đó với sự thoả mãn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vun bồi hài lòng
đặc biệt là quan trọng, tôi cảm thấy thế, trong cái thế giới duy vật của chủ
nghĩa tiêu thụ toàn cầu ngày nay. Xã hội duy vật đặt người ta dưới áp lực
thường xuyên để muốn nhiều hơn và tiêu nhiều hơn sau khi những nhu cầu cơ bản
đã được thoả mãn. Quảng cáo tinh vi được thiết kế để kích động trí tưởng tượng
và làm phát sinh một tri giác rằng những sản phẩm vật chất sẽ làm chúng ta hạnh
phúc và rằng chúng ta sẽ phần nào thiếu thốn trừ khi chúng ta thủ đắc được
những thứ phụ tùng, máy móc hoặc món hàng thời trang tân kì nhất. Chủ nghĩa duy
vật của xã hội hiện đại vì vậy khiến cho sự thực hành điều độ và hài lòng là
một thiết yếu hàng ngày nếu chúng ta muốn đề kháng lại sự gục ngã trước một cảm
thức bất mãn thiết thân sinh ra do sự khao khát không thực tế.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Kiểm soát dục
vọng của chúng ta ham muốn thêm, học cách sống trong những giới hạn thực tế,
không chỉ vì quyền lợi cá nhân của riêng chúng ta. Nó còn là thiết yếu nếu
chúng ta muốn vượt thắng những thách đố với cuộc sống trên Trái đất mà sự tìm
kiếm không ngừng để sở hữu thêm làm phát sinh. Những nguồn năng vật chất của
hành tinh này là hữu hạn. Và sự kiện rằng dân số toàn cầu đang tăng lên mau lẹ
và nhân dân ở những nước kém phát triển tự nhiên cũng mong mỏi tới cùng cấp độ
tiện nghi được hưởng thụ trong thế giới phát triển, như là quyền của họ, sự
việc trở nên rõ ràng rằng con đường hiện tại của chúng ta không thể nào bền
vững được. Những khoảng không gian tự nhiên lớn lao của thế giới góp nhiều phần
để duy trì sự quân bình về cảnh quan của hành tinh. Thế mà rừng nhiệt đới, đại
dương và những cảnh quan thiên nhiên khác đang bị xâm lấn và huỷ diệt, và trong
quãng đời của chính tôi nhiều chủng loại động vật và thảo mộc đã trở thành bị
tuyệt diệt. Vậy nên những phong cách sống hiện đại tiện nghi mà nhiều người
trong chúng ta coi là đương nhiên và nhiều người khác mong mỏi tới được thực sự
là có một phí tổn đáng kể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhu cầu hài lòng
được minh hoạ một cách đau đớn bởi cuộc khủng hoảng tài chính mới đây, và những
phản hưởng của nó vẫn còn đang được cảm nhận suốt qua thế giới tương tác một
cách sâu xa của chúng ta. Thật dễ để trách các nhà chính trị đã thất bại trong
việc điều hợp đúng mức những thiết chế tài chính. Tuy nhiên, rốt ráo ra, cuộc
khủng hoảng này bị phát sinh do chính sự tham lam – bởi sự thất bại trong việc
hành xử sự điều độ và kiềm chế thích hợp trong cuộc tìm kiếm mù quáng những lợi
nhuận ngày càng lớn hơn. Cũng thế, như một doanh nhân người Ý giải thích cho
tôi, đã có sự đầu cơ quá độ. Từ ngữ “speculation” (mưu tính, tức đầu cơ) tự nó
có nghĩa là hành động mà không có sự hiểu biết trọn vẹn. Trong trường hợp này,
mức độ thận trọng và khiêm tốn thích hợp cho những hành động đảm đương mà không
có hiểu biết trọn vẹn rõ ràng là vắng mặt. Ở đây vấn đề thiết yếu là kiêu mạn
và thiển cẩn. Một đề xuất thứ ba là sự thiếu trong suốt (transparency), nó cho
phép sự bất lương và lừa gạt nảy nở không được kiểm soát. Không có gì không thể
tránh được về bất cứ nhân tố nào trong những thứ này. Tất cả chúng đều là những
thất bại đạo đức đơn giản, đứng đầu trong đó là lòng tham, và thứ đối trị hữu
hiệu duy nhất với lòng tham là điều độ và hài lòng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên, khi đề
cao những ơn ích của lối sống đơn sơ và khiêm nhường, tôi không đề nghị rằng
nghèo khó là đáng chấp nhận. Ngược lại, nghèo khó là một sự gian nan lớn lao,
một thứ mà tất cả chúng ta phải làm hết sức để chấm dứt. Ngoài việc khiến sự
sống còn thành một cuộc tranh đấu, nghèo khó có khuynh hướng tước đi quyền lực
của con người và làm cho họ cảm thấy mất tinh thần hoặc nản chí. Nó có thể dẫn
tới sự u uất tinh thần sâu sắc và cướp đi của người ta bất cứ cơ hội nào để cải
thiện tình huống kinh tế của mình. Trong những lề lối đó, nó làm cho người
nghèo chịu đau khổ lớn lao. Tuy nhiên, trên bình diện thiết thân, chúng ta càng
sớm chấp nhận rằng riêng chỉ giàu có không mang lại hạnh phúc, chúng ta càng
sớm học được cách sống với một cảm thức về khiêm tốn, chúng ta càng khá hơn,
đặc biệt là đối với hạnh phúc của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Thời gian và địa
lí luôn luôn áp đặt những giới hạn trên việc bất cứ ai có thể thành công trong
việc tích tụ được bao nhiêu của cải trong riêng một đời. Đã có sẵn giới hạn tự
nhiên này, dường như là khôn ngoan hơn nếu đặt những giới hạn cho riêng mình
qua việc hành xử sự hài lòng. Ngược lại, về chuyện thủ đắc những của cải tinh
thần, tiềm năng là vô giới hạn. Ở đây, nơi không có một giới hạn tự nhiên nào,
điều thích hợp là <i>không</i> hài lòng với
những gì bạn có mà luôn luôn gắng sức để có thêm. Bất hạnh thay, phần lớn chúng
ta làm đúng điều ngược lại. Chúng ta chẳng bao giờ hoàn toàn thoả mãn với những
gì chúng ta có về mặt vật chất, nhưng chúng ta có khuynh hướng tự mãn suốt mặt
về những của cải tinh thần của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Kỉ luật tự thân<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Gắn kết mật thiết với giá trị về
hài lòng là giá trị của kỉ luật tự thân. Thực vậy, giá trị của hài lòng giả
định trước là sự thi triển một mức độ nào đó về kỉ luật tự thân, đúng như mọi
giá trị nội tâm được thảo luận trong sách này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều quan trọng
về đức tính của kỉ luật tự thân là nó phải được tự nguyện ôm choàng lấy. Khi kỉ
luật được áp đặt từ bên ngoài, nó rất hiếm khi hiệu quả và thậm chí đôi khi còn
có thể có hậu quả ngược. Khi kỉ luật bị áp đặt bằng sợ hãi, dù là sợ hãi một
quyền uy bên ngoài hoặc sợ hãi khởi từ sự điều kiện hoá về văn hoá hoặc tông
giáo của chính chúng ta, cá nhân thường cảm thấy rất ít hăng say với nó. Do đó
kỉ luật áp đặt hiếm khi mang lại sự chuyển hoá về nội tâm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mặt khác, nếu
chúng ta tiếp nhận tự nguyện việc điều chỉnh bản thân, do tán thưởng giá trị
của nó và những ơn ích của việc giới răn khỏi những tập quán xấu, lẽ tự nhiên
là chúng ta đảm nhận việc đó với quyết tâm lớn hơn. Điều này lại làm cho sự kỉ
luật tự thân của chúng ta bền vững hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để vun bồi những
kỉ luật tự thân tự nguyện ôm choàng lấy nó, chúng ta phải một lần nữa bỏ thời
gian để tán thưởng và trụ trên nhiều ơn ích của nó, không phải chỉ cho chúng
ta, mà còn cho kẻ khác và thậm chí nói rộng ra đến loài người nữa. Bằng việc
làm như thế chúng ta có thể làm phát sinh lòng hăng say đòi hỏi để duy trì động
cơ và quyết tâm của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Hữu ích là khởi
đầu bằng việc suy tư về sự tổn hại mà chúng ta gây cho tự thân, thậm chí cả
thân thể nữa, khi chúng ta gục ngã trước sự cám dỗ và những tập quán xấu. Rồi
chúng ta cũng có thể cứu xét đến sự tổn hại mà những tập quán xấu của chúng ta
gây cho người khác. Dễ để giải thiết rằng những hành vi và tập quán thiết thân
của chúng ta không có hiệu quả thực thụ nào lên kẻ khác, nhưng trường hợp này
ít khi xảy ra. Chẳng hạn, hãy giả thử rằng một thành viên trong gia đình bị
nghiện ma tuý. Dĩ nhiên, các thành viên khác trong gia đình sẽ không bị chịu
ảnh hưởng trực tiếp của những hậu quả xấu do ma tuý tạo trên thể chất và tinh
thần, nhưng điều này không có nghĩa rằng họ sẽ không chịu tổn hại. Trong mọi
tình huống có thể xảy ra họ sẽ bị lo âu và quan tâm sâu xa cũng như do bất cứ
những khắc khoải hoặc phiền toái nào khác có thể đi kèm với tình huống. Vậy
nên, khi cứu xét tổn hại mà chúng ta gây nên qua sự thiếu kỉ luật bản thân
trong các tập quán thiết thân, chúng ta phải nên luôn luôn tỉnh thức đối với
những người quan tâm tới phúc lợi của chúng ta và phúc lợi của họ cũng liên hệ
mật thiết với cái của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cũng là hữu ích
khi cứu xét về những hậu quả tổn hại của sự thiếu kỉ luật tự thân trên bình
diện xã hội lớn hơn. Theo tôi thấy, vấn đề tham nhũng hoành hành ở biết bao
nhiêu nơi trên thế giới, thực sự chẳng là gì ngoài sự thất bại của kỉ luật tự
thân. Tham nhũng luôn luôn là sự đầu hàng trước những thái độ ích kỉ của tham
lam, thiên vị, và bất lương để phục vụ cho mình. Ngay cả sự hiện hữu của một hệ
thống pháp luật tốt đẹp và công bình cũng chẳng có được bao nhiêu giá trị khi
hệ thống đó bị tê liệt vì tham nhũng. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Với nhận thức
tới từ việc chiêm ngắm những hậu quả của một sự thiếu kỉ luật tự thân, chúng ta
có thể dần dà phát triển một khả năng lớn hơn để đề kháng sự cám dỗ trong đời
sống của riêng chúng ta. Cuối cùng, với sự thực hành lâu bền, kỉ luật tự thân
sẽ bắt đầu tự nhiên khởi phát và không còn đòi hỏi cố gắng ý thức cũng như ý
chí nữa. Tới điểm đó, khi giới răn và sự điều độ tới một cách tự nhiên, chúng ta
bắt đầu có được cái cảm thức lớn lao của sự tự do đến với sự tự chủ. Đức tính
của kỉ luật tự thân thì đều được tán dương trong mọi truyền thống tông giáo lớn
của thế giới. Chẳng hạn, trong đạo Islam, một sự đề cao mạnh mẽ được đặt vào
đức tính <i>sabr</i> – kiên cường, tự kiểm
soát, nhẫn nại, hoặc dũng khí – và những ai có đức tính này, gọi là <i>sabireen</i>, được gọi là những người được
Thượng đế yêu dấu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đạt được việc
làm chủ đối với những khuynh hướng phá hoại qua việc hành xử nhận thức và kỉ
luật tự thân ở các cấp độ thân, khẩu, và ý giải thoát chúng ta khỏi sự xáo trộn
nội tâm vốn tự nhiên phát khởi mỗi khi hành vi của chúng ta sai lệch với những
lí tưởng của chúng ta. Thế chỗ cho sự xáo trộn này là sự tự tin, liêm khiết, và
phẩm giá – những đức tính anh dũng mà mọi người tự nhiên hoài bão.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Bao dung (hoặc bố thí)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Dường như xứng đáng để nói vài
lời về giá trị của sự bao dung. Bao dung là biểu hiện bên ngoài tự nhiên nhất
của một thái độ bên trong về từ bi và từ ái. Khi một người mong muốn làm thuyên
giảm nỗi đau khổ của kẻ khác và thăng tiến sự an lạc của họ, khi đó bao dung –
trong hành động, lời nói, và ý nghĩ – là sự mong muốn này đưa vào thực hành.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Quan trọng là
nhìn nhận rằng “bao dung” ở đây quy chiếu không chỉ về việc ban cho trong nghĩa
vật chất mà tới sự rộng lượng về tâm. Như thế, nó gắn liền với đức tính tha
thứ. Không có sự bao dung của cõi lòng, thì sự tha thứ chân chính là không thể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Các văn bản Phật
giáo kinh điển mô tả sự bao dung trong hạn từ của bốn loại bố thí: thứ nhất bố
thí về của cải vật chất (vật thí); thứ nhì bố thí cho sự tự do khỏi sợ hãi (vô
uý thí), nghĩa là cống hiến sự an toàn và an ninh cho kẻ khác và đối xử với họ
một cách lương thiện; thứ ba bố thí lời khuyên giải tâm linh (pháp thí), bao
gồm cung ứng an ủi, quan tâm, và khuyên giải để hỗ trợ sự an lạc tâm lí và cảm
xúc của kẻ khác; và thứ tư, sự bố thí về tình thương (từ bi thí).<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một điểm quan
trọng để nhìn nhận ngay khởi đầu là mục tiêu của bất cứ thứ nào trong bốn loại
bố thí này chẳng bao giờ nên là khiến cho mình có ân nghĩa với kẻ khác, mà nên
luôn luôn vì sự ơn ích cho người nhận. Nếu động cơ của một người trong bất cứ
cách nào gắn liền với việc tìm kiếm lợi ích tư kỉ, thì đó không phải là bố thí
chân chính.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Các văn bản Phật
giáo kinh điển cũng ghi nhận sự cần thiết phải biện biệt khi dự vào những hành
vi bố thí. Chẳng hạn, ngoài việc đoan chắc sự lành mạnh về động cơ của một
người, những văn bản này cũng thảo luận nhu cầu nhận thức được những bối cảnh
chuyên biệt trong đó việc bố thí có thể không thích đáng. Bố thí không xứng hợp,
hoặc bố thí cho ai vào thời điểm sai trái, có thể làm cho người nhận bị nhiều
tổn hại hơn là tốt lành. Và rõ ràng có một số những món nhất định, chẳng hạn
như thuốc độc hoặc vũ khí, ngay bằng tính chất, là không thích hợp cho việc bố
thí. Nếu cái chúng ta cho có cơ hội được sử dụng để làm tổn hại cho kẻ khác,
thì nguyên lí từ bi phán định rằng chúng ta phải thôi việc bố thí trong bối
cảnh đó. Thêm nữa, những văn bản này nhấn mạnh nhu cầu đoan chắc là chúng ta
làm việc bố thí vì kính trọng người nhận, không phải từ một cảm thức tự tôn.
Một hành vi bố thí chân chính sẽ vinh danh phẩm giá của người nhận. Điều này,
theo tôi nghĩ, là những giáo huấn hữu ích để chúng ta giữ trong tâm trí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Bố thí bác ái và từ thiện <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Vài năm trước đây, tôi tham dự
một buổi thảo luận nhóm thú vị ở New York về chủ đề từ thiện. Nói về bố thí bác
ái, những lãnh vực cấp thiết nhất về nhu cầu, trong quan điểm của tôi, là sức
khoẻ và giáo dục. Sức khoẻ thiết yếu cho phẩm giá và sự an lạc của con người,
nhưng những tài nguyên đòi hỏi cho sự chăm sóc sức khoẻ hiện đại đơn giản là
không sẵn sàng cung ứng cho nhiều người trên thế giới. Giáo dục cung cấp phương
tiện nhờ đó người ta đạt được những kĩ năng và sự tháo vác cần thiết để thoát
khỏi cảnh nghèo khó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự bố thí bác ái
được nhấn mạnh một cách đặc thù trong những tín ngưỡng phát nguồn từ Abraham
(tức các độc thần giáo Do thái, Kitô và Islam), trong đó việc bố thí cho người
thiếu thốn được coi như một nghĩa vụ tông giáo quan trọng. Tôi thường bị ấn
tượng bởi công cuộc từ thiện đảm nhận trong thế giới đang mở mang, phần lớn là
do các cơ quan từ thiện Kitô giáo. Người Tây tạng chúng tôi, đặc biệt là trong
những năm khó khăn buổi đầu lưu vong (từ năm 1959, ở Ấn độ), bản thân chúng tôi
là những người tiếp nhận sự bố thí này, và đã trực tiếp cảm nhận ơn ích của nó.
Trong đạo Islam, sự cho bố thí hoặc <i>zakaat</i>
được coi là một trong năm cột trụ mà mọi người ngoan đạo phải thực hành; và
trong đạo Do thái nữa, bố thí từ thiện được coi là một thành tố chìa khoá của
việc giữ đạo.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng bố thí
không chỉ ơn ích cho những người nhận. Về phía người cho, còn gì có thể thoả
lòng hơn khi biết rằng, qua sự giúp đỡ của chính họ, nhiều kẻ khác, những con
người có thực với những nhu cầu có thực – đang được ơn ích? <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với những kẻ
đã giàu rồi, tài sản có thêm vượt ngoài một mức độ nhất định chẳng đem lại cho
họ bất cứ giá trị nào thực thụ cả, trừ khi họ đem đặt tài sản này vào việc sử
dụng cho tốt. Ngay cả một tỉ phú cũng chỉ có một dạ dày cùng kích cỡ như bất cứ
ai khác; và số những mái nhà mà một người có thể sống trong đó cũng là hữu hạn.
Sau khi tới một điểm nhất định, xa hoa hơn hoặc tiêu xài huy hoắc hơn cũng
chẳng có hiệu quả đích thực nào trên mức độ tiện nghi của một người. Cuối cùng
tài sản chỉ còn là một chuỗi các con số trên giấy hoặc trên mặt màn hình máy vi
tính. Hơn nữa, nếu một người quan tâm về các nguyên lí đạo đức hoặc việc duy
trì một cảm thức cơ bản về sự đàng hoàng, thì việc dấn vào một lối sống quá độ
cho bản thân đối diện với mọi nghèo khốn đang hiện hữu trong thế giới có thể là
một vấn nạn. Phần nào nó giống như một người ngồi ăn thoải mái trước mặt một kẻ
ăn xin đang chết đói!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
May thay, ngày
nay có một số người kiệt xuất, qua hoạt động từ thiện, san sẻ của cải khổng lồ
của họ với những kẻ thiếu thốn và nghèo khó ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt
trong các lãnh vực sức khoẻ và giáo dục. Tôi đã nhắc đến Bill và Milinde Gates,
là những người, qua công trình từ thiện, đã tặng biết bao nhiêu cho kẻ khác.
Tôi cũng được biết một cách thiết thân công cuộc từ thiện tuyệt vời của hai vợ
chồng Pierre và Pamela Omidyar, đã đóng góp một phần đáng kể tài sản của họ để
giúp đỡ kẻ khác. Khi tôi gặp những cá nhân như thế tôi luôn luôn biểu lộ sự tán
than đối với việc bố thí của họ cho những người thiếu thốn trên thế giới. Vì
vậy một lần nữa tôi kêu gọi tất cả những ai ở trong những địa vị tương tự về
tài sản, nghiêm túc cứu xét việc san sẻ tài nguyên của họ cùng kẻ khác qua công
đức từ thiện.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên không
phải chỉ những người cực độ giàu có mới nên nghĩ một cách nghiêm túc về việc bố
thí. Ngay cả những người chỉ có phương tiện giới hạn, một thái độ bố thí cũng
có những ơn ích lớn lao, trong việc mở lòng của tar a và mang cho ta một cảm
thức về niềm vui và sự liên kết đồng cảm với kẻ khác. Bố thí của cải vật chất
là một dạng của bố thí, nhưng ta có thể mở rộng một thái độ bố thí vào mọi hành
vi của ta. Tử tế, chú tâm, và lương thiện trong những đối xử với người khác,
bày tỏ ngợi khen nơi nào xứng đáng, an ủi và tư vấn nơi nào cần thiết, và chỉ
đơn giản san sẻ thời gian của ta với người khác – mọi thứ này là những hình
thức của bố thí, và chúng không đòi hỏi một mức độ đặc thù nào về tài sản vật
chất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Niềm vui trong bố thí<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một khía cạnh quan trọng của sự
thực hành bố thí, tôi cảm nhận, là hân hoan trong việc đó. Trong truyền thống
Ấn độ từ xưa, có một phong tục là hiến những hành vi bố thí cho một mục đích
bác ái cao hơn. Điều này giúp bảo đảm rằng sự bố thí đó không phải là mù quáng,
hoặc bị điều động bằng tư kỉ hoặc thiên vị, mà được hướng tới điều thiện lớn
hơn cho cả loài người. Phong tục hiến dâng này còn cho phép người bố thí có
niềm vui trong hành vi bố thí. Vui trong bố thí rất hữu ích, bởi nó khiến chúng
ta càng nghiêng về việc dấn vào những hành vi tương tự của lòng tử tế và từ
thiện trong tương lai.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều lớn lao về
bố thí là nó không chỉ ơn ích cho người tiếp nhận mà còn mang lại những ơn ích
sâu xa cho người bố thí. Và một người càng bố thí nhiều hơn, thì càng vui với
việc bố thí hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">11<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Thiền định
như sự vun bồi tâm trí<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Bây giờ chúng ta đã thăm dò khá
chi tiết về việc tâm linh và lối sống đạo đức bao gồm trong sự tu tập thiết
thân. Chúng ta đã thảo luận một số cung cách để mang nhận thức tỉnh thức vào
đời sống hằng ngày, một số lề lối để phát triển nhận thức lớn hơn để chúng ta
có thể học được cách điều chỉnh các cảm thức, và sau hết một số lề lối để tích
cực vun bồi những giá trị nội tâm của chúng ta. Bởi vì tất cả những sự thực
hành này, đặc biệt là hai thứ kể sau, bao hàm một mức độ nào đó về sự áp dụng
có kỉ luật về tâm trí. Trong chương sau chót này tôi muốn nói vài lời về việc
vun bồi kỉ luật tâm trí. Đối với tôi, sự vun bồi như thế là một phần không thể
thiếu của đời sống hằng ngày. Một mặt nó giúp củng cố sự quyết tâm của tôi là
luôn xử sự một cách từ bi vì an lạc của người khác. Mặt khác nó giúp tôi kiềm chế
những ý tưởng và cảm xúc phiền nhiễu mà tất cả chúng ta đều bị tấn công vào lúc
này hoặc lúc khác, và để duy trì một tâm trí an nhiên.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vun bồi tâm trí
tôi muốn nói là một sự áp dụng kỉ luật về tâm trí bao hàm việc đào sâu sự thân
quen của chúng ta với một vật hoặc một chủ đề. Ở đây tôi nhớ tới từ <i>bhavana</i> trong tiếng Sanskrit, nó hàm
nghĩa “vun bồi”, và từ tương đương trong tiếng Tây tạng là <i>gom</i>, có hàm nghĩa “làm thân quen”. Hai từ này thường được dịch sang
tiếng Anh là <i>meditation</i> (thiền định
hoặc trầm tư) quy chiếu về cả một phạm vi những thực hành tâm trí chứ không
hẳn, như nhiều người cho là, những phương pháp thư giãn mà thôi. Những từ gốc
này hàm ý một tiến trình vun bồi sự thân quen với một điều gì, dù đó là một tập
quán, một lối nhìn, hoặc một lối sống.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Một tiến trình về chuyển hoá<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Vậy, làm sao tiến trình vun bồi
tâm trí này dẫn tới sự chuyển hoá tâm linh và nội tâm được? Ở đây hữu ích là
nêu ra ý tưởng về ba cấp độ của hiểu biết như được thấy trong lí thuyết Phật
giáo kinh điển về sự chuyển hoá tâm thức. Những cấp độ này là: (1) hiểu biết
qua nghe nói, hoặc học hỏi; (2) hiểu biết qua suy tư; và (3) hiểu biết qua kinh
nghiệm chiêm ngắm hoặc thiền định. Chẳng hạn, hãy xét những người đang tìm cách
hiểu biết tính chất tương thuộc sâu xa của thế giới ngày nay. Đầu tiên họ có
thể học hỏi về việc này bằng cách nghe ai đó nói về đề xuất này hoặc đọc sách
báo về chuyện ấy. Nhưng trừ khi họ suy tư sâu xa về những gì họ nghe hoặc đọc,
sự hiểu biết của họ vẫn chỉ là bề mặt và gắn liền với sự hiểu biết ý nghĩa các
từ ngữ. Ở cấp độ này, sự hiểu biết của họ về một sự kiện cho biết sẽ chỉ là một
giả thiết có thông tin mà thôi. Tuy nhiên, khi họ càng suy tư sâu hơn về ý
nghĩa của nó, áp dụng sự phân tích cũng như là chú tâm về kết luận họ đạt tới,
một cảm thức sâu xa về xác tín khởi lên từ sự thật về sự việc. Đây là cấp độ
thứ nhì trong tiến trình hiểu biết. Sau cùng, khi họ tiếp tục vun bồi sự thân
quen sâu xa với sự việc, trực quan của họ vào nó trở thành nhập nội, khiến nó
gần như trở thành một phần trong bản tính của riêng họ. Như thế là họ đã đạt
tới cấp độ thứ ba của hiểu biết, được đặc trưng trong kinh điển như là mang
tính thực nghiệm, tự phát, và không cần nỗ lực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chẳng có gì
huyền bí về tiến trình chuyển hoá này cả, thực vậy, đó là điều xảy ra trong đời
sống thường ngày của chúng ta. Một sự tương tự rất giống là tiến trình thủ đắc
được một kĩ năng, chẳng hạn như bơi lội hoặc cưỡi xe đạp, ở đây nhân tố chìa
khoá là sự thực hành đích thực. Trong khuôn khổ giáo dục, chẳng hạn, sự tiến
hành này từ thoạt đầu nghe nói hoặc học hỏi, đến việc đào sâu sự hiểu biết qua
suy tư phán đoán, tới xác tín – là hoàn toàn bình thường. Chẳng hạn người ta
biết rõ ràng sự hiểu biết chỉ căn cứ trên nghe nói hoặc đọc, mà không xử lí qua
suy tư, thì không dẫn tới sự xác tín mạnh mẽ. Vì lí do này, nó không thể kết
quả thành bất cứ nào đích thực được. Nhưng nếu, qua suy tư phán đoán, chúng ta
đã đạt được sự xác tín sâu xa về những gì chúng ta đã học. Điều này có thể dẫn
đến sự cam kết nghiêm túc về phần chúng ta để khiến sự hiểu biết đó thành một
phần trong quan điểm thiết thân của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tiến trình này
không chỉ áp dụng cho sự phát triển của trí thông minh, mà còn áp dụng cho
những phẩm chất cảm tính hơn của chúng ta, chẳng hạn lòng từ bi. Qua sự suy tư
phán đoán chúng ta tới nhìn nhận được giá trị của từ bi. Điều này đến lượt nó
lại dẫn tới sự ngưỡng mộ sâu xa về ngay đức tính này. Sự ngưỡng mộ của đức tính
này rồi có thể dẫn tới sự cam kết để vun bồi từ bi bên trong chúng ta và cam
kết mang ra thực hành đích thực. Nói cách khác, nhận thức được những ơn ích làm
nảy sinh sự xác tín rằng thật xứng đáng để tu tập thực hành, và sự thực hành
này dẫn chúng ta tới sự thực hiện đích thực, hoặc đem vào hiện hữu phẩm chất
hoặc đức tính mà chúng ta khởi đầu bằng việc suy tư về.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những hình thức của sự vun bồi tâm trí<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Mọi truyền thống tín ngưỡng lớn
đều đề cao tầm quan trọng của sự phát triển đời sống nội tâm của chúng ta, và
nhiều kĩ thuật tìm được trong truyền thống của chính tôi hiện hữu ở một dạng
nào đó trong các truyền thống khác nữa. Đặc thù, có nhiều sự tương đồng giữa
những phương pháp luyện tâm khác nhau được sử dụng trong các truyền thống tu
hành Ấn độ khác nhau về chiêm ngắm. Nhưng cũng có những khu vực lớn được chia
sẻ với các truyền thống tâm linh khác. Chẳng hạn, gần đây, tôi dự một buổi nói
chuyện rất thú vị và hữu ích về thông tin về sự cầu nguyện chiêm ngắm do một tu
sĩ Kitô giáo dòng Carmel, ông vạch ra một vài sự tương đồng trội bật giữa các
kĩ thuật của Kitô giáo và Phật giáo.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy thế, cho dù
tất cả những sự liên tưởng về thiền định hoặc vun bồi tâm trí với tông giáo,
chẳng có lí do gì là sự thiền định không được đảm đương trong một bối cảnh hoàn
toàn thế tục. Xét cho cùng, kỉ luật tâm thức tự thân không đòi hỏi một sự cam
kết nào về tín ngưỡng. Tất cả những gì nó đòi hỏi chỉ là sự nhìn nhận rằng phát
triển một tâm trí an nhiên hơn, trong sáng hơn là một cố gắng đáng làm, và một
sự hiểu biết rằng làm như thế sẽ ơn ích cho cả tự thân và người khác. Về việc
tu tập hàng ngày của tôi, ngoài những thực hành nhất định mang tính đặc thù tông
giáo, tôi tu tập hai loại về vun bồi tâm trí – một là thiền định luận thuyết
hoặc phân tích và một là thiền định hội nhập. Loại thứ nhất là một thứ tiến
trình phân tích nhờ đó người thiền định nhập vào một chuỗi các suy tư; trong
khi loại thứ hai bao hàm sự tập trung về một đối tượng hoặc mục tiêu chuyên
biệt và đặt tâm mình trên đó như thể an trú sâu và một kết luận. Tôi thấy rằng
kết hợp hai kĩ thuật này là có ơn ích nhiều nhất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một cách hữu ích
để hiểu những dạng khác nhau của sự vun bồi tâm trí là nhìn mỗi loại thực hành
từ viễn kiến về mục tiêu của nó. Chẳng hạn, có sự tu tập mang cái dạng là <i>lấy một vật gì làm đối tượng</i>, như là
người ta lấy, chẳng hạn sự bình đẳng nền tảng của mọi chúng sinh như là đối
tượng của sự chiêm ngắm sâu xa. Rồi có sự trầm tư trong hình thức <i>vun bồi những phẩm chất tâm thức tích cực</i>.
Trong dạng thức này, nhưng phẩm chất như là từ bi và từ ái thì không bị xem như
những đối tượng của thực hành. Đúng hơn, người ấy tìm cách vun bồi những phẩm
chất này bên trong tâm mình. Loại xúc tiến thứ nhất tương ứng với sự phát triển
những trạng thái tinh thần hướng nhiều hơn về nhận thức, như là hiểu biết;
trong khi loại tiếp cận thứ nhì phát triển những trạng thái tâm thần hướng về
cảm tính hơn, như là từ bi. Chúng ta có thể quy chiếu hai tiến trình này như là
“luyện trí” và “luyện tâm”.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bởi chúng ta
đang sống trong một thời đại mà nhiều thứ có thể làm được bằng cách bấm một cái
nút, một số người trong chúng ta có thể trông mong sự thay đổi lập tức ngay
trong lãnh vực vun bồi tâm trí nữa. Chúng ta có thể ngỡ là sự chuyển hoá nội
tâm chỉ đơn giản là chuyện có được công thức đúng hoặc tụng đúng câu thần chú.
Điều này là một sai làm. Sự vun bồi tâm trí đòi hỏi thời gian và tinh tấn và
bao hàm công phu cũng như sự tận hiến bền bỉ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Xử lí tính trây lười <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Đối với người khởi đầu, yêu cầu
đầu tiên cho sự vun bồi tâm trí là một sự cam kết nghiêm túc về thực hành.
Không có một sự cam kết như thế, khó mà một người biết đến bao giờ có thể khởi
sự được! Tôi đôi khi kể câu chuyện liên quan tới vấn đề trây lười. Một lần kia
có một vị lạtma, để khuyến khích các môn đệ đã hứa sẽ dẫn họ đi dã ngoại một
ngày nào đó. Sự khích lệ này đã có được hiểu quả mong chờ, và các vị tăng trẻ
hăng hái siêng năng học hành. Nhưng buổi đi chờ chẳng bao giờ trở thành hiện
thực cả. Sau một thời gian, vị tăng trẻ tuổi nhất, không muốn buông bỏ triển
vọng một ngày được nghỉ, nhắc nhở sư phụ về lời hứa. Vị lạtma trả lời rằng hiện
lúc này ông quá bận rộn, nên phải chờ một thời gian nữa. Rất lâu sau đó, mùa hè
cho chí mùa thu đi qua. Người tăng sĩ học trò lại nhắc nhở vị lạtma, “Bao giờ
chúng ta mới đi chơi được?” Vị lạtma lại đáp, “không phải bây giờ, ta còn quá
nhiều công chuyện.” Một bữa kia, vị lạtma nhận thấy có chuyện sôi động trong
đám môn đệ, ông hỏi “Chuyện gì xảy ra vậy?” Một xác người được khiêng ra khỏi
tự viện. Người tăng sĩ trẻ nhất trả lời: “Dạ, kẻ khốn khổ kia đang đi dã ngoại
đó!” Điểm mấu chốt của câu chuyện này là trừ khi chúng ta dành thời gian và một
sự cam kết đúng đắn cho những việc chúng ta hẹn với mình và với người sắp làm,
chúng ta sẽ luôn luôn có những nghĩa vụ khác và những mối quan tâm khác cấp
bách hơn – trong khi cái chết có thể can thiệp bất cứ lúc nào.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Kế hoạch việc thực hành của chúng ta<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Ngay khởi đầu tôi xin nêu một lời
cảnh báo. Như người bắt đầu tu thiền sẽ mau lẹ khám phá ra, tâm trí ta giống
như con ngựa hoang. Giống một con ngựa hoang, nó phải rất lâu và quen thuộc với
người muốn huấn luyện nó trước khi nó được thuần và chịu vâng lệnh. Tương tự
như vậy, chỉ bằng sự kiên trì dịu dàng qua một thời kì lâu dài thì những ơn ích
thực sự của thiền định mới trở nên hiện rõ. Dĩ nhiên dành chỉ đôi ba ngày riêng
để thử nghiệm một chương trình ngắn về luyện tâm trí thì cũng được thôi, nhưng
phán đoán các kết quả trước khi bạn thực sự cho nó một cơ hội thì là sai lầm.
Có thể phải nhiều tháng, thậm chí nhiều năm, mới ý thức trọn vẹn các ơn ích của
sự thiền định.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về về những
điều chuyên biệt của sự thực hành, sáng sớm thường là lúc tốt nhất trong ngày.
Vào lúc đó tâm trí tươi mát nhất và trong sáng nhất. Tuy nhiên, điều quan trọng
là nhớ rằng nếu bạn muốn thực hành tốt trong buổi sáng sớm, thì bạn cần phải có
giấc ngủ tốt đêm trước. Đối với tôi, tôi phải nói rằng tôi đã rất may mắn về
chuyện ngủ. Mặc dù dậy sớm mỗi sáng vào lúc 3 giờ rưỡi, trung bình tối bảo đảm
rằng tôi có được tám hoặc chín giờ ngủ khoẻ khoắn. Đối với nhiều người, việc
này khó mà xoay xở. Chẳng hạn, nếu trong nhà có các em bé, có thể không thiền
định được trong lúc sáng sớm. Nếu trường hợp là như vậy, có lẽ tốt hơn là tìm
một giờ khác để thực hành, sau một giấc ngủ ngắn hoặc khi các trẻ em ra khỏi
nhà. Tôi cũng vạch ra rằng tâm trí có chiều hướng uể oải nếu trước đó bạn ăn
thật nhiều. Lí tưởng là bạn không nên ăn quá nhiều buổi tối nếu bạn trông mong
thực hành tốt vào sáng hôm sau. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về lượng
thời gian mà bạn nên đặt riêng cho việc thiền định, trong những giai đoạn đầu,
từ mười đến mười lăm phút mỗi buổi ngồi thiền là đầy đủ rồi. Thực vậy, có những
tham vọng khiêm tốt còn tốt hơn là dấn mình vào một chương trình khó có thể bền
vững khiến bạn phải buông rơi hơn là giúp bạn ghi khắc được một thói quen. Cũng
hữu ích là lập kế hoặch thực hành một vài phút vài lần trong ngày ngoài bữa
ngồi thiền chính. Cũng như bạn giữ ngọn lửa bằng cách đều đều châm thêm củi,
bạn có thể duy trì trường liên tục của sự thiền định bằng cách “thêm vào” thỉnh
thoảng để những gì bạn thành đạt trước đây không phai nhạt đi hoàn toàn khi bạn
bắt đầu buổi thiền định kế tiếp đích thực. Còn về việc thực hành ở đâu, trong
những cẩm nang huấn luyện kinh điển, âm thanh giống như một cái gai trong tâm
trí, vì vậy đối với hầu hết người ta, tìm một nơi nào để ngồi mà bạn không bị
phiền nhiễu vì tiếng ồn thì rất là hữu ích. Hiển nhiên, một ý tưởng tốt nữa là
tắt điện thoại trước khi bắt đầu. Nhưng tất cả điều này không hề bảo rằng thiền
định không thể thực hành ít nhiều ở bất cứ đâu, hoặc bất cứ lúc nào trong ngày.
Điều tôi đang nói đây chỉ là về lí tưởng. Thiết thân, tôi thấy rằng thiền định
khi đi du hành là việc sử dụng thời gian rất tốt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về tư thế
của thân thể thích hợp cho việc ngồi thiền, thì bất cứ tư thế nào thoải mái
cũng là được, tuy nhiên nếu bạn tiện nghi quá, thì có nguy cơ là bạn có thể
bồng bềnh trôi vào giấc ngủ. Nói như thế rồi, tư thế thường được gọi là thế hoa
sen, trong đó bạn xếp hai chân lên nhau với mỗi bàn chân nằm trên đùi đối diện,
là tư thế hữu ích. Một lợi điểm của tư thế này, là ngoài việc giữ cho thân thể
bạn ấm áp, nó còn giữ cho lưng bạn thẳng đứng. Thoạt đầu nó có thể không thoải
mái; trong trường hợp đó bạn chỉ cần đơn giản ngồi xếp chân lại một lúc là
được, ngay cả ngồi trên ghế cũng tốt nếu tư thế hoa sen (kiết già) là quá khó
đối với bạn. Tương tự như vậy, đối với những ai, vì truyền thống tín ngưỡng ưa
thích việc ngồi thiền bằng tư thế quỳ gối, điều này cũng tốt. Bạn nên chọn bất
cứ tư thế nào mà bạn thấy ít bị chia trí nhất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nếu bạn chọn tư
thế hoa sen, bạn có thể đặt hai bàn tay trong vị trí thư giãn, với mu bàn tay
phải nằm trên lòng bàn tay trái. Để hai khuỷu tay (cùi chỏ) thong thả, hơi nhô
ra khỏi thân thể để có một khoảng trống mà không khí có thể đi qua. Thường khi
ngồi trên một tấm nệm phía sau hơi nhô cao, cũng là hữu ích. Điều này giúp làm
thẳng xương sống, mà lí tưởng nên giữ cho được thẳng như một mũi tên, với cổ
hơi cúi xuống một chút. Giữ cho đầu lưỡi chạm vào rầm miệng giúp cho việc ngăn
ngừa cái khát thường tới do hậu quả của những thực hành hít thở nhất định. Đôi
môi và răng có thể để tự nhiên. Còn về hai mắt, bạn có thể tìm ra cho chính
mình tư thế nào làm việc tốt nhất cho bạn. Có một số người thấy rằng thiền định
với đôi mắt mở là hiệu quả nhất. Những người khác lại thấy rằng điều này rất
chia trí. Đối với hầu hết mọi người, mắt hơi hé mở nói chung là tốt nhất, nhưng
cũng có người thấy nhắm chặt mắt hoàn toàn là hữu ích hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Thư giãn và an định tâm trí<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một khi bạn đã ngồi ổn định, điều
đầu tiên là làm mấy hít thở thật sâu. Rồi, lại hít thở như bình thường, cố gắng
tập trung về hơi thở của bạn, để ý khi không khí đi vào và đi ra qua hai lỗ
mũi. Điều bạn cố đạt được là tâm trí ở trong một trạng thái trung hoà, không
tích cực cũng chẳng tiêu cực. Lần lượt, bạn có thể hít vào một hơi và thở ra
một hơi trong khi thầm lặng đến từ số một tới số năm hoặc số bảy, và rồi lặp
lại tiến trình này vài lần. Lợi ích của việc đếm thầm lặng này là, trong khi
cho tâm trí bạn có công việc để thi hành, nó cũng khiến cho tâm trí bạn không
bị cuốn đi bởi những ý tưởng bên ngoài. Trong cả hai trường hợp, hít vào và thở
ra, để ra vài phút chỉ để quan sát hơi thở của bạn thường là một cách tốt để
đạt được một trạng thái tâm trí an bình hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chúng ta có thể so
sánh tiến trình an định tâm trí này với việc nhuộm một mảnh vải. Mảnh vải trắng
có thể dễ dàng nhuộm một màu khác, nhưng thật là khó để có thể nhuộm một miếng
vải đã có màu sẵn rồi, trừ khi chúng ta muốn làm nó thành đen. Trong cùng cung
cách như vậy, khi tâm trí bị xáo động, khó mà có kết quả tích cực được.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đôi khi bạn cảm
thấy khó tập trung chút nào bởi vì tâm trí của bạn đang bị một xúc cảm mạnh mẽ
kiềm chế, như là giận dữ, những lúc đó, có thể hữu ích là thầm lặng nói đi nói
lại một vài từ. Một công thức như là “tôi buông xả những xúc cảm phiền nhiễu
của tôi”, hoặc đối với những tín đồ, một bài cầu nguyện ngắn hoặc một thần chú
nhắc đi nhắc lại đôi lần có thể làm nới lỏng sự kềm kẹp của cảm xúc kia. Nếu kĩ
thuật này không có tác dụng, có thể bạn cần phải đứng dậy hoặc đi dạo một quảng
ngắn trước khi thử ngồi thiền định trở lại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Có những trường
hợp, đặc biệt trong những giai đoạn khởi đầu, các tư tưởng tiêu cực cứ quay trở
lại sau một thời gian ngắn. Trong những trường hợp như thế, bạn có thể thấy
rằng cả buổi ngồi thiền dùng cho những thực hành để an định hoặc làm yên tâm
trí. Điều này cũng tốt: nó vẫn là luyện tâm trí. Khi bạn đạt được ít nhiều kinh
nghiệm về việc tâm trí hoạt động ra sao và học được để biết rằng những kĩ thuật
nào là tốt nhất cho bạn, bạn sẽ dần dà trở nên quen thuộc với một trạng thái
tâm trí trung hoà hơn. Chỉ riêng điều này cũng là tiến bộ tốt. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi bạn đã thành
công trong việc thiết định một tâm thái ổn định hơn, có lẽ một vài phút sau khi
bắt đầu ngồi thiền, lúc đấy bạn có thể bắt đầu công việc thực sự về vun bồi tâm
trí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong những giai
đoạn khởi đầu của việc tập luyện, tốt nhất là thực hành nhiều bài tập khác nhau
kế tiếp. Bắt đầu bạn có thể thấy không thể giữ tâm trí tập trung hơn một vài
phút – thậm chí có thể chỉ một vài giây – trước khi bị chia trí. Điều này là
hoàn toàn bình thường. Ngay khi bạn nhận thức rằng bạn trở nên bị chia trí, chỉ
cần nhẹ nhàng quay về điều bạn đang làm trước khi sự chia trí nảy sinh. Không
nên có sự giận dữ hoặc tự trách móc khi điều này xảy ra, chỉ cần nhìn nhận kiên
nhẫn về việc tâm trí đang làm và bình tĩnh định hướng lại sự chú tâm. Điều quan
trọng là không trở nên nản chí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Suy tư và những ơn ích <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một việc thực hành rất hữu ích
vào lúc khởi đầu buổi ngồi thiền là cứu xét những ơn ích của việc thực hành.
Một ơn ích tức khắc là thực hành cho chúng ta một sự ngơi nghỉ ngắn khỏi việc
lo âu, tính toán, và mơ tưởng thường khi rất ám ảnh mà tâm trí chúng ta có thói
quen mắc vào. Điều này tự thân là một ơn ích lớn. Một ơn ích khác cho chúng ta
suy nghĩ việc thực hành là con đường chắc chắn dẫn tới trí tuệ cao nhất, dù cho
con đường ấy có dài và có nhiều chướng ngại phải vượt qua dọc đường.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cũng là tốt nếu
chúng ta bỏ chút thời giờ suy nghĩ về điều gì có thể xảy ra nếu chúng ta bỏ
quên việc thực hành. Có nguy cơ là rốt cuộc chúng ta giống như vị tăng trong
câu chuyện về chuyến đi dã ngoại – bị khiêng đi như một thây ma – trước khi
chúng ta biết được những ơn ích của công cuộc đó. Một kẻ chẳng bao giờ dấn mình
vào công cuộc tu tập như thế này rất ít có cơ hội xử lí hiệu quả với những ý
tưởng và cảm xúc huỷ diệt, là những thứ khi chiếm được chúng ta sẽ phá huỷ mọi
hi vọng về an bình trong tâm trí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sau khi đã cứu
xét sâu xa hai sự có thể đối lập này và những lợi thế của thứ này so sánh với
những bất lợi của thứ kia, chúng ta cân nhắc chúng. Khi cân nhắc như vậy, chúng
ta hẳn thấy rằng những ơn ích vượt xa bất cứ biện hộ nào cho việc không tu tập.
Rồi chúng ta an định tâm trí trên kết luận này một thời gian ngắn trước khi
chuyển tới giai đoạn kế tiếp của buổi ngồi thiền.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Vài lối thực hành chính thức<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
CHÚ Ý TẬP TRUNG<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một lối thực hành thiền định
chính thức hơn là việc vun bồi sự chú ý bền bỉ qua sự tập trung vào một điểm
duy nhất. Ở đây, bạn chọn một đối tượng như là tiêu điểm cho sự chú ý của bạn.
Nó có thể là một bông hoa, một bức hoạ, hoặc đơn giản một quả cầu ánh sáng; hay
đối với một tín đồ tu tập, là một vật thiêng liêng như là một thánh giá hoặc
hình tượng một vị Phật. Mặc dù, khi bạn bắt đầu, có thể hữu ích là có đối tượng
thật sự phía trước bạn như một trợ duyên, cuối cùng thì vật thể đó không phải
là tiêu điểm cho sự chú ý của bạn. Thay vì thế, một khi bạn đã chọn đối tượng,
hãy cố gắng vun bồi một hình ảnh trong tâm thức về nó, và khi bạn đã hoàn toàn
quen thuộc với hình tượng ấy, bạn cố định nó trong tâm nhãn (con mắt trong tâm
trí) của bạn. Hình tượng trong tâm thức về đối tượng sẽ là cái neo cho sự thiền
định của bạn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sau khi thư giãn
và an định tâm trí, hãy cố gắng giữ sự tập trung trên đối tượng. Hãy mường
tượng nó khoảng một mét hai mươi phía trước bạn ngang tầm lông mày. Hãy tưởng
tượng là đối tượng đó khoảng năm phân chiều cao và phát quang, để cho hình
tượng bừng sáng và trong suốt. Cũng cố quan niệm nó như có sức nặng. Sức nặng
này có hiệu quả là ngăn ngừa sự kích động, trong khi sự bừng sáng của đối tượng
ngăn ngừa việc buông thả.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi đi vào loại
thiền định này, tốt nhất là đừng nhắm mắt mà giữ chúng hơi mở, nhìn xuống. Đôi
khi mắt tự động nhắm lại và điều đó cũng được thôi. Nhưng điều quan trọng là
chúng không nên nhắm chặt và cũng đừng mở to, tôi cũng nên lưu ý ở đây là đối
với những người, giống như tôi, bình thường mang kính, thì việc lấy kính ra để
thiền định không phải luôn luôn là một ý tưởng tốt. Mặc dù không có kính thì ít
có nguy cơ bị đãng trí về thị giác, chúng ta có thể, do sự mất cái nhìn rõ
ràng, càng dễ trải qua sự buông thả hoặc ù lì. Điều này đến lượt lại dẫn tới sự
thực hành của chúng ta mang dạng thức của một sự mộng mơ không định hướng. Nếu
điều này xảy ra, một cách đối trị hữu ích là nghĩ về một điều gì thoải mái, một
điều gì làm cho bạn cảm thấy vui mừng. Một cách khác là nghĩ về một cái gì tỉnh
táo, thậm chí một cái gì làm cho bạn cảm thấy hơi buồn. Hoặc bạn có thể tưởng
tượng đang từ đỉnh núi nhìn xuống và nơi bạn ở quang cảnh không vị vướng trong
bất cứ hướng nào.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nếu bạn bắt đầu
mắc vào vấn đề đối nghịch – bị chia trí vì một cái gì bạn đang thấy – bạn cần
phải rút tâm trí khỏi đôi mắt. Ngồi trước một bức vách trống có thể hữu ích
trong những hoàn cảnh như vậy.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi đối tượng
bạn đang hình dung thì vững trong tâm nhãn của bạn – có lẽ sau nhiều, rất nhiều
tuần hoặc tháng của sự thực hành kiên trì – bạn bây giờ có thể lục soát tâm trí
khi nó giữ đối tượng trong tầm nhìn. Nơi đây bạn đang cố gắng tập trung tâm trí
nhưng đồng thời cũng kiểm soát nó, như thể từ một góc, để đoan chắc rằng bạn
không vô tình để tâm trí quá buông lung. Khi tâm trí bạn trở thành quá buông
lung, giấc ngủ có thể chẳng còn xa là mấy! Nhưng khi bạn thành công trong việc
làm nảy sinh một hình ảnh trong tâm trí mạnh mẽ và trong sáng, bạn có thể khởi
sự tự thân làm quen với loại tiêu điểm mà trong đời sống thường ngày bạn chỉ
trải nghiệm khi cố giải quyết một vấn đề tinh thần mang tính cách thách đố đặc
thù. Ý tưởng ở đây là khi bạn đã học được cách tập trung tinh thần, thì cũng
như nước đã được truyền vào một kênh trong nhà máy thuỷ điện để tạo ra một sức
mạnh lớn lao làm quay các máy phát điện, bạn có thể dùng toàn bộ sức mạnh của
tâm trí để tập trung trên những phẩm chất như là từ bi, kiên trì, bao dung, và
tha thứ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ngay cả sau khi
bạn đã đạt được phần nào khả năng để duy trì sự tập trung, điều không thể tránh
được là thỉnh thoảng bạn sẽ thấy mình đánh mất sự chú ý khi tâm trí bạn lang
thang xa rời đối tượng. Hoặc vì các sự kiện bên ngoài hoặc vì những tiến trình
suy nghĩ bên trong. Khi bạn nhận thấy rằng tâm trí mình đã lang thang đi mất,
hãy nhận biết điều này một cách ý thức và dịu dàng đưa nó trở về với đối tượng.
Nếu cần, mỗi lúc thỉnh thoảng, lại làm mới sự hình dung của bạn về đối tượng để
hình tượng của bạn về nó lấy lại được sự trong sáng. Hai phẩm chất là thiết yếu
trong loại thiền định này: sự trong sáng và ổn định của tinh thần. Sự trong
sáng của tinh thần hỗ trợ bạn trong việc duy trì tập trung. Sự ổn định trợ giúp
bạn trong việc bảo đảm cho sự trong sáng bằng cách dò chừng xem sự chú tâm của
bạn có còn cường độ hay không. Để giúp việc đoan chắc sự có mặt liên tục của
hai phẩm chất này, bạn cần phải phát triển và rồi áp dụng hai công năng quan
trọng, là những công năng thuộc về sự tỉnh thức và nhận thức nội quan. Qua việc
thường hằng áp dụng hai công năng này bạn có thể dần dà học được cách luyện sự
tập trung để bạn có thể giữ sự chú tâm lâu bền trong một thời gian kéo dài.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tóm lại: trong
một buổi thiền chính thức tiêu biểu, chúng ta bắt đầu bằng cách ổn định tâm trí
qua việc thở. Rồi chúng ta chọn đối tượng thiền định và tập trung chú ý vào nó,
thỉnh thoảng dò chừng xem sự chú ý của chúng ta có bị chú ý hay không. Khi
chúng ta nhận thấy tâm trí đi lang thang, chúng ta dịu dàng đưa nó quay lại đối
tượng thiền định và tiếp tục. Cuối cùng, khi chúng ta muốn chấm dứt buổi ngồi
thiền, chúng ta có thể làm bài tập thở sâu một lần nữa để chúng ta kết thúc
trong một tâm thái thư giãn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
NHẬN THỨC VỀ
KHOẢNH KHẮC HIỆN TẠI<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Với tâm trí bạn
hoàn toàn thư giãn qua một dạng thức nào đó về tập thở, một lối thực hành hữu
ích khác là an trú tâm bạn trong trạng thái tự nhiên của nhận thức cơ bản của
nó, hoặc cái chúng ta có thể gọi là “nhận thức về khoảng khức hiện tại”. Khi
bạn bắt đầu, điều quan trọng là đặt một ý hướng mãnh liệt không cho phép tâm
trí của bạn bị cuốn đi vì những ý tưởng về điều gì có thể xảy ra trong tương
lai hoặc hồi tưởng về những điều đã xảy ra trong quá khứ. Thay vì thế, thiết
lập ý hướng đặt tâm trí bạn chỉ vào khoảnh khắc hiện tại và giữ nó ở đó càng
lâu càng tốt. Khi đảm đương sự thực hành này, một ý tưởng tốt là, nếu có thể,
nên ngồi quay mặt vào một bức vách không có màu sắc hoặc hoa văn trội bật. Rồi
sau vài hơi thở sâu, bạn chỉ an trú tinh thần và khởi đầu quan sát nó. Đây là
một điều hoàn toàn khó khăn để làm lúc khởi đầu. Trong đời sống hằng ngày của
chúng ta, thế giới tâm thần của chúng ta bị ngự trị bởi những trạng thái hướng
về sự vật, hoặc trong dạng kinh nghiệm giác quan hoặc trong dạng các ý tưởng,
kí ức, và tư tưởng. Rất hiếm khi chúng ta trải nghiệm một trạng thái không bị
cột vào một nội dung chuyên biệt nào mà chỉ đơn thuần an trú trong trạng thái
tự nhiên về nhận thức của tâm trí. Vậy nên, khi bạn khởi sự nhập vào thiền
định, không thể tránh được là bạn sẽ thấy tâm trí mình lang thang, những ý
tưởng và hình ảnh bồng bềnh qua nhận thức có ý thức của bạn, hoặc một kí ức
trồi lên không vì một lí do nào hiển hiện cả. Khi điều này xảy ra, đừng bị mắc
kẹt trong năng lượng của những ý tưởng và hành động này bằng cách cố sức đàn áp
hoặc củng cố chúng. Đơn giản chỉ quan sát chúng và để chúng đi như thể chúng là
những đám mây xuất hiện trên bầu trời và nhạt nhoà khỏi tầm nhìn, hay những
bong bóng nổi lên rồi lại tan hoà vào nước. Qua thời gian bạn bắt đầu nắm bắt
được những thoáng qua của trạng thái cơ bản về nhận thức của tâm trí mình hoặc
của cái có thể gọi là tính chất lung linh đơn thuần của nó. Khi bạn tiến hành
theo lối này, cứ thỉnh thoảng bạn lại trải nghiệm những khoảng ngắn của sự cảm
nhận như là một sự thiếu vắng hoặc hư không, khi tâm trí bạn không có một nội
dung đặc thù nào. Những sự thành công của bạn trong điều này sẽ chỉ là phù du
thoáng qua. Nhưng với sự kiên trì qua một giai đoạn dài, điều bắt đầu như một
thoáng qua sẽ dần dà được trải dài, và bạn có thể bắt đầu cảm thấy rằng tâm trí
giống như một tấm gương, hoặc là nước trong, ở đó những hình ảnh xuất hiện và
biến đi mà không hề ảnh hưởng tới phương tiện trong đó nó xuất hiện.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một ơn ích quan
trọng của việc thực hành này là bạn có được kĩ năng để quan sát những ý tưởng
của bạn mà không bị lôi cuốn vào đó. Giống như một khách bàng quan vô tư ngắm
nhìn một cảnh tượng, bạn sẽ học được cách nhìn thấy chân tướng của các ý tưởng
của bạn, tức là những xây dựng trong đầu óc của bạn. Bao nhiêu là những vấn đề
của chúng ta nảy sinh bởi vì, trong trạng thái ngây ngô không được huấn luyện của
chúng ta, chúng ta lầm lẫn những ý tưởng của mình với thực tại hiện có. Chúng
ta nắm bắt nội dung của các ý tưởng của chúng ta như là thực và xây dựng toàn
bộ tri giác của chúng ta và đáp ứng với thực tại của chúng ta trên đó. Khi làm
như vậy, chúng ta tự cột mình càng chặt hơn vào một thế giới thiết yếu là sự
sáng tạo riêng của chúng ta và trở nên bị mắc bẫy trong đó, giống như một đoạn
dây thừng dài bị vướng mắc trong những nút thắt của nó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
TẬP LUYỆN VỀ TỪ BI VÀ TỪ ÁI<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một loại thực hành khác rất ơn ích
bao hàm sự vun bồi những phẩm chất tính thần tích cực, như là từ bi và từ ái.
Những loại tập luyện này sử dụng những tiến trình suy tư hữu ý. Một lần nữa,
chúng ta lại bắt đầu bằng một bài tập thở sơ khởi để thư giản và an định tinh
thần. Chỉ sau sự chuẩn bị đó chúng ta mới bắt đầu thực hành thật sự.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Những bài tập
này đặc thù là hữu ích cho những trường hợp khi bạn phải phấn đấu với thái độ
hoặc tình tự của mình đối với một người nào mà bạn có khó khăn. Trước tiên, đưa
con người đó vào trong tâm trí bạn, khơi dậy một hình ảnh sống động để bạn gần
như cảm nhận được sự hiện diện của kẻ đó. Kế tiếp, khởi sự chiêm ngắm sự kiện
là người đó cũng có các hi vọng và ước mơ, cũng cảm thấy vui khi mọi sự tốt
lành và cảm thấy buồn khi không phải như thế. Trong việc này không có mảy may
dị biệt giữa người kia và tự thân bạn. Hệt như bạn, người này cũng mong muốn
hạnh phúc và chẳng thích đau khổ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhìn nhận sự
mong mỏi nền tảng được san sẻ này, cố gắng cảm thấy kết nối với người đó và vun
bồi ước muốn rằng người đó đạt được hạnh phúc. Có thể hữu ích nếu bạn thầm lặng
nhắc lại ước muốn thành lời, nói lên một điều gì đại khái như “mong bạn thoát
khỏi đau khổ và các nguyên nhân của nó. Mong bạn đạt tới hạnh phúc và an bình.
Rồi an trú tâm trí bạn trong trạng thái từ bi này. Về hai loại thực hành vun
bồi tinh thần nêu ra trước đây, thiền định luận thuyết và thiền định hội nhập,
lề lối vun bồi từ bi này chủ yếu bao hàm một tiến trình luận thuyết, nhưng
thỉnh thoảng mỗi lúc cũng tốt để an trú tinh thần trong một trạng thái hội nhập,
phần nào trong kiểu cách đưa đến một điểm kết luận trong dòng tranh biện. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bởi tôi đã thảo
luận về chủ đề từ bi khá dài, tôi sẽ không nói kĩ thêm nữa ở đây. Nhiều điểm
phác thảo trước đây có thể đưa vào sự vun bồi hữu ý của bạn về lòng từ bi. Và
sự kết hợp các phương pháp này, của phép luyện tâm luận thuyết chen lẫn với
phép luyện tâm hội nhập – cũng hữu ích như thế trong sự vun bồi những phẩm chất
nội tâm khác, như là kiên trì hoặc nhẫn nại. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
VUN BỒI SỰ AN NHIÊN<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Khi quy chiếu về trạng thái an
nhiên, điều quan trọng là không nên lẫn lộn trạng thái này với sự hờ hững. Đúng
ra an nhiên là một tâm thái mà người ta liên hệ với kẻ khác trong một cung cách
thoát khỏi thành kiến bắt rễ trong những phiền nhiễu của sự hấp dẫn hoặc chán
ghét quá độ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Có hai hình thức
chính của việc thực hành an nhiên. Một hình thức giống như cào bằng đất vườn để
các cây hoa chúng ta trồng mọc đều và tốt. Mục đích ở đây là tiết chế khuynh
hướng theo thói quen của chúng ta là xác định những tương tác với kẻ khác bằng
cách những phân loại tự quy chiếu về bạn, thù, và kẻ lạ. Lối thực hành thứ hai
là về việc phát triển một sự nhìn nhận ở mức độ thâm tâm về tính bình đẳng nền
tảng của tự thân và kẻ khác như là những con người cùng mong mỏi hạnh phúc và
muốn tránh đau khổ. Trong loại thực hành thứ nhất, chúng ta lại sử dụng những
tiến trình tư duy luận thuyết. Mặc dù bình thường là cảm thấy gần gũi với những
người thương yêu, tiêu cực hướng về những ai muốn làm tổn hại chúng ta, và thờ
ơ với kẻ lạ, quá thường khi chúng ta tạo nên những vấn đề và đau khổ không cần
thiết, cho chúng ta và kẻ khác, bằng sự đeo đẳng những phân loại này một cách
quá độ vì những lí do tư kỉ. Như đã thảo luận trước đây, đây là cội rễ của
khuynh hướng của chúng ta quan hệ với kẻ khác trong các hạn từ “chúng ta” và “họ”.
Vậy nên vun bồi sự an nhiên lớn hơn đối với kẻ khác là cực kì hữu ích, đặc biệt
như một sự hỗ trợ để sống một cuộc đời đạo đức.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để làm điều này,
bạn một lần nữa lại bắt đầu bằng cách thư giãn và ổn định tâm trí qua một bài
tập thở và rồi tiến hành như sau đây. Khơi dậy một hình ảnh về một nhóm nhỏ
những con người mà bạn thích chẳng hạn một số bạn bè và thân thích mật thiết.
Thiết lập hình ảnh càng nhiều chi tiết và càng giống với sự thực như bạn có
thể. Rồi thêm một hình ảnh kề cận đó của một nhóm người mà bạn cảm thấy hờ
hững, như là những người bạn thấy nơi chỗ làm việc hay khi đi mua sắm nhưng
không quen biết rành. Một lần nữa, lại cố làm cho hình ảnh này càng thực và
càng chi tiết như bạn có thể. Sau cùng, khơi dậy một hình ảnh thứ ba, lần này
là về một nhóm người mà bạn không ưa và với họ bạn đang tranh chấp, hoặc những
quan điểm của họ bạn bất đồng ý kiến một cách mạnh mẽ, và một lần nữa lại thiết
lập nó rõ ràng và đầy đủ chi tiết như bạn có thể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đã tạo nên hình
ảnh của ba nhóm người như thế trong tâm trí bạn, rồi bạn cho phép những phản
ứng thông thường của bạn đối với họ khởi lên. Ghi nhận những ý tưởng và tình tự
của bạn đối với lần lượt mỗi nhóm. Bạn sẽ thấy rằng khuynh hướng tự nhiên của
bạn là cảm thấy quyến luyến với nhóm thứ nhất, hờ hững với nhóm thứ hai, và
hiềm khích với nhóm thứ ba. Nhìn nhận điều này, sau đó bạn quay sang thẩm sát
tâm trí của chính bạn và cứu xét xem mỗi trong ba loại đáp ứng này ảnh hưởng
tới bạn ra sao. Bạn sẽ thấy rằng tình tự của bạn đối với những thành viên của nhóm
thứ nhất là thích thú, gây một sự tin tưởng và sức mạnh nhất định kết hợp với
một sự mong mỏi muốn làm thuyên giảm hoặc ngăn cản họ không bị đau khổ. Đối với
nhóm thứ hai bạn sẽ nhận thấy tình tự của bạn không kích động hoặc gây ra bất
cứ ý tưởng đặc thù nào về quan tâm. Đối với nhóm thứ ba, tuy nhiên, những tình
tự bạn có sẽ kích động tâm trí bạn trong những hướng tiêu cực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bước kế tiếp là
đi vào thiền định, dùng công năng phê phán của bạn. Những người mà chúng ta coi
là kẻ thù ngày hôm nay có thể không mãi như thế, và điều này cũng đúng với các
bạn hữu của chúng ta. Hơn nữa, đôi khi tình tự của chúng ta đối với bạn hữu,
chẳng hạn sự quyến luyến, có thể dẫn đến những vấn đề cho chúng ta trong lúc
đôi khi những tương tác của chúng ta với kẻ thù có thể ơn ích cho chúng ta, có
lẽ bằng việc làm cho chúng ta mạnh mẽ và cảnh giác hơn. Chiêm ngắm những sự
phức hợp như thế có thể dẫn bạn tới suy tư về sự vô bổ của việc quan hệ với kẻ
khác trong một cung cách cực đoan – dù là họ là thành viên của nhóm thứ ba hoặc
thậm chí của nhóm thứ nhất. Một khi bạn đã thấy rằng lối quan hệ với kẻ khác
này cản trở khả năng của bạn để phát triển thiện chí hướng về họ và có một tác
động tiêu cực trên sự an bình tâm trí của bạn, lúc ấy bạn sẽ cố làm giảm bớt
sức mạnh của những tình tự cực đoan của mình. Qua thời gian, mục tiêu là có thể
quan hệ với kẻ khác, không phải như bạn hữu hoặc kẻ thù tuỳ theo sự phân loại
chia li của bạn về họ, nhưng như là những đồng loại con người mà sự bình đẳng
nền tảng với chính bạn bạn nhìn nhận.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về dạng thức
thứ nhì của loại thực hành an nhiên, nhiều điểm đã được thảo luận trong Chương
2, là chương nói về nhân tính chung của chúng ta, có thể đưa vào sự vun bồi tâm
trí ở đây. Những điểm chìa khoá là hai sự thực đơn giản: hệt như bản thân tôi
có một dục vọng bản năng và chính đáng muốn được hạnh phúc và tránh đau khổ,
cho nên mọi người khác cũng thế; và hệt như tôi có quyền làm tròn những khát
vọng bẩm sinh này, thì họ cũng vậy. Suy tư về những điểm này, khi ấy bạn có thể
tự hỏi mình. Trên những cơ sở nào mà chúng ta phân biệt mạnh mẽ đến thế giữa
chúng ta và kẻ khác. Nếu chúng ta lập lại bài tập này nhiều lần, không chỉ
trong một hoặc hai buổi tu tập mà qua nhiều tuần, tháng, và thậm chí năm nữa,
chúng ta sẽ dần dà thấy rằng chúng ta có thể làm phát sinh sự an nhiên chân
chính đặt cơ sở trên một sự nhìn nhận thâm sâu về sự khao khát bẩm sinh, được
san sẻ về hạnh phúc và không ưa đau khổ của loài người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
MỪNG VUI TRONG TẤM GƯƠNG CỦA KẺ
KHÁC<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một bài tập khác có thể rất hữu
ích trong việc vun bồi những tâm thái ơn ích là việc thực hành luận thuyết lấy
đối tượng là tấm gương tốt của một người mà chúng ta vô cùng thán phục. Điều
này tương tự, về một số cung cách, với việc dùng vai mẫu như là một phương tiện
để gợi hứng cho chúng ta. Đối với những ai đến từ một bối cảnh thế tục, điều
này có thể là một người nào trong quá khứ hoặc hiện tại mà chúng ta đặc biệt
thán phục về lòng từ bi hoặc tính vô ngã của họ: có thể một y sĩ, một người
điều dưỡng, một nhà giáo, hoặc một nhà khoa học. Đối với những ai thuộc tín ngưỡng
tông giáo, đó có thể là vị sáng lập truyền thống tông giáo của mình hoặc một vị
thánh nào trong lịch sử của tông giáo. Bằng cách suy tư về cuộc đời của con
người được thán phục, chiêm ngắm cách họ đang hoặc đã sống vì kẻ khác, xem hành
vi của họ được đặc trưng bằng từ bi ra sao, chúng ta làm quen với tấm gương của
họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một trong những
mục tiêu của loại luyện tâm phân tích này là đạt được một sự thưởng thức trực
tiếp về một phẩm tính cho sẵn. Trong trường hợp này chúng ta phân tích điều gì
đã làm động cơ cho người ta hiến mình về kẻ khác. Khi đã xác định được phẩm
tính này, chúng ta tập trung vào đó, an trú tinh thần trên đó, như một đường
lối kết hợp chúng ta với phẩm tính ấy qua nội quan trực tiếp, trực giác vào
động cơ từ bi là đối tượng rốt ráo của sự tập luyện này. Nói cách khác, ý tưởng
là huấn luyện chúng ta hành động, trong đời sống hằng ngày như con người chúng
ta thán phục hẳn sẽ hành động sao cho khi, chẳng hạn chúng ta nhận biết đau khổ
của kẻ khác, chúng ta cảm thấy sẵn sàng đáp ứng như vị kia hẳn đã đáp ứng. Như
vậy trước hết chúng ta tìm cách thay đổi thái độ của chúng ta đối với kẻ khác
và rồi thay đổi hành vi của chúng ta. Điều này, sau hết, là toàn bộ mục tiêu sự
thực hành của chúng ta: để thông hiểu và ảnh hưởng hành động của chúng ta. Nếu
nó không được như thế, thì chẳng ích gì cho lắm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
XỬ LÍ VỚI NHỮNG THÁI ĐỘ VÀ CẢM
XÚC PHIỀN NHIỄU<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một lãnh vực mà sự luyện tâm theo
luận thuyết hoặc hội nhập có thể hữu hiệu cao độ là trong việc xử lí với các
cảm xúc và thái độ huỷ diệt. Một chỗ để khởi đầu là bằng việc chọn một tâm thái
phiền nhiễu thống trị bạn một cách thiết thân. Tất cả chúng ta đều sở hữu toàn
bộ phạm vi các phiền nhiễu, nhưng các cá nhân khác nhau trong sự ưu thắng của
các loại đặc thù về phiền nhiễu. Một số trong chúng ta có khuynh hướng chịu
những cảm xúc phiền nhiễu thuộc họ giận dữ hơn, như là nóng nảy, xao động, hiềm
khích, và nổi cơn. Những người khác dễ mắc phải ghen tị, ghen tuông, và không
khoan dung với thành công của kẻ khác, hoặc mắc phải những phiền nhiễu thuộc họ
quyến luyến, như là ham muốn, khát khao, tham lam, hoặc dục vọng. Một số cá
nhân mắc phải vấn đề đối nghịch, tức là dửng dưng hoặc không thể liên kết với
kẻ khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đã chọn thứ cảm
xúc hoặc thái độ phiền nhiễu nào mà bạn xử lí trước tiên, bạn bắt đầu như đã mô
tả trước đây, là thư giãn tâm trí với một bài tập về hơi thở. Rồi bạn sẵn sàng
khởi đầu việc thực hành đích thực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trước tiên, hãy
suy tư về những hậu quả huỷ diệt của tâm thái mà bạn đã chọn. Chẳng hạn, đối
với giận dữ, bạn hãy suy tư về cách nó lập tức phán ngang sự bình tĩnh trong
tâm trí của bạn, cách nó tạo ra một trạng thái tiêu cực và làm hư hỏng bầu
không khí quanh bạn. Bạn hãy cứu xét nữa, là trong cơn nóng của giận dữ bạn có
khuynh hướng nói những điều khắt khe, ngay cả với những người bạn hết sức quan
tâm, và rằng, nói chung nó ảnh hưởng một cách tiêu cực lên những tương tác của
bạn với kẻ khác. Sự chiêm ngắm tính chất phá hoại của những tâm thái này cần
phải đủ sâu để qua thời gian lập trường cơ bản của bạn đối với những tâm thái
đó trở thành một lập trường thận trọng và cảnh giác. Một thiền sư Tây tạng nổi
danh đã có lần nói: “Tôi chỉ có một nhiệm vụ hiện hành: canh giữ lối vào của
tâm trí tôi. Khi các phiền nhiễu sẵn sàng tôi cũng sẵn sàng; khi chúng thong
thả, tôi cũng thong thả.”<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một khi bạn đã có
xác tín về bản tính phá hoại của những phiền nhiễu này, thì bạn chuyển tới giai
đoạn kế tiếp của thiền định. Giai đoạn này bao hàm việc phát triển một nhận
thức lớn hơn về chính những tâm thái đó, đặc thù là vào sự phát khởi của chúng.
Bằng việc trở thành quen thuộc với cung cách bạn cảm nhận khi những cảm xúc này
nảy sinh – cảm nhận ra sao trong thân thể bạn; cảm nhận chủ quan hoặc tâm lí
của bạn như thế nào – bạn có thể học cách nhận biết ra chúng trước khi chúng
bắt đầu phát tác tàn phá. Bạn càng có khả năng xác định chính xác những đặc
trưng riêng biệt kết hợp với sự phát khởi của những cảm xúc đặc thù, thì bạn
càng có cơ hội đưa nhận thức tỉnh thức vào tiến trình và can thiệp sớm trong
dây chuyền nguyên nhân.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Giai đoạn thứ ba
của sự thực hành vun bồi tâm trí này để đối phó với các tâm thái phiền nhiễu là
áp dụng các thứ đối trị thích đáng với chúng: chẳng hạn, nhẫn nhục đối phó với
giận dữ, từ ái đối phó với hận thù, thiền định về những bất toàn của một đối
tượng để đối phó với sự tham lam hoặc thèm khát đối với đối tượng đó. Điều này
có thể hết sức hiệu quả trong việc làm thuyên giảm những tâm thái phiền nhiễu.
Trong cả ba giai đoạn của sự thực hành này, điều quan trọng, như đã gợi ý trước
đây, là kết hợp những tiến trình thuyết giáo, phân tích với việc an trú tâm bạn
trên sự hội nhập đích điểm vào những điểm kết luận. Sự kết hợp này cho phép
những hậu quả của sự thực hành của bạn lắng sâu trong tâm trí bạn để nó có một
tác động đích thực lên đời sống hằng ngày của bạn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những chướng ngại đối với việc thực hành
bồi dưỡng tâm trí tốt đẹp<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Hẳn phải chờ mong là để bắt đầu
với những loại kỉ luật tâm lí này người thực hành sẽ trải qua nhiều thử thách
và khó khăn dọc theo đường đi. Có ít kĩ năng xứng đáng có thể thành đạt mà
không cần nhiều nỗ lực trải qua một giai đoạn dài. Trong sự vun bồi tâm trí sự
thách đố còn càng lớn hơn, bởi không chỉ mục đích của nỗ lực chúng ta là về
tinh thần, mà cả môi trường qua đó chúng ta thực hành và lãnh vực trong đó sự
thực hành xảy ra cũng đều là tâm thần. Vậy ngay cả những người thực hành cao
cấp cũng gặp phải những chướng ngại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với mọi
người, dù là sơ cơ hoặc chuyên gia, ngoài những vấn đề tổng quát liên hệ với
động cơ, có hai loại chướng ngại chính cho việc thực hành tốt đẹp. Một là chia
trí, trong khi thứ kia là buông lung hoặc điều chúng ta có thể gọi là “suy sụp
tinh thần” (mental sinking). Một người sơ cơ tức là bắt đầu thực hành thiền
định dễ trải nghiệm sự chia trí trước tiên: sự tán loạn của tâm trí khi nó chạy
đuổi theo những ý nghĩ, tư tưởng, hoặc tình tự vốn giữ tâm trí ở một trạng thái
kích động hoặc xáo trộn và ngăn ngừa không cho nó đạt tới sự ổn định. Sự chia
trí này có thể mang lấy dạng thức sự kích động thô sơ trong đó đối tượng của sự
thực hành của chúng ta bị mất tiêu luôn. Hoặc nó có thể khoác lấy một hình thức
tinh tế hơn trong đó, mặc dù đối tượng không hoàn toàn mất đi, một góc của tâm
trí chúng ta cũng mắc bận về một điều gì khác, ngăn không ngăn cho chúng ta đạt
tới sự tập trung đúng đắn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Làm sao chúng ta
có thể vượt thắng những chướng ngại này đối với việc thực hành tốt đẹp là tuỳ
thuộc vào kinh nghiệm cá nhân của chúng ta. Đôi khi chỉ cần hồi tưởng mục đích
của chúng ta khi đảm nhận sự vun bồi tâm trí này cũng là đủ. Những lúc khác,
chúng ta có thể phải từ bỏ bất cứ thứ gì chúng ta đang cố gắng thực hành và
chuyển sang thực tập một thứ gì khác đó. Hoặc chúng ta có thể phải tập thở một
lúc ngắn, hay nhắc lại vài từ ngữ thích hợp với hoàn cảnh. Điều này có thể giản
dị như nói, “tôi buông xả sự chia trí của tôi,” chậm rãi và chú tâm vài lần.
Nhưng đôi khi chúng ta có thể cần phải dứt ngang buổi tập thiền và đi quanh
phòng vài phút. Như thường lệ, điều quan trọng là không được trở nên nản chí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trở ngại lớn lao
khác cho việc thực hành thành công, là buông lung hoặc suy sụp tinh thần, là
điều xảy ra khi tâm trí trở nên quá thư giãn. Chúng ta thành công trong việc
rút lui khỏi những mối bận tâm quen thuộc và xoay xở được để giải thoát tâm trí
khỏi những sự lơ đãng, nhưng rồi, bởi năng lượng của chúng ta thấp và chúng ta
không đủ cảnh giác, tâm trí suy sụp và trở nên như thể bị “pha loãng”. Những
bài tập luyện tâm trí này có thể thư giãn, nhưng chính sự thư giãn không hề là
mục tiêu của những bài tập này. Chúng ta cần vun bồi và duy trì một tâm thế ổn
định nhưng có sự cảnh giác. Thực vậy sự làm quen lâu dài với một trạng thái thư
giãn nhưng thiếu cảnh giác có thể làm cho sự sắc bén của tâm trí chúng ta bị
cùn nhụt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Làm cách nào để
thắng vượt sự buông lung sẽ biến thiên từ người này đến người khác và từ buổi
thiền này đến buổi thiền khác. Một chút đi bộ mau mắn, ngắn có thể là một
phương thuốc chữa trị hữu hiệu, hoặc một vài khoảnh khắc hình dung trong trí
một ánh sáng. Đối với những người có khuynh hướng tông giáo, cứu xét ngắn ngủi
những tính chất vượt bậc của một hình tượng nào đó trong truyền thống tông giáo
của họ cũng có thể bổ ích. Một phương thuốc khác là tưởng tượng tâm thức của
bạn nhảy vọt vào không gian. Một lần nữa, đây là vấn đề thứ gì hoạt động tốt
nhất cho cá nhân mỗi người. Vấn tắt, nếu bạn thấy tâm trí mình hơi bị trệ quá,
đây là một chỉ dấu rằng chướng ngại về buông luôn bắt đầu trồi lên. Để đối phó
với điều này, bạn cần tìm ra một cách để nâng mình dậy và kích hoạt tâm thái.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Vấn đề tiến bộ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong sự thực hành vun bồi tâm
trí, cũng như trong bất cứ hoạt động nào của con người, những cá nhân khác nhau
tiến bộ theo những tốc độ khác nhau và đạt tới những mức hoàn thiện khác nhau
vào những thời gian khác nhau tuỳ theo tuổi tác, điều kiện thân thể, thông minh
và những nhân tố khác của họ. Một số người mà năng lực nội quan mạnh mẽ sẽ học
biết ngay tức khắc việc phát khởi của chia trí hoặc buông lung và áp dụng những
biện pháp để ngăn ngừa sự phát triển trọn vẹn của cả hai thứ này. Những kẻ khác
mất nhiều thì giờ hơn để làm việc đó. Dù trường hợp nào, cũng không nên lấy đó
làm nguyên nhân để kiêu mạn hoặc u buồn. Thay vì thế, mỗi khi chướng ngại phát
khởi, chúng ta nên duy trì một thái độ khiêm tốn và tìm cách thắng vượt chúng
mà không giận dữ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Niềm vui của việc luyện tâm trí<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Khi chúng ta thành thục hơn với
việc thực hành, chúng ta càng thấy là tâm trí có thể huấn luyện được. Chúng ta
học được cách thay thế những ý tưởng và tình tự tiêu cực bằng những cái tích
cực và làm suy yếu sự kiềm chế mà những ý tưởng và cảm xúc phiền nhiễu có với
tâm trí chúng ta. Tuy nhiên, điều quan trọng rõ ràng là những gì chúng ta đang
nói ở đây không phải là <i>trấn áp</i> những
ý tưởng và cảm xúc tiêu cực. Thay vì thế, chúng ta phải học cách nhìn nhận đúng
bản chất của chúng và thay thế chúng bằng những tâm thế tích cực hơn. Và chúng
ta làm điều này không chỉ để đạt được sự tự chủ mà còn bởi vì sự kiểm soát như
thế với tâm trí chúng ta đặt chúng ta vào một vị thế tốt đẹp hơn nhiều để ơn
ích kẻ khác một cách từ bi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cũng quan trọng
để giữ trong tâm trí rằng chúng ta không bao giờ nên cưỡng ép mình thực hành tu
tập cả. Như đã ghi nhận trước đây, những người khởi đầu tu thiền không thể
tránh được sẽ trải qua nhiều sự chia trí. Cần phải có thời gian mới làm quen
tâm trí được với kỉ luật của việc thiền định chính thức. Vì vậy thiết yếu là
giữ kiên trì và không trở nên thối chí. Nếu chúng ta thấy tự thân phải phấn
đấu, điều này có thể là một dấu hiệu là đã đến lúc ngưng buổi thiền. Cố tiếp
tục dưới những hoàn cảnh như thế sẽ không hữu hiệu. Chúng ta càng phấn đấu, tâm
trí càng trở nên kiệt quệ. Nếu chúng ta tiến hành dưới những hoàn cảnh như thế,
chẳng bao lâu chúng ta sẽ bắt đầu việc chán ghét thiền. Cuối cùng, ngay cả cảnh
tượng chỗ chúng ta ngồi thiền cũng có thể gây những tình tự gớm guốc. Vậy nên
điều quan trọng là không để đến mức đó. Sự vun bồi tâm trí đúng là về kỉ luật
tâm trí, nhưng nó không có nghĩa là một hình phạt. Trái lại, nó là thứ chúng ta
vui thú. Chúng ta phải gắng sức hân hoan trong việc thực hành thiền. Khi chúng
ta thành công trong việc làm đó, niềm vui sẽ giúp chúng ta tiến bộ mau lẹ hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tác động lên đời sống thường ngày<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Khi chúng ta gặp những vấn đề
trong đời sống thường ngày, như tất cả chúng ta thỉnh thoảng gặp, việc thực
hành nhận thức tâm trí có thể giúp chúng ta có được một viễn kiến thực tế hơn
vì điều gì gây ra cho chúng ta khó khăn. Chẳng hạn, nếu chúng ta trao đổi những
lời lẽ khắc nghiệt với ai đó – một thành viên gia đình, một đồng nghiệp ở chỗ
làm việc, hoặc một người hoàn toàn xa lạ – điều tốt là chúng ta nên bỏ ra vài
phút trong lúc thực hành thiền để đưa sự việc xảy ra vào tâm trí chúng ta vào
khảo sát những phản ứng của chúng ta đối với nó. Rồi, thử hình dung đối phương
ở trước mặt chúng ta, chúng ta cố gắng phát sinh những tình tự tri ân đối với
người đó. Điều này thoạt nghe có vẻ kì lạ. Tuy nhiên, như tôi đã gợi ý, những
kẻ thù của chúng ta, trong một ý nghĩa quan trọng, thực sự là những vị thầy lớn
của chúng ta, vậy nên những tình tự tri ân này thật là hoàn toàn là thích hợp.
Với ý tưởng này trong tâm trí, chúng ta hình dung mình cúi đầu trước đối
phương. Khi chúng ta lặp đi lặp lại điều này, nếu thái độ của chúng ta là đúng
đắn và động cơ của chúng ta là trong sạch, thì sự ghét bỏ của chúng ta đối với
con người ấy sẽ dần dần tan biến và thay vào chỗ đó chúng ta sẽ có thể phát
sinh tình thương từ bi. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Thiết yếu, mục
đích của những bài tập luyện tâm mà tôi đã mô tả là, đặc biệt là từ viễn kiến
của nền đạo đức thế tục, làm chúng ta thành những con người an nhiên hơn, từ bi
hơn, và biện biệt hơn. Nhưng cũng có những cách khác có thể ơn ích cho chúng ta
trong đời sống hằng ngày. Nói riêng khi chúng ta tiến bộ, chúng ta tạo được một
mức độ ổn định trong tâm trí để nó ít dễ mắc vào hoặc quá kích động hoặc u uất.
Như vậy sự thực hành giúp chúng ta bảo vệ mình khỏi sự căng thẳng của sự trải
nghiệm những thăng trầm của đời sống một cách quá sắc bén. Nói như thế không
phải là nó làm tê liệt tâm trí chúng ta. Điều tôi đang nói về là giới răn sự vô
độ. Luyện tâm không ngăn cản chúng ta trải nghiệm đời sống đến trọn vẹn, nhưng
nó giúp chúng ta điều độ hơn trong các đáp ứng. Điều này có thể nghe như một kê
đơn cho một cuộc đời nhàm chán. Nhưng nếu chúng ta suy tư trong một lúc, chúng
ta có thể thấy rằng có một tâm trí giống như con thuyền nhỏ bị chao đảo bên này
bên kia trong biển động không phải là một trạng thái sự việc rất thoả đáng.
Tương tự như vậy, nếu ánh sáng trong căn phòng chúng ta lúc này quá chói khiến
chúng ta khó nhìn được vật nào và lúc khác lại quá tối khiến chúng ta không
nhìn được gì cả thì điều đó không phải là hữu ích. Điều chúng ta muốn là một
ánh sáng điều độ, bền vững khiến chúng ta có thể nhìn sự vật chung quanh một
cách minh bạch. Như vậy khi chúng ta phát triển một mức độ kiểm soát nào đó đối
với tâm trí chúng ta sẽ có thể điều động được các sự kiện, dù tích cực hay tiêu
cực, trên đường đi của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Hệt như tôi
không đang nói về việc làm tê liệt tâm trí, tôi cũng không đang nói về việc đạt
được sự hoàn toàn làm chủ những cảm xúc phiền nhiễu. Làm như thế cần phải rất
nhiều nỗ lực qua rất nhiều thời gian. Đúng hơn, tôi đang nói về mục đích khiêm
tốn hơn là đạt được một thứ tạo cơ sở cho tập quán. Một trạng thái như thế đặc
trưng bằng một sự khiêm tốn tự nhiên và một sự an bình vững mạnh về tâm trí.
Những phẩm chất này đến phiên chúng lại khiến cho tâm trí dễ vận dụng hơn trong
việc chúng ta tìm kiếm sự phát triển lòng từ bi.<o:p></o:p></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để kết luận: trong
việc thực hành sự vun bồi tâm trí, cố gắng vừa phải trong một giai đoạn lâu dài
là chìa khoá để thành công. Chúng ta mang lại thất bại cho chính mình bằng cách
làm việc quá sức hoặc toan tính quá nhiều ngay lúc khởi đầu. Làm như thế khiến
rất dễ xảy ra là chúng ta sẽ bỏ dở chỉ sau một thời gian ngắn. Việc thực hành
tốt đẹp thực sự đòi hỏi một dòng thường xuyên về cố gắng: một lối tiếp cận bền
bỉ, kiên trì dựa trên sự cam kết trường kì. Vì lí do này, thực hành đúng cách,
dù cho chỉ một khoảng thời gian ngắn, là đường lối tốt nhất. Sự nhấn mạnh nên
về phẩm chất hơn là về số lượng. Và trên hết, chúng ta nên nhớ rằng toàn bộ mục
đích việc thực hành của chúng ta là trở nên những con người từ bi hơn.<o:p></o:p><br />
<br />
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
</div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-76157451727352797322016-06-16T06:45:00.005-07:002016-06-16T06:46:48.520-07:00VƯỢT QUA TÔNG GIÁO <div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<div align="center" class="MsoNormal">
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 18.0pt;">ĐẠO ĐỨC CHO MỘT THẾ GIỚI TOÀN VẸN (tiếp)<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span style="font-size: large;"> Đức Đạtlai Lạtma</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-size: large;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch</i></span></div>
<br />
<div align="center" class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-nXNdek-uyIEuIDhi-mN4ososyAQyuzI5SSX43Bkbtgoxv3iyUlKy74jgwGvBd3DCg9GP3C0y_LhbfhcTwEkumhSfz242vJA6qju-MQsl_p8RgDDgv_3BOY-KlywlJFl11X9XORe12AsS/s1600/Dalai_Lama-wallpaper.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="401" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-nXNdek-uyIEuIDhi-mN4ososyAQyuzI5SSX43Bkbtgoxv3iyUlKy74jgwGvBd3DCg9GP3C0y_LhbfhcTwEkumhSfz242vJA6qju-MQsl_p8RgDDgv_3BOY-KlywlJFl11X9XORe12AsS/s640/Dalai_Lama-wallpaper.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Phần I<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">MỘT THỊ KIẾN MỚI VỀ ĐẠO ĐỨC THẾ TỤC<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">1<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Nghĩ lại về
thế tục luận<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những giá trị nội tâm trong một thời đại
khoa học<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tôi là một người của tông giáo,
nhưng chỉ riêng tông giáo không thể trả lời cho mọi vấn đề của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trước đây không
lâu lắm tôi có tham dự một nghi lễ chính thức đánh dấu việc khai trương một
ngôi chùa Phật giáo mới ở bang <st1:place w:st="on">Bihar</st1:place>, là một
bộ phận đặc thù về việc dân cư đông đúc và nghèo khó của miền Bắc Ấn độ. Vị thủ
hiến của Bihar, vốn là một người bạn cũ của tôi, đọc một bài diễn văn hùng hồn
trong đó ông bày tỏ niềm xác tín rằng, với hồng ân của Đức Phật, bang Bihar bây
giờ hẳn sẽ thịnh vượng. Khi đến lượt tôi phát biểu, tôi gợi ý, nửa thật nửa
đùa, rằng nếu sự thịnh vượng của Bihar chỉ tuỳ thuộc đơn độc vào hồng ân của
Đức Phật, nó thực sự hẳn đã thịnh vượng từ lâu lắm rồi! Nói cho cùng, Bihar là
quê hương của di chỉ thiêng liêng nhất đối với người Phật tử - Bodh Gaya (Bồ đề
Đạo tràng), nơi Đức Phật lịch sử đạt tới giác ngộ trọn vẹn. Để có thay đổi đích
thực, chúng ta cần nhiều hơn là hồng ân của Đức Phật, dẫu cho những hồng ân ấy
có lớn lao đến đâu đi chăng nữa, và nhiều hơn là cầu nguyện. Chúng ta cũng cần
hành động, vốn sẽ chỉ tới qua những sự tinh tấn đắc lực của các vị chủ hiến và
những kẻ khác giống như ngài!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều này không
phải gợi ý rằng hồng ân và cầu nguyện là vô ích. Thực sự, tôi coi cầu nguyện là
hữu ích vô cùng về mặt tâm lí. Nhưng tôi phải chấp nhận rằng những hậu quả cụ
thể của nó thường khó thấy được. Khi xét đến việc có được những hậu quả trực
tiếp chắc chắn, rõ ràng rằng cầu nguyện không thể sánh với những thành đạt,
chẳng hạn, của khoa học hiện đại. Mấy năm về trước khi tôi bị bệnh, hẳn là an
ủi khi biết rằng người ta đang cầu nguyện cho tôi, nhưng tôi phải thú nhận, còn
an ủi hơn nếu biết rằng bệnh viện nơi tôi được điều trị có những trang bị tối
tân nhất để xử lí tình huống của tôi! <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong ánh sáng
của sự mỗi ngày chúng ta càng thêm làm chủ đối với nhiều khía cạnh của thế giới
vật thể trong vòng khoảng hai trăm năm qua, chẳng đáng ngạc nhiên rằng nhiều
người ngày nay đặt câu hỏi là chúng ta có còn nhu cầu chút gì về tông giáo nữa
chăng. Những sự việc mà trong quá khứ người ta chỉ mơ tới – loại trừ bệnh tật,
du hành không gian, vi tính – đã trở thành hiện thực nhờ khoa học. Vậy nên
không ngạc nhiên là nhiều người đã tới chỗ đặt tất cả hi vọng của họ vào khoa
học, và thậm chí còn tin rằng hạnh phúc có thể đạt được bằng phương tiện những
gì khoa học vật chất có thể giao hàng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng trong khi
tôi có thể hiểu cách nào khoa học đã xói mòn đức tin trong một số khía cạnh của
tông giáo truyền thống, tôi không thấy lí do gì cho việc những bước tiến của
khoa học tất nhiên lại có cùng hiệu ứng đó trên khái niệm về các giá trị nội
tâm hoặc tâm linh. Thực vậy, nhu cầu về những giá trị nội tâm thì cấp thiết
trong thời đại khoa học này hơn hẳn từ trước tới giờ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong nỗ lực để
trình ra trường hợp tất yếu về những giá trị nội tâm và nếp sống đạo đức trong
một thời đại khoa học, điều lí tưởng hẳn là trình ra trường hợp này hoàn toàn
trong những điều kiện của khoa học. Dẫu hiện chưa có thể làm như thế thuần trên
cơ sở của sự nghiên cứu khoa học, tôi vững tin rằng với thời gian tiếp diễn,
một trường hợp về khoa học ngày càng vững chãi hơn đối với những hữu ích của
các giá trị đạo đức nội tâm sẽ dần dần hiện xuất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên tôi
không phải là một nhà khoa học, và khoa học không phải là một phần trong sự
giáo dục quy củ của tôi khi còn là một đứa trẻ. Tuy vậy, kể từ ngày bước vào
lưu vong, tôi đã hội ngộ đều đặn với các chuyên gia và những nhà nghiên cứu từ
nhiều lãnh vực khoa học, gồm cả các ngành vật lí, vũ trụ học, sinh học, tâm lí
học, và đặc biệt gần đây, khoa học về thần kinh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Các truyền thống
trầm tư, trong mọi tông giáo, đề cao sự thăm dò thế giới nội tâm của kinh
nghiệm và ý thức, cho nên một trong những mục tiêu của tôi trong những thảo
luận này là thăm dò sự hiểu biết khoa học về những lãnh vực như là tư duy, cảm
xúc, và kinh nghiệm chủ thể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi rất được
khích lệ bởi sự kiện là khoa học, đặc thù là khoa học thần kinh, nay càng tăng chú
tâm tới những vấn đề này, vốn đã bị làm ngơ quá lâu. Và tôi vui lòng vì những
phát triển gần đây trong phương pháp luận khoa học ở những lãnh vực này, trong
đó nguyên lí khoa học truyền thống về khả tính kiểm chứng ngôi thứ ba khách thể
hiện nay được nới rộng để bao gồm lãnh vực kinh nghiệm chủ thể. Một thí dụ của
điều này là công cuộc về hiện tượng luận thần kinh do người bạn vừa quá cố của
tôi là Francisco Varela.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi cũng đã có
một mối quan tâm bền lâu về việc cơ sở khoa học nào có thể tìm ra để thấu hiểu
những hiệu quả của việc hành thiền và sự chú tâm vun bồi những phẩm chất như là
từ bi, từ ái, quan tâm, và một tâm trí bình an. Tôi luôn luôn cảm thấy rằng nếu
khoa học có thể chứng tỏ những lối thực hành ành ấy vừa là có thể vừa là hữu
ích, khi đó có lẽ người ta thậm chí còn có thể thăng tiến chúng qua đường lối
giáo dục chủ lưu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
May thay, hiện
nay đã có một khối lượng khá đáng kể về chứng cứ trong sinh học tiến hoá, khoa
học thần kinh, và những lãnh vực khác gợi ý rằng, ngay trong cách nhìn khoa học
nghiêm chỉnh nhất, thì sự không ích kỉ và sự quan tâm đối với kẻ khác không chỉ
phục vụ những lợi ích của riêng chúng ta, mà theo một nghĩa, còn là bẩm sinh
với bản tính sinh học của chúng ta. Những chứng cứ như thế, khi kết hợp với suy
tư về những trải nghiệm thiết thân của chúng ta và kết hợp với lương tri đơn sơ
có thể, theo tôi nghĩ, trình ra một trường hợp mạnh mẽ về những ơn ích của việc
vun bồi những giá trị nhân bản cơ sở không hề dựa trên các nguyên lí tông giáo
hoặc tín ngưỡng. Và điều này tôi hoan nghênh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tiếp cận thế tục luận<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Vậy điều này là cơ sở cho thứ mà
tôi gọi là “đạo đức thế tục”. Tôi nhận thức được rằng đối với một số người, đặc
thù là với một số anh chị em thuộc Kitô giáo và Islam, việc tôi sử dụng từ “thế
tục” đưa ra những khó khăn. Với một số người, ngay từ thế tục này cũng gợi ra
một sự loại bỏ kiên định, hoặc thậm chí một sự hiềm khích, đối với tông giáo.
Dường như có thể với họ, khi sử dụng từ này, tôi đang bênh vực cho việc loại
trừ tông giáo khỏi những hệ thống đạo đức, hoặc thậm chí khỏi mọi lãnh vực của
đời sống công cộng. Điều này không hề là những gì tôi có trong tâm trí. Thay
vào đó, sự hiểu biết của tôi về từ “thế tục” là diễn tiến như thường được người
ta sử dụng ở Ấn độ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ấn độ hiện đại
có một bản hiến pháp thế tục và tự hào là một xứ sở thế tục. Trong cách sử dụng
của người Ấn, “thế tục”, khác xa với hàm ý là chống đối với tông giáo hoặc
những người có tín ngưỡng, thực sự hàm ý một sự kính trong sâu xa và một sự bao
dung đối với tất cả các tông giáo. Nó cũng hàm ý một thái độ bao gộp và vô tư
gồm cả những người không theo đạo nào cả.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự hiểu về từ
“thế tục” như thế này – hàm ý là bao dung và kính trọng hỗ tương đối với mọi
tín ngưỡng cũng như đối với những kẻ không có tín ngưỡng nào cả – đến từ nền
tảng về lịch sử và văn hoá đặc thù của Ấn độ. Trong cùng cung cách ấy, tôi ngờ
rằng sự hiểu biết của phương Tây về từ thế tục cũng đến từ lịch sử của châu Âu.
Tôi không phải là sử gia, và chắc chắn chẳng là chuyên viên gì về môn này,
nhưng dường như đối với tôi là khi khoa học bắt đầu tiến mau ở châu Âu, đã có
một vận động hướng về lí tính rộng lớn hơn. Và lí tính này liên can, giữa nhiều
điều khác, với sự loại bỏ những gì được coi như là những mê tín của quá khứ.
Đối với nhiều nhà tư tưởng cấp tiến từ thời đó cho đến ngày nay của chúng ta,
việc tiếp nhận lí tính đã bao gồm một sự loại bỏ tín ngưỡng tông giáo. Cuộc
cách mạng Pháp [1789], bộc lộ bao nhiêu tư tưởng mới của cuộc Khai sáng châu
Âu, là một thí dụ tốt về điều này, với thành tố phản tông giáo mạnh mẽ của nó.
Dĩ nhiên cũng có một chiều kích xã hội quan trọng cho sự loại bỏ này. Tông giáo
đã đến chỗ bị coi là bảo thủ, gắn liền với truyền thống, và kết hợp mật thiết
với các chế độ cũ cùng tất cả những sai sót của chúng. Dường như di sản của
lịch sử này là trong hơn hai trăm năm, nhiều trong số những nhà tư tưởng và cải
cách có ảnh hưởng nhất của phương Tây đã nhìn tông giáo, không phải như một con
đường lớn dẫn tới sự giải phóng con người, nhưng như là một trở ngại cho tiến
bộ. Chủ nghĩa Marx, một trong những hệ tư tưởng thế tục mạnh mẽ nhất của thế kỉ
20, thậm chí còn tố giác tông giáo như là “thuốc phiện của nhân dân” – với
những hậu quả bi đát, khi các chế độ theo chủ nghĩa này đã dập tan cưỡng bách
tông giáo trong nhiều phần của thế giới.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chính là một hậu
quả của lịch sử này, tôi cảm thấy thế, mà ở phương Tây ý tưởng về thế tục luận
thường được hiểu như là đối kháng với tông giáo. Thế tục luận và tông giáo
thường được coi như hai vị thế đối lập và không thể tương thích, và có sự ngờ
vực và hiềm khích đáng kể giữa những kẻ đi theo hai phe này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong khi tôi
không thể chấp nhận gợi ý rằng tông giáo là một sự trở ngại cho sự phát triển
con người, tôi quả có cảm thấy rằng, trong bối cảnh lịch sử, người ta có thể
hiểu được những tình tự phản tông giáo. Lịch sử dạy chân lí không thoải mái
rằng các thiết chế tông giáo và những người theo mọi giáo phái đều liên can vào
việc khai thác kẻ khác ở một giao đoạn này hoặc một giai đoạn khác. Tông giáo
cũng được sử dụng như một chiêu bài cho sự tranh chấp và đàn áp. Ngay cả đạo
Phật, với chủ thuyết bất bạo động, cũng không hoàn toàn có thể thoát khỏi lời
cáo buộc này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên khi các
thái độ tiêu cực đối với tông giáo, ở phương Tây hoặc ở nơi khác, được khơi
động vì một sự quan tâm về công lí, chúng ta phải tôn trọng những thái độ đó. Thực
vậy, người ta có thể lập luận rằng những ai vạch ra sự giả hình của những kẻ
phó đạo mà lại vi phạm những nguyên lí đạo đức mà họ tuyên dương, và những ai
đứng lên chống lại những bất công do các nhân vật và các thiết chế tông giáo
phạm phải, thực sự là đang củng cố và làm ơn ích cho các truyền thống. Tuy
nhiên, khi nhận định những phê phán như thế, điều quan trọng là biện biệt giữa
những phê phán hướng tới tự thân tông giáo và những cái hướng tới những <i>thiết chế</i> của tông giáo, đó là hai điều
hoàn toàn tách biệt. Đối với tâm trí tôi, những khái niệm về công lí xã hội
không hề trái ngược với những nguyên lí do chính tông giáo tự thân giao ước,
bởi vì gần gũi với trái tim của tất cả những truyền thống tín ngưỡng lớn là mục
đích thăng tiến những phẩm chất tích cực nhất của loài người và nuôi dưỡng
những giá trị như là lòng tốt, từ bi, tha thứ, kiên nhẫn, và sự liêm khiết
thiết thân.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Thế tục luận ở Ấn độ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Đối với tôi, vậy là, từ “thế tục”
không có chứa nỗi lo sợ nào cả. Thay vì thế, tôi gợi trong tâm trí mình những
người sáng lập bản hiến pháp thế tục của Ấn độ, như là Tiến sĩ B. R. Ambedkar
và Tiến sĩ Rajendra Prasad, vì sau này tôi có vinh dự được biết một cách thiết
thân. Ý hướng của họ khi đề cao thế tục luận không phải là để dẹp bỏ tông giáo
nhưng đúng ra là trang nghiêm thừa nhận sự đa phức về tông giáo của xã hội Ấn
độ. Mahatma [Đại hồn] Gandhi, nguồn cảm hứng đằng sau bản hiến pháp kia, cũng
chính là một người mộ đạo sâu xa. Trong những buổi họp cầu nguyện hằng ngày của
ông, ông bao gồm những việc đọc và hát thánh ca từ mọi truyền thống tín ngưỡng
lớn của đất nước. Thí dụ đặc sắc này đã được noi theo trong mọi nghi lễ công
cộng của Ấn độ cho đến ngày hôm nay.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Loại bao dung
tông giáo mà Gandhi thể hiện không hề là mới mẻ ở Ấn độ. Nó có gốc rễ từ cổ
xưa, lui về hơn hai ngàn năm trước, nó được phơi mở, chẳng hạn, trên những trụ
cột có khắc chữ kể từ thời trị vì của hoàng đế Ashoka [Adục] vào thế kỉ thứ ba
Trước công nguyên. Một tấm bia kí ghi lại lời khích lệ “vinh danh đạo của người
khác, vì làm như thế là củng cố cả đạo của mình cả đạo của người kia.” Hơn nữa,
văn học chữ Sanskrit phơi mở một nền văn hoá kinh điển mang tính cách bao dung
về mặt trí tuệ và phong phú về mặt tranh luận. Ở Ấn độ, nhiều lập trường triết
học đã được đưa ra thảo luận sâu rộng kể từ thời cổ đại. Ngay cả những lập
trường trông giống như những chủ nghĩa duy vật và vô thần hiện đại cũng có một
lịch sử đáng kính và được tôn trọng trong truyền thống của Ấn độ. Nhưng văn bản
triết học kinh điển có chưa nhiều quy chiếu đến trường phái Charvaka, những
người theo trường phái này bác bỏ bất cứ ý tưởng về Thượng đế và sự tồn tại của
bất cứ linh hồn hoặc đời sống kiếp sau nào. Các nhà tư tưởng khác thường mãnh
liệt chống đối các quan điểm của trường phái Charvaka cho rằng chúng là thuộc
chủ nghĩa hư vô, tuy nhiên lập trường duy vật triệt để của họ vẫn được xét một
cách nghiêm túc như một vị thế triết học, và vị sáng lập thường được quy chiếu
như là một <i>rishi </i>(nhà hiền triết).
Những người chủ trương ý tưởng của trường phái Charvaka cũng được nhìn nhận và
kính trọng tới một mức độ nhất định bởi một số nhà cai trị Ấn độ – nhiều người trong họ còn bao dung một cách
kiệt xuất đối với những tín ngưỡng tông giáo khác, vị hoàng đế Akbar, là một
người Muslim (tín đồ đạo Islam) mở những cuộc đối thoại với những tín đồ của Ấn
giáo, Kitô giáo, và các đạo khác, là một thí dụ của truyền thống này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một thời gian
trước đây, tôi có một cuộc thảo luận soi sáng trên chủ đề này với một vị nguyên
là phó thủ tướng của Ấn độ, ông L. K. Advani. Ông gợi ý rằng văn hoá lâu đời về
bao dung, đa phức, và tranh luận của Ấn độ chính là điều giải thích sự thành
công rõ rệt của Ấn độ trong việc duy trì một nền dân chủ thế tục. Tôi tin chắc
rằng ông ấy đúng. Ngày nay, đa số ở Ấn độ là người theo đạo Hindu, nhưng nhiều
tông giáo khác cũng được đại diện đầy đủ. Ấn độ là quê hương của đám dân Muslim
lớn thứ nhì trên thế giới – một sự kiện không được nhiều người ở phương Tây cảm
kích – và còn có bao nhiêu triệu những tín đồ đạo Sikh và đạo Kitô nữa, cũng
như một số đáng kể những cộng đồng của người theo các đạo Jaina (Kì na giáo),
đạo Phật, đạo Zorostra (Bái hoả giáo), và đạo Do thái. Thật vậy những thiểu số
về sắc tộc và tôn giáo ở Ấn độ con số quá nhiều không thể kể ra hết. Thêm nữa,
hàng mấy trăm ngôn ngữ dị biệt được người ta sử dụng trong xứ sở này ngày hôm
nay. Ở giữa sự đa phức về con người bao la đó, cảnh tượng tương đối thường thấy
là các ngôi đền Hindu cùng với các ngọn tháp Muslim đứng cận kề nhau trên các
con đường của thành phố. Thực vậy, hầu hết các làng đều có hơn một tông giáo
được đại diện nơi lớp dân chúng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Gần đây tôi gặp
một người từ <st1:place w:st="on">Rumania</st1:place>,
ông ấy vì có dự án nghiên cứu đã đi thăm nhiều ngôi làng Ấn độ. Khi kể cho tôi
nghe về một ngôi làng phần lớn là tín đồ Muslim ở Rajasthan trong đó chỉ có ba
gia đình là theo đạo Hindu, ông bày tỏ sự ngạc nhiên là mấy gia đình này sống ở
đó không hề có cảm giác sợ hãi hoặc bất an. Sự ngạc nhiên của ông, theo tôi
nghĩ, hẳn phải là hậu quả của việc phác thảo sai lạc của những phương tiện
truyền thông phương Tây về các quan hệ xã thôn của Ấn độ. Đã có một số sự cố
trầm trọng và thật đáng tiếc về bạo động xã thôn ở Ấn độ, nhưng tổng quát hoá
những biến cố này ra khắp bán đảo Ấn dộ là một sự sai lầm. Dẫu cho có những sự
cố lẻ loi như thế, Ấn độ nói chung vẫn duy trì được một xã hội thanh bình và
hoà hài, bất kể sự đa phức của nó. Rõ ràng, chủ thuyết Ấn độ cổ xưa về <i>ahimsa, </i>tức là bất bạo động hoặc không
làm tổn hại, đã nảy nở và được tiếp nhận như một nguyên lí về sự sống chung hoà
bình bởi tất cả các tín ngưỡng. Điều này là một thành quả lớn lao, và là một sự
mà các xứ sở khác trên thế giới có thể học tập.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Bao dung trong một thời đại toàn cầu hoá<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Đôi khi tôi tự mô tả mình là một
sứ giả thời hiện đại của tư tưởng Ấn độ cổ xưa. Hai trong những ý tưởng quan
trọng nhất mà tôi san sẻ bất cứ nơi nào tôi tới thăm – những nguyên lí về bất
bạo động và sự hoà hài liên tông giáo – đều rút ra từ di sản Ấn độ cổ xưa. Dẫu
cho tôi đương nhiên là một người Tây tạng, tôi cũng tự coi mình, theo một
nghĩa, là một người con cái của Ấn độ. Từ khi còn thơ ấu tâm trí tôi đã được
nuôi dưỡng bằng những kinh điển của tư tưởng Ấn độ. Từ năm lên sáu tuổi, khi
tôi bắt đầu việc tu học là một tăng sĩ, đa số các văn bản tôi đọc và học thuộc
lòng là do các vị đại sư Phật giáo Ấn độ, nhiều người trong số họ xuất thân từ
Đại học Nalanda cổ kính ở Trung bộ Ấn độ. Và kể từ khi mới trưởng thành cả thân
thể tôi cũng được nuôi dưỡng bằng thực phẩm Ấn độ: lúa gạo và đậu <i>lăng</i>.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên tôi rất
sung sướng san sẻ và đề cao sự hiểu biết này của Ấn độ về thế tục luận, bởi tôi
tin nó có thể có giá trị lớn cho toàn thể loài người. Trong thế giới liên thông
và toàn cầu hoá ngày nay, hiện thông thường là những người thuộc những thế giới
quan, tín ngưỡng, và chủng tộc dị biệt nhau lại sống cạnh nhau. Tôi thường sững
sờ về điều này trong những chuyến viếng thăm của tôi, đặc biệt là ở phương Tây.
Đối với một phần đáng kể của loài người ngày nay, có thể và thực sự dễ có cơ là
hàng xóm, đồng sự, hoặc người thuê chúng ta làm việc lại nói một thứ tiếng mẹ
đẻ, ăn một loại thực phẩm, và theo một tông giáo khác với ta. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vì vậy, điều rất
khẩn thiết là chúng ta phải tìm ra những đường lối để hợp tác với nhau trong
một tinh thần tương thuận và tương kính. Bởi vì trong khi đối với nhiều người
sống ở một cảnh quan đô thị quốc tế nơi họ có thể trải nghiệm một phổ rộng lớn
về nhiều nền văn hoá khác nhau là một nguồn vui, thì hẳn nhiên, đối với những
người khác, sống cận kề với những kẻ không san sẻ ngôn ngữ hay văn hoá có thể
đặt ra những nỗi khó khăn. Nó có thể tạo ra hoang mang, sợ hãi, thù hằn, dẫn
tới những trường hợp tệ lậu nhất là hiềm khích ra mặt và những hệ tư tưởng mới
về loại trừ dựa trên chủng tộc, quốc tịch, hoặc tông giáo. Bất hạnh thay, khi
chúng ta nhìn quanh thế giới, chúng ta thấy những sự căng thẳng xã hội rất
thường xảy ra. Thêm nữa, dường như là, khi sự di cư vì lí do kinh tế còn tiếp
diễn, những khó khăn như vậy có thể còn gia tăng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong một thế
giới như thế, tôi cảm thấy, điều thiết yếu cho chúng ta là tìm ra một cách tiếp
cận đích thực bền vững và đại đồng đối với đạo đức, những giá trị nội tâm, và
sự liêm khiết thiết thân – một lối xúc tiến có thể vượt trên những dị biệt về
tông giáo, văn hoá, và chủng tộc, và mời gọi người ta ở bình diện con người nền
tảng. Sự tìm kiếm một lối tiếp cận bền vững và phổ quát là điều tôi gọi là dự
án về đạo đức thế tục.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi tôi tiếp tục
triển khai về lối tiếp cận này, tôi phải thừa nhận là có những người mặc dù có
thiện cảm với sự giải thích của tôi về thế tục luận trong những điều kiện của
Ấn độ, vẫn đặt câu hỏi về sự khả dĩ sinh tồn được khi đạo đức tách lìa khỏi
tông giáo như thế. Sự không tin tưởng về những nỗ lực tách lìa hai thứ này quá
mạnh mẽ trong số những tín đồ của các truyền thống thần đạo đến nỗi tôi đã được
cảnh báo, trong một số trường hợp, chớ sử dụng từ “thế tục” khi nói về đạo đức
trước công chúng. Rõ ràng có những người tin tưởng, hoàn toàn chân thực, rằng
tách biệt đạo đức khỏi tông giáo là một sai lầm lớn ngay trong tự thân, và thực
sự là một cội nguồn của nhiều vấn đề xã hội và luân lí trong xã hội hiện đại –
sự sụp đổ của gia đình, con số gia tăng các vụ phá thai, sự lang chạ về tính
dục, nạn nghiện rượu, nạn nghiện ma tuý, và vân vân. Đối với họ, những vấn đề
này phần lớn là do hậu quả người ta đã mất cơ sở để phát triển những giá trị
nội tâm mà chỉ riêng tông giáo mới cung cấp được. Đối với những ai đức tin tông
giáo quá gắn liền với sự thực hành đạo đức như vậy, thật khó mà quan niệm điều
này khi không có điều kia. Đối với những ai tin rằng chân lí đòi hỏi phải có
Thượng đế, chỉ riêng Thượng đế mới có thể làm đạo đức ràng buộc với con người.
Không có Thượng đế là vị đứng bảo chứng, họ gợi ý, tốt nhất thì cũng chỉ có
được sự thật tương đối, cho nên điều là sự thật với một người có thể chẳng là
thật với người khác. Và trong tình huống đó không có gì làm cơ sở để phân biệt
đúng với sai, phải và cuối, để đánh giá tốt hoặc xấu, hay tự kiềm chế những
xung động ích kỉ và phá hoại cũng như vun bồi các giá trị nội tâm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong khi tôi
tôn trọng trọn vẹn quan điểm này, đó không phải là một quan điểm mà tôi chia
sẻ. Tôi không đồng ý rằng đạo đức đòi hỏi việc đặt nền tảng vào những khái niệm
tông giáo hoặc đức tin. Thay vì thế, tôi tin tưởng đinh ninh rằng đạo đức cũng
có thể hiện xuất đơn giản như một đáp ứng tự nhiên và thuần lí với nhân tính
của chính chúng ta và thân phận con người của chung chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tông giáo và đạo đức<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Dù rằng cuốn sách này không phải
cốt yếu bàn về tông giáo, vì lợi ích tương thông và tương kính giữa những người
có tín ngưỡng và những người không có, tôi nghĩ rằng dùng chút ít thời gian để
cứu xét mối tương quan giữa tông giáo và đạo đức cũng là xứng đáng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong nhiều ngàn
năm, tông giáo đã ở tâm điểm của văn minh loài người. Vậy nên không lạ gì khi
một mối quan tâm về người khác và những giá trị nội tâm cơ bản đã hiện xuất từ
mối quan tâm này, chẳng hạn như lòng tốt, lương thiện, kiên nhẫn, và tha thứ,
từ lâu phần lớn đã được nêu thành công thức trong khuôn khổ tông giáo. Trong
tất cả những truyền thống lớn của thế giới, cả hữu thần và vô thần, những giá
trị này, cũng như những giá trị về kỉ luật bản thân, an tâm, và độ lượng được
đề cao như những chìa khoá cho việc sống một đời có ý nghĩa và xứng đáng. Điều
này không có gì là ngạc nhiên. Bởi mối quan tâm chủ yếu của tông giáo là với
tâm trí con người, hoàn toàn tự nhiên là việc thực hành những giá trị nội tâm
này – chúng đem lại những phần thưởng về sự an lạc tâm linh của chúng ta và của
những người quanh chúng ta biết bao – được tích hợp trọn vẹn vào bất cứ lề lối
hành đạo nào.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Những hệ thống
về tín ngưỡng mà các tông giáo của thế giới đặt cơ sở và hỗ trợ các giá trị nội
tâm có thể, nói chung, xếp thành hai loại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một mặt là những
tông giáo hữu thần, bao gồm đạo Hindu, đạo Sikh, đạo Zoroastra, đạo Do thái,
đạo Kitô, và đạo Islam. Trong những truyền thống này, đạo đức rốt ráo được đặt
cơ sở vào một sự hiểu biết nào đó về Thượng đế – như là vị sáng tạo và như là
nền tảng tuyệt đối của tất cả những gì hiện hữu. Từ quan điểm hữu thần, toàn
thể vũ trụ là thành phần của một sự sáng tạo và kế hoặch thần thánh, vậy nên
ngay cả khung khổ của vũ trụ ấy là thiêng liêng. Và bởi Thượng đế là tình
thương vô hạn hoặc từ bi vô hạn, cho nên thương yêu người khác là thành phần
của sự thương yêu và phụng sự Thượng đế. Trong nhiều truyền thống hữu thần cũng
có niềm tin rằng sau khi chết chúng ta sẽ giáp mặt với sự phán đoán của thần
thánh, và điều này cung ứng thêm một khích lệ mạnh mẽ cho việc cư xử có kiềm
chế và cẩn trọng đúng mức khi còn ở trên Cõi trần này. Khi được đảm nhận một
cách nghiêm túc, sự quy thuận với Thượng đế có thể có một tác dụng mạnh mẽ
trong việc làm giảm trừ sự tập trung vào tự thân, và có thể nhờ đó đặt nền tảng
cho một lối nhìn rất ổn cố về mặt đạo đức và thậm chí còn bác ái nữa. Mặt khác,
trong những tông giáo vô thần, chẳng hạn như đạo Phật, đạo Jaina, và một chi
nhánh của phái Samkya (Số luận) của Ấn độ cổ xưa, không hề có một niềm tin nào
vào một vị sáng tạo thần thánh. Thay vào đó, có nguyên lí cốt lõi về nhân quả,
trong khi vũ trụ được xem như không có khởi đầu. Vì không có một hình tượng vị
sáng tạo để đặt cơ sở cho những giá trị nội tâm và một đời sống đạo đức trên
đó, tông giáo vô thần thay vì thế đặt cơ sở cho đạo đức trong ý tưởng về karma
(hành động, tức là nghiệp). Từ Sankrit <i>karma
</i>đơn giản chỉ có nghĩa là hành động. Vậy nên khi chúng ta nói về nghiệp của
chúng ta, đó là chúng ta đang quy chiếu về tất cả những hành vi chủ ý của chúng
ta về thân thể (thân), ngôn ngữ (khẩu), và tâm trí (ý), và khi chúng ta nói về
những <i>kết quả</i> về nghiệp của chúng ta
(nghiệp quả, hoặc nghiệp báo), là chúng ta đang nói về hậu quả của những hành
vi này. Thuyết về nghiệp đặt cơ sở trên sự quan sát về tính nhân quả như là một
định luật của tự nhiên. Mọi hành động, lời nói, hoặc ý tưởng có chủ ý mà chúng
ta vốn có đều có một dòng hậu quả với tiềm năng không dứt. Khi kết hợp với ý
tưởng về sự tái sinh và những đời sống kế tục. Sự hiểu biết này trở thành một
cơ sở mạnh mẽ cho đạo đức và việc vun bồi những giá trị nội tâm. Chẳng hạn, một
giáo huấn của đạo Phật then chốt về việc vun bồi lòng từ bi liên can, như thành
phần của việc thiết lập sự liên kết đồng cảm sâu xa với mọi chúng sinh, coi tất
cả chúng sinh như đã từng là mẹ của ta ở một giai đoạn nào đó trong vô lượng
tiền kiếp của ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mọi tông giáo,
vì vậy, đến một mức độ nào đó, đều đặt nền tảng cho sự vun bồi các giá trị nội
tâm và sự nhận thức đạo đức vào một loại hiểu biết nào đó về siêu hình (tức là,
không thể chứng minh bằng thường niệm) về thế giới và về đời sống sau cái chết.
Và cũng như chủ thuyết về sự phán xét của thần thánh làm nền cho những giáo
huấn đạo đức trong nhiều tông giáo hữu thần, thì trong các tông giáo vô thần
cũng đặt cơ sở trên chủ thuyết về nghiệp và về các kiếp sống tương lai.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong khuôn khổ
của tông giáo, những sự hiểu biết này – dù là hữu thần hoặc vô thần – đều có
tầm quan trọng vô cùng, bởi chúng cung cấp những cơ sở không chỉ cho quyết tâm
sống đạo đức, mà còn cả cho chính sự cứu chuộc hoặc sự giải thoát. Như vậy, đối
với những người thực hành tông giáo, việc theo đuổi một đời sống đạo đức và
những hoài bão tâm linh rốt ráo là không thể tách lìa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi không ở
trong số những người nghĩ rằng con người sẽ sớm sẵn sàng cởi bỏ với tông giáo
luôn. Ngược lại, trong quan điểm của tôi, tín ngưỡng là một sức mạnh cho điều
thiện và có thể có ơn ích bao la. Khi cung hiến một sự hiểu biết về đời sống
con người vượt ngoài sự tồn tại thể chất tạm thời của chúng ta, tông giáo ban hi
vọng và sức mạnh cho những ai đang phải đối mặt với nghịch cảnh. Giá trị của
những truyền thống tín ngưỡng lớn của thế giới là một chủ đề tôi đã thảo luận
khá dài trong một cuốn sách trước đây tựa đề là <i>Hướng về một sự thân thuộc đích thực của các tín ngưỡng</i> (Toward a
True Kinship of Faiths). Với tất cả những ơn ích của nó – khi mang con người
lại với nhau, khi ban sự hướng đạo và an ủi, và khi cung hiến một thị kiến về
đời sống tốt lành mà người ta có thể cố gắng noi theo – , tuy nhiên, tôi không
nghĩ rằng tông giáo là không thể thiếu cho đời sống tâm linh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng điều này
sẽ để chúng ta ra sao với việc đặt nền tảng cho đạo đức và nuôi dưỡng những giá
trị nội tâm? Ngày nay, trong một thời đại khoa học ở đó tông giáo đối với nhiều
người là vô nghĩa, còn có nền tảng nào cho những giá trị như thế sót lại với
chúng ta? Làm sao chúng ta có thể tìm ra một đường lối để làm động cơ cho tự
thân chúng ta về mặt đạo đức mà không nương vào những niềm tin truyền thống?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với tâm trí
tôi, dù rằng con người có thể xoay sở không cần tới tông giáo, họ cũng không
thể xoay xở mà không có những giá trị nội tâm. Vậy nên lập luận của tôi về sự
độc lập của đạo đức với tông giáo thì hoàn toàn giản dị. Theo cách tôi nhìn,
tâm linh có hai chiều kích. Chiều kích thứ nhất, về sự an lạc tâm linh cơ bản –
theo đó tôi muốn nói sức mạnh và sự quân bình về tâm trí và cảm xúc nội tâm –
không tuỳ thuộc vào tông giáo mà tới từ bản tính con người bẩm sinh của chúng
ta như những hữu thể với một khuynh hướng tự nhiên hướng về từ bi, lòng tốt, và
sự quan tâm với kẻ khác. Chiều kích thứ hai có thể coi là tâm linh căn cứ trên
tông giáo, được thủ đắc từ sự giáo dưỡng của chúng ta và văn hoá và gắn liền
với những niềm tin và những cách thực hành đặc thù. Sự dị biệt giữa hai chiều
kích này phần nào giống như sự dị biệt giữa nước và trà. Đạo đức và những giá
trị nội tâm không có nội dung tông giáo thì giống như nước, thứ chúng ta cần
mỗi ngày để có sức khoẻ và sống còn. Đạo đức và những giá trị nội tâm căn cứ
vào một khung khổ tông giáo thì giống với trà hơn. Trà chúng ta uống phần lớn
gồm có nước, nhưng nó cũng chứa một số những thành tố khác – lá trà, hương
liệu, có thể thêm chút đường, hoặc như ở Tây tạng là thêm chút muối – và điều
này khiến nó mang tính chất dinh dưỡng hơn và bảo trì hơn và đó là thứ chúng ta
muốn mỗi ngày. Nhưng dù trà có được sửa soạn như thế nào, thành tố sơ nguyên
vẫn luôn luôn là nước. Trong khi chúng ta có thể sống không cần trà, chúng ta
không thể sống không có nước. Cũng thế, chúng ta sinh ra không vướng mắc tông
giáo, nhưng chúng ta không được sinh ra mà thoát khỏi nhu cầu về từ bi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vì vậy, nền tảng
hơn cả tông giáo là tâm linh con người cơ bản của chúng ta. Chúng ta có một
khuynh hướng của con người tiềm tàng hướng về tình thương, lòng tốt, và trắc
ẩn, bất kể việc chúng ta có một khung khổ tông giáo hoặc không. Khi chúng ta
nuôi dưỡng nguồn năng con người nền tảng nhất này – khi chúng ta khởi sự vun
bồi những giá trị nội tâm đó mà chúng ta tán thưởng nơi kẻ khác – đó là chúng
ta khởi sự sống một cách tâm linh. Vì vậy, thử thách là tìm ra một lối để đặt
nền tảng cho đạo đức và hỗ trợ việc vun bồi những giá trị nội tâm phù hợp với
thời đại khoa học, trong khi không làm ngơ với những nhu cầu sâu thẳm hơn của
tâm linh con người, mà, đối với nhiều người, tông giáo trả lời.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Đặt nền tảng cho đạo đức nơi bản tính
con người<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Xuyên qua mọi văn hoá, mọi triết
học, và thực vậy mọi viễn kiến cá nhân, chẳng có sự đồng thuận nào về định
hướng thiết yếu của nhân tính (bản tính con người.” Thay vào đó, dường như có
nhiều quan điểm. Để đặt vấn đề một cách giản đơn nhất, ở một đầu của quang phổ,
có những người tin rằng do bản tính chúng ta theo nền tảng là bạo động, xâm lấn
và cạnh tranh; trong khi những kẻ khác, ở đầu kia của quang phổ, có quan điểm
rằng chúng ta chủ yếu có khuynh hướng về sự dịu dàng và tình thương. Phần lớn
các viễn kiến nằm giữa hai đầu mút cực đoan này, chiểu theo mọi phẩm chất và
thiên hướng của chúng ta trong những mức độ biến thiên. Nói chung, nếu chúng ta
xem nhân tính như là bị ngự trị bởi những khuynh hướng phá hoại, thì đạo đức
của chúng ta sẽ dễ nhất bị đặt nền tảng vào một cái gì bên ngoài tự thân chúng
ta. Chúng ta sẽ hiểu đạo đức như một phương tiện để ngăn chặn các khuynh hướng
phá hoại đó nhân danh một điều thiện nào lớn hơn. Tuy nhiên, nếu như chúng ta
xem nhân tính như chủ yếu hướng về lòng tốt và sự mong muốn sống đời an bình,
thì chúng ta có thể coi đạo đức như một phương tiện hoàn toàn tự nhiên và thuần
lí để theo đuổi tiềm năng bẩm sinh của chúng ta. Với sự hiểu biết này, đạo đức gồm
ít quy luật phải tuân phục hơn là những nguyên lí cho việc tự điều chỉnh nội
tâm để thăng tiến những khía cạnh của bản tính chúng ta mà chúng ta nhìn nhận
như dẫn tới sự an lạc của chính mình và của kẻ khác. Lối tiếp cận thứ nhì này
thì đồng điệu với cách của tôi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Hai cột trụ cho đạo đức thế tục<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tôi tin rằng một lối xúc tiến hàm
chứa với đạo đức thế tục, một lối có tiềm năng được chấp nhận phổ quát, đòi hỏi
sự nhìn nhận chỉ hai nguyên lí cơ bản. Cả hai nguyên lí này có thể dễ dàng nắm
bắt trên cơ sở trải nghiệm chung của chúng ta như là con người và lương tri của
mình, và cả hai đều được những khám phá của sự nghiên cứu đương đại ủng hộ, đặc
thù là trong những lãnh vực như là tâm lí học, khoa học về thần kinh, và những
khoa học lâm sàng. Nguyên lí đầu tiên là sự nhìn nhận <i>tính nhân loại cùng chia sẻ</i> của chúng ta và sự mong mỏi cùng chia
sẻ của chúng ta về hạnh phúc và tránh đau khổ; nguyên lí thứ nhì là sự hiểu
biết về <i>tương thuộc</i> (tuỳ thuộc cùng
nhau) như một đặc trưng chủ yếu của thực tại con người, bao gồm thực tại sinh
học của chúng ta như là những động vật xã hội. Từ hai nguyên lí này chúng ta có
thể học cách tán thưởng sự gắn bó không thể tháo gỡ giữa sự an lạc của chúng ta
và của người khác, và chúng ta có thể phát triển một mối quan tâm về sự phúc
lợi của kẻ khác. Cùng với nhau, tôi tin rằng, hai nguyên lí này cấu tạo thành
một cơ sở đầy đủ cho việc thiết lập nhận thức về đạo đức và việc vun bồi những
giá trị trọng tâm. Chính qua những giá trị như thế mà chúng ta đạt được một cảm
thức về sự liên kết với kẻ khác, và chính bởi việc vượt ngoài lợi ích bản thân
chật hẹp mà chúng ta tìm ra được ý nghĩa, mục đích, và sự thoả mãn trong cuộc
sống.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trước khi cống
hiến một sự trình bày hệ thống về đường lối tôi hình dung cách tiếp cận thế tục
này, tôi xin có vài lời về bối cảnh và động cơ đã hình thành những quan điểm
của tôi về chủ đề này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Kể từ thuở thơ
ấu tôi đã là một tu sĩ Phật giáo trong truyền thống Đại thừa Tây tạng. Sự hiểu
biết của tôi về đạo đức, cũng như những đề xuất của nó chẳng hạn như bản tính
con người và việc theo đuổi hạnh phúc, được thông hiểu do bối cảnh này. Trên
bình diện thiết thân, việc tiếp cận hàng ngày của tôi với sự thực hành đạo đức
chịu ảnh hưởng một cách sâu xa do những văn bản của truyền thống Đại học Phật
giáo Nalanda ở Ấn độ, kết hợp sự thăm dò triết học phê phán với đời sống đạo
đức và việc thực hành thiền định. Trong suốt cuốn sách này tôi rút ra từ một số
những nguồn năng của truyền thông Nalanda. Tuy nhiên, chắc chắn không phải chủ
ý của tôi, khi trình ra cuốn sách này, là để tạo thêm các Phật tử! Thực vậy,
khi người ta yêu cầu tôi giảng dạy Phật giáo ở phương Tây, tôi thường san sẻ
quan điểm thiết thân của mình rằng, nói một cách tổng quát, không phải là một ý
tưởng tốt để người ta tiếp nhận những thực hành tông giáo không có cơ sở vững
chãi trong văn hoá và bối cảnh giáo dục của chính họ. Làm như thế có thể khó
khăn và có thể dẫn tới sự hoang mang không cần thiết. Thay vì thế, động cơ của
tôi đơn giản chỉ là một sự mong muốn đóng góp vào việc cải thiện loài người.
Nếu những nguồn năng từ truyền thống của riêng tôi có thể hữu ích với những ai
ở bên ngoài đó, thì tôi nghĩ rút ra từ những truyền thống đó là một điều tốt.
Khi viết cuốn sách này tôi chắc chắn không quan tâm tới việc truyền bá tín
ngưỡng của riêng mình. Thay vì thế, tôi đang kêu gọi các độc giả của tôi cứu
xét vấn đề cho chính họ. Nếu họ thấy rằng một số những trực quan của tư tưởng
Ấn độ kinh điển hữu ích trong sự điều nghiên của họ, như vậy là tuyệt vời, còn
nếu không, cũng là tốt thôi! <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên, trong
những chương sau đây, tôi cống hiến những ý tưởng của mình không phải như một
Phật tử, không phải như một tín đồ tông giáo, nhưng chỉ đơn giản như một con
người trong số gần bảy tỉ con người khác, một người quan tâm về số phận của
loài người và muốn làm một chút gì để bảo bọc và cải thiện tương lai của nhân
loại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">2<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Nhân tính chung của chúng ta<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Chúng ta nhìn mình như thế nào<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Về việc quan sát, con người đối
xử với các đồng loại của mình, và cả thế giới quanh họ, như thế nào, phần lớn
tuỳ thuộc vào cách họ quan niệm chính về bản thân mình. Tất cả chúng ta đều có
nhiều cách khác nhau để nhìn “chúng ta là ai”, và những cách nhìn khác nhau này
ảnh hưởng đến hành vi của chúng ta. Chẳng hạn, chúng ta có thể xếp mình về mặt
giới tính như là đàn ông hoặc đàn bà, hoặc như tín đồ của tông giáo này hoặc
tông giáo khác, hoặc như thành viên của chủng tộc, quốc tịch này hoặc khác.
Chúng ta có thể nghĩ về mình về mặt gia đình – như là người cha hoặc người mẹ,
chẳng hạn. Chúng ta cũng có thể xác định bằng nghề nghiệp, trình độ học vấn,
hoặc những thành đạt của mình. Tuỳ theo chúng ta dùng viễn kiến nào, chúng ta
nêu lên những trông chờ khác nhau về bản thân mình. Và đến phiên điều này lại
ảnh hưởng lên hành vi của chúng ta, bao gồm cả cách chúng ta đối xử với người
khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mọi người đều có
căn cước tách bạch riêng của mình. Vì vậy, trong bất cứ nỗ lực nào để phát
triển một lối tiếp cận thực sự phổ quát về đạo đức, điều quan trọng hàng đầu là
có một sự hiểu biết minh bạch về những gì thống nhất tất cả chúng ta, tức là
nhân tính chung của chúng ta. Tất cả chúng ta đều là con người, tất cả bảy tỉ
người chúng ta. Về mặt này chúng ta trăm phần trăm là giống nhau.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vì vậy để bắt
đầu, chúng ta hãy xét xem điều gì thực sự làm chúng ta thành con người. Vâng,
trước tiên, đó là thực tại vật thể đơn sơ của chúng ta, cái thân thể này của
chúng ta, làm thành bởi bao nhiêu phần tử: xương, cơ bắp, máu – bao nhiêu là
phân tử, nguyên tử, và vân vân.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ở bình diện vật
chất cơ bản, không có sự dị biệt về phẩm chất nào giữa vật chất tạo thành một
con người và vật chất tạo thành một khối đá, chẳng hạn. Về mặt cấu tạo vật
chất, một khối đá và thân thể con người chúng ta cả hai rốt ráo đều được tạo
thành bởi sự kết tập của những hạt li ti. Khoa học hiện đại gợi ý rằng toàn bộ
vật chất của vũ trụ đang được luân chuyển tái tạo không cùng. Nhiều nhà khoa
học thậm chí còn giữ quan điểm rằng ngay chính những nguyên tử trong thân thể
chúng ta đã từng thuộc về các tinh tú xa xăm về thời gian và không gian.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy vậy rõ ràng
trường hợp là một con người thuộc về một phạm trù sự vật hoàn toàn khác biệt
với một khối đá. Chúng ta được sinh ra, chúng ta trưởng thành và rồi chúng ta
chết, giống như cây cỏ và mọi động vật khác. Tuy vậy, khác với cây cỏ, chúng ta
có kinh nghiệm được ý thức. Chúng ta cảm thấy đau đớn, và chúng ta trải nghiệm
khoái lạc. Chúng ta là những chúng sinh hữu tình, điều mà trong tiếng Tây tạng
chúng tôi gọi là <i>semden</i> [<i>sem</i> là tâm trí; <i>den</i> là cơ sở, nền tảng, cái giá chống đỡ, dựa vào. <i>Semden</i> có nghĩa là cơ sở cho tâm trí.]<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong một của
nhiều lần tôi thảo luận với người bạn mới qua đời là nhà sinh học thần kinh
Francisco Varela, chúng tôi nói chuyện về điều gì phân biệt những dạng có cảm
thức của đời sống với những dạng thảo mộc của đời sống. Như tôi còn nhớ, ông
gợi ý như một tiêu chuẩn “một thực thể có khả năng tự di động từ đây tới kia”,
hoặc những từ đại loại có tác dụng như thế. Nếu một cơ thể có thể di động toàn
bộ thân thể mình từ một nơi này đến một nơi khác để thoát khỏi hiểm nguy và tồn
tại, hoặc để kiếm được thực phẩm và sinh sản, thì nó có thể được coi là một hữu
thể có cảm tính (chúng sinh hữu tình). Định nghĩa này làm tôi chú tâm, bởi vì
nó hàm ý rằng, ngay cả từ một quan điểm khoa học, cái định nghĩa một sinh vật
như vậy có cái gì liên hệ với khả năng cảm thấy khoái lạc và đau đớn, và đáp
ứng lại với những cảm xúc đó, cho dù những đáp ứng này chủ yếu hoặc thậm chí
toàn bộ mang tính bản năng. Ở bình diện cơ bản nhất, khả năng đáp ứng với những
gì chung quanh mình bằng trải nghiệm có ý thức là cái mà chúng ta có thể coi,
trong cái nghĩa rộng nhất, là “tâm trí”.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đây không phải là
chỗ để đưa mình vào việc xử lí lê thê về đề xuất bao la của những gì cấu thành
“tâm trí” và những cung cách trong đó tâm trí con người được phân biệt khỏi tâm
trí của những hữu thể khác, vậy nên ở đây chỉ một ít lời cũng đủ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Những thành tố
chủ yếu của kinh nghiệm con người, theo khoa học hiện đại, và những dữ kiện của
các giác quan chúng ta – cái nhìn, cái nghe, cái sờ, cái nếm, và cái ngửi. Ở
một bình diện khác của tri giác là những kinh nghiệm chủ quan của chúng ta về
những xúc cảm cơ bản này: chúng ta trải nghiệm chúng như là sướng, không sướng,
trung tính, hoặc một kết hợp nào đó của những thứ này. Trong chừng mực biết
được, chúng ta san sẻ loại nắm bắt này về kinh nghiệm giác quan như là khoái
lạc hoặc đau đớn cùng với các động vật khác. Chim chóc và các loài có vú, chẳng
hạn, dường như nắm bắt kinh nghiệm giác quan trong một cung cách rất tương tự
như của chúng ta, trong khi những loài động vật khác, như là cá hoặc côn trùng,
dường như khác biệt với chúng ta một cách đáng kể về phương diện này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dù cho phổ của
cảm tính có thể rộng mở và biến thiên tới đâu giữa nhiều loài khác nhau về động
vật, dường như mọi hữu thể có kinh nghiệm ý thức đều hướng về việc theo đuổi
những kinh nghiệm khoái lạc và tránh né những kinh nghiệm không khoái lạc hoặc
đau đớn. Trong phương diện nền tảng này, con người chúng ta không khác biệt với
các động vật khác. Giống như chúng, con người tìm cách tránh né đau khổ và tự
nhiên bị lôi cuốn về những kinh nghiệm khoái lạc hoặc hạnh phúc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng nếu định
hướng nền tảng này là một nét định nghĩa của các chúng sinh hữu tình nói chung,
thì con người cấu thành một phạm trù khá đặc biệt. Rõ ràng tính chất con người
còn hơn việc chỉ đáp ứng với kinh nghiệm giác quan. Chúng ta không giống như
loài chó hoặc loài mèo, chẳng hạn, vì chúng, đại để đáp ứng với những kinh
nghiệm của chúng thuần bằng bản năng. Con người chúng ta đã tiến hoá, qua nhiều
ngàn năm, một sự phức hợp vô cùng, phân biệt chúng ta với mọi loài động vật
khác. Sự khác biệt này được phản ánh trong kích cỡ lớn của bộ não chúng ta, nó
có một vỏ não trán phát triển hơn rất nhiều so với não bộ của các loài khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Ý thức con người và đồng cảm<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Khi thảo luận về sự phức hợp của
tâm trí con người, tôi không chỉ nghĩ về các tiến trình trí tuệ hoặc thuần lí
của chúng ta và khả năng tự phản tỉnh của chúng ta, mà đúng hơn là về toàn bộ
phạm vi của kinh nghiệm có ý thức của chúng ta, nó bao gồm không chỉ các ý
tưởng, tưởng tượng, và kí ức mà còn cả các tình tự và xúc động. Thật vậy, khi
tôi nói về “tâm trí” hoặc “kinh nghiệm” trong cách khá tổng quát này, tôi
thường nghĩ tới những từ Tây tạng <i>sem</i>
(tâm trí) và <i>shepa </i>(thức giác), cả
hai từ này quy chiếu không chỉ đến những hoạt động chủ yếu về trí tuệ thông
thường được kết hợp với những từ như là “mind” (tâm trí) và “mental” (thuộc về
tâm trí) trong tiếng Anh và các ngôn ngữ phương Tây khác, nhưng đúng hơn là về
toàn bộ những khu vực của kinh nghiệm nội tâm chúng ta, bao gồm những tình tự
và xúc cảm mà trong những ngôn ngữ kia thường được mô tả như là những vấn đề
của <i>trái tim</i> (heart).<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một thời gian
trước đây, các nhà khoa học phương Tây bắt đầu tiến hành những cuộc thử nghiệm
về khoa học thần kinh trên những người Tây tạng đã thiền định trường kì, để đo
lường những hiệu ứng sinh học của những sự thực hành trầm tư của họ. Người ta
bảo tôi rằng, trong một lần, các nhà khoa học nói chuyện về thí nghiệm của họ
với một nhóm tu sĩ ở tự viện Namgyal ở đây trong vùng Dharamsala. Để chứng minh
các kĩ thuật của họ, một trong các nhà khoa học đội trên đầu một chiếc mũ trắng
từ đó có nhô ra một khối lượng lớn các dây và các điện cực. Khi thấy ông như
thế, một vài các vị sư phá ra cười. Các nhà khoa học ngỡ rằng họ cười khi thấy
cảnh tượng kì lạ của một nhà khoa học phương Tây với những sợi dây gắn ở đầu.
Nhưng hoá ra là họ cũng cười vì ngạc nhiên thấy rằng những dây kia chỉ gắn ở
đầu chứ không gắn ở bất cứ khu vực nào khác của thân thể. Nói cho cùng, nếu ý
hướng là đo lường các phẩm chất như là từ bi hoặc từ ái, chẳng phải là những
phần khác của thân thể, như là trái tim, cũng quan trọng ngang như thế sao? Trong
những ngày này, chúng ta hiện rành hơn về các mô thức khoa học đương đại và
không còn ngạc nhiên như thế vì tính trung tâm mà khoa học hiện đại ban cho bộ
óc. Và các nhà khoa học nữa cũng đã thay đổi các phương pháp của họ phần nào:
bây giờ họ bao gồm cả những đo lường để dò ra những thay đổi nơi trái tim. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về phần điều
gì phân biệt tâm trí con người khỏi tâm trí của các sinh vật khác, một vài nét
chủ yếu lập tức hiện rõ. Con người chúng ta có một năng lực mạnh mẽ và tinh tế
về kí ức, dường như lớn hơn nhiều so với năng lực của nhiều loài động vật khác,
nó cho phép chúng ta phóng chiếu những ý tưởng của chúng ta vào quá khứ. Chúng
ta cũng có khả năng phóng chiếu những ý tưởng của chúng ta vào tương lai. Thêm
nữa, chúng ta có những tưởng tượng rất mạnh mẽ và một năng lực phát triển rất
cao về truyền thông qua ngôn ngữ biểu tượng. Và, có lẽ đặc trưng nhất, chúng ta
có năng lực về tư duy thuần lí – khả năng lượng giá một cách phê phán và so
sánh những hậu quả khác nhau cả trong những tình huống có thực và hư cấu. Trong
khi các động vật khác có thể sở hữu những năng lực này ở một mức độ giới hạn,
chúng không thể so với con người về trình độ tinh vi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cùng với những
đặc trưng này, chúng ta còn có thêm một phẩm chất nữa mang tính cách trung tâm
cho căn cước của chúng ta là loài người: năng lực bản năng về đồng cảm. Dĩ
nhiên chúng ta không lẻ loi trong điều này. Vài loài động vật khác cũng phơi
bày những hành vi dường như chỉ ra sự đồng cảm. Tuy thế, nó là một nét thiết
yếu của con người. Khi chúng ta thấy một ai đó đau đớn, dù là một người lạ trên
đường phố hoặc một nạn nhân của một tai ương tự nhiên mà chúng ta thấy trên
truyền hình hoặc nghe qua đài phát thanh, chúng ta có một đáp ứng bản năng ngay
với đau khổ của kẻ đó. Và không phải chỉ có thế, chúng ta còn trải nghiệm một
thôi thúc mang tính bản năng, dù cho chúng ta có hành động theo nó hoặc không,
là phải làm một điều gì về việc ấy – giúp đỡ kẻ lạ trên đường phố, hoặc làm dịu
bớt những đau khổ của những kẻ chúng ta thấy trên truyền hình.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cũng cùng cung
cách đó, khi chúng ta thấy những người thắng vượt nghịch cảnh, thì khả năng có
tính bản năng để đồng cảm với trải nghiệm của người khác cho phép chúng ta san
sẻ niềm vui của họ. Tôi nghĩ rằng phần nào lí do mà biết bao nhiêu người trong
chúng ta thích xem phim, thể thao, và kịch nghệ, đọc sách giải trí, và vân vân,
là rằng, ngoài việc những rung động mà chúng mang lại, chúng còn cho chúng ta
cơ hội để cảm thấy những niềm vui và những nỗi buồn của kẻ khác như thể đó là
của chính chúng ta. Chúng ta tự nhiên hưởng thụ trải nghiệm đồng cảm và thường
tìm kiếm nó trong đời mình. Một thí dụ là niềm vui chúng ta cảm nhận trong sự
hân hoan của các trẻ em – chúng ta yêu thích nhìn thấy gương mặt các em bừng
sáng lên khi ta mỉm cười với chúng, cho chúng vật gì, hoặc kể cho chúng nghe
một câu chuyện. Cũng như thế, chúng ta tự nhiên hưởng thụ hạnh phúc của những
người thân yêu với chúng ta. Ai ai cũng ưa nhìn thấy kẻ khác mỉm cười hơn là
cau mày.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bởi chúng ta là
những động vật mang tính xã hội – tức là, bởi sự sống sót và thịnh vượng của
chúng ta tuỳ thuộc việc là phần tử của một nhóm hoặc một cộng đồng – năng lực
đồng cảm của chúng ta có những hàm ý sâu xa cho việc chúng ta theo đuổi hạnh
phúc và an lạc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Hạnh phúc và đau khổ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Việc tất cả chúng ta kiếm tìm một
đời sống hạnh phúc, tôi nghĩ, là một chủ trương không cần biện minh gì hết.
Chẳng ai mong mỏi khó khăn hoặc rắc rối. Đây là một sự mà chính sự cấu thành
thân thể chúng ta thừa nhận. Khoa học về y tế ngày càng gợi ý rằng một người
hạnh phúc và an bình, thoát khỏi sợ hãi và lo âu, sẽ hưởng những ơn ích về sức
khoẻ cụ thể. Cũng là chuyện hiểu biết thông thường rằng ngay cả những người mắc
bệnh cũng khá hơn nhiều nếu họ có một lối nhìn tích cực. Vậy nên tôi coi một
chân lí đơn sơ rằng thân thể này của chúng ta là để cho một đời sống hạnh phúc .
Một tâm trí hạnh phúc là một tâm trí lành mạnh, và một tâm trí lành mạnh thì
tốt cho thân thể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng hạnh phúc
và đau khổ của con người, khác với của những con vật khác, không phải thẳng
băng. Một con chó có thể thấy hạnh phúc bằng việc ăn một bữa ngon và rồi đi ra
hàng hiên ngả mình nằm xuống. Trong khi chúng ta có thể liên hệ với những hạnh
phúc đơn sơ như vậy, rõ ràng rằng chúng không hề đủ cho sự thoả mãn chân thực
của con người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Việc tìm kiếm
hạnh phúc và tránh khổ đau của con người không bao giờ kết liễu giải thích
không chỉ những thành quả lớn nhất của loài người mà còn luôn cả cuộc tiến hoá,
trên nhiều ngàn năm, của bộ óc to lớn này của chúng ta. Thậm chí chính khái
niệm về tông giáo, theo tôi nghĩ, cũng đã nảy sinh từ cuộc tìm kiếm này. Bởi vì
trong dòng cuộc sống không thể tránh được việc chúng ta đối diện với những vấn
đề vươtj ngoài khả năng kiểm soát của chúng ta. Để duy trì hi vọng và giữ vững
tinh thần, vì vậy, chúng ta phát triển niềm tin, và để hỗ trợ cho niềm tin
chúng ta quay sang cầu nguyện, và cầu nguyện là một thành tố cốt lõi của tông
giáo. Tương tự như thế, tôi xin gợi ý, những thành quả phi thường của con người
trong khoa học và canh tân kĩ thuật học trên vài thế kỉ vừa qua cũng khởi từ sự
thôi thúc vượt thắng đau khổ và đạt tới hạnh phúc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, dù sự
tinh tế tinh thần phi thường của chúng ta phân biệt con người chúng ta khỏi
những dạng khác của đời sống và thúc đẩy sự thành công lạ lùng của chúng ta như
một chủng loại, chính sự phức hợp tinh thần này, đồng thời, là cội nguồn cho
nhiều khó khăn và gian nan dai dẳng nhất của chúng ta. Hầu hết các vấn đề mà
chúng ta giáp mặt trong thế giới ngày nay – chẳng hạn như tranh chấp vũ trang,
nghèo khó, bất công, và suy thoái cảnh quan – đã nảy sinh và được duy trì do
hoạt động phức hợp của con người. Thêm nữa, những cội nguồn đeo đẳng nhất của
chúng ta về đau khổ nội tâm ở bình diện cá nhân – sợ hãi, lo âu, và căng thẳng
chẳng hạn – cũng kết nối mật thiết với sự phức hợp của tâm trí chúng ta và
những tưởng tượng dễ kích động của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tính bình đẳng nền tảng<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong việc chúng ta tìm kiếm hạnh
phúc và tránh đau khổ, tất cả chúng ta về nền tảng đều giống nhau, và do đó đều
bình đẳng. Đây là một điểm quan trọng. Bởi vì nếu chúng ta có thể tích hợp một
sự nhìn nhận tính bình đẳng nền tảng này của con người và quan điểm hàng ngày
của chúng ta, tôi tin tưởng đinh ninh rằng nó sẽ có ơn ích vô cùng, không chỉ
với xã hội mở rộng, mà còn với chúng ta như những cá nhân. Với riêng tôi, hễ
khi nào tôi gặp người ta – dù cho những người đó là tổng thống hoặc ăn xin, dù
da sậm hoặc nhạt, thấp hoặc cao, giàu hoặc nghèo, từ quốc gia này hoặc từ quốc
gia khác, thuộc tín ngưỡng này hoặc tín ngưỡng khác – tôi có liên hệ với họ đơn
sơ như những con người họ, giống tôi, cũng tìm kiếm hạnh phúc và muốn tránh đau
khổ. Việc tiếp nhận nhãn quan này, tôi thấy là, làm nảy sinh một tình cảm tự
nhiên gần gũi ngay cả với những kẻ cho mãi đến khoảnh khắc đó còn hoàn toàn xa
lạ đối với tôi. Mặc dù tất cả những đặc trưng cá nhân của chúng ta, bất kể
chúng ta có được giáo dục như thế nào hoặc thừa kế địa vị gì trong xã hội, và
không kể chúng ta đã thành đạt được gì trong đời mình, tất cả chúng ta đều tìm
kiếm cho ra hạnh phúc và tránh đau khổ trong quãng đời ngắn ngủi này của chúng
ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vì lí do này,
tôi thường nêu ra điểm rằng những thành tố phân chia chúng ta thực sự nông nổi
hơn là những thứ mà chúng ta san sẻ. Mặc dù tất cả những đặc trưng làm phân
biệt chúng ta – chủng tộc, ngôn ngữ, tông giáo, giới tính, tài sản, và nhiều
thứ khác – tất cả chúng ta đều bình đẳng trong hạn từ về nhân tính căn bản của
chúng ta. Và tính bình đẳng này được khoa học chứng thật. Sự nhất quán của mô
thức chủng tử di truyền của con người, chẳng hạn, đã bày tỏ ra rằng những sự dị
biệt về chủng tộc chỉ cấu thành một phân số tí teo của tính cách di truyền của
chúng ta, mà tuyệt đại đa số của sự cấu thành tính cách đó tất cả chúng ta đều
san sẻ với nhau. Thực vậy, ở bình diện mô thức chủng tử, những dị biệt giữa các
cá nhân xuất hiện còn rõ nét hơn những dị biệt giữa các chủng tộc khác nhau.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong ánh sáng
của những cứu xét này, tôi tin rằng đã đến lúc mỗi người chúng ta phải khỏi sự
suy nghĩ và hành động trên nền tảng của một căn cước bắt rễ trong câu “chúng ta
làm người.”<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">3<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Sự kiếm tìm hạnh phúc<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Một con người chỉ tồn tại với hi
vọng, và hi vọng theo định nghĩa là hàm ý nghĩ về một cái gì tốt hơn. Theo như
tôi nhìn, chính sự tồn tại của chúng ta tuỳ thuộc vào một ý tưởng nào đó về
hạnh phúc tương lai. Nhưng nếu chúng ta chấp nhận rằng con người về nền tảng hướng
về sự theo đuổi hạnh phúc và tránh đau khổ, vẫn cần phải thăm dò xem hạnh phúc
là gì, và nó có thể tới từ đâu. Hạnh phúc là một từ khá tổng quát, vậy nên có
tiềm năng cho sự hiểu lầm. Thí dụ, nên phải làm sáng tỏ trong sách này với ngữ
cảnh thế tục, chúng ta không nói về những quan niệm tông giáo về hạnh phúc rốt
ráo, mà đùng ra là niềm vui hoặc hạnh phúc đơn giản mà tất cả chúng ta đều hiểu
theo một nghĩa thông thường hoặc hàng ngày. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Như tôi đã ghi
nhận trước đây, đối với những chúng sinh phức hợp như chúng ta, việc đạt tới
hạnh phúc thì không phải thẳng băng. Không giống như hạnh phúc của chó hoặc
mèo, chẳng hạn, hạnh phúc của con người đòi hỏi nhiều hơn là việc thoả mãn đơn
giản thị hiếu của các giác quan. Vậy đâu là những nguồn mạch của hạnh phúc con
người?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ba thành tố lập
tức tự trình ra mà, tôi nghĩ hầu hết mọi người sẽ đồng ý, đóng góp đáng kể cho
sự an lạc của con người, đó là: tài sản hoặc thịnh vượng; sức khoẻ; và bằng hữu
hoặc bạn đồng hành.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tài sản, sức khoẻ, và bằng hữu <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Chúng ta hãy khởi đầu với tài
sản. Hoàn cảnh vật chất của chúng ta có tác động lên hạnh phúc của chúng ta
chăng? Vâng, chắc chắn nó có! Hẳn là ngớ ngẩn khi chối bỏ tầm quan trọng của
những thành tố vật chất đối với sự an lạc của chúng ta. Xét cho cùng, ngay cả
một người ẩn tu, sống một mình trong hang núi cũng cần thức ăn và thức mặc.
Không có một mức độ nhất định về tiện nghi vật chất, con người không thể sống
với phẩm giá mà tất cả chúng ta đều xứng đáng như là những con người. Dĩ nhiên
tiền tài là một thành tố quan trọng trong việc chúng ta tìm kiếm tránh đau khổ
và đạt hạnh phúc. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng bao nhiêu
tiền là đủ? Trong tiếng Tây tạng chúng tôi đôi khi gọi tiền bằng biệt danh của
nó là Kunga Dhondup. Đối với đôi tai của người Tây tạng, cái này nghe ra như
một cái tên riêng thông thường, nhưng nó có nghĩa đại loại rằng “cái làm cho
tất cả chúng ta đều hạnh phúc và có thể làm tròn những ước muốn của chúng ta.”
Bởi vì tiền cho chúng ta những chọn lựa và tự do, tự nhiên là người ta thấy nó
rất lôi cuốn và dường như không thể lấy bao nhiêu làm đủ. Thỉnh thoảng tôi đùa
chọc những thính giả Tây tạng của tôi về việc họ sùng mộ Kunga Dhondup. Bạn
thấy đó, như thành phần việc hành đạo truyền thống của chúng tôi, người Tây
tạng thường đọc một câu thần chú liên kết với Đức Phật từ bi là “<i>Om mani padme hum</i>” (Úm na ni bát mê
hồng, tức là Ngọc như ý trong bông sen). Chúng tôi thường làm điều này suốt
ngày, thường khi thầm lặng trong hơi thở, ngay cả khi chúng tôi bận rộn với
những việc khác: “<st1:place w:st="on">Om</st1:place> mani padme hum”, chúng
tôi tụng “om mani padme hum”. Nhưng khi người ta tụng mau, nó hơi bị líu lưỡi –
“om mani padme, om mani padme… mani padme… <st1:place w:st="on">Om</st1:place>
mani… mani… mani” – tới điểm đó nghe ra như thể người ta đang nói tiếng Anh, và
tụng “money, money, money” (tiền, tiền, tiền)!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng một lần
nữa, ngoài việc đùa, dĩ nhiên tiền tài và thịnh vượng đều có mang lại ơn ích.
Là con người chúng ta cần nơi trú ngụ tươm tất, một khung cảnh lành, thực phẩm
có dinh dưỡng, và nước sạch. Đó là những nhu cầu căn bản của chúng ta – và như
thế là những điều kiện tiên quyết cho hạnh phúc của con người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, trong
lúc những ơn ích thêm nữa của tài sản – một căn nhà mới, một chiếc xe mới, có
lẽ một chiếc điện thoại mới – có thể cung ứng phần nào sự tăng gia tạm thời
trên bình diện thoải mái hoặc tiện nghi hàng ngày của chúng ta, không có gì bảo
đảm là chúng sẽ mang lại sự thoả mãn lâu bền hoặc góp phần vào cảm thức tổng
quát về an lạc. Thực vậy, sự thủ đắc càng thêm sở hữu thường khi dẫn tới một sự
lo âu, căng thẳng, và buồn bực còn lớn hơn. Và những nhân tố này đến phiên chúng
lại nuôi dưỡng giận dữ và thậm chí cả oán hận.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Rất lí thú, bằng
chứng do các nhà tâm lí học và khoa học xã hội kết tập trong những năm gần đây
gợi ý hoàn toàn minh bạch rằng các thủ đắc về vật chất chỉ có những hiệu ứng
tạm thời trên cái họ gọi là “sự thịnh mãn tâm trí”. Những nghiên cứu như thế
gợi ra rằng sau sự kích động khởi đầu của một việc mua sắm mới đã mòn mỏi đi,
thì mức độ hạnh phúc của chúng ta mau mắn trở về với mức độ trước đó. Trong
tiếng Tây tạng chúng tôi có một thành ngữ nắm bắt được hiện tượng này rất hay,
và tôi không biết có một tương đương nào chính xác như vậy trong các ngôn ngữ
khác không. Khi một người bị đặc thù lôi cuốn về sự say mê của những thủ đắc
mới, chúng tôi gọi người đó là <i>asar
tsapho</i>, “rất là <i>asar</i>,” trong đó <i>sar</i> có nghĩa là “mới”. Hàm ý là một
người như thế không chỉ tham lam mà còn dễ bị kích động và hay thay đổi – luôn
luôn chạy theo trào lưu gần nhất hoặc món hàng mới nhất. Tôi nghĩ văn hoá tiêu
thụ hiện đại có chiều hướng khuyến khích tính hay thay đổi này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Từ sự tranh chấp
về những nguồn năng trong thế giới tự nhiên tới sự tranh chấp bên trong gia
đình, những giá trị vật chất quá thường khi làm một nguồn về rắc rối. Và tài
sản vật chất chẳng hề là bảo đảm cho hạnh phúc. Thực vậy tôi đã gặp không ít
người rất là giàu, thậm chí có cả bạc tỉ, họ tâm sự rằng về mặt thiết thân họ
hoàn toàn không thoả mãn và thiếu hạnh phúc với cuộc sống của họ. Tài sản tạo
ra một loại kén quanh người ta và thường mang lại sự cô đơn. Cho nên Kunga
Dhondup là một người bạn không thể dựa vào mà còn mang lại nhiều đau khổ. Trong
khi tài sản vật chất có thể là một nguồn cho biết bao căng thẳng và thiếu hạnh
phúc, thì tài sản tinh thần, căn cứ trên tình thương và từ bi, lại không thể
như thế. Vì vậy, hiển nhiên là chúng ta nên thực sự tìm kiếm loại tài sản nào.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng, bạn có
thể nói, tài sản ban cho một thứ an toàn và thoả mãn thực sự rất bền lâu. Có lẽ
điều này là đúng, nhưng tài sản vật chất có bao giờ có thể thực sự an toàn nhỉ?
Những tai hoạ tự nhiên định kì nhắc nhở chúng ta rằng sự an toàn vật chất mà
chúng ta cảm thấy quả thật mới mong manh làm sao.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Quan trọng hơn
tiền tài, những của cải, hoặc địa vị, vì thế là trạng thái tinh thần hoặc nội
tâm trong hiện hữu của chúng ta. Những thành viên của một gia đình nghèo khó sẽ
hạnh phúc nếu giữa họ có tình thương, lòng tốt, và tin cậy. Những hàng xóm giàu
có của họ có thể sống trong xa hoa, nhưng nếu nghi ngờ hoặc oán hận làm xáo
trộn tâm trí của họ, thì họ sẽ chẳng có hạnh phúc đích thực. Đây là một chuyện
thuộc lương tri. Vậy nên rốt ráo ra trình độ tâm trí mới là chìa khoá.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nghiên cứu khoa
học xã hội gần đây đã cho thấy rằng không chỉ những ơn ích về tinh thần của tài
sản là có tính nhất thời, mà luôn cả rằng mức độ chung về sự an tâm trong một
xã hội thì cao hơn khi tài sản được phân bố đều trong dân chúng hơn là khi có
những sự chênh lệch lớn lao giữa người giàu và người nghèo. Điều này lại gợi ý
rằng sự an lạc không thể đo lường bằng những hạn từ vật chất khách quan, mà tuỳ
thuộc vào một phạm vi những nhân tố thuộc khung cảnh ảnh hưởng tới thái độ tinh
thần của chúng ta về tài sản hoặc mối tương quan của chúng ta với tài sản ấy.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Còn về sức khoẻ thì sao? Sức khoẻ
có phải là một nguồn của an lạc chăng? Một lần nữa, nó chắc chắn là thế. Như
hầu hết chúng ta đã trải nghiệm cho chính mình, khi chúng ta thường xuyên bị
đau đớn hoặc không thoải mái, việc duy trì một thái độ tích cực có thể rất là
khó khăn. Vậy nên, chăm lo sức khoẻ thân thể của chúng ta là điều then chốt.
Chúng ta phải ăn cho tốt, ngủ cho tốt, và phần nào vận động thân thể. Nếu chúng
ta đau bệnh, chúng ta nên hỏi thăm một y sĩ có khả năng thích hợp và theo sự
điều trị được ấn định. Cho đến thế là việc hiển nhiên. Tuy nhiên, nếu chúng ta
coi sức khoẻ là một chuyện thuần tuý thuộc thân thể, và chỉ quan tâm tới tình
trạng của thân thể chúng ta mà làm ngơ với những thành tố về tinh thần hoặc cảm
xúc, thì chúng ta lầm lạc. Bởi vì không có sự kết nối thiết yếu hoặc trực tiếp
nào giữa việc thụ hưởng một sức khoẻ thể chất tốt lành và sự có hạnh phúc. Xét
cho cùng, chẳng phải là một ai đó có thể có thân thể khoẻ mạnh mà vẫn thiếu
hạnh phúc sao? Thực ra điều đó rất là thông thường. Và chẳng phải cũng như vậy
một ai đó sức khoẻ tồi, thậm chí rất tồi tuy nhiên vẫn hạnh phúc? Tôi tin chắc
là như vậy. Có nhất thiết là những người về thể chất là mong manh, chẳng hạn
như những người rất lớn tuổi, có bao hàm sự thiếu hạnh phúc ư? Chắc chắn không
phải thế! Vậy nên, mặc dù sức khoẻ thể chất chắc chắn đóng góp vào hạnh phúc
của con người, nó không phải là nguồn mạch tối hậu. Thay vì thế, nguồn mạch
thực sự của hạnh phúc một lần nữa lại dính líu tới tình trạng tâm trí, cách
nhìn, động cơ, và trình độ nhiệt tình của chúng ta đối với kẻ khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Bây giờ chúng ta xét đến tình
bằng hữu. Chắc chắn, có một vòng bạn bè thân thiết, là những người mà chúng ta
có thể trải qua thời gian là san sẻ những kinh nghiệm, rất là quan trọng. Bởi
chúng ta là những động vật có tính xã hội, những mối liên hệ với kẻ khác là
then chốt cho sự an lạc của chúng ta. Nhưng chúng ta phải cứu xét cẩn thận điều
phân biệt tình bằng hữu đích thực với những mối quan hệ phù phiếm, chỉ mang lại
những ơn ích phù phiếm. Không hồ nghi gì, trong xã hội loài người, tiền bạc,
địa vị xã hội, và vẻ bên ngoài mang theo với chúng nhiều sự chú ý. Tuy nhiên,
đâu là mục tiêu thực sự của sự chú ý này? Phải chăng có thể là những kẻ này
không thực sự là bạn của chúng ta nhưng đúng hơn là bạn của tiền tài, địa vị,
hoặc nhan sắc của chúng ta? Và nếu thế, điều gì sẽ xảy ra nếu những vận may của
chúng ta đi xuống? Điều gì sẽ đến nếu chúng ta mất đi nhan sắc hoặc tiền bạc?
Những người bạn này có sẽ còn đó khi chúng ta cần họ chăng, hay là họ chỉ tiêu
biến mất? Nguy cơ là những người bạn như thế sẽ mau lẹ mất hút.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trường hợp này
đã minh bạch là tình bạn chân chính chỉ có thể dựa trên sự tin cậy và tình
thương, là những thứ chỉ nảy sinh khi có một cảm thức quan tâm và quý trọng lẫn
nhau. Vậy nên những tình cảm về tin cậy và từ ái, đối lại những tình tự cô độc
hoặc cô đơn, không thể tới chỉ bằng sự hiện diện bề ngoài của kẻ khác, hoặc sự
biểu lộ ngoài mặt của tình bạn, mà phải tới từ thái độ quan tâm và quý trọng
người khác của chúng mỗi người. Nguồn mạch rốt ráo của chúng là từ bên trong
chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong một chuyến
viếng thăm Tây ban nha nhiều năm trước đây, tôi gặp một tu sĩ Kitô giáo là
người đã sống năm năm ẩn tu sau tu viện của ông. Tôi hỏi ông đã làm gì trong
suốt thời gian đó. Ông trả lời rằng ông suy tư về tình yêu. Khi ông nói điều
này, bằng thứ tiếng Anh còn lỏng chỏng hơn cả tôi, tôi nhìn ra một chiều sâu về
xúc cảm trông đôi mắt ông đến nỗi ông không cần nói thêm gì nữa. Ở đây chúng ta
có một thí dụ về một ai đó đã sống một mình nhưng không hề cảm thấy cô đơn. Đó
là nhiệt tình hoặc từ bi, trên hết, kết nối chúng ta với kẻ khác. Những người
tỏ ra có nhiều bạn bè và người hâm mộ tuy vậy vẫn có thể cảm thấy hoàn toàn đơn
độc. Tôi mong nhắc nhở những người như thế rằng thứ đối trị duy nhất cho nỗi cô
đơn như thế là thái độ nội tâm của chính họ về tình thương, quan tâm, và nhiệt
tình đối với những con người đồng loại của họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Hai mức độ về sự hài lòng<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Những cứu xét này bộc lộ rằng khi
chúng ta nói về hạnh phúc chúng ta thường trộn lẫn hai trạng thái hoàn toàn dị
biệt và phần lớn độc lập với nhau – hai mức độ về sự hài lòng. Một mặt, có
những cảm giác lạc thú đi cùng với những trải nghiệm ở mức độ giác quan. Tài
sản, sức khoẻ, và tình bạn tất cả đều góp phần lớn lao vào những tình cảm như
thế. Mặt khác, có một mức độ sâu xa hơn về hài lòng, rút ra không phải từ những
sự kích thích bên ngoài mà từ chính trạng thái tinh thần của chúng ta. Chính
mức độ thứ nhì về hài lòng, tới từ bên trong chúng ta, là thứ tôi quy chiếu khi
nói về hạnh phúc trung thực của con người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Loại hài lòng
thứ nhất, bởi tuỳ thuộc vào sự kích thích giác quan, từ bản tính là mong manh
và thoáng qua. Những lạc thú đó chỉ tồn tại ngang bằng với sự kích thích giác
quan, và khi điều này qua đi, chúng không đóng góp lâu bền vào cảm thức tổng
quan về an lạc của chúng ta. Thí dụ, nhiều người bỏ ra một số thời gian lớn để
xem những sự kiện thể thao. Nhưng sau sự kiện ấy, có còn lại gì? Có ơn ích
trường kì nào đạt được chăng? Mọi lạc thú dựa trên sự kích thích giác quan đều
rút ra ở một mức độ nào đó từ sự hài lòng vì thoả mãn một khát khao. Và nếu
chúng ta trở nên bị ám ảnh với việc thoả mãn nỗi khát khao, điều này cuối cùng
chuyển thành một loại đau khổ. Ngay cả lạc thú chúng ta rút ra từ việc ăn cũng
chuyển thành đau khổ nếu chúng ta ăn quá độ. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi không muốn
gợi rằng những lạc thú như thế là hoàn toàn vô giá trị, nhưng chỉ muốn vạch ra
rằng sự hài lòng chúng mang lại là thoáng qua và dính líu tới những chu kì tự
trường tồn về khát vọng. Trong thế giới theo chủ nghĩa duy vật của ngày nay,
trong đó những giá trị nội tâm thường bị làm ngơ, rất dễ khiến chúng ta rơi vào
thói quen thường xuyên tìm kiếm sự kích thích về giác quan. Thường khi tôi nhận
thấy rằng nếu người ta không lắng nghe âm nhạc, xem truyền hình, nói chuyện
trên điện thoại, vân vân thì họ cảm thấy buồn chán hoặc bồn chồn và không biết
làm gì. Điều này gợi ra rằng cảm thức của họ về an lạc tuỳ thuộc nặng nề vào mức
độ hài lòng về giác quan.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Còn về mức độ hài
lòng khác trong nội tâm thì sao? Nó từ đâu tới? Và làm sao có thể đạt được nó?
Xin trả lời, trên hết, hạnh phúc chân thực đòi hỏi sự bình anh của tâm trí và
một mức độ về an nhiên trong đầu óc. Khi điều này có mặt, thì gian khổ chẳng
đáng kể là bao. Với sức mạnh và sự ổn cố về tinh thần xuất phát từ sự an bình
nội tâm, chúng ta có thể chịu đựng được mọi thứ nghịch cảnh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vai trò của tâm
trí chúng ta trong việc định đoạt hạnh phúc của chúng ta có thể dễ dàng minh
hoạ. Hãy tưởng tượng hai người cùng được chuẩn đoán có cùng một căn bệnh tới
hồi chung cuộc, chẳng hạn một dạng thức đã tiến xa về bệnh ung thư không thể
điều trị. Một người trong họ đáp ứng tin này bằng sự giận dữ và tự cảm thương
thân phận mình, tập trung một cách ám ảnh về sự thiếu công bình của tình huống,
trong khi người kia đáp ứng bằng sự chấp nhận thản nhiên. Trong cả hai trường
hợp thì điều kiện vật chất, xét về sức khoẻ và đau khổ của thân thể, thì giống
nhau. Nhưng người thứ nhất gây thêm những nhức nhối về tâm lí và cảm xúc, trong
khi người có tâm trí bình thản thì được trang bị tốt hơn để tiếp tục gánh vác
đời sống và trải nghiệm những điều mang lại niềm vui – có thể là gia đình, hoặc
tận tuỵ với những lí tưởng nhất định, hoặc đọc sách. Sự dị biệt duy nhất giữa
hai người là trạng thái tâm thức của họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Với sự kiên trì
nội tâm người ta có thể, ngay cả trong những hoàn cảnh cực kì gia trọng, duy
trì một mức độ hạnh phúc. Còn, ví bằng chẳng có sức mạnh nội tâm này, thì có
thoả mãn về nhục dục bao nhiêu đi nữa cũng chẳng bao giờ có thể làm chúng ta
hạnh phúc. Nhưng nếu sự bình an trong tâm trí là sự bảo vệ đầu tiên chống gian
lao và đau khổ, thì cũng có những thành tố then chốt khác đóng góp lớn lao vào
mức độ hạnh phúc và niềm vui chân thực của chúng ta. Sự nghiên cứu khoa học gần
đây gợi ra rằng chủ chốt trong những thành tố này là một cảm thức về chủ đích
vượt trên tư lợi hẹp hòi và một cảm xúc liên kết với người khác hoặc thuộc về
một cộng đồng. Cội rễ của cả hai thứ này, tôi tin rằng, là từ bi hoặc nhiệt
tâm, và đây chính là thứ bây giờ tôi bàn tới.<o:p></o:p></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;"><br /></span></b>
<b><span style="font-size: 16.0pt;">4<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Từ bi, nền
tảng của an lạc<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Giống như mọi loài có vú khác,
con người chúng ta sinh ra từ các bà mẹ, và một khoảng thời gian sau khi sinh
ra chúng ta hoàn toàn tuỳ thuộc vào sự quan tâm của mẹ hoặc những người lớn
khác chăm sóc. Trong chín tháng chúng ta được nuôi dưỡng trong tử cung của mẹ,
và ngay lúc sinh chúng ta bất lực trọn vẹn. Chúng ta chẳng thể ngồi hoặc bò,
chứ khoan nói là đứng hoặc đi, và nếu không có sự chăm sóc và quan tâm của
những kẻ khác chúng ta không thể nào sống sót. Trong tình trạng dễ bị tổn
thương tuyệt đối này, hành vi đầu tiên của chúng ta như một đứa bé sơ sinh là
bú ở vú mẹ. Và với sữa của bà chúng ta được nuôi dưỡng và ban cho sức khoẻ.
Thực vậy giai đoạn lệ thuộc với con người khi còn trẻ là dài một cách đặc thù. Điều
này xảy ra với tất cả chúng ta, bao gồm ngay cả những tội phạm xấu xa nhất.
Không có sự chăm sóc thương yêu của một kẻ khác, không ai trong chúng ta hẳn có
thể sống được hơn vài ngày. Như hậu quả của sự cần thiết thâm sâu về người khác
trong sự phát triển ban đầu của chúng ta, một khuynh hướng về tình thương là
một thành phần của cái nền sinh học của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đây là một đặc
trưng mà chúng ta san sẻ với nhiều loài có vú khác, cũng như với loài chim –
tất cả những sinh vật mà sự tồn tại khởi đầu lệ thuộc vào việc tiếp nhận sự
chăm sóc của người khác. Tất cả những động vật như thế rõ rệt trải nghiệm một
loại cảm xúc về liên kết hoặc gắn bó. Cho dù chúng ta không thể hoàn toàn gọi
nó là tình thương, tất cả chúng đều có một loại cảm xúc về sự thân cận. Tương phản,
chúng ta không giống như loài rùa hoặc loài bướm, đẻ trứng rồi là bỏ đi, chẳng
bao giờ nhìn thấy con cái nữa. Đối với những động vật như thế không có một giai
đoạn nuôi dưỡng, nên tôi tự hỏi chẳng biết chúng có tán thưởng tình thương hay
chăng. Gần đây, trong một buổi nói chuyện ở Đại học <st1:city w:st="on">Oxford</st1:city> tôi đã gợi ý, chỉ có một nửa là đừa
giỡn, rằng các nhà khoa học trong số thính giả có thể nghiên cứu về điều này.
Những động vật ấy vốn không đòi hỏi một giai đoạn nuôi dưỡng nào liệu có nhìn
nhận cha mẹ chăng, chẳng hạn? Ít nhiều tôi hồ nghi điều đó. Đấy là một điều tôi
hẳn rất lưu tâm quan sát.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng đối với
con người, với giai đoạn nuôi dưỡng kéo dài của chúng ta, vai trò của sự quan
tâm và tình thương của người khác hẳn nhiên là then chốt cho sự sống sót và an
lạc của chúng ta. Nghiên cứu y khoa gần đây cho thấy rằng ngay cả sự đụng chạm
về thân thể của người mẹ hoặc người chăm sóc trong suốt giai đoạn sơ sinh là
một nhân tố then chốt cho sự mở rộng về mặt cơ thể của não bộ. Và khoa tâm lí
học hiện đại công nhận rằng sự chăm sóc mà chúng ta nhận được khi sơ sinh và
còn bé có một tác động sâu xa lên sự phát triển cảm xúc và tâm lí của chúng ta.
Nghiên cứu này cũng cho thấy rằng những người thiếu tình thương khi còn là trẻ
em dễ có một cảm thức ăn sâu về sự bất an trong cuộc sống sau này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một cương trình
mà tôi được biết vài năm trước đây hoạt động để cải thiện sự chăm sóc được cung
ứng trong các cô nhi viện ở một số miền rối ren ở châu Mĩ Latinh. Những biện
pháp mà chương trình này đề cao là kết quả của sự nghiên cứu đáng kể về khoa
học và tâm lí học, nhưng chúng cũng rất đơn giản, thực sự là những vấn đề thuộc
lương tri, bởi tất cả chúng đều phản ánh vai trò then chốt của sự nhiệt tâm và
tình thương của con người trong sự phát triển tâm trí và thể chất của chúng ta.
Những biện pháp này bao gồm, chẳng hạn, nuôi giữ trẻ em trong những nhà ngủ nhỏ
và thân mật hơn, và giao chúng thành những nhóm nhỏ cho những người chăm sóc cá
nhân để chúng có cơ hội phát triển một thứ gì giống như là những mối quan hệ
gia đình tự nhiên. Trong trường hợp của các bé sơ sinh, người ta khuyến khích
những người chăm sóc dùng rất nhiều tiếp xúc thân thể và nói chuyện với các em
cũng như nhìn vào mắt chúng khi thay tã lót, và vân vân. Những biện pháp như
thế, dù cho đơn sơ, có thể có một tác động bền vững suốt đời.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự tuỳ thuộc của
chúng ta vào kẻ khác rõ rệt nhất trong thời thơ ấu, nhưng chẳng chấm dứt nơi
đó. Mỗi khi chúng ta giáp mặt với những khó khăn trong đời sống, chúng ta lại
quay về kẻ khác để tìm hỗ trợ. Khi chúng ta đau bệnh, chẳng hạn, chúng ta đi
gặp một y sĩ. Suốt đời, ngay cả sức khoẻ thể chất của chúng ta cũng có lợi lạc
từ tình thương và nhiệt tâm đơn sơ của con người. Chính sự phục hồi cũng không
phải chỉ là một vấn đề tiếp nhận sự điều trị y khoa đúng đắn hoặc việc đặt để những
hoá chất đúng đắn vào luồng máu của chúng ta, mà còn tuỳ thuộc ở một mức độ
đáng kể vào sự chăm sóc mang tình người mà chúng ta tiếp nhận.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điểm này được
củng cố đối với tôi gần đây khi tôi chịu một cuộc giải phẩu ở <st1:place w:st="on">Delhi</st1:place> để cắt bỏ túi mật. Vốn định chỉ là một
sự giải phẫu nhỏ, nhưng rồi có một vài phức biến, và cái đáng lẽ chỉ là một thể
thức dài hai mươi phút đã phải mất đến bốn giờ, và tôi đã phải trải qua vài
ngày phục hồi trong bệnh viện. May thay các bác sĩ và các điều dưỡng hết sức tử
tế và nhiệt tâm đối với tôi, và tôi còn nhớ bao nhiêu là niềm vui và tiếng cười
ở đó. Tôi ít hồ nghi rằng sự phục hồi mau lẹ của tôi đã được trợ giúp đáng kể
bởi khung cảnh ấm áp tình người và hạnh phúc mà họ giúp tạo ra.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chúng ta cũng
tuỳ thuộc phần lớn vào sự ấm áp và tử tế của những người khác khi chúng ta tới đoạn
chót của đời mình. Còn tốt đẹp hơn xiết bao nếu đi khỏi thế gian này mà được
bao quanh bởi tình yêu và mến thương, trong một cảnh quan hoà bình và hạnh
phúc, hơn là bị bao quanh bởi sự hờ hững hoặc hiềm khích, trong một cảnh quan
bất hoà và oán hận. Xét dưới một quan điểm thuần lí, cung cách kẻ khác cảm thấy
về chúng ta khi chúng ta sắp sửa lìa đời chẳng nên quan trọng gì với chúng ta
bởi vì khi chúng ta ra đi rồi, những thái độ của họ không thể ảnh hưởng tới
chúng ta. Nhưng thật ra chúng ta quan tâm một cách thâm sâu. Vào lúc lâm tử,
thiện chí của kẻ khác đối với chúng ta quan trọng biết chừng nào. Điều này đơn
giản chỉ là một sự kiện của bản tính con người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên, con
người không chỉ riêng rẽ trong sự tuỳ thuộc vào nhiệt tình và sự thương mến của
kẻ khác. Những nghiên cứu khoa học cũng đem lại những kết quả tương tự đối với
những loài động vật có vú cũng đòi hỏi sự nuôi nấng. Chẳng hạn, gần đây tôi
được nghe một số nhà khoa học trình bày về hành vi của loài khỉ. Họ đã quan sát
rằng lũ khỉ con sống với mẹ, nói chung và đa số, là vui chơi và ít cãi lộn hơn
là những con bị tách mẹ từ lúc chào đời. Những con đã bị tách khỏi mẹ phô bày
những hành vi xâm lăng, gợi ý rằng về mặt cảm xúc chúng bị xao động và thiếu
một cảm thức an toàn bên trong. Một cuộc nghiên cứu khác chứng minh vai trò của
sự vuốt ve làm đẹp cho nhau trong sự phát triển thể chất ban đầu của loài
chuột. Ngay cả những con chuột đã được lấy giống đặc biệt cho mang tính lo âu
cũng đáp ứng một cách tích cực khi được liếm láp, và hành vi lo âu của chúng
dần dần thuyên giảm dưới ảnh hưởng của sự quan tâm như vậy. Các nhà khoa học
thậm chí còn có thể vạch ra những dấu hiệu thay đổi về thể chất trong bộ óc của
những con vật bất hạnh này, chứng tỏ rằng việc vuốt ve thực sự giải phóng những
hoá chất thoa dịu trong óc và làm giảm mức độ của những kích thích tố căng
thẳng trong thân thể.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong tất cả
điều này tôi không muốn nêu ra rằng sự an lạc của chúng ta là hoàn toàn thụ
động hoặc phụ thuộc cung cách kẻ khác đối xử với chúng ta. Thậm chí còn quan
trọng hơn là nhiệt tình và sự thương mến mà chúng ta mang cho. Chính qua việc
đem cho nhiệt tình và thương mến, qua việc quan tâm chân thành vì kẻ khác – nói
cách khác, qua từ bi – mà chúng ta có được những điều kiện về hạnh phúc chân
thực. Vì lí do này thương yêu thậm chí còn quan trọng hơn là được thương yêu
nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhiều người sai
lầm cho rằng từ bi là một lối hành xử tông giáo. Không phải như thế. Đúng thực
từ bi là trung tâm cho giáo huấn đạo đức của tất cả truyền thống tông giáo lớn,
nhưng tự thân nó không phải là một giá trị tông giáo. Như tôi đã nói, nhiều con
vật có thể tán thưởng nó và chắc chắn nhiều loài có vú có năng lực về từ bi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhiều người cũng
cho rằng xúc cảm từ bi với kẻ khác chỉ tốt cho kẻ khác chứ không phải cho tự
thân. Điều này cũng không đúng. Dù cho lòng tốt của chúng ta mang lại ơn ích
cho kẻ khác hay không sẽ còn tuỳ thuộc vào nhiều thành tố, trong đó một số sẽ
nằm ngoài sự kiểm soát của chúng ta. Nhưng dù chúng ta có thành công trong việc
mang lại ơn ích cho kẻ khác hay không, người được hưởng ơn ích đầu tiên của
lòng từ bi luôn luôn là chính mình. Khi từ bi, hoặc nhiệt tình, khởi lên trong
chúng ta và chuyển tiêu điểm của chúng ta khỏi tư ích riêng chật hẹp, nó giống
như thể chúng ta mở một cánh cửa bên trong. Từ bi giảm bớt sự sợ hãi của chúng
ta, thúc đẩy sự tin tưởng của chúng ta, và đem lại cho chúng ta sức mạnh nội
tâm. Bằng việc giảm bớt sự không tin cậy, nó mở chúng ta ra với kẻ khác và đem
lại cho chúng ta một cảm thức nối kết với họ và một cảm thức về mục đích và ý
nghĩa trong cuộc sống. Từ bi cũng cho chúng ta tạm ngơi khỏi những khó khăn
riêng của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một thời gian
cách đây, trong khi viếng thăm Bồ đề Đạo tràng, là một cảnh quan hành hương
Phật giáo quan trọng ở Ấn độ, tôi mắc phải nhiễm độc dạ dày và ruột nghiêm
trọng. Sự đau nhức quá đỗi mãnh liệt đến nỗi tôi bó buộc phải huỷ bỏ cả một
chuỗi bài giảng mà tôi đã lập thời khoá biểu để nói ở đó. Tôi rất ân hận làm
thất vọng bao nhiêu ngàn người đã du hành tới đó để tham dự, nhiều người từ
chốn xa xôi. Nhưng tôi phải vào bệnh viện khẩn cấp. Điều này có nghĩa là ngồi
trên xe hơi đi qua một số trong những miền nghèo khó nhất của thôn quê Ấn độ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự bất tiện
trong bụng tôi là đau nhói. Mỗi lần con đường có ụ, cơn đau lại đe doạ lấn lướt
tôi. Nhìn ra ngoài cửa sổ của xe hơi, tôi thấy những cảnh tượng nghèo khó tràn
lan. Những em bé thiếu ăn trần truồng chạy quanh trong bụi đất. Tôi thoáng thấy
một người đàn ông rất già nằm trên chiếc chõng cạnh đường. Ông dường như có một
thân một mình và chẳng ai chăm sóc. Khi chiếc xe vẫn chạy tiếp trên đường, tôi
không thể ngừng suy nghĩ về bi kịch của nghèo khó và đau khổ của con người. Sau
này tôi nhận ra rằng, khi những ý nghĩ của tôi chuyển rời khỏi đau khổ của
riêng mình để nhìn ngắm sự lầm than của kẻ khác, nỗi đau của riêng tôi đã
thuyên giảm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhận xét rằng
mối quan tâm của chúng ta đối với kẻ khác góp phần vào sự an lạc của chính
chúng ta cũng được sự nghiên cứu khoa học hỗ trợ. Hiện nay ngày càng có minh
chứng khoa học rằng tình thương, sự tử tế, sự tin cậy, vân vân không những chỉ
có ơn ích về mặt tâm lí mà còn có những ơn ích có thể quan sát được đối với sức
khoẻ thể chất. Tôi biết có một cuộc nghiên cứu gần đây cho thấy rằng sự vun bồi
chủ tâm về tình thương và từ bi còn có thể thậm chí tác động lên ngay cả mã di
truyền DNA của chúng ta nữa. Một sự tác động đã được quan sát về những phần của
mã di truyền của DNA của chúng ta tên gọi là <i>telomere</i> (trung căn, hay phần cuối trong chuỗi nhiễm sắc thể), là
những phần mà khoa y học liên kết với tiến trình lão hoá.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Người ta cũng
cho thấy rằng các xúc cảm tiêu cực như là lo âu, giận dữ, và oán hận xoi mòn
khả năng chiến đấu với tật bệnh và lây nhiễm của chúng ta. Một người bạn là nhà
khoa học gần đây bảo tôi rằng những xúc cảm tiêu cực dai dẳng như những thứ này
thực sự ăn mòn hệ thống miễn nhiễm của chúng ta. Nhiều năm trước đây tôi tham
dự một buổi trình bày ở New York ở đó một nhà khoa học về y khoa gợi ý rằng
những kẻ thường xuyên sử dụng quá lạ những đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất như
là “tôi”, “với tôi”, và “của tôi” dễ có cơ mắc phải đột quỵ tim mạch hơn là
những kẻ không làm thế. Vào lúc đó không có lời giải thích nào được đưa ra,
nhưng hàm ý, theo tôi nghĩ, hoàn toàn minh bạch. Việc sử dụng thường xuyên các
đại từ ngôi thứ nhất có lẽ là dấu chỉ một mức độ cao về việc tự coi mình là
tiêu điểm. Những người như thế dễ lâm phải sự căng thẳng và lo âu đi kèm với
tính trung tâm tự kỉ. Và sự căng thẳng và lo âu người ta đã biết rành là xấu
cho trái tim. Nói như thế rồi, theo ý tôi ít nhất những kẻ thường xuyên quy
chiếu về tự thân cũng còn là lương thiện, khá hơn là trong khi tập trung vào tự
thân lại giả bộ là đầy lòng từ bi!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mối quan hệ
không thể tách lìa giữa những trạng thái tâm lí và xúc cảm về một mặt, và giữa
an lạc với sức khoẻ về mặt khác gợi ra cho tôi rằng ngay chính cấu tạo thân thể
của chúng ta cũng hướng chúng ta về những xúc cảm tích cực. Như tôi thường nói,
một sự cảm kích đối với tình thương và quý mến dường như được thiết dựng sẵn
nơi ngay những tế bào máu của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Theo đuổi những
lợi ích của mình vốn không có gì là sai trái. Ngược lại, làm như thế là một sự
biểu lộ tự nhiên khuynh hướng nền tảng của chúng ta là tìm kiếm hạnh phúc và
tránh né đau khổ. Thực vậy, chính bởi vì chúng ta chăm lo cho những nhu cầu của
chính mình mà chúng ta có cái năng lực tự nhiên để cảm kích lòng tốt và tình
thương của kẻ khác. Bản năng tư lợi này chỉ trở nên tiêu cực khi chúng ta đặt
tiêu điểm vào tự thân một cách quá đáng. Khi điều này xảy ra, tầm nhìn của
chúng ta thu hẹp lại, xói mòn khả năng của chúng ta nhìn sự vật trong khung
cảnh rộng lớn hơn của chúng. Và trong một lối nhìn hạn hẹp như thế, ngay cả
những vấn đề nhỏ bé cũng tạo ra sự bất mãn to đùng và dường như không thể nào
chịu nổi. Trong một trạng thái như thế, nếu có những thách thức đích thực lớn
lao khởi dậy, nguy cơ là chúng ta sẽ đánh mất mọi hi vọng, cảm thấy tuyệt vọng
và cô đơn, và bị tiêu hao vì thương thân trách phận.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều quan trọng
là khi theo đuổi tư lợi của riêng chúng ta chúng ta nên “ích kỉ một cách khôn
ngoan” chứ đừng “ích kỉ một cách ngu ngốc”. Ích kỉ một cách ngu ngốc có nghĩa
là theo đuổi những lợi ích của riêng chúng ta trong một cung cách hạn hẹp,
thiển cận. Ích kỉ một cách khôn ngoan có nghĩa là lấy một tầm nhìn rộng hơn và
nhìn nhận rằng tư lợi cá nhân trường kì của chính chúng ta nằm trong sự phúc
lợi của mọi người. Ích kỉ một cách khôn ngoan có nghĩa là có lòng từ bi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên năng lực
của con người để quan tâm về kẻ khác không phải là một điều gì tầm phào vớ vẩn
hay điều gì coi là đương nhiên. Đúng hơn đó là một điều chúng ta phải trân quý.
Từ bi là một sự kì diệu của bản tính con người, một nguồn năng nội tâm quý giá,
và là nền tảng của sự an lạc của chúng ta và sự hoà hài của các xã hội của
chúng ta. Vì vậy, nếu chúng ta tìm kiếm hạnh phúc cho bản thân, chúng ta phải nên
thực hành từ bi; và nếu chúng ta tìm kiếm hạnh phúc cho kẻ khác, chúng ta cũng
nên thực hành từ bi!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tình thương
của một người mẹ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Người thầy đầu
tiên dạy tôi về lòng từ bi là mẹ tôi. Bà không biết chữ, là một người vợ của
một nông dân đơn sơ, nhưng tôi không nghĩ được một gương mẫu nào tốt đẹp hơn về
một con người hàm chứ thâm sâu tinh thần về từ bi như thế cả. Mọi người gặp bà
đều xúc động về sự hiền dịu và nhiệt tâm của bà. Điều này trái ngược với cha
tôi, là người tính khí hoàn toàn nóng nảy, và thậm chí thỉnh thoảng còn đét đít
bọn tôi khi là lũ trẻ. Là con trai của mẹ tôi, tôi đủ may mắn để đón nhận một
liều lượng đặc biệt về sự thương mến của bà, và tôi chắc chắn rằng điều này đã
giúp tôi từ bi hơn. Tuy nhiên, khi còn là một đứa bé con, tôi có thể đôi lúc đã
lạm dụng tấm lòng tử tế của bà. Khi bà thường cõng tôi trên đôi vai, tôi lấy
hai tay nắm lấy tai của bà. Khi tôi muốn bà đi sang bên phải thì tôi kéo cái
tai phải của bà. Và khi tôi muốn đi sang bên trái, tôi lại kéo tai trái của bà.
Nếu có bao giờ bà sai đường, là tôi làm ầm lên. Dĩ nhiên, bà chỉ giả bộ không
hiểu các dấu hiệu của tôi, và bà dung thứ những sự phát tác ầm ĩ của tôi mà
không nổi nóng. Thực vậy tôi không thể nhớ là mẹ tôi từng bao giờ có mất hoà
khí với ai. Bà là một người tử tế đáng kể, không chỉ với con cái của mình, mà
với mọi người bà gặp.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Không hồ nghi gì
tình thương này của một bà mẹ với đứa con của mình thì phần lớn mang tính sinh
học. Bản năng làm mẹ rất là mạnh, và giúp cho một người mẹ bỏ qua sự không
thoải mái và kiệt sức về thân thể của chính mình khi chăm sóc đứa con. Sự tự hi
sinh này không dính dáng gì tới trình độ giáo dục, sự hiểu biết về đạo đức,
hoặc bất cứ thứ gì khác của bà, mà là hoàn toàn tự nhiên. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi được gợi nhớ
về sức mạnh của tình thương mến một bà mẹ đối với đứa con sơ sinh trong một
chuyến bay qua đêm gần đây từ Nhật sang Hoa kì. Trong hành ghế chỗ tôi ngồi
trên máy bay có một cặp vợ chồng trẻ và hai đứa con nhỏ. Đứa lớn hơn có lẽ ba
hoặc bốn tuổi, trong khi đứa nhỏ hơn còn là em bé, có lẽ chỉ một tuổi. Máy bay
vừa cất cánh là đứa lớn bắt đầu chạy đây chạy đó, đầy năng lực và phấn khích.
Người cha cố đi theo em và đưa em về ghế ngồi. Nhân một dịp, tôi đưa tặng cậu
bé một cái kẹo. Em cầm lấy không nói một lời, rồi tiếp tục bước quanh. Cùng lúc
đó, đứa nhỏ hơn đang khóc, và cha mẹ em thay phiên dỗ dành và bồng em đi lên đi
xuống theo lối đi. Sau cùng đứa lớn hơn thấm mệt và nằm xuống ngủ, còn đứa bé
vẫn quậy phá và kêu khóc. Thoạt tiên người cha giúp chăm em bé, nhưng cuối cùng
ông cũng ngồi xuống để ngủ. Buổi sáng, tôi nhận thấy đôi mắt của bà mẹ có màu
đỏ. Bà không hề ngủ, và đã thức suốt đêm để chăm lo cho em bé, nhưng tôi không
thể dò ra được dấu vết nào của sự oán trách hoặc chua chát – bà vẫn chăm lo cho
mấy đứa con hết sức dịu dàng và tận tuỵ. Về phần tôi, đơn giản là tôi không thể
nào tưởng tượng mình có thể kiên nhẫn như vậy. Chính thứ thái độ yêu thương
không điều kiện này – thái độ của một bà mẹ với đứa con mới sinh – là điều tôi
muốn chỉ đến khi tôi nói về lòng từ bi như nguồn mạch của tất cả những giá trị
đạo đức hoặc tâm linh chúng ta cùng san sẻ. Và chính tình thương này, biểu lộ
thật tuyệt vời trong hình ảnh tượng trưng của Đức mẹ và hài đồng, mà tôi thấy
hết sức có quyền lực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Các cấp độ của từ bi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Nói chung tôi phân biệt hai cấp
độ của từ bi. Cấp độ thứ nhất là cấp độ sinh học mà tôi đã mô tả, thí dụ bằng
tình thương của người mẹ với đứa con mới sinh ra. Cấp độ thứ nhỉ mở rộng hơn,
là thứ chúng ta phải cố tâm vun bồi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong khi lòng
từ bi ở cấp độ sinh học có thể là không điều kiện như tình thương của người mẹ
với đứa con bé bỏng, nó cũng có thể thiên lệch và giới hạn trong phạm vi. Tuy
thế, nó có tầm quan trọng tột cùng bởi nó là hạt giống từ đó lòng từ bi không
thiên lệch có thể tăng trưởng. Chúng ta có thể lấy năng lực bẩm sinh về nhiệt
tâm, và sử dụng trí tuệ và xác tín của chúng ta, để mở rộng nó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nói chung, chúng
ta có một khuynh hướng mạnh mẽ dành riêng sự quan tâm cho những ai gần nhất với
chúng ta, và rồi mở rộng nó tới cộng đồng lớn hơn của chúng ta – với những ai
chúng ta cùng chia sẻ ngôn ngữ, địa phương, hoặc tông giáo, chẳng hạn. Điều này
hoàn toàn là tự nhiên và có thể hết sức mạnh mẽ. Khi người ta được động viên
mạnh để hiến mình cho một lí tưởng duy nhất hoặc những tình tự mật thiết với
một nhóm đặc thù, người ta có khả năng làm những việc lớn lao. Những tình cảm
như vậy có thể đưa người ta lại với nhau và giúp họ vượt thoát sự tư kỉ hẹp
hỏi. Theo nghĩa này những tình tự đó là có ơn ích. Bất hạnh thay, tuy vậy,
những sự đồng cảm như thế – dù dựa trên gia đình, cộng đồng, quốc gia, ngôn
ngữ, hoặc tông giáo – thường đi kèm bởi sự biện biệt đề cao giữa “ta” và “họ”.
Vấn đề là khi tự thân chúng ta chỉ thấy mình trong những hạn từ của nhóm này
hoặc nhóm kia, chúng ta có chiều hướng quên căn cước rộng hơn của chúng ta như
là con người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một thành tố chủ
chốt trong những tình tự thiên lệch là điều chúng ta có thể gọi là “gắn bó”.
Một lần kia, tại một hội nghị khoa học tại Argentina, một cố vấn của bạn tôi là
Francisco Carela bảo tôi rằng, với tư cách là một nhà khoa học, ông ta không
nên để quá bị gắn bó với lãnh vực nghiên cứu của riêng ông, bởi điều này có thể
làm méo mó năng lực thẩm định bằng chứng một cách khách quan. Khi nghe thấy
những lời này, tôi lập tức cảm thấy chúng cũng nên áp dụng cho lãnh vực tông
giáo. Chẳng hạn, như là một phật tử, tôi không nên gắng sức phát triển một sự
gắn bó quá độ hướng về đạo Phật. Bởi làm như thế sẽ có thể ngăn trở khả năng
của tôi nhìn ra giá trị của những truyền thống tín ngưỡng khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Thêm nữa, khi có
một thành tố về gắn bó, tình thương và sự quan tâm của chúng ta đối với kẻ khác
thường tuỳ thuộc vào cung cách những kẻ ấy tương quan với chúng ta. Chúng ta
cảm thấy quan tâm đối với những ai chăm sóc cho chúng ta và đối xử với chúng ta
tốt. Nhưng khi tình thương của chúng ta tuỳ thuộc vào sự thoả đáng các mục đích
và những trông chờ của chúng ta, mà chúng ta phóng chiếu lên kẻ khác, nó sẽ
luôn luôn là mỏng manh. Chừng nào những kẻ khác đáp ứng được những sự trông
mong của chúng ta, mọi điều là tốt, nhưng ngay khi không được như thế, những
tình tự thương yêu của chúng ta có thể dễ dàng chuyển thành hờn oán và thậm chí
thù hận nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ngược lại, lòng
từ bi phổ quát, mở rộng không bắt rễ vào một thành tố nào can hệ tới tự thân,
mà đúng ra trong nhận thức đơn sơ rằng mọi kẻ khác đều là con người, hệt như
mình, đều mong hạnh phúc và tránh đau khổ. Với lòng từ bi loại này, tình tự
quan tâm của chúng ta đối với kẻ khác thì hoàn toàn vững chãi và không bị tác
động bởi thái độ họ có thể có đối với chúng ta. Dù cho kẻ khác có đe doạ hoặc
chửi bới ta, lòng từ bi của chúng ta đối với họ, mối quan tâm của chúng ta đối
với sự an lạc của họ, vẫn còn đó. Từ bi đích thực, vì vậy, không hướng về hành
vi của người ta mà hướng về chính người ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Bởi hờn oán, sân
hận, và ác cảm không mang lại ơn ích gì cho chúng ta, rõ rệt là chính vì lợi
ích của chúng ta là hỗ trợ thái độ của chúng ta đối với mọi người khác với loại
từ bi chân chính không điều kiện và không thiên lệch này. Và là như thế chắc
chắn sẽ mang lại cho chúng ta ơn ích.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều tôi kêu gọi
là chúng ta vượt ngoài cái cảm thức giới hạn hoặc thiên lệch của chúng ta về sự
thân thiết với nhóm này hoặc nhóm khác, căn cước này hoặc căn cước khác, và
thay vì thế vun bồi một cảm thức về sự thân thiết với toàn thể gia đình loài
người. Thái độ về “ta” và “họ” có thể và thường khi dẫn tới tranh chấp, thậm
chí chiến tranh nữa. Tốt lành hơn, và thực tế hơn, là thái độ về “ta”.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với một số
người, ý tưởng về từ bi đại đồng này có thể nghe ra quá lí tưởng và thậm chí
mang màu sắc tông giáo nữa. Về mặt quá lí tưởng, tôi không nghĩ nó như thế.
Nhiều điều ngày nay chúng ta coi là đương nhiên, chẳng hạn như giáo dục phổ
quát, hẳn có thể nghe ra quá lí tưởng trong quá khứ, nhưng bây giờ mọi người
đều coi là hoàn toàn thực thế và thật ra còn thiết yếu nữa. Còn gợi ý rằng ý
tưởng về từ bi đại đồng là có màu sắc tông giáo, tôi không đồng ý. Chắc chắn,
sự quên mình và phục vụ kẻ khác của một số người bắt rễ từ trong sự sùng mộ
tông giáo của họ, như là phụng sự Thượng đế. Nhưng đồng thời, còn có vô số
người khác trên thế giới ngày nay quan tâm tới toàn thể loài người, và thế mà
họ không theo tín ngưỡng nào. Tôi nghĩ về tất cả những y sĩ và những người cứu
trợ tình nguyện trong những nơi chốn như là Darfur, Haiti, hoặc bất cứ nơi nào
có tranh chấp hoặc thiên tai. Một số người trong bọn họ có thể có tín ngưỡng,
nhưng nhiều người là không. Mối quan tâm của họ không phải là cho nhóm này hoặc
nhóm khác, nhưng đơn giản là cho con người. Điều thôi thúc họ là lòng từ bi
chân thực – quyết tâm làm nhẹ đau khổ của kẻ khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên tôi
không nghi ngờ gì về việc lòng từ bi đại đồng có thể được duy trì trong một
khuôn khổ thuần tuý thế tục. Người bạn cố tri của tôi là Giáo sư Paul Ekman,
một người tiên phong trong khoa học về cảm xúc, có lần bảo tôi rằng ngay cả
Charles Darwin, cha đẻ của lí thuyết tiến hoá hiện đại, cũng tin rằng “tình yêu
với tất cả mọi sinh vật là thuộc tính cao quý nhất của con người.”<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi nhớ rất rõ
phản ứng toàn thế giới về cơn sóng thần châu Á tháng Mười hai năm 2004. Sự bồng
bột tuôn trào của mối quan tâm công chúng sau thiên tai này làm tôi xúc động
như một minh hoạ mạnh mẽ về sự thống nhất của chúng ta như một gia đình loài
người. Và đó không phải là một trường hợp đơn độc. Những phản ứng khắp thế giới
về quan tâm và chăm sóc đã tiếp theo những bi kịch gần đây hơn. Trong một thời
đại mà tin tức du hành quá nhanh quanh thế giới, cảm thức của chúng ta về cộng
động và mối quan tâm của chúng ta đối với những kẻ ở xa đã tăng trưởng phi
thường. Vào đầu thế kỉ 20, những tình tự về dân tộc rất mạnh, trong khi nhận
thức về toàn thể loài người chúng ta thì lại quá yếu. Trong những ngày đó người
ta ít nhận thức được về những gì đang xảy ra ở các vùng khác hoặc lục địa khác.
Nhưng bây giờ, với các phương tiện toàn cầu truyền tin ở những tốc độ mau như
thế, chúng ta có một nhận thức sâu xa hơn về tính tương liên của con người ở khắp
mọi nơi. Cùng với điều này, mối quan tâm của người ta về loài người như một
toàn thể, và sự thừa nhận của họ về giá trị của những quyền căn bản của con
người, dường như cũng ăn sâu thêm nữa. Đối với tôi, trào lưu này là một nguồn mạch
cho sự lạc quan lớn về tương lai.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Có loại quan tâm
này đối với tất cả đồng loại con người của chúng ta không đòi hỏi chúng ta phải
là bất cứ loại người đặc biệt hoặc thánh thiện nào. Trái lại, lòng từ bi đại
đồng nào là trong tầm tay của mỗi người chúng ta. Dưới thời độc tài của Quốc
xã, một số người Đức đã tốn rất nhiều công phu để bảo bọc và cứu giúp những
người Do thái, đặt ngay cả tính mạng của họ vào mức lâm nguy nghiêm trọng. Khi
được hỏi tại sao họ làm điều ấy, hầu hết họ trả lời rằng họ cảm thấy bị bó
buộc, và rằng bất cứ ai hẳn cũng làm điều giống như thế trong tình huống của
họ. Vậy mà đó là những người hoàn toàn bình thường, như bạn và tôi. Với từ bi –
một sự quan tâm về đồng loại con người – ai ai cũng có thể có những hành vi anh
hùng tương tự.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một số bạn đọc
vẫn còn cảm thấy đề kháng với ý tưởng về từ bi đại đồng. Trong khi thán phục
một quan điểm như thế nơi kẻ khác, họ có thể cảm thấy rằng tiếp nhận nó tự thân
ắt bao gồm đón lấy “những đau buồn của thế gian,” và họ thấy không có chỗ cho
tất cả những đau khổ này thêm vào đời của họ. Trong một nghĩa giới hạn, quả
đúng là chăm lo cho người khác bao gồm việc san sẻ gian nan vốn không phải là
của chính chúng ta. Tuy nhiên, sự không thoải mái do việc san sẻ nỗi đau đớn
của kẻ khác tuỳ thuộc một trật tự với trải nghiệm trực tiếp về đau khổ của
chính chúng ta. Khi bạn đồng cảm với ai đó đang đau buồn, thoạt đầu bạn có thể
cảm thấy một chút bất ổn về tinh thần. Nhưng đã tự nguyện chọn phơi mở tự thân
với những khó khăn của kẻ khác đó phô bày can đảm, và can đảm truyền cho sự tin
cậy. Ngược lại, khi nỗi đau là của riêng bạn, bạn không có tự do hoặc chọn lựa
như thế. Sự khác biệt là rõ ràng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Thêm nữa, mặc dù
từ bi khởi từ sự đồng cảm, hai thứ này không phải là một. Đồng cảm được đặc
trưng bằng một sự cộng hưởng về cảm xúc – cảm xúc với người khác, ngược lại, từ
bi không chỉ là san sẻ kinh nghiệm với kẻ khác, mà còn là muốn thấy họ trút đi
được đau khổ của họ. Có lòng từ bi không có nghĩa là hoàn toàn ở cấp độ của cảm
xúc. Điều có thể hoàn toàn làm khô kiệt. Nói cho cùng, các y sĩ từ bi hẳn là
không hữu hiệu lắm nếu họ luôn luôn bận tâm tới việc san sẻ nỗi đau của các
bệnh nhân. Từ bi có nghĩa là muốn <i>làm</i>
một điều gì để giải cứu được những gian nan của kẻ khác, và lòng ham muốn giúp
đỡ này, thay vì lôi kéo chúng ta xuống sâu hơn và đau khổ, thực sự cho chúng ta
năng lượng và một cảm thức về mục đích và hướng đi. Khi chúng ta <i>hành động</i> trên động cơ này khi chúng ta
hành động vào động cơ kích phát này, cả chúng ta và những người xung quanh đều
được ơn ích còn hơn nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, bởi
lòng từ bi đại đồng liên can tới việc dần dà mở rộng vòng quan tâm của bản thân
cho đến khi cuối cùng nó ôm choàng lấy toàn thể loài người, nó cần trường sinh
vun bồi. Dùng trí tuệ và xác tín của
chúng ta về sự thiết yếu và giá trị của lòng từ bi, chúng ta dần dà học được
cách mở rộng và trải xa mối quan tâm của chúng ta, đầu tiên là tới gia đình
thân thiết, rồi tất cả những ai mà chúng ta tiếp sức, đặc biệt bao gồm cả những
kẻ thù của chúng ta, rồi tới toàn thể gia đình loài người, và thậm chí còn tới
tất cả chúng sinh nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Huấn luyện từ bi<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Những ai có niềm tin tông giáo là
có được những nguồn năng phong phú cho sự vun bồi từ bi, và những lối tiếp cận
tông giáo cũng có thể là những nguồn năng lớn cho loài người như một toàn thể.
Nhưng tông giáo không cần thiết cho sự vun bồi từ bi. Thực vậy, những kĩ thuật
thế tục về sự huấn luyện từ bi hiện đã được đưa vào sử dụng, và hiệu năng của
chúng được chứng minh một cách khoa học. Dường như sự phát triển những giá trị
nội tâm cũng như những bài tập về vận động thân thể. Chúng ta càng huấn luyện
được những khả năng của chúng ta, thì chúng càng trở nên mạnh hơn. Sự nghiên
cứu khoa học tinh thần do người bạn cố tri của tôi là giáo sư Richard Davidson,
chẳng hạn, đã chứng minh rằng ngay cả những giai đoạn ngắn về việc huấn luyện
từ bi – ngắn ngủi như độ hai tuần – cũng có thể dẫn tới những thay đổi quan sát
được trong dạng thức của bộ óc, cũng như một sự khích lệ lớn hướng về bố thí từ
thiện. Tôi hi vọng rằng những nghiên cứu như thế có thể lót đường cho sự du
nhập huấn luyện từ bi vào trong các trường học, điều này rất có thể có giá trị
xứng đáng. Giáo dục hiện đại đề cao mạnh mẽ vào những giá trị duy vật. Nhưng,
như tôi thường vạch ra, điều then chốt là khi huấn luyện bộ óc của những đứa
trẻ là khi giáo dục bộ óc của con cái chúng ta không được bỏ quên việc giáo dục
trái tim chúng, và một thành tố chìa khoá trong việc giáo dục trái tim chúng là
phải nuôi dưỡng bản tính từ bi của chúng. Đây là một đề tài mà tôi sẽ quay trở
lại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">5<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Từ bi và vấn
đề công lí<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Vấn đề công lí<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong một số trường hợp mới đây,
những người cẩn trọng có thiện cảm với ý tưởng về đạo đức thế tục đã phản đối
gợi ý của tôi rằng từ bi có thể là nền tảng cho một hệ thống thế tục như vậy.
Đối với nhiều người, dường như, có một sự tranh chấp về nguyên lí từ bi, vốn
hàm chứa sự tha thứ, và việc hành xử công lí, vốn đòi hỏi được trừng phạt cho
việc làm ác. Như họ thấy, nguyên lí về công lí hoặc công bình, hơn là nguyên lí
về từ bi, phải làm sườn chống đỡ cho bất cứ tiếp cận nhân bản nào với đạo đức.
Họ lập luận rằng nếu ban ưu tiên cho từ bi và tha thứ là cho phép những kẻ phạm
vào điều hãm hại không bị trừng phạt và giao chiến thắng cho những kẻ xâm lấn.
Họ nói rằng đạo đức về từ bi hoá ra chẳng là gì hơn một nền đạo đức của nạn
nhân, theo đó sự xâm lấn luôn chiến thắng, việc làm ác luôn được tha thứ, và
người yếu không được bảo vệ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự phản bác này,
theo cách nhìn của tôi, dựa trên một sự hiểu lầm cơ bản về việc từ bi bao gồm
những gì trong thực hành. Không có gì trong nguyên lí về từ bi – mong muốn thấy
kẻ khác thoát khỏi đau khổ – bao hàm sự đầu hàng với những việc làm xấu của kẻ
khác. Từ bi cũng không đòi hỏi rằng chúng ta nhún nhường chấp nhận bất công.
Khác xa hẳn với việc đề cao sự yếu kém hoặc thụ động, từ bi đòi hỏi đại kiên
cường và sức mạnh trong tính cách.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một trong những
chiến sĩ lớn nhất chống bất công thuộc những thời gần đây, những người tính
cách mạnh mẽ và quyết tâm cao như Mahatma Gandhi, Mẹ Teresa, Nelson Mandela,
Martin Luther King Jr., Václav Havel, và những người khác – đã được kích động
bởi tinh thần từ bi đại đồng. Người ta không thể mô tả những con người như thế
là nhún nhường hoặc rút lui chỉ vì họ kết hợp lòng tận tuỵ vì an lạc của kẻ
khác với một cam kết không bạo động.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Như tôi đã nói, từ bi không hề
bao hàm sự đầu hàng khi giáp mặt với việc làm ác hoặc bất công. Khi một tình
huống bất công đòi hỏi một đáp ứng mạnh mẽ, như trong trường hợp phân cách
chủng tộc (apartheid), từ bi đòi hỏi, không phải là chúng ta chấp nhận bất
công, nhưng là chúng ta giữ một lập trường chống lại nó. Nó quả có hàm ý rằng
một lập trường như thế phải nên là bất bạo động. Nhưng bất bạo động không phải
là một dấu chỉ của sự yếu ớt, mà đúng hơn là một dấu chỉ của sự tự tin và can
đảm. Nói chung, khi người ta cãi cọ, chỉ khi cạn kiệt lí luận người ta mới mất
bình tĩnh và viện đến la hét thậm chí bạo động nữa. Nhưng khi những bên của một
cuộc tranh cãi cảm thấy tự tin rằng chân lí ở về phe họ, thường họ giữ bình
tĩnh và tiếp tục biện luận cho trường hợp của mình. Vậy nên duy trì một thái độ
bình tĩnh và bất bạo động thực sự là một chỉ dấu của sức mạnh, vì nó phô ra sự
tự tin đến từ việc có chân lí và công lí bên phe mình.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chúng ta có thể
minh hoạ điểm này, về việc sự cần thiết đối đầu với bất công trong khi duy trì
một mối quan tâm từ bi cho kẻ phạm điều sai trái, bằng một thí dụ ở bình diện
thiết thân. Hãy thử tưởng tượng bạn đứng trước những người hàng xóm khó chịu,
lập đi lập lại cư xử một cách hiếu chiến hướng về bạn. Đâu là đáp ứng từ bi
thích hợp? Theo tôi hiểu, không có lí do nào mà từ bi, dĩ nhiên bao gồm cả từ
bi đối với những kẻ xâm lấn, lại ngăn cản bạn tạo một đáp ứng mãnh liệt. Tuỳ
theo khung cảnh, một sự thất bại không đáp ứng được bằng các biện pháp mạnh mẽ,
do đó để cho những kẻ xâm lấn tiếp tục hành vi phá hoại của họ, thậm chí còn có
thể làm bạn dự phần chịu trách nhiệm với sự tổn hại mà họ tiếp tục gây ra. Thêm
nữa, không làm gì để phản đối hành vi như thế thực tế là khuyến khích những con
người bất hạnh kia, với hậu quả dễ xảy ra là họ sẽ tiếp diễn hành vi còn càng
phá hoại hơn, mang lại tổn hại còn lớn hơn nữa cho kẻ khác và, về lâu về dài,
cho chính họ. Đường lối duy nhất để thay đổi tâm trí một con người là bằng quan
tâm, chứ không phải bằng sân hận hoặc thù ghét. Những biện pháp về vật thể hoặc
bạo động chỉ có thể kềm giữ hành vi vật thể của kẻ khác. Chẳng bao giờ kiềm chế
được tâm trí họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Có một câu
chuyện gốc từ miền Nam Tây tạng về một con người bảo với bạn rằng: “Kẻ đó đó
đập tôi một lần, tôi giữ bình thản; y đập tôi hai lần, tôi giữ bình thản; hắn
đập tôi ba lần, tôi vẫn giữ bình thản; hắn tiếp tục đập tôi nữa, nhưng tôi vẫn
giữ bình thản.” Đây là minh hoạ không phải của từ bi. Đây là sự hèn yếu, và nó
không phải là đường lối đúng. Điều được đòi hỏi khi giáp mặt với bất công là từ
bi mạnh mẽ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những quan niệm rộng và hẹp về công lí<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Vậy không có tranh chấp nào giữa
từ bi, được hiểu một cách đúng đắn, với sự hành xử công lí. Khi nói điều này,
tuy nhiên, cần phân biệt giữa nguyên lí tổng quát về công lí – như một nguyên
tắc đại đồng về sự công bình và chấn chỉnh dựa trên sự thừa nhận tính bình đẳng
của con người – và sự hiểu hẹp hòi hơn về công lí như sự thi hành luật pháp bên
trong khuôn khổ hợp pháp. Một cách lí tưởng, hai quan niệm này về công lí phải
nên luôn luôn phản ánh lẫn nhau, nhưng đôi khi, bất hạnh thay, chúng lại không
như thế. Nếu chúng ta cứu xét Nam Phi dưới sự cai trị của chế độ phân cách
chủng tộc, rõ ràng rằng một hệ thống pháp lí có thể làm ngơ không biết đến
nguyên lí đại đồng về sự bình đẳng của con người, và thay vì thế bảo vệ quyền
lợi của một phân bộ đặc thù trong xã hội. Trong suốt thời gian đó, một người
không phải là da trắng có thể bị trừng phạt vì vi phạm quyền lợi của nhóm thiểu
số đang cai trị, ngay cả trong những chuyện nhỏ nhặt. Một tình huống tương tự
thịnh hành ở Ấn độ dưới thời thực dân cai trị và tiếp tục làm như thế trong một
số những phần khác của thế giới, bất cứ nơi đâu những sắc tộc thiểu số và đoàn
thể đặc thù bị những kẻ khác đàn áp. Rõ rệt là những hệ thống pháp lí như vậy
phản ảnh một quan niệm rất giới hạn về công lí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Có những tình
huống trong đó các quyền của một cộng đồng tông giáo hoặc một nhóm chính trị bị
o ép bởi một cộng đồng hay nhóm khác. Khi hệ thống pháp lí của một xứ sở tôn
vinh sự nhất trí của quốc gia và trật tự xã hội như là những ưu tiên cao nhất
của nó, và xem những hành động bị quy kết là làm xói mòn những giá trị này như
là những vi phạm thuộc hình sự, hệ thống pháp lí đó sẽ không phục vụ cho công
lí chân chính. Việc cầm tù lâu dài bà Aung San Suu Kyi sau khi bà chiến thắng
trong cuộc bầu cử ở <st1:place w:st="on">Burma</st1:place>
là một thí dụ về điều này. Và sự bắt giam gần đây người bạn cùng nhận vòng
nguyệt quế của giải Nobel Hoà bình với tôi là Lưu Tiểu ba (Liu Xiaobo) ở Trung
quốc là một thí dụ khác. Khi người ta phê phán những sự vi phạm về công lí như
thế, nhiều xứ sở tự bảo vệ bằng cách nói rằng mọi chuyện đã được làm theo pháp
trị (the rule of law). Tuy nhiên, khi luật phát bị cột vào những quyền lợi hẹp
hòi, nó thất bại không thể giương cao quan niệm nền tảng về công lí như là một
nguyên lí về sự công bình dựa trên tính bình đẳng của con người. Để luật pháp
chân chính ủng hộ công lí, nó phải bảo bọc những quyền đại đồng của con người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Vai trò của trừng phạt<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Dĩ nhiên, hầu hết chúng ta thừa
nhận công lí như một nguyên lí đại đồng về sự công bằng dựa trên tính bình đẳng
nền tảng của chúng ta như là con người – hoặc là bình đẳng trước Thượng đế,
bình đẳng trong hạn từ của hoài bão nền tảng của chúng ta về hạnh phúc và tránh
khỏi đau khổ, hoặc bình đẳng trước pháp luật như các công dân. Tuy nhiên dường
như ít có sự đồng thuận liên quan tới việc thực thi công lí trong những vấn đề
về tội hình sự và trừng phạt. Chẳng hạn, người ta bất đồng ý kiến về những đề
xuất như là án quyết tử hình và mục đích của sự trừng phạt. Một số người cảm
thấy là có những tội hình sự nhất định quá ghê tởm, quá tiêu cực, đến nỗi những
kẻ vi phạm không đáng được ban một ân huệ nào.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi tới việc làm
ác, mọi tông giáo chính đều có ý tưởng nào đó về sự chấn chỉnh hoặc phục hồi sự
quân bình giữa đời sống hoặc những kiếp sống hoặc tương lai. Trong những truyền
thống hữu thần, có sự hiểu biết rằng sẽ có một phán đoan của thần thánh. Trong
Phật giáo truyền thống, luật về nghiệp báo (karma) bảo đảm rằng các cá nhân
cuối cùng sẽ trải nghiệm kết quả về những hành động của họ. Cả hai loại tín
ngưỡng này đều cho phép sự khoan thứ được biểu lộ trong những vấn đề nhân sự
của thế gian. Từ một quan điểm thế tục, không có những tín ngưỡng về sự trừng
phạt và ban thưởng ở đời sau, chúng ta phải tự hỏi sự trừng phạt thực sự là về
cái gì. Có phải nó về sự đền ơn và báo oán không – về sự làm cho những kẻ tạo
ác phải chịu đau khổ như một cứu cánh tự thân chăng? Hoặc nhiều phần hơn là về
việc ngăn cản việc tạo ác thêm nữa? Đối với tâm trí tôi, mục đích của sự trừng
phạt không phải là đòi hỏi đau khổ như một cứu cánh trong tự thân. Đúng hơn, sự
đau khổ do việc trừng phạt giáng xuống phải nên có một mục đích cao cả hơn, tức
là làm kẻ tạo ác nản chí không lặp lại sự vi phạm và giáng chỉ kẻ khác không
phạm vào những hành vi tương tự như thế nữa. Vì vậy, trừng phạt không phải là
về việc thi ấn báo oán mà là về việc ngăn trở sự tạo ác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên, các
toà án phải có sẵn phương tiện trừng phạt những kẻ tạo ác. Để cho những tội ác
kinh khiếp như là giết người và hành hung bạo động không bị trừng phạt có nghĩa
là gợi ý rằng những tiềm năng tồi tệ nhất của loài người phần nào có thể chấp
nhận được, và điều này hẳn không nằm trong lợi ích của bất cứ ai, bao gồm luôn
cả chính những kẻ phạm vào những tội ác như thế. Trừng phạt có một vai trò
không thể tránh và quan trọng để đóng trong việc điều chỉnh về nhân sự, cả như
một sự ngăn trở và ban cho người ta một cảm thức về sự an ninh và tin tưởng vào
pháp luật.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, nếu
trừng phạt chỉ là riêng về ngăn trở, khi đó người ta có thể lập luận rằng ngay
cả những hành vi nhỏ nhoi về sự tạo ác cũng nên nhận được những sự trừng phạt
hết sức nghiêm khắc, như là sự ngăn trở hữu hiệu nhất đối với những hành vi như
thế. Trong khi điều này có thể là một cách để bảo đảm những mức độ thấp về tội
phạm, nó là một lối tiếp cận tôi không thể chấp nhận. Không thể nào là công
chính khi trừng phạt một ai đó rất nghiêm khắc vì một việc làm sai trái nhỏ
nhoi. Thay vì thế cần phải có một ý tưởng nào đó về tính tỉ lệ: sự vi phạm càng
nặng, thì trừng phạt cũng càng nặng thêm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng điều này
lại nên lên một câu hỏi, Đâu là những giới hạn của sự chấn chỉnh? Nơi đây tôi
nghĩ rất quan trọng là thừa nhận rằng mọi con người đều có năng lực về thay
đổi. Bởi điều này, tôi thấy rằng ý tưởng về án quyết tử hình là không thể chấp
nhận được. Đây là lí do vì sao, trong nhiều năm tôi đã ủng hộ chiến dịch của tổ
chức Ân xá Quốc tế (Amnesty International) cho việc tiêu huỷ án quyết tử hình.
Quan điểm của tôi không phải là chuyện khoan dung. Nhưng giết người khác để báo
thù, dù cho họ đã làm điều gì, đối với tâm trí tôi không thể là điều đúng, bởi
vì nó khép lại từ trước khả năng rằng họ có thể thay đổi. Tôi tin rằng khôn
ngoan hơn cho một xã hội là giữ cho khả năng đó sẵn sàng có.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vâng, tôi hiểu
rằng sự báo thù bạo động – mãnh liệt phản ứng lại một sự tấn công, chẳng hạn –
là một điều hoàn toàn bắt rễ thâm sâu trong bản năng của con người. Trong điều
này chúng ta cũng chẳng khác với những loài động vật khác, khi bị thách thức,
thậm chí có thể chiến đấu cho đến chết. Nhưng việc hành xử sự trả thù dường như
là một nét đặc thù của con người, một nét liên hệ đến năng lực kí ức của chúng
ta. Trong những xã hội loài người cổ sơ, sự trả thù có thể đã là thiết yếu cho
việc sống sót, nhưng khi xã hội phát triển, người ta tới chỗ thừa nhận những
hậu quả tiêu cực của sự trả thù và giá trị của sự tha thứ. Điều này, theo tôi
nghĩ, là cái thực sự có nghĩa là trở thành văn minh. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên tôi tin
rằng buông thả những bản năng bạo động của chúng ta bằng việc theo đuổi sự báo
thù là lạc hướng và không hề hợp với những lợi ích tốt nhất của bất cứ ai cả.
Bởi hậu quả duy nhất được bảo đảm cho sự trả thù là nó sẽ gieo những hạt giống
của tranh chấp xa hơn nữa. Nó khơi dậy oán hờn và cùng với nó nguy cơ của một
chu kì leo thang về bạo động và trả đũa vốn chỉ có thể phá vỡ khi nguyên lí báo
thù tự thân bị loại bỏ. Dấn mình vào việc khát vọng báo thù tạo ra một bầu
không khí sợ hãi, thêm oán hờn, và thù hận. Ngược lại, nơi nào có tha thứ thì
nơi đó có cơ may hoà bình. Vì vậy, theo sự hiểu của tôi, báo thù không có chỗ
nào trong việc hành xử công lí. Ngay cả ý tưởng về báo thù cũng là lỗi thời.
Bởi trong khi báo thù làm xã hội suy yếu, tha thứ đem lại sức mạnh cho xã hội.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Điều này được
minh hoạ một cách mạnh mẽ bởi những gì xảy ra ở Nam Phi sau sự tháo gỡ hệ thống
phân cách chủng tộc. Dưới sự lãnh đạo khôn ngoan của Nelson Mandela, đảng Quốc
đại Châu Phi (African National Congress) hành động với sự độ lượng để bảo đảm
rằng hầu như không có sự cố trả thù nào đối với cộng đồng da trắng thiểu số. Ví
bằng các nhà lãnh đạo của tổ chức này thay vì thế lại chọn lựa trụ lại nơi quá
khứ và tạo ra một khí hậu báo thù, thì tình huống hẳn đã là thực sự bi đát.
Thay vì thế, chính quyền ấy đã thiết lập Uỷ ban Chân lí và Hoà giải (the Truth
and Reconciliation Commission), đứng đầu là người bạn cố tri và đồng sự về tâm
linh với tôi là Tổng giám mục Desmond Tutu. Noi theo gương đạo đức đức của ông,
uỷ ban này hoạt động trên nguyên lí là sự bộc lộ về sự thật bởi những người
chịu trách nhiệm về những việc làm xấu nghiêm trọng, thậm chí cả những thảm
sát, hẳn cũng có một hậu quả chữa lành và giải phóng cho cả các nạn nhân và
những người phạm vào các tội ác này. Ngày nay, hơn mười năm sau khi uỷ ban đã
hoàn tất công việc, chẳng có mấy hồ nghi là tiến trình đó đã mang lại hoà bình
về tâm trí và khép lại cho nhiều người, cả các nạn nhân và cả những người vi
phạm. Tôi có vinh dự lớn là được gặp Tổng thống Mandela sau khi Nam Phi đạt
được tự do thoát khỏi chế độ phân cách chủng tộc. Tôi có ấn tượng rất sâu sắc,
không phải chỉ vì sự thanh nhã của ông mà còn vì sự ông hoàn toàn vắng bóng oán
hận đối với những người chịu trách nhiệm về sự ở tù dài dằng dặc [27 năm] của
ông.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong tâm trí
tôi không có hồ nghi nào rằng sự hành xử công lí, không hề trái với nguyên lí
về từ bi, mà còn phải nên thấm đượm bởi một sự tiếp cận từ bi nữa. Tôi luôn
luôn nhớ lời giải thích của vị bộ trưởng tư pháp xứ <st1:country-region w:st="on">Scotland</st1:country-region> về quyết định khó khăn của
ông để phóng thích người đàn ông bị kết tội đã đánh bom chiếc máy bay
Lockerbie. Ông nói: trong xứ sở của ông, người dân “đòi hỏi công lí và muốn
công lí được tôi luyện bằng từ bi và khoan dung.” Tôi nhận thức rằng quyết định
của ông đã gây ra nhiều dị nghị và giận dữ trong số những gia đình của các nạn
nhân. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng lời phát biểu của ông bộ trưởng kia tự thân rất
vững chắc. Khi xét tới chuyện công lí, từ bi và khoan dung không nên gạt sang
một bên.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Phân biệt hành động khỏi người hành động<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Điểm quan trọng về nguyên lí từ
bi, như một nền tảng của việc hành xử công lí, là nó hướng không phải tới những
<i>hành động</i>, mà hướng tới <i>người hành động</i>. Từ bi đòi hỏi chúng ta
kết án những hành động sai trái và chống đối chúng với tất cả những phương tiện
cần thiết, trong khi đồng thời tha thứ và duy trì một thái độ tử tế hướng về
những người phạm vào các hành động ấy. Hệt như, trong hạn từ hữu thần, Thượng
đế cấm tội lỗi trong khi vẫn thương yêu kẻ phạm tội, vậy nên chúng ta nữa cũng
nên mạnh mẽ chống đối điều sai trái trong khi duy trì mối quan tâm đối với
người làm việc sai trái. Làm điều này là đúng bởi vì, một lần nữa, mọi con
người đều có khả năng thay đổi. Tôi nghĩ tất cả chúng ta đều biết điều này từ
kinh nghiệm riêng của chính mình. Xét cho cùng, không phải khác thường khi có
những người lúc trẻ sống liều mạng mà lại trở thành có trách nhiệm và chăm sóc
khi họ có sự trưởng thành và kinh nghiệm. Cả trong lịch sử nữa, có nhiều thí dụ
về những cá nhân thời trẻ đáng chê về mặt đạo đức, nhưng sau lại mang đến những
ơn ích lớn cho người khác. Chúng ta có thể nghĩ đến hoàng đế Ashoka (A dục),
chẳng hạn, hoặc thánh Phaolô, hoặc nhiều người khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Năng lực thay
đổi này thậm chí còn đúng cả với những người đã phạm vào những việc làm ghê gớm
nhất. Tôi được khích lệ trong sự tin tưởng này do những cuộc thảo luận qua
nhiều năm với các đại diện của tù nhân và những người làm công tác xã hội dính
líu tới nhà tù cả ở Ấn độ và ở Hoa kì. Bi kịch lớn là, trong nhiều nước, như
những số thống kê gợi ra, đa số tù nhân sau này lại tái phạm. Hiện giờ có một
số nước áp dụng những chương trình phục hồi cung ứng sự hướng đạo cho những kẻ
phạm pháp về cách họ có thể, qua sự huấn luyện tinh thần, dần dà tái điều chỉnh
sự hiểu biết của họ về thế giới và học cách đóng góp vào hơn là phá phách sự an
lạc của kẻ khác. Chẳng hạn, dưới sáng kiến do Kiran Bedi đưa ra trong nhà giam
Tihar an toàn cao độ ở <st1:place w:st="on">Delhi</st1:place>,
các tù nhân được hướng dẫn thiền định tỉnh thức trong các khoá học. Tôi lạc
quan rằng, cùng với thời gian, chương trình này sẽ chứng tỏ hữu hiệu về việc
giúp đỡ ngay cả những phạm nhân tuyệt vọng nhất phát triển một cảm thức về mục
đích trong đời sống qua sự quan tâm vì kẻ khác. Tôi luôn luôn cảm thấy phải
khiêm tốn khi tôi gặp những người điều hành những chương trình như vậy và những
tù nhân đã cảm thấy tác động tích cực của những chương trình đó.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Để tóm lược, tôi
xin nói đơn giản: Hãy nhớ rằng ngay cả một phạm nhân hình sự cũng là một con
người, giống như bạn, và có năng lực thay đổi. Hãy trừng phạt một người hành
động theo tỉ lệ với việc làm sai quấy, nhưng đừng dấn vào sự ham muốn trả thù.
Đúng hơn nên nghĩ về tương lai, và về cách nào để bảo đảm rằng tội phạm không
bị lặp lại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Trừng phạt vị tha<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Không lâu trước đây, tôi tham dự
một cuộc hội thảo ở <st1:place w:st="on">Zurich</st1:place>
về chủ đề từ bi và vị tha trong các hệ thống kinh tế. Trong cuộc hội thảo, một
nhà kinh tế người áo tên là Ernst Fehr giới thiệu một kinh nghiệm lí thú mà ông
gọi là “trừng phạt vị tha” (altruistic punishment).<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ông minh hoạ
quan niệm này bằng một trò chơi về tin cậy. Trò này được chơi thành nhiều vòng
và bao gồm mười người chơi. Những người chơi được đưa cho những số lượng tiền
đồng đều và được yêu cầu đóng góp một phần tiền vào một quỹ tập thể. Người thử
nghiệm giải thích rằng trong mỗi vòng tổng số tiền mà những người chơi đóng góp
vào quỹ này sẽ được nhân đôi và rồi tái phân phát đồng đều trong bọn họ. Trong
những vòng đầu, phần lớn người chơi hoàn toàn rộng lượng, làm những đóng góp
đáng kể vào quỹ trung tâm, trong niềm tin rằng những kẻ khác cũng làm y như
vậy. Điều này, theo tôi nghĩ, phản ánh khía cạnh lạc quan trực giác của bản
tính con người. Tuy nhiên, không thể tránh được, có những cá nhân giữ thế thủ
và không đóng góp gì cả. Bằng thuật ngữ cơ bản về tiền bạc, họ thấy rằng lợi
lạc nhất cho họ là giữ kĩ cái phần của họ được chia, và không tiêu bất cứ chút
tiền nào của riêng họ. Những người như thế, theo tôi hiểu, trong ngôn ngữ của
kinh tế học được gọi là những kẻ “đi xe miễn phi”. Do hậu quả về hành vi của
họ, những tay chơi khác bắt đầu cảm thấy rằng họ đang bị lợi dụng và bắt đầu
đóng góp ngày càng ít hơn vào quỹ trung tâm cho đến khi cuối cùng, thường là
vào khoảng vòng thứ mười, toàn bộ hệ thống đổ gãy. Vào giai đoạn này, không ai
còn muốn đóng góp gì, mặc dù hứa hẹn của người làm thí nghiệm là nhân đôi bất
cứ món tiền nào được đóng góp vẫn còn có hiệu lực.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ở điểm này những
người chơi được giới thiệu với khuynh hướng về trừng phạt vị tha, một cơ chế
theo đó họ có thể trừng phạt những người đi xe miễn phí. Bằng việc đóng góp một
phần trong tiền riêng của họ vào một giỏ trừng phạt không được bồi hoàn, họ có
thể cưỡng bách những người đi xe miễn phí trả gấp đôi số tiền này. Vậy nên,
chẳng hạn, bằng việc tiêu ba đôla về trừng phạt, một người chơi có thể khiến kẻ
đi xe miễn phí phải trả sáu đôla. Như sự việc diễn tiến cho thấy, một khi hệ
thống này được đưa vào trò chơi, sự hợp tác giữa các tay chơi có thể duy trì ít
hoặc nhiều một thời gian không hạn định. Những kẻ tính đi xe miễn phí được ngăn
trở không lợi dụng kẻ khác, và kết quả là những người chơi tiếp tục đóng góp
vào quỹ trung tâm và ai nấy đều được hưởng ích.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mặc dù thí
nghiệm này chủ yếu được thiết kế để trắc nghiệm một lí thuyết trong kinh tế
học, tôi cảm thấy rằng nó cũng hàm chứa một thông điệp có thể áp dụng một cách
phổ quát. Nó phô ra cho chúng ta thấy rằng trừng phạt có thể được trưng thu
theo cách lợi ích cho mọi người, gồm cả chính những kẻ làm điều sai quấy. Nó
minh hoạ chủ điểm rằng trừng phạt không cưỡng chế việc trả thù, mà đúng hơn là
sửa sai kẻ làm việc quấy, là lợi ích cho mọi người.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Sự tha thứ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Sự tha thứ là một phần thiết yếu
của thái độ từ bi, nhưng nó là một đức tính dễ bị hiểu sai. Khởi đầu, tha thứ
không đồng nghĩa với bỏ quên. Xét cho cùng, nếu một người bỏ quên một điều sai
trái đã được làm, thì chẳng còn gì để tha thứ cả! Thay vì thế, điều tôi đang
gợi ra ở đây là chúng ta tìm thấy một đường lối để xử lí với việc làm sai trái
sao cho điều đó khiến chúng ta có sự bình an về tâm trí và đồng thời giữ chúng
ta khỏi sa vào những xung động phá hoại như dục vọng trả thù. Tôi sẽ nói nhiều
hơn về những cung cách trong đó chúng ta có thể làm điều này ở sau đây nhưng
thành phần của điều được đòi hỏi là một sự chấp nhận rằng điều gì đã được làm
là đã được làm. Dù ở bình diện cá nhân hoặc ở bình diện xã hội như một toàn
thể, sự quan trọng là thừa nhận rằng quá khứ vượt ngoài sự kiểm soát của chúng
ta. Cung cách chúng ta <i>đáp ứng</i> với
việc làm sai trái đã qua, tuy vậy, không nằm ngoài sự kiểm soát của chúng ta. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Như tôi đã đề
cập, điều thiết yếu là giữ trong tâm trí sự phân biệt giữa người làm và việc
làm. Đôi khi điều này có thể là khó. Khi tự thân chúng ta, hoặc những người rất
gần gũi với chúng ta lại là nạn nhân của những tội ác ghê gớm, có thể rất là
khó để không cảm thấy thù hận đối với những người phạm vào những tội ác đó. Tuy
vậy, nếu chúng ta ngừng lại để suy nghĩ về nó, chúng ta nhận thức rằng phân
biệt giữa một việc làm ghê gớm và kẻ phạm vào điều đó thực sự là điều chúng ta
làm mọi ngày đối với chính những hành động và những vi phạm của chúng ta. Trong
những lúc giận dữ hoặc bực bội, chúng ta có thể thô thiển đối với những người
yêu dấu hoặc lấn lướt về phía những kẻ khác. Sau đó chúng ta có thể cảm thấy ít
nhiều hối hận hoặc tiếc nuối, nhưng khi nhìn lại về sự phát tác của chúng ta,
chúng ta không phải không nhận ra sự phân biệt giữa điều chúng ta <i>đã làm</i> và con người như chúng ta <i>hiện là</i>. Chúng ta lẽ tự nhiên tha thứ
cho chính chúng ta và có lẽ quyết tâm không làm điều như thế nữa. Được biết
rằng chúng ta thấy quá dễ dàng để tha thứ cho tự thân, chắc chắn chúng ta có
thể trải rộng cùng cái lịch sự ấy tới kẻ khác! Dĩ nhiên không phải ai ai cũng
đều có thể tự tha thứ cho bản thân, và điều này có thể là một chướng ngại. Đối
với những người như thế, có thể điều quan trọng là thực hành từ bi và tha thứ
hướng về tự thân, như nền tảng cho việc thực hành từ bi và tha thứ hướng về kẻ
khác. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một chân lí khác
để giữ trong tâm trí là sự tha thứ cho kẻ khác có một hiệu quả giải thoát trên
tự thân. Khi bạn cứ trụ vào điều tổn hại mà ai đó đã làm cho bạn, có một khuynh
hướng không thể tránh được là trở nên giận dữ và oán hận về ý tưởng ấy. Tuy
nhiên đeo đẳng vào những kí ức nhức nhối và nuôi nấng ác ý sẽ không làm được gì
để cải chính điều sai quấy đã phạm phải và sẽ không có một hiệu quả tích cực
nào trên bạn. Sự an bình của tâm trí của bạn sẽ bị huỷ diệt. Giấc ngủ của bạn
sẽ bị xáo trộn. Và cuối cùng sức khoẻ thể chất của bạn sẽ có cơ bị lãnh chịu.
Nếu, mặt khác, bạn có thể thắng vượt những tình tự hiềm khích đối với kẻ làm
việc sai quấy và tha thứ cho họ, lập tức có một ơn ích cảm nhận được cho bạn.
Bằng cách lìa bỏ các hành động đã qua trong quá khứ và phục hồi sự quan tâm đến
an lạc của những kẻ đã làm sai quấy với bạn, bạn chiếm được một tình tự mênh
mông về sự tự tin và tự do nội tâm, nó cho phép bạn đi tới khi các ý tưởng và
cảm xúc tiêu cực của bạn có chiều hướng nhạt nhoà.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Đối với tôi,
quyền năng của tha thứ thì hiển hiện rõ rệt trong tấm gương của một người mà
tôi coi là một anh hùng thiết thân, Richard Moore. Năm 1972, khi vừa mười tuổi,
Richard bị hoàn toàn mù mắt bởi một viên đạn cao su do một người lính Đại Anh
trú đóng ở Bắc <st1:country-region w:st="on">Ireland</st1:country-region>
bắn ra. Bi kịch này có thể biến cậu bé thành một người đàn ông giận dữ và oán
hờn. Nhưng Richard chẳng bao giờ mang ác ý, và ông hiến đời mình cho lí tưởng
tích cực là giúp đỡ và che chở những trẻ em dễ bị tổn thương khác quanh khắp
thế giới. Thực thế, ông bỏ công tìm cho ra người đã làm mình mù mắt và bảo
người kia rằng anh ta được tha thứ. Hai người bây giờ là bạn với nhau. Đây là
một thí dụ tuyệt diệu biết bao về quyền năng của từ bi và tha thứ!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dù người Tây
tạng chúng tôi đã đau khổ thật nhiều, nhưng như một dân tộc, chúng tôi cố gắng
kiềm chế khỏi sa vào bất cứ khuynh hướng nào về hiềm khích và báo thù. Ngay cả
về phía bộ đội Trung quốc chịu trách nhiệm về những thảm khốc đối với người Tây
tạng, chúng tôi cũng cố duy trì lòng từ bi. Đôi khi điều này sản sinh những kết
quả không ngờ. Chẳng hạn gần đây, tôi gặp người con trai của một sĩ quan kị
binh Trung quốc, vốn là một thành viên của Giải phóng quân Nhân dân cuối thập
niên 1950, liên can vào việc bách hại người Tây tạng. Người cha bây giờ đã già,
gửi cho tôi một thông điệp qua con trai bày tỏ sự hối tiếc là thành thật xin
lỗi về những việc làm của ông. Nghe được điều này thật vô cùng cảm động. Nhưng tôi
nghĩ rằng, nếu về phần tôi mà đã có hận thù, thì sự cố này chỉ càng làm tăng
thêm hận thù ấy. Bằng sự không bám vào những kinh nghiệm quá khứ về bất công,
bằng sự cố gắng một cách ý thức phát triển lòng từ bi hướng về những anh em chị
em người Trung quốc, người Tây tạng chúng tôi tránh bị mắc kẹt vào quá khứ và
có thể duy trì một cảm thức về tự do. Nhưng điều này không có nghĩa là chúng
tôi không đứng vững chống những bất công chúng tôi giáp mặt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên để trả
lời cho những ai nhấn mạnh rằng công lí, hơn là từ bi, phải nằm ở trung tâm của
bất cứ hệ thống đạo đức nào. Tôi gợi rằng trong thực tế không có tranh chấp nào
giữa nguyên lí về công lí và việc thực hành từ bi và tha thứ. Thực vậy, trong
sự hiểu biết của tôi ngay chính quan niệm về công lí tự thân cũng căn cứ vào từ
bi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Phạm vi của đạo đức<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Để kết luận, đáng cho ta thăm dò
vắn tắt phạm vi của đạo đức. Nếu đạo đức chỉ được hiểu như một cơ chế để duy
trì trật tự xã hội, thì nó sẽ chỉ bao phủ những khía cạnh hướng ngoại của hành
vi con người có một tác động trực tiếp và có thể quan sát trên kẻ khác. Và nếu
nó chỉ liên quan tới tác động của các hành động của chúng ta trên kẻ khác – cụ
thể, tới những <i>hậu quả</i> của các hành
động của chúng ta – thì bất kể những tình tự và ý hướng nào chúng ta nuôi dưỡng
trong thâm tâm sẽ là không liên quan hoặc trung tính đối với đạo đức. Nhưng
điều này tôi không thể chấp nhận. Sự hiểu biết như thế về đạo đức là quá hẹp
hòi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ngay chính quan
niệm như thế về đạo đức không có ý nghĩa gì nếu không có một sự cứu xét về động
cơ. Nếu chúng ta va đầu vào một cái cây, chúng ta có trách móc cái cây hay
chăng? Dĩ nhiên là chúng ta không làm thế! Ý tưởng về trách nhiệm đạo đức giả
định trước sự hiện diện của một động cơ nội tâm nào đó. Vậy nên, đối với tôi,
mô tả đạo đức mà không quy chiếu về bình diện của động cơ dường như rất thiếu
sót.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Thật vậy, kích
thước động cơ nội tâm là khía cạnh quan trọng nhất của đạo đức. Bởi khi động cơ
của chúng ta là trong sáng, chân thực hướng về ơn ích của kẻ khác, thì những
hành động của chúng ta tự nhiên sẽ có chiều hướng vững chãi về đạo đức. Đây là
lí do tôi coi từ bi là nguyên lí cốt lõi trên đó có thể xây dựng một xúc tiến
đạo đức trọn vẹn. Chính từ một mối quan tâm từ bi về phúc lợi của kẻ khác mà
những giá trị và nguyên lí đạo đức của chúng ta nảy sinh, bao gồm cả nguyên lí
về công lí.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">6<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Vai trò của
sự biện biệt<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Cho đến bây giờ tôi đã nhấn mạnh
tầm quan trọng của từ bi – một động cơ về quan tâm chân thực đến sự phúc lợi
của kẻ khác – như là nền tảng của đạo đức và sự an lạc tinh thần và thậm chí là
nền tảng để hiểu công lí. Thừa nhận nhân tính san sẻ chung của chúng ta và bản
tính sinh học của chúng ta như là những hữu thể mà hạnh phúc tuỳ thuộc vào kẻ
khác, chúng ta học cách mở lòng ra, và khi làm như thế chúng ta có được một cảm
thức về mục đích và sự liên kết với những người chung quanh. Từ bi rộng rãi,
không thiên vị, như tôi cũng đã gợi ý, là nền tảng từ đó mọi giá trị nội tâm
tích cực – như là kiên nhẫn, tử tế, tha thứ, kỉ luật tự thân, hài lòng, và vân
vân – hiện xuất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, trong
khi động cơ từ bi vững chãi là nền tảng của đạo đức và tâm linh, một nhân tố
nữa là then chốt nếu chúng ta muốn đạt được một hệ thống quân bình và thực sự
đại đồng về đạo đức. Trong khi ý hướng là nhân tố đầu tiên và quan trọng nhất
trong việc bảo đảm là hành vi của chúng ta có đạo đực, chúng ta cũng cần sự <i>biện biệt</i> để đoan chắc rằng những chọn
lựa chúng ta làm là thực tế và những thiện ý của chúng ta không đi đến chỗ hư
mất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chẳng hạn, nếu
các nhà chính trị đem đất nước của mình vào chiến tranh mà không cứu xét trọn
vẹn những hậu quả dễ có thể xảy ra, thì lúc đó dù cho động cơ của họ là từ bi
một cách chân thành, kết quả vẫn dễ là thảm hoạ. Vì vậy, ngoài thiện chí ra,
điều được đòi hỏi là việc sử dụng công năng phê phán của chúng ta, tức sự biện
biệt của chúng ta. Việc hành xử sự biện biệt, khiến chúng ta có thể liên hệ với
các tình huống trong cung cách hoà điệu với thực tại, khiến chúng ta có thể
chuyển dịch những thiện chí của chúng ta thành thiện quả.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Biện biệt cũng
đóng một vai trò then chốt trong việc làm phát sinh cấp độ thiết thân của chính
chúng ta về nhận thức đạo đức. Sử dụng trí tuệ chúng ta là cung cách chúng ta
tới được sự hiểu biết, và sự hiểu biết là cơ sở của nhận thức. Vậy là nhận thức
đạo đức – tức là nhận thức về điều gì sẽ ơn ích cho cả tự thân và kẻ khác –
không nảy sinh một cách ma thuật, mà tới từ việc sử dụng lí trí. Trong điều
này, giáo dục về nhận thức đạo đức không dị biệt với bất cứ loại giáo dục nào
khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Thiết lập những giá trị nội tâm<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tất cả những hành động của chúng
ta đều có những hậu quả, và không thể tránh được là những hậu quả này có một
tác động lên cả chúng ta và kẻ khác. Bởi trong đời sống thường ngày chúng ta
thường xuyên phải làm những quyết định nhỏ có chiều kích đạo đức này. Thật là
hữu ích khi có những quy luật và hướng dẫn đạo đức cơ bản để quay về. Ngay cả
sự chọn lựa mua sản phẩm nào hoặc ăn thực phẩm nào cũng liên can đến sự biện
biệt đạo đức ít nhiều. Khi làm những chọn lựa như thế chúng ta thường không có
cơ hội để suy nghĩ rành rẽ về mọi giải pháp có được và suy tư về mọi hậu quả
khả dĩ trên một nền tảng từng vụ việc. Thực vậy, nếu chúng ta phải suy tư sâu
xa về mọi chọn lựa đạo đức lẻ loi phải đối diện, tôi không nghĩ rằng chúng ta
có đủ thời gian cho lắm còn lại cho bất cứ việc gì khác. Bởi những cơ hội khi chúng
ta không có thời gian để đi vào chi tiết sự vật, nên thật là hữu ích khi có
những quy luật chung được khắc vào nội tâm để hướng dẫn những hành động của
chúng ta. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Những tông giáo
lớn của thế giới tất cả đều phong phú trong những sự chỉ giáo như thế, và khi
những quy luật này được ghi khắc từ thời thơ ấu, chúng trở thành phân bộ của hệ
thống giá trị nội tại của mỗi người. Thí dụ, trong xã hội Tây tạng truyền
thống, nguyên lí của đạo Phật về việc tránh gây tổn hại cho các loài vật là một
giá trị mà người ta thủ đắc từ cảnh quan văn hoá. Từ khi còn bé thơ, các trẻ em
đã được dạy tránh giết ngay cả côn trùng, vậy nên sự tránh né này trở thành
nhập nội và tự động. Nếu chúng bất ngờ mà giẫm chân lên một con sâu bọ nào, các
em sẽ nói: “<i>Akha, nyingje</i>” (Ôi, tội nghiệp
con vật!). Ở Tây tạng trong quá khứ thực sự có luật pháp cấm việc săn bắn và
bắt cá, trừ ở vài khu vực mà sinh hoạt của người dân lệ thuộc vào những hoạt
động này. Cũng có những đạo luật chuyên biệt bảo vệ đời sống hoang dã, chẳng
hạn như những quy luật liên quan tới những loài chim di cư làm tổ gần vùng
Manasarovar và những cái hồ khác. Những tuần binh được trả lương để bảo đảm
rằng trứng của các loài chim đó không bị phá phách. Những quy luật này là những
thí dụ về những cung cách mà nền văn hoá thắng lướt lúc đó giúp việc hình thành
những ưu tiên đạo đức của người dân.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nhưng trong một
khung cảnh thế tục thuần tuý, mặc dù người ta dĩ nhiên là còn có những giá trị
được in sâu, những giá trị này là như thế nào không thể luôn luôn được coi là
đương nhiên. Một số hành động, như là việc giết, trộm cắp, nói dối, xuyên tạc,
và khai thác tính dục – tất cả đó là những hình thức bạo động – theo định nghĩa
là tổn hại cho kẻ khác, vậy nên hầu hết người ta từ trong bản năng cảm thấy giá
trị của việc tránh xa chúng. Nhưng chúng ta cần phải đi xa hơn nữa trong một
thế giới toàn cầu hoá mà các hướng dẫn đạo đức tông giáo không được chấp nhận
một cách phổ quát. Chúng ta cần sử dụng sự biện biệt của chúng ta để có được sự
hiểu biết về những ơn ích của những loại hành vi nhất định và về những hậu quả
tiêu cực của những loại hành vi khác. Bằng cách này, chúng ta có thể phát triển
một hệ thống giá trị nhập nội để hướng dẫn chúng ta trong những đáp ứng đối với
đời sống thường ngày.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy thì điều cần
đòi hỏi là chúng ta suy tư về hành vi của mình, dùng sự biện biệt của mình để
thẩm định hành vi nào của chúng ta là tổn hại nhất cho bản thân và cho kẻ khác
và hành vi nào là ơn ích nhất. Khi làm như thế, chúng ta có thể dần dà học được
cách xác định những khía cạnh trong sự cư xử của chúng ta cần phải ngăn giữ và
những khía cạnh cần được vun bồi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Chẳng hạn, bằng
việc sử dụng sự biện biệt để cứu xét những hậu quả của bạo động, chúng ta có
thể dần dà đạt tới một sự hiểu biết và xác tín trong sáng về tính tổn hại và vô
ích của sự bạo động đó. Tương tự như vậy, bằng việc dùng sự biện biệt của chúng
ta để suy tư về những hậu quả của sự kiên nhẫn hoặc khoan dung, chúng ta có thể
tới hiểu biết được những ảnh hưởng tích cực của chúng, và chúng ta có thể nuôi
dưỡng sự hiểu biết này để nó trở thành một phần in sâu của nhận thức chúng ta.
Khi điều này xảy ra chúng ta sẽ thấy rằng hành vi của chúng ta một cách tự phát
hướng nhiều hơn về sự an lạc của kẻ khác. Loại huấn luyện tâm trí này là một
chủ đề tôi sẽ quay lại trong phần thứ nhì của cuốn sách.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Xử lí với những thế lưỡng nan<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong khi những giá trị nhập nội
là thiết yếu như những công cụ thực tiễn cho việc sống đạo đức, chẳng may, lại
có những trường hợp ngoại lệ trong đó những nguyên lí tổng quát như thế không
đủ. Những tình huống đặc thù có thể tự trình ra trong đó chúng ta bó buộc phải
chọn giữa các nguyên lí mà chúng ta coi là cao giá. Chính trong những trường
hợp như thế mà việc sử dụng biện biệt, để phục vụ cho động cơ từ bi của chúng
ta, trở thành then chốt. Bởi chỉ nhờ sự thẩm định các hậu quả khả dĩ và cân
nhắc những cái chống và cái bênh của những đường lối hành động khác nhau mà
chúng ta có thể đạt tới một kết luận quân bình về đường lối hành động nào là ơn
ích nhất.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong trường hợp
của riêng tôi, khi được kêu gọi phải làm một quyết định khó khăn, tôi luôn luôn
khởi đầu bằng cách xét động cơ của tôi. Tôi có thực sự có trong thâm tâm sự an
lạc của kẻ khác? Tôi có bị chịu dưới sự quay cuồng của bất cứ xúc cảm nhiễu
loạn nào không, chẳng hạn như giận dữ, nóng nảy, hoặc hiềm khích? Sau khi đã
xác định rằng động cơ của tôi là vững chắc, thì tôi xem xét cẩn thận tình huống
trong bối cảnh của nó. Đâu là những nguyên nhân và điều kiện tiềm ẩn đã phát
sinh ra nó? Tôi có những chọn lưaj nào? Kết quả của chúng có thể là như thế
nào? Và đường lối hành động nào, về quân bình, có cơ nhiều nhất mang lại những
ơn ích dài hạn lớn nhất cho kẻ khác? Làm quyết định trong đường lối này, tôi
thấy, có nghĩa là những quyết định ấy không phải là nguyên nhân cho bất cứ hối
tiếc nào về sau. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cho nên trong
khi tôi khuyến khích người đọc nhập nội một hệ thống giá trị thiết thân, hẳn là
không thực tế khi giả thiết rằng những vấn đề về đạo đức có thể xác định một
cách thuần tuý trên cơ sở của những quy luật và giới răn. Những vấn đề của đạo
đức thường không phải là đen trắng phân minh. Sau khi kiểm chứng để đoan chắc
rằng động cơ của chúng ta là quan tâm đến phúc lợi của loài người, chúng ta
phải cân nhắc những cái thuận và cái nghịch của nhiều đường lối mở ra cho chúng
ta và để chúng ta được hướng dẫn bởi một cảm thức tự nhiên về trách nhiệm. Điều
này thiết yếu mang nghĩa là khôn ngoan.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Có một cái nhìn toàn triệt <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Sự biện biệt là then chốt nếu
chúng ta muốn có một hiểu biết thực tế về thế giới trong đó mình đang sống. Ở
đây nguyên lí chìa khoá chúng ta cần nắm vững là sự <i>tương thuộc</i> (interdependence). Nguyên lí tổng quát và thâm sâu này
có thể được tiếp cận ở những cấp độ khác nhau và trong những khuôn khổ khác
nhau. Nó xứng đáng cho ta cứu xét cẩn thận. Chúng ta đã thảo luận về sự tương
thuộc giữa an lạc của chính chúng ta và của kẻ khác; ngoài ra, tương thuộc là
một đặc tính của thế giới hiển hiện trong nhiều lĩnh vực. Chúng ta có thể cứu
xét sự tương thuộc trong nền tài chính hoặc kinh tế toàn cầu, hoặc sự tương
thuộc của chính loài người trong một thời đại toàn cầu hoá, hoặc sự tương thuộc
trong thế giới tự nhiên, mà các nhà sinh học thảo luận trong những hạn từ về
“các chuỗi thực phẩm” và “sự cộng sinh” (sống chung) giữa các cơ thể sống. Và
trong địa hạt thách đố của vật lí lượng tử, với những khái niệm về “tính tương
đối phổ quát”, và “sự đan xen lượng tử”, có sự tương thuộc ngay cả trong những
lí thuyết về nguồn gốc của vũ trụ. Thừa nhận rằng biết bao nhiêu khía cạnh của
thế giới chúng ta có đặc trưng là những mối tương quan về sự tuỳ thuộc hỗ tương
(tương thuộc) có thể giúp chúng ta hình thành một sự hiểu biết thực tế hơn về
thế giới – một sự hiểu biết theo sát với cung cách sự việc thực sự hiện hữu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mọi tình huống
mà chúng ta giáp mặt trong đời đều nảy sinh từ sự hội tụ của một số lớn các
nhân tố góp phần, vậy nên có một cái nhìn rộng rãi là thiết yếu để các đáp ứng
của chúng ta mang tính thực tế. Nhìn bất cứ tình huống hoặc vấn đề nào chỉ từ
một viễn kiến là không đủ. Chúng ta cần phải nhìn nó từ hướng này và hướng
khác, từ mọi mặt. Như tôi thường nói, chúng ta phải nhìn từ phía trước và phía
sau, hai chiều kích; từ phía mặt và phía trái, là bốn chiều kích; từ phía trên
và phía dưới, vậy là thành sáu chiều kích. Khi chúng ta nhìn như thế, khi chúng
ta giữ một thứ viễn cảnh rộng hơn hoặc toàn triệt hơn, những đáp ứng của chúng
ta sẽ rõ rệt là hoà điệu với thực tế hơn. Và như thế, chúng ta có thể đạt tới
những mục tiêu của chúng ta hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Thường khi, lúc
các vấn đề nảy sinh, người ta có một khuynh hướng bất hạnh là nhìn chúng từ một
viễn cảnh quá hạn hẹp. Chẳng hạn, hãy tưởng tượng rằng chiếc xe hơi của bạn
không khởi động được. Nếu bạn cứ xoay mãi cái chìa khoá, trở thành bực bội và
làm kiệt quệ bình điện, như thế hẳn là ngớ ngẩn. Thực tế hơn là ngừng lại và
cứu xét xem cái gì có thể đã tạo ra vấn đề. Phải chăng là thiếu nhiên liệu,
hoặc có gì liên hệ với thời tiết mưa gió? Đơn giản chỉ bước lui và ngắm nhìn
tình huống từ một viễn kiến rộng hơn sẽ cho phép bạn tiếp cận vấn đề một cách
bình tĩnh hơn. Không cần phải nói, điều này cũng sẽ cho phép bạn có cơ may tốt
hơn để xử lí vấn đề một cách hữu hiệu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Lại nữa, khi bất
hạnh giáng xuống chúng ta, khuynh hướng của chúng ta là coi nó như hậu quả của
một nguyên nhân đơn độc và vội vã trách móc kẻ khác. Nhưng loại đáp ứng quá sức
xúc cảm này thực sự hoàn toàn không thực tế. Khi chiếc xe đò bị trễ, có ích gì
cho chúng ta nếu nổi giận với người tài xế? Rất thường khi, những hành động của
bất cứ con người đơn độc nào cũng chỉ đóng một vai trò nhỏ nhoi trong cung cách
sự việc mở phơi. Đáp ứng lại những sự thụt lui bằng buộc tội hoặc trách móc –
hoặc là hướng tới kẻ khác hoặc là tới tự thân – nói chung là lầm lạc là rất có
cơ chỉ làm cho tình huống càng xấu tệ hơn. Sự kiện là, mọi sự cố chúng ta gặp
là xảy ra do kết quả của vô số những nguyên nhân và điều kiện khác nhau, nhiều
cái trong đó vượt ngoài sự kiểm soát của bất cứ cá nhân nào, và một số trong đó
thậm chí còn bị che giấu luôn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Vậy nên khi giáp
mặt với một thách đố lớn, chẳng hạn như khi mất việc, chúng ta có thể trở thành
tê liệt vì lo âu, mắc kẹt vào những khía cạnh tiêu cực của chuyện đã xảy ra, và
suy nghĩ, “Bây giờ tôi sẽ không thể chống đỡ gia đình tôi”, và “Tội nghiệp thân
tôi, tôi sẽ chẳng bao giờ kiếm được một công việc khác.”Sự nguy hiểm của thái
độ này là do tập trung quá hạn hẹp vào tình trạng lập tức của chúng ta, chúng
ta sẽ thấy tự thân không thể làm bất cứ điều gì về nó. Ngược lại, dùng sự biện
biệt của chúng ta để nhìn những tình huống trong bối cảnh rộng hơn và từ nhiều
viễn kiến khác nhau sẽ giúp chúng ta tìm ra các giải pháp.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Tính bất định không thể tránh<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Dĩ nhiên, dù chúng ta có thể gắng
sức đến đâu đi nữa, sự biện biệt của con người luôn luôn không trọn vẹn. Trừ
khi chúng ta có thần nhãn hoặc chuyện gì cũng biết, giống như Đức Phật hoặc như
Thượng đế, chúng ta sẽ chẳng bao giờ thấy được bức tranh toàn thể, và chúng ta
sẽ chẳng bao giờ biết mọi nguyên nhân đã làm phát sinh bất cứ tình huống nào.
Chúng ta cũng chẳng thể nhìn thấy trước mọi hậu quả của các hành động của chúng
ta. Luôn luôn bó buộc phải có ít nhiều thành tố của tính bất định. Thật quan
trọng để nhìn nhận điều này, nhưng nó chẳng nên làm chúng ta lo âu. Nó lại càng
chẳng nên làm chúng ta tuyệt vọng về giá trị của sự thẩm định thuần lí. Thay vì
thế nó phải nên tôi luyện những hành động của chúng ta với sự khiêm tốn và thận
trọng thích đáng. Đôi khi, thú nhận rằng chúng ta không biết một câu trả lời
cũng có thể hữu ích ngay tự thân. Nếu chúng ta không biết điều gì, tốt hơn là
thú nhận điều đó một cách công khai hơn là giả bộ chắc chắn bằng sự kiêu ngạo
hoặc huênh hoang đặt sai chỗ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tính bất định này
là một lí do khác khiến đạo đức phải đặt nền tảng ở cấp độ động cơ, như tôi đã
nói, hơn là thuần bằng sự cứu xét các hậu quả. Sự kiện là, các hậu quả của
những hành động của chúng ta thường không nằm trong vòng kiểm soát của chúng
ta. Nơi chúng ta quả có kiểm soát là ở cấp độ động cơ và trong sự triển khai
các năng lực phê phán của chúng ta, sự biện biệt của chúng ta. Khi chúng ta kết
hợp hai thành tố này, chúng ta có thể đoan chắc rằng chúng ta đang làm cái tốt
nhất của mình.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Kết quả của biệt biệt<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tất cả những cách sử dụng về biện
biệt nêu ra ở trên cho chúng ta sự hiểu biết, và suy tư về sự hiểu biết ấy cho
chúng ta một nhận thức sâu xa hơn và bền vững hơn. Khi sự biện biệt kết hợp với
một động cơ từ bi, chúng ta có hai thành tố chìa khoá của một sự tiếp cận hoàn
chỉnh tới đạo đức và sự an lạc tâm linh trong một bối cảnh thế tục. Khi hai
thành tố này – từ bi và biện biệt – hỗ tương củng cố nhau. Từ bi, bằng việc
giảm trừ sợ hãi và thiếu tin tưởng, tạo ra một không gian trong tâm và trí
chúng ta bình thản và ổn định, và khoảng không gian này khiến chúng ta dễ dàng
thi triển sự biện biệt hoặc trí tuệ. Tương tự như thế, sự thi triển về biện
biệt có thể tăng cường xác tín của chúng ta về sự thiết yếu và những ơn ích của
từ bi. Hai thứ, vì vậy, bổ túc cho nhau trong một cung cách thâm sâu.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">7<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<b><span style="font-size: 16.0pt;">Đạo đức
trong một thế giới san sẻ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những thách thức toàn cầu của chúng ta<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Tại nơi cư trú của tôi tại
Dharamsala, trạm trên đồi núi ở phía Bắc Ấn độ đã trở thành nhà tôi từ đầu thập
niên 1960, thói quen hàng ngày của tôi là dậy sớm, thông thường khoảng 3 giờ
rưỡi sáng. Sau vài giờ luyện tập tâm trí và thiền định, nói chung tôi lắng nghe
tin tức thế giới trên đài phát thanh. Thường nhất, tôi vào Dịch vụ Thế giới của
đài BBC. Nó là một thông lệ mà tôi đã theo trong nhiều năm, như một cách để
tiếp xúc với những sự kiện quanh thế giới.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Khi tôi lắng
nghe dòng thường xuyên các báo cáo về tiền bạc và tài chính, về các cuộc khủng
hoảng, tranh chấp, và chiến tranh, tôi thường nảy ra ý là những vấn đề phức hợp
mà chúng ta đối diện trong thế giới – những vấn đề về tham nhũng, cảnh quan,
chính trị, và vân vân – hầu như luôn luôn vạch ra một sự thất bại về đạo đức
luân lí và các giá trị nội tâm. Ở mọi cấp độ chúng ta đều thấy một sự khiếm
khuyết về kỉ luật tự thân. Nhiều vấn đề cũng là do những thất bại về biện biệt,
về sự thiển cận hoặc đầu óc hẹp hòi.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên những
nguyên nhân và những điều kiện của các vấn đề đặc thù có thể vô cùng phức hợp.
Những hạt giống của bạo động sắc tộc, nổi dậy, và chiến tranh, chẳng hạn, gần
như bất biến đều khởi từ mấy thập kỉ thậm chí mấy thế kỉ về trước. Tuy vậy, nếu
chúng ta thực sự quan tâm tới việc giải quyết những vấn đề của chúng ta tại cội
rễ – dù chúng ta đang nói về sự tranh chấp của con người, nghèo khổ, hoặc huỷ
diệt cảnh quan – chúng ta phải nhìn nhận rằng rốt ráo chúng liên hệ đến những
đề xuất về đạo đức. Những vấn đề san sẻ của chúng ta không có từ trên trời rớt
xuống, chúng cũng không được tạo ra bởi một sức mạnh cao trên nào cả. Phần lớn,
chúng là những sản phẩm của hành động của hành động của con người và sai lầm
của con người. Nếu hành động của con người có thể tạo ra những vấn đề này trước
hết, thì tất nhiên con người chúng ta phải có năng lực cũng như trách nhiệm để
tìm giải pháp cho chúng. Đường lối duy nhất chúng ta có thể chỉnh đốn chúng là
bằng cách thay đổi quan điểm và những lề lối của chúng ta, và bằng cách đảm
nhiệm hành động.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Trách nhiệm toàn cầu<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Thỉnh thoảng tôi ghi nhận rằng
người ta đang làm một sự phân biệt tiện lợi giữa đạo đức trên bình diện cá nhân
và đạo đức trên bình diện xã hội. Đối với tôi, những thái độ như thế trên nền
tảng là sai sót, bởi chúng bỏ qua sự tương tác của thế giới chúng ta. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Rằng đạo đức cá
nhân – hoặc đúng hơn là sự khiếm khuyết của nó – có thể có tác động lên đời
sống của nhiều người được phơi bày một cách mạnh mẽ bằng cuộc khủng hoảng tài
chính toàn cầu vào năm 2008, những phản hưởng của nó vẫn còn được cảm nhận vòng
quanh thế giới. Nó bộc lộ cung cách mà sự tham lam không kiềm chế được về phần
một ít người có thể ảnh hưởng nghịch lại đời sống của bao nhiêu triệu con
người. Vậy nên, hệt như ngay sau những cuộc tấn công ngày 11 tháng Chín [năm
2001] chúng ta khởi sự coi những nguy cơ của sự cực đoan và bất khoan dung tông
giáo là nghiêm trọng, cũng như vậy nữa, tiếp sau cuộc khủng hoảng tài chính,
chúng ta cũng nên coi các nguy cơ của tham lam và bất lương một cách nghiêm
trọng. Khi tham lam được coi như khả dĩ chấp nhận, thậm chí còn đáng khen ngợi,
thì rõ rệt có một điều gì sai trái với hệ thống giá trị tập thể của chúng ta.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong thời đại
toàn cầu hoá này, đã đến lúc chúng ta thừa nhận rằng cuộc sống của chúng ta
tương thuộc một cách sâu xa và thừa nhận rằng hành vi của chúng ta có một chiều
kích toàn cầu. Khi chúng ta làm như thế, chúng ta sẽ thấy rằng các lợi ích của
chính chúng ta được phục vụ tốt nhất bằng những gì nằm trong những lợi ích tốt
nhất của cộng đồng loài người rộng lớn hơn. Ngược lại, nếu chúng ta tập trung
chuyên biệt vào sự phát triển nội tâm của chúng ta và bỏ quên những vấn đề rộng
lớn hơn của thế giới, hoặc nếu, đáng nhìn nhận những vấn đề này, chúng ta lại
ác cảm với việc cố gắng giải quyết chúng, thì chúng ta đã bỏ qua một điều gì
nền tảng. Ác cảm, trong cái nhìn của tôi, tự thân là một dạng thức của ích kỉ.
Để lối tiếp cận với đạo đức của chúng ta thực sự có ý nghĩa, dĩ nhiên chúng ta
phải chăm lo về thế giới. Đây là điều tôi muốn nói là nguyên lí về trách nhiệm
toàn cầu, nó là một phần chìa khoá trong sự tiếp cận của tôi với đạo đức thế
tục.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Sự thách đố
của tiến bộ kĩ thuật học<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Với những tiến
bộ khổng lồ về khoa học và kĩ thuật học – trong quân sự, y khoa và nông nghiệp
– trong hai thế kỉ vừa qua, con người bây giờ đã có một sự hiểu biết trước đây
chưa hề có về thế giới và quyền lực chưa hề có trên thế giới. Chưa bao giờ
chúng ta biết nhiều đến như vậy, hoặc ở trong một vị thế kiểm soát trên nhiều
khía cạnh của hành tinh chúng ta đến như vậy. Tình thế này đã nêu ra một mối
quan tâm rất nghiêm trọng: Có thể nào trách nhiệm của chúng ta tăng trưởng quá
mau lẹ khiến cho năng lực tự nhiên của chúng ta về sự biện biệt đạo đức không
kịp song hành? Có thể nào chúng ta tin cậy tự thân với quyền lực mà khoa học và
kĩ thuật học đã mang lại cho chúng ta? Trong khi bộ óc của chúng ta không thay
đổi để nhận biết được trong vòng năm ngàn năm qua, thì thế giới quanh ta đã
thay đổi đến một mức độ phi thường.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mặc dù những
thách đố toàn cầu ngày nay, tôi vẫn lạc quan nói chung. Hết lần này đến lần
khác, loài người chúng ta đã vươn lên với những thách đố mà chúng ta đã giáp
mặt. Chúng ta đã thành công trong việc lèo lái qua nhiều chuyển tiếp trong dòng
tiến hoá từ những cộng đồng từ người săn bắn hái lượm đến những xã hội thành
thị kĩ thuật cao. Điều này tự thân là một chứng nhận mạnh mẽ về sự bền bỉ và
đầy sáng kiến của chúng ta như những tạo vật xã hội và đạo đức. Thực vậy, dù
cho có mọi chiến tranh, tai hoạ, và bệnh hoạn chúng ta đã tao ngộ, loài người
không chỉ sống sót mà còn thịnh vượng nữa. Xa vời với việc tự huỷ, chúng ta
thực sự đã tạo ra một vấn đề phản lại – một dân số con người gia tăng với một
tốc độ chưa từng có và báo động.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Sự thành công
của chúng ta như một chủng loại sở dĩ có được là do khả năng <i>hợp tác</i> của chúng ta, đặc thù là khi
những quyền lợi sinh tồn của chúng ta bị đe doạ. Ngay tại chính tâm điểm của sự
hợp tác là nguyên lí kể đến những quyền lợi và an lạc của kẻ khác. Vì vậy tôi
vững tin rằng loài người chúng ta sẽ lại một lần nữa tìm ra các đường lối, qua
sự hợp tác, để vượt thắng những thách đố về sinh thái và kĩ thuật học hiện hành
của chúng ta. Nhưng không có chỗ cho sự tự đắc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Sự vô bổ của chiến tranh<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Thế kỉ hai mươi là một thế kỉ của
tranh chấp con người cường độ trên một quy mô chưa hề thấy bao giờ. Người ta
ước tính rằng có hơn hai trăm triệu con người bị giết trong các cuộc chiến
tranh, cách mạng, và diệt chủng. Từ giàn thiêu của Quốc xã đến việc tàn sát
quần chúng bởi các nhà độc tài như là Stalin và Mao (trong phần sau sự nghiệp
của ông); từ những cánh đồng sát hại của Khmer Đỏ tới những toan tính thanh tẩy
sắc tộc ở vùng Balkans và sự diệt chủng ở Rwanda, nỗi đau khổ mà loài người
giáng lên chính mình thực sự khó mà chịu nổi. Dĩ nhiên, lịch sử của loài người
luôn luôn bị gián đoạn bởi chiến tranh. Chừng nào còn có con người, tôi tin
rằng sẽ luôn luôn vẫn còn có tranh chấp nào đó – nhưng quy mô của sự phá hoại
trong vòng trăm năm vừa qua là chưa hề thấy.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ngay cả trong
những thời hoà bình, những kĩ thuật học về phá hoại của con người đã được phát
triển, thăng tiến, và buôn bán không ngừng nghỉ. Ngày này không còn nơi nào
trên mặt trái đất mà không bị đe doạ bởi những kho vũ khí về huỷ diệt này. Khi
tiếp cận vấn đề bạo động trên thế giới và suy nghĩ về cách làm sao chúng ta có
thể tạo ra một thế giới yên bình hơn cho các thế hệ tương lai, chúng ta phải
làm hơn là chỉ kêu gọi các chính khách và các đối thủ của họ thi triển sự kiềm
chế. Những mối đe doạ chúng ta phải sống với cũng khởi từ chính công nghệ vũ
khí, từ sự buôn bán vũ khí, và đúng thực từ nền văn hoá bạo động – thường được
các phương tiện truyền thông làm thành triền miên – khuyến khích hoang tưởng
rằng bạo động là một lối tiếp cận có thể làm để giải quyết tranh chấp của con
người. Thực sự điều chúng ta cần là một chuyển đổi nền tảng trong nhận thức của
con người. Bởi trong tất cả hoàn cảnh, trừ ngoại lệ bậc nhất, bạo động chỉ sinh
thêm bạo động. Cho rằng chúng ta có thể đạt tới hoà bình qua bạo động vì vậy là
định hướng sai hoàn toàn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong thế giới
đương đại tương thuộc một cách sâu xa, chiến tranh là lỗi thời và thiếu lí
tính. Trong quá khứ xa xưa, khi quyền lợi của hai nhóm người hoàn toàn tách
biệt, bạo động như một biện pháp cuối cùng có thể là biện minh phần nào. Nhưng
đây không phải là trường hợp ngày nay. Mọi khu vực và mọi tập thể người đều
được kết nối về cảnh quan, về kinh tế, và về chính trị. Chiến tranh, áp bức,
hoặc tranh chấp nội bộ trong một vùng này không thể tránh được ảnh hưởng đến
con người ở những phần khác của thế giới. Vấn đề bạo động là một thí dụ cực
đoan. Khi người ta được kích động một cách mạnh mẽ hướng về sự huỷ diệt, không
hệ thống cảnh sát hoặc an ninh nào có thể là đầy đủ để cản ngăn họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Một nhân tố thêm
nữa khiến cho bạo động thành một phương tiện không thực tế để giải quyết tranh
chấp là sự không thể tiên đoán các kết quả của bạo động. Cuộc chiến tranh gần
đây ở <st1:place w:st="on">Iraq</st1:place>
là một thí dụ tốt. Mặc dù ý định khởi đầu là tiến hành một chiến dịch giới hạn,
kết quả là một cuộc tranh chấp dai dẳng và đến nay vẫn chưa được giải quyết đã
làm tan hoang đời sống của bao nhiêu triệu con người vô tội.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong những năm
còn lại của thế kỉ hai mốt, chúng ta phải đoan chắc rằng chúng ta không lặp lại
những lỗi lầm của quá khứ. Đường lối duy nhất để tiết giảm cấp độ bạo động
trong thế giới chúng ta là ngày phải có càng nhiều hơn những con người khắp
toàn cầu ý thức tiếp nhận một lập trường giải giới (giải trừ khí giới binh bị).
Giải giới là từ bi trong thực hành. Vì vậy điều được đòi hỏi vừa là sự giải
giới nội tâm ở bình diện cá nhân trong hận thù, thành kiến, và bất khoan dung,
cũng như giải giới bên ngoài, ở cấp độ các quốc gia và các nhà nước. Thay vì
chà xát muối lên những vết thương mà chúng ta đã thừa kế từ các thế hệ trước,
chúng ta phải khởi sự chữa lành những sự phân chia của chúng ta bằng cách tự
thân cam kết, đối thoại, hợp tác, và hiểu biết lẫn nhau. Khi dân số của toàn
cầu tiếp tục tăng trưởng, và khi những quốc gia lớn như Trung quốc, Ấn độ, và
Brazil chạy đua lên phía trước với sự bành trướng kinh tế mau lẹ, thì sự tranh
đua toàn cầu về các tài nguyên tự nhiên – không chỉ những chất đốt dưới đất mà
còn những nhu yếu cơ bản như là nước, thực phẩm, và đất – không thể tránh được
sẽ tăng cường. Vậy nên thiết yếu là các thế hệ trẻ hơn trong chúng ta, những
người canh giữ tương lai của chúng ta, phải phát triển nhận thức mạnh mẽ về sự
vô bổ của chiến tranh. Chúng ta có thể học hỏi được từ những thành quả vĩ đại
của Mahatma [Đại hồn] Gandhi và [Mục sư] Martin Luther King Jr. để thừa nhận
rằng bất bạo động là lối tiếp cận trường kì tốt nhất để chấn chỉnh sự bất công.
Nếu thế kỉ hai mươi là một thế kỉ của bạo động, chúng ta hãy làm thế kỉ hai
mươi mốt thành một thế kỉ của hội thoại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Cảnh quan<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong vài thập niên tôi đã nhấn
mạnh tầm quan trọng của nhận thức về cảnh quan đối với sự an lạc tương lai của
chúng ta điều khích lệ nhất là trong những năm gần đây nhận thức như thế đã gia
tăng, đặc biệt là trong giới trẻ, và các chính khách hiện nay phải xem những đề
xuất này một cách nghiêm túc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong quá khứ,
khi sự công nghiệp hoá bắt đầu ở châu Âu và dần dà lan tới những phần khác của
toàn cầu, những mối liên hệ hỗ tương phức hợp của thế giới tự nhiên không được
người ta hiểu biết cho lắm. Nhân danh sự tiến bộ, các loài động vật bị săn cho
tới tuyệt chủng, các rừng rậm bị đốn, và các dòng nước bị các xưởng và các công
nghiệp làm ô nhiễm. Nhưng khi khoa học đã tiến lên và sự hiểu biết của chúng ta
về mối quân bình tế nhị của thế giới tự nhiên đã tăng trưởng, việc lấy cớ là ngu
dốt không còn có thể viện dẫn ra nữa.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ngày nay, chúng
ta phải đối đầu với thực tại là những phong cách sống quá độ duy vật của chúng
ta là phung phí và tổn hại đáng kể cho cảnh quan. Chỉ tự nhiên thôi là nhân dân
ở thế giới đang phát triển hoài bão tới cùng một mức độ tiện nghi mà những kẻ ở
thế giới phát triển hưởng thụ. Nhưng với việc dân số toàn cầu tăng lên mau lẹ,
rõ ràng rằng chúng ta không thay đổi những dạng thức về tiêu thụ mà chúng ta
coi là “tiên tiến”, sự thèm khát của loài người về các tài nguyên tự nhiên sẽ
không thể nào bền vững được. Chúng ta đã nhìn thấy những hậu quả rồi: khai thác
quá lạm và tương ứng là sự xuống của cảnh quan tự nhiên đang làm phát sinh
những khủng hoảng cảnh quan ở các cấp độ địa phương và toàn cầu. Vì vậy, điều
rất quan trọng là các quốc gia đang theo đuổi sự tăng trưởng kinh tế mau lẹ như
thế không mù quáng đi theo những khuôn mẫu về phát triển mà họ nhìn thấy trong
các xứ sở sung túc hơn. Thay vì thế, những nước như là Trung quốc, Ấn độ, và
Brazil phải dẫn đầu trong việc tìm ra những con đường phát triển mới, bền vững
hơn. Về mặt này tôi coi khuôn mẫu kinh tế của vi tài chính (microfinance), có
thể uyển chuyển và nhạy cảm với những đề xuất địa phương và cảnh quan, là suy
nghĩ rất tiên phong.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Những thách đố
mà môi trường đặt ra đòi hỏi sự hợp tác trên mức độ toàn cầu. Sự thay đổi khí
hậu là một thí dụ rõ ràng. Ở Tây tạng, mà một số người bảo vệ cảnh quan gọi là
“Cực Thứ ba” bởi vì những đỉnh băng của xứ này hết sức quan trọng trong những
hệ thống khí hậu của châu Á. Việc giải băng đã được quan sát, và nhiệt độ trên
cao nguyên Tây tạng được báo cáo là đang gia tăng với một tốc độ mau hơn đáng
kể so với những vùng rất thấp kế cận. Nhiều trong những con sông quan trọng
nhất của châu Á – Dương tử giang và Hoàng hà, sông Mêkông, sông Salween, sông
Brahmaputra, và sông Indus, chẳng hạn – đều khởi nguồn ở Tây tạng. Khi các băng
hà rút lại, tất cả những khu vực ở dưới dòng sẽ trở nên dễ bị tổn thương vì hạn
hán. Điều này sẽ tới cộng thêm với những hậu quả của việc phá rừng, hiện nay đã
gây thiệt hại trong những cấp độ lũ lụt lớn hơn. Về lâu về dài, sự giải băng ở
Tây tạng sẽ góp phần vào sự thay đổi khí hậu nghiệt ngã và những sự thiếu hụt
nước trầm trọng cũng như sự sa mạc hoá ở Trung quốc, Ấn độ, <st1:place w:st="on">Pakistan</st1:place>, và Đông Nam Á. Điều này
sẽ là tai hoạ cho toàn thế giới.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Không còn thực
tế để các nhà nước chỉ nghĩ về những quyền lợi tự thân quốc gia hẹp hòi của họ
nữa. Những quốc gia đã phát triển, hưởng thụ bao nhiêu ơn ích, phải hành động
hợp tác với các quốc gia đang phát triển, vốn dĩ nhiên muốn san sẻ những ơn ích
đó. Sự hợp tác chân thực, tuy nhiên, không thể áp đặt bằng vũ lực; nó chỉ có
thể hiện xuất từ sự tin cậy và kính trọng hỗ tương giữa các bên liên hệ, và sự
tin cậy chỉ tới với sự trong suốt. Sự thất bại của Hội nghị Thượng đỉnh
Copenhagen năm 2009 về cảnh quan toàn cầu, buồn thay, là một thí dụ về việc sự
hợp tác trở thành không thể như thế nào, khi các bên không thể nhìn vượt qua
ích lợi tự thân hẹp hòi của chính họ.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những vấn đề của lòng tham đối với những
niềm vui của từ thiện<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Trong thế giới duy vật ngày nay
có một trào lưu con người trở thành nô lệ của tiền bạc, như thể họ là những
phần tử của một cỗ máy làm tiền khổng lồ. Điều này không làm gì cho phẩm giá,
tự do, và an lạc chân chính của con người. Tài sản phải nên phục vụ loài người
chứ không phải là ngược lại loài người phục vụ tài sản. Những sự sai biệt lớn
lao về tài sản hiện nay hiển hiện trên thế giới, những sự sai biệt còn cực đoan
hơn bao giờ hết và vẫn tiếp tục tăng trưởng, rất là đáng buồn. Những sự bất
bình đẳng về kinh tế trần trụi của thế giới ngày nay, không chỉ giữa phương Bắc
địa cầu và phương Nam địa cầu, mà còn giữa người giàu và người nghèo bên trong
từng quốc gia cá thể, không chỉ sai trái về mặt đạo đức mà còn là nguồn mạch
của nhiều vấn đề thực tiễn, bao gồm chiến tranh, bạo động phe phái, và những
căng thẳng xã hội tạo ra do sự di cư kinh tế đại quy mô. Về đề xuất bất bình
đẳng kinh tế, tôi tự coi mình ít nhất nửa phần là người theo chủ nghĩa Marx.
Khi xét đến việc tạo ra tài sản và do đó cải thiện những điều kiện vật chất của
người ta, chủ nghĩa tư bản không hồ nghi gì rất là hiệu quả, nhưng chủ nghĩa tư
bản rõ ràng không đầy đủ với tính cách là một lí tưởng xã hội bất cứ thuộc loại
nào, bởi nó chỉ có động cơ là kiếm lời, mà không có bất cứ nguyên lí đạo đức
nào hướng dẫn nó. Chủ nghĩa tư bản vô độ có thể dẫn tới sự bóc lột khủng khiếp
những kẻ yếu. Như thế chúng ta cần tiếp nhận một lối tiếp cận về công lí kinh
tế tôn trọng động năng của chủ nghĩa tư bản trong khi kết hợp nó với một mối
quan tâm về những người ít may mắn hơn. Một lần nữa, tôi nghĩ là vi tài chính
cung ứng một đường lối tiếp cận bền vững và đáp ứng cho những đề xuất về thuyên
giảm nghèo khó và phát triển, một sự tiếp cận có thể tránh được những quá độ
của chủ nghĩa tư bản về một mặt và sự vô hiệu của việc quá độ kiểm soát nhà
nước về mặt khác.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Cách đây ít lâu,
có một cặp vợ chồng người Ấn độ rất giàu có từ Mumbai đến thăm tôi. Họ xin tôi
chúc phúc. Tôi đã bảo họ, như tôi bảo bao người khác, rằng chúc phúc đích thực
duy nhất phải đến từ chính họ. Để tìm ra ơn phúc trong đời sống của họ, tôi gợi
ý, họ nên sử dụng tài sản làm ích cho người nghèo. Xét cho cùng, Mumbai có rất
nhiều khu ổ chuột mà ngay cả những nhu yếu cơ bản như là nước sạch cũng khó mà
có được. Vậy nên, tôi bảo họ, đã tạo nên tiền bạc như các nhà tư bản chủ nghĩa
các bạn nên tiêu xài nó như các nhà xã hội chủ nghĩa! <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Trong cùng mạch
này tôi cũng nên nêu ra rằng tôi có ấn tượng thật sâu xa bởi những nhà từ thiện
như là Bill và Melinda Gates và con số càng gia tăng của những kẻ khác san sẻ
nguồn năng của mình với cộng đồng toàn cầu trên một quy mô đại trà. Điều này
tuyệt vời và tôi kêu gọi những người khác đã thành đạt ở mức độ cao về thành
công vật chất trở nên phần tử của trào lưu cao quý này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Những thách đố mới từ khoa học<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Những năm gần đây đã thấy những
thăng tiến mau lẹ trong những lãnh vực như là di truyền học và kĩ thuật sinh
học. Trong những lãnh vực về nhân bản để trị liệu và sinh sản, chúng ta đang
chiếm được những quyền năng chưa từng có đối với việc sáng tạo và vận dụng đời
sống tự thân. Và chuỗi của lược đồ di truyền con người, người ta bảo tôi, cũng
đang mang lại một cuộc cách mạng trong khoa y học, chuyển đổi nó từ một khuôn
mẫu trị liệu về sinh hoá sang cơ sở di truyền. Ngày càng tăng, các nhà khoa học
có thể tiên đoán về di truyền. Nhờ đó họ có thể báo trước dòng sức khoẻ có thể
của một con người. Những sự thăng tiến này nêu ra nhiều chọn lựa khó khăn,
không chỉ với các bác sĩ và các cha mẹ, mà còn cho những người chủ sử dụng và
các thiết chế. Một số đáp ứng với những thách đố trình ra do những kĩ thuật học
mới này bằng cách lên án cả loạt – chẳng hạn, họ nói rằng mọi biến cải về di
truyền đều là sai trái – nhưng tôi không nghĩ rằng những đề xuất này có thể xua
đi dễ dàng như thế. Điều quan trọng là chúng ta phải gặp gỡ những địa hạt mới
về trách nhiệm của chúng ta với động cơ và sự biện biệt phê phán vững chãi. Tôi
đã thảo luận một số những đề xuất liên hệ đến những phát triển mới trong di
truyền sinh học ở một cuốn sách trước đây nhan đề, <i>Vũ trụ trong một nguyên tử đơn nhất</i> (The Universe in a Single
Atom).<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tất cả những
thách đố lớn lao chúng ta đối mặt trên thế giới đều kêu gọi một lối tiếp cận
dựa trên nhận thức về đạo đức và những giá trị nội tâm. Bảo toàn cho tương lai
không phải chỉ là chuyện của các luật lệ và các quy định của chính phủ; nó còn
đòi hỏi sáng kiến cá nhân. Chúng ta cần phải thay đổi lề lối suy nghĩ và khép
lại khoảng cách giữa tri giác và thực tại. Vì lí do này, và để đáp ứng những
thách đố này, giáo dục là then chốt.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Giáo dục những thế hệ tương lai<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Khi giáo dục hiện đại bắt đầu,
tông giáo vẫn còn là một sức mạnh có ảnh hưởng trong xã hội, cho nên việc ghi
khắc những đức tính như là kiềm chế, khiêm tốn, và phục vụ là thành phần của
giáo dưỡng gia đình và sự tham gia trong một cộng đồng tông giáo, và vì vậy
phần lớn có thể coi là đương nhiên trong một bối cảnh giáo dục. Ưu tiên chủ
chốt của giáo dục phổ quát hiện đại vì vậy được xem như là truyền thụ tri thức
về chữ nghĩa và kĩ thuật. Tuy nhiên, ngày nay, cho rằng trẻ em sẽ tự động được
giáo dục về đạo đức dường như không còn là thực tế nữa. Tông giáo không còn có
ảnh hưởng trước đây nó từng có trong xã hội, và những giá trị gia đình mạnh mẽ
– trong quá khứ chúng thường đặt cơ sở nơi tín ngưỡng tông giáo và được nuôi
dưỡng trong những căn cước cộng đồng mạnh mẽ – cũng đã bị xói mòn, thường là
bởi những giá trị duy vật và những áp lực kinh tế. Do đó, sự ghi khắc những giá
trị nội tâm trong lớp trẻ không còn là một điều chúng ta coi là đương nhiên
nữa. Nếu chúng ta không thể cho rằng người ta học được những giá trị tâm linh
và đạo đức tại nhà hoặc qua các thiết chế tông giáo, vậy dường như rõ ràng rằng
trách nhiệm của nhà trường trong lãnh vực này – giáo dục tâm linh và đạo đức –
đã gia tăng rất nhiều.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tuy nhiên, trong
một thời đại toàn cầu hoá và nhiều xã hội phức biệt, làm sao chúng ta có thể
đáp ứng trách nhiệm này không phải là chuyện đơn giản. Chẳng hạn, nếu những trẻ
em trong một ngôi trường cho sẵn tời từ những nền tảng phức biệt về tông giáo
hoặc văn hoá, thì trường ấy nên tiến hành việc giáo dục đạo đức trên cơ sở nào?
Dùng một viễn kiến tông giáo đơn lẻ sẽ là không đủ. Trong một số phần của thế
giới, tông giáo thậm chí còn bị loại trừ khỏi giáo trình nhà trường. Vậy làm
thế nào các trường có thể ban cho các học trò một nền giáo dục đạo đức không
thiên lệch và bao gộp?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Mỗi khi tôi nói
chuyện ở các trường và các đại học về nhu cầu chú tâm lớn hơn đến đạo đức và
các giá trị nội tâm, tôi có được một đáp ứng rất tích cực. Điều này gợi ra rằng
các nhà giáo dục và các học sinh cũng san sẻ mối quan tâm của tôi. Điều được
đòi hỏi là một đường lối thực sự đại đồng để thăng tiến các giá trị nội tâm, nó
có thể bao gồm, không thành kiến, cả những viễn kiến nhân bản bất khả tri và
những viến kiến tông giáo thuộc nhiều loại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Ở <st1:country-region w:st="on">Canada</st1:country-region> vào mùa thu năm 2009, tôi tham dự một
cuộc đối thoại quốc tế về chủ đề này và gặp nhiều giáo sinh từ khắp nơi trong
tỉnh bang <st1:place w:st="on">Quebec</st1:place>.
Mãi cho đến gần đây <st1:place w:st="on">Quebec</st1:place>
có một xã hội khá truyền thống và chủ chốt theo Công giáo Lamã. Trong những
thập niên gần đây, tuy thế, giống như nhiều phần khác trên thế giới, nó đã ngày
càng trở nên thế tục hơn, và với sự nhập cư, cũng đã trở thành đa văn hoá và đa
tông giáo. Để phản ánh những thay đổi này, nhà trức trách tỉnh bang cũng đang
tìm kiếm những đường lối mới về việc giảng dạy đạo đức trong các trường, những
đường lối ít dựa vào các cách xúc tiến tông giáo truyền thống.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Về những câu hỏi
chuyên biệt – làm cách nào khai triển một giáo trình, làm cách nào dạy những
nhóm tuổi khác nhau – tôi chẳng có bao nhiêu để cống hiến, bởi đây là những vấn
đề cho các chuyên gia về giáo dục, tâm lí phát triển, và những lãnh vực liên
hệ. Nhưng về lối tiếp cận tổng quát, tôi san sẻ quan điểm rằng trong một lối
xúc tiến thế tục với đạo đức điều then chốt là những nguyên lí cơ bản phải đích
thực mang tính đại đồng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi cũng san sẻ
quan điểm rằng nhiều người có thể ơn ích từ những thực tập về chú tâm và vun
bồi những giá trị nội tâm. Chính với điều này trong tâm trí tôi đã triển khai
một số những thực tập này trong phần hai của sách này.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Về vấn đề sư
phạm, gợi ý duy nhất của tôi đã là – và hiện là – nhớ rằng khi dạy nhận thức
đạo đức và giá trị nội tâm, cung cấp thông tin chẳng bao giờ là đủ, và dạy dỗ
bằng việc nêu gương là có tầm quan trọng lớn lao. Nếu các thầy cô nói về giá
trị của tử tế, khai triển những ơn ích của nó, trong khi không thể minh hoạ
điều họ đang nói bằng việc nêu gương thiết thân, thì những học sinh khó thể
thấy những lời giảng dạy của họ mang tính thuyết phục. Nếu, mặt khác, thầy cô
thể hiện sự tử tế trong chính hành vi của họ bằng cách bày tỏ thực sự quan tâm
tới học sinh, họ sẽ nêu chủ điểm một cách hữu hiệu hơn.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Dĩ nhiên, tôi
không gợi ý rằng thầy cô phải nên quá mềm yếu! Trái lại, những thầy cô tốt nhất
thường khi rất nghiêm khắc. Nhưng để cho sự nghiêm khắc có hiệu quả nó phải
được đặt cơ sở nơi mối quan tâm về phúc lợi của học sinh. Nói điều này gợi tôi
nhớ tới người phụ đạo trưởng mới qua đời của tôi, ông rất thân thiết với tôi.
Xét bề ngoài, Ling Rinpoché hoàn toàn nghiêm nghị. Khi còn là một nhà sư trẻ
đang theo học ở Tây tạng, ông giữ hai chiếc roi ở kề bên trong giờ học. Một
chiếc là cái roi da màu nâu thông thường, dành cho việc sử dụng trên người anh
của tôi, còn chiếc kia là cái roi màu vàng đặc biệt, dành cho tôi. Thực vậy,
cái roi vàng chẳng bao giờ được sử dụng, nhưng nếu nó có được sử dụng, tôi chắc
chắn rằng nó không kém phần đau đớn so với cái được sử dụng một hoặc hai lần
trên người anh bất hạnh của tôi! Thôi chuyện nói đùa, các thầy cô có một ảnh
hưởng to tát trên sự phát triển của trẻ em, không chỉ về chuyện học vấn, mà còn
như những con người. Các học sinh khác nhau có những nhu cầu khác nhau, và các
thầy cô phải nhạy cảm với điều này. Kỉ luật vững chắc có thể tốt cho một số
trong khi một lối xúc tiến dịu dàng lại thích hợp hơn cho những em khác. Trong
trường hợp của riêng tôi, cho đến ngày nay tôi vẫn cảm thấy tri ân sâu xa đối
với những người phụ đạo cho tôi. Mặc dù vẻ bề ngoài nghiêm nghị của Ling
Rinpoché, cũng đến lúc tôi nhận biết được chiều sâu thẳm của lòng tốt của ông.
Trong việc giáo dục ở tu viện Tây tạng truyền thống, có nhiều đức tính đáng
thán phục nơi các vị thầy, như là kiên nhẫn, nhiệt tâm, khả năng gây cảm hứng,
năng nổ, và giỏi nêu ra các bài học một cách rõ ràng. Nhưng trên hết, có ba đức
tính được xem là những dấu hiệu của một đại sư: xuất sắc về kinh điển (<i>khé</i>), liêm khiết về đạo đức <span style="background-color: white;">(<i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">stun</span></i>),</span> và tử tế (<i>sang</i>).<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
Tôi nhận thức
rằng các thầy cô trong các xã hội hiện đại thường phải giáp mặt với các thách
đố lớn lao. Lớp học có thể rất đông, những môn giảng dạy có thể rất phức hợp,
và kỉ luật có thể khó duy trì. Công việc dạy dỗ có tầm quan trọng và khó khăn
như thế, tôi thật ngạc nhiên khi nghe nói rằng trong một số xã hội phương Tây
việc dạy dỗ đang bị xem là một nghề nghiệp có địa vị khá là thấp kém. Điều này
hẳn là rất nhiêu khê. Thầy cô phải được hoan nghênh vì đã chọn ngành này. Họ
cũng nên tự chúc mừng, đặc thù là trong những ngày khi họ kiệt sức và ngã lòng.
Họ dấn vào một công cuộc sẽ ảnh hưởng không chỉ cấp độ tức thời về tri thức của
học sinh mà toàn bộ đời sống của chúng, và do đó họ có tiềm năng góp phần vào
chính tương lai của nhân loại.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: 16.0pt;">Nhu cầu kiên trì<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
Giáp mặt với tất cả những thách
đố của thế giới tương liên ngày nay, mối lạc quan của tôi về tương lai nhân
loại có phải mang tính lí tưởng không? Có lẽ thế. Nó có không thực tế không?
Chắc chắn là không. Giữ lòng hờ hững với những thách đố chúng ta phải đối diện
là không thể bảo vệ được. Nếu mục tiêu là cao quý, dù nó có được thực hiện
trong đời của chúng ta hay không phần lớn là không liên quan. Điều chúng ta
phải làm, vì vậy, là cố gắng và kiên trì và chẳng bao giờ bỏ cuộc.<o:p></o:p><br />
<br />
<br />
<div style="text-align: right;">
<span style="font-size: large;">(Còn tiếp)</span></div>
</div>
</div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-3232090245037382792016-06-16T06:21:00.000-07:002016-06-16T06:32:35.934-07:00VƯỢT QUA TÔNG GIÁO <div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: large;">ĐẠO ĐỨC CHO MỘT THẾ GIỚI TOÀN VẸN</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 18.0pt;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span style="font-size: 18.0pt;"> </span><span style="font-size: x-large;">Đức Đạtlai Lạtma</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-size: large;">Nguyễn Tiến Văn <i>dịch</i></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgciuqJ867rFIEYc-6MmGrlZpCqMITdhYiCQcUrhR60LdfC3MfR3l5DZuFOF1a7sojufIQZ22gmwHrPUnEMNzs9vUUI9oS9R5QT0XercUVqSJ8rBRu9_ZedUc6290KKN-BHC0haFFD4Izg0/s1600/41RgJ-kRH1L._SX330_BO1%252C204%252C203%252C200_.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgciuqJ867rFIEYc-6MmGrlZpCqMITdhYiCQcUrhR60LdfC3MfR3l5DZuFOF1a7sojufIQZ22gmwHrPUnEMNzs9vUUI9oS9R5QT0XercUVqSJ8rBRu9_ZedUc6290KKN-BHC0haFFD4Izg0/s640/41RgJ-kRH1L._SX330_BO1%252C204%252C203%252C200_.jpg" width="424" /></a></b></div>
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: large;">MỤC LỤC<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">Tri ân<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">Giới thiệu<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">Phần I<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">MỘT THỊ KIẾN MỚI VỀ ĐẠO ĐỨC THẾ
TỤC<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">1.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Nghĩ lại về thế tục luận<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">2.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Nhân tính chung của chúng ta<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">3.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Sự kiếm tìm hạnh phúc <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">4.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Từ bi, nền tảng của an lạc <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">5.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Từ bi và vấn đề công lí<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">6.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Vai trò của sự biện biệt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">7.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Đạo đức trong một thế giới san sẻ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">Phần II<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">LUYỆN TÂM QUA LUYỆN TRÍ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: large;"> Giới thiệu: Khởi từ tự
thân<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">8.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Tỉnh thức đạo đức trong đời sống thường ngày<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">9.<span style="font-stretch: normal;">
</span><!--[endif]-->Xử lí với những cảm xúc phá hoại <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">10.<span style="font-stretch: normal;"> </span><!--[endif]-->Vun
bồi những giá trị nội tâm chủ chốt<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 45.0pt; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list 45.0pt; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-size: large;">11.<span style="font-stretch: normal;"> </span><!--[endif]-->Thiền
định như sự vun trồng tâm trí <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<i><span style="font-size: large;">Lời bạt<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<b><span style="font-size: large;">TRI ÂN<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-left: 27.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;"> Viết cuốn sách này, tôi may mắn có sự trợ giúp
của cùng toán biên tập đã làm việc trên cuốn sách tôi viết trước đây, <i>Đạo đức
cho thiên niên kỉ mới</i>, cộng thêm một hoặc hai người khác nữa. Vì vậy tôi
xin tri ân những nỗ lực của những thành viên liên hệ trong Văn phòng Riêng của
tôi, sự trợ giúp vô giá của dịch giả từ lâu cho tôi, Thupten Jinpa Langri, và
sự quan tâm biên tập của Alexander Norman và người cộng sự của ông là George
FitzHerbert. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Tôi thành thật
hi vọng rằng những gì được viết ra ở đây có thể góp phần, dù nhỏ bé cách nào,
cho việc xây dựng một thế giới từ bi hơn và hoà bình hơn. Dĩ nhiên chúng ta
không sắp thay đổi thế giới qua một đêm. Và chúng ta sẽ không thay đổi nó với một
tiểu luận như cuốn sách này. Sự thay đổi sẽ tới dần dà qua sự nhận thức tăng
trưởng, và sự nhận thức chỉ tới với giáo dục. Nếu người đọc thấy có điều gì
viết ra ở đây có lợi lạc thì những nỗ lực của chúng tôi hẳn đã được đền đáp tốt
đẹp rồi. Người đọc nào không tìm thấy lợi lạc như vậy cũng chẳng nên cảm thấy
ngại ngần gạt cuốn sách sang một bên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;"> Đạtlai Lạtma<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 243.0pt;">
<i><span style="font-size: large;">Dharamsala, 2 tháng Sáu 2011<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: large;">GIỚI THIỆU<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">Tôi là một ông già bây giờ rồi.
Tôi sinh năm 1935 trong một ngôi làng nhỏ ở Đông Bắc Tây tạng. Vì những lí do
ngoài tầm kiểm soát của tôi, tôi đã sống phần lớn cuộc đời trưởng thành của tôi
như một kẻ tị nạn không nhà nước ở Ấn độ, nơi đã trở thành quê nhà thứ hai của
tôi trong hơn năm mươi năm. Tôi thường đùa rằng tôi là người khách ở lại lâu
nhất tại Ấn độ. Cùng chung với những người khác lứa tuổi tôi, tôi đã chứng kiến
nhiều biến cố mang kịch tính hình thành nên thế giới chúng ta đang sống trong
đó. Kể từ cuối thập niên 1960, tôi cũng đã du hành nhiều, và có vinh dự gặp
những người thuộc nhiều bối cảnh khác nhau: không chỉ các tổng thống và các thủ
tướng, các vị vua và hoàng hậu, các lãnh tụ thuộc mọi truyền thống tông giáo
lớn trên thế giới, mà còn một số lớn những người bình thường từ mọi hướng đời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Nhìn lại những
thập niên đã qua, tôi thấy nhiều lí do để mừng vui. Qua những sự thăng tiến về
y khoa, những bệnh tật chết người đã được tiệt trừ. Bao nhiêu triệu người đã
được nhấc khỏi cảnh nghèo khó và có được tiếp cận với giáo dục và chăm sóc sức
khoẻ hiện đại. Chúng ta đã có một bản tuyên ngôn phổ quát về nhân quyền, và sự
nhận thức về tầm quan trọng của những quyền như thế đã tăng trưởng vô cùng. Nhờ
đó, những lí tưởng về tự do và dân chủ đã lan quanh thế giới, và có sự nhìn nhận
gia tăng về tính duy nhất của loài người. Cũng có nhận thức tăng trưởng về tầm
quan trọng của một cảnh quan lành mạnh. Trong rất nhiều cách, chừng nửa thế kỉ
vừa qua đã là thời gian của tiến bộ và thay đổi tích cực.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Đồng thời, mặc
dù những sự thăng tiến phi thường trong bao nhiêu là lãnh vực, vẫn còn sự đau
khổ lớn lao, và nhân loại còn tiếp tục phải giáp mặt với những khó khăn và
những vấn đề cực lớn. Trong lúc tại những phần thịnh vượng hơn của thế giới,
người ta hưởng thụ những phong cách sống tiêu thụ ở mức cao, thì còn không đếm
được bao nhiêu triệu người mà các nhu cầu cơ bản không được đáp ứng. Với sự kết
liễu của cuộc Chiến tranh Lạnh, sự đe doạ về huỷ diệt hạt nhân toàn cầu đã thối
lui, nhưng nhiều người vẫn còn phải chịu đựng những đau khổ và bi kịch của
tranh chấp vũ trang. Ở nhiều nơi, nữa, người ta phải đương đầu với những vấn đề
về cảnh quan và, cùng với chúng những đe doạ về sinh hoạt và còn tệ hơn thế
nữa. Đồng thời, nhiều người khác còn đang phấn đấu để qua được đối mặt với sự
bất bình đẳng, tham nhũng, và bất công.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Những vấn đề này
không chỉ giới hạn vào thế giới đang phát triển. Trong những xứ sở giàu có hơn,
nữa, cũng có nhiều khó khăn, gồm cả những vấn đề xã hội phổ biến: nạn nghiện
rượu, lạm dụng ma tuý, bạo động tại nhà, gia đình suy sụp. Người ta lo lắng về
con cái của mình, về giáo dục của chúng và về những gì mà thế giới chất chứa
cho chúng. Bây giờ, nữa, chúng ta phải nhìn nhận khả tính rằng hoạt động của
con người đang làm tổn hại hành tinh của chúng ta vượt ngoài điểm không còn có
thể quay lui, một sự đe doạ còn tạo thêm mối sợ hãi nữa. Và tất cả những áp lực
của đời sống hiện đại mang theo với chúng sự căng thẳng, âu lo, u uất và, ngày
càng tăng, cô đơn. Do đó, mọi nơi tôi tới, người ta đều than. Ngay cả tôi cũng
thấy mình thỉnh thoảng than phiền!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Rõ ràng là có
một điều gì thiếu sót nghiêm trọng trong cung cách con người chúng ta đang tiến
hành sự việc. Nhưng cái chúng ta thiếu sót là gì? Vấn đề nền tảng, tôi tin thế,
là ở mọi mức độ chúng ta đang quá chú tâm về những khía cạnh vật chất, bên
ngoài của đời sống trong khi làm ngơ với những giá trị đạo đức và nội tâm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Bằng giá trị nội
tâm tôi muốn nói những phẩm chất mà tất cả chúng ta đều tán thưởng trong người
khác, và chúng ta đều có một thiên hướng tự nhiên tới chúng, được di tặng do
tính chất sinh học của chúng ta như là động vật đã sống sót và phồn thịnh chỉ
trong một cảnh quan chăm sóc, thương yêu, và ấm lòng – hoặc nói tắt một lời là
từ bi. Yếu tính của từ bi là một sự mong muốn làm nhẹ bớt đau khổ của kẻ khác
và thăng tiến sự an lạc của họ. Đây là một nguyên lí tâm linh từ đó hiện xuất
mọi giá trị nội tâm tích cực khác. Tất cả chúng ta đều tán thưởng nơi kẻ khác
những phẩm chất nội tâm về lòng tốt, kiên nhẫn, bao dung, tha thứ, và rộng
lượng, và cũng như vậy tất cả chúng ta đều nghịch lại với những sự phô bày về
tham lam, ác tâm, hận thù, và hẹp hòi. Vì thế việc tích cực thăng tiến những
phẩm chất nội tâm tích cực của nhân tâm phát khởi từ khuynh hướng cốt lõi của
chúng ta hướng về từ bi, và học cách chiến đấu với những tập tính mang tính phá
hoại hơn của chúng ta, sẽ được tất cả mọi người tán thưởng. Và những người đầu
tiên được thụ hưởng một sự tăng cường các giá trị nội tâm của chúng ta đó sẽ,
không hồ nghi gì, là chính chúng ta. Đời sống nội tâm của chúng ta là thứ mà
chúng ta lâm nguy nếu không biết tới, và nhiều trong những vấn đề lớn nhất mà
chúng ta đương đầu trong thế giới ngày nay là hậu quả của sự làm ngơ như thế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Cách đây không
lâu tôi thăm viếng Orissa, một vùng ở phía Đông Ấn độ. Sự nghèo khó trong phần
của đất nước này, đặc biệt trong những người còn sống đời bộ lạc, gần đây đã
dẫn tới những tranh chấp và nổi dậy ngày một gia tăng. Tôi gặp một thành viên
của quốc hội đại biểu của vùng đó và thảo luận về những đề xuất này. Tôi thu
thập được từ ông rằng có một số những cơ chế pháp lí và những dự án chính phủ được
tài trợ tốt đã tiến hành ở đó nhằm bảo vệ quyền của người dân bộ lạc và còn trợ
giúp về mặt vật chất cho họ nữa. Vấn đề, như ông nói, là bởi vì tham nhũng
những chương trình này không làm lợi lạc cho những người nhằm trợ giúp. Khi
những dự án như vậy bị khuynh đảo do sự bất lương, vô hiệu, và vô trách nhiệm
về phần những người phụ trách thực thi, chúng trở thành vô giá trị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Thí dụ này cho
thấy rất rõ rằng ngay cả khi một hệ thống là ổn cố, tính hữu hiệu của nó tuỳ
thuộc vào cách nó được <i>sử dụng</i>. Rốt
ráo ra bất cứ hệ thống nào, bất cứ bộ luật hoặc thể thức nào, cũng chỉ hữu hiệu
ngang với những cá nhân chịu trách nhiệm về việc thực thi nó. Nếu, do sự thất
bại về tính chính trực của cá nhân, một hệ thống tốt đẹp bị sử dụng sai lầm, nó
có thể dễ dàng trở thành một nguồn tổn hại hơn là một nguồn lợi ích. Đây là một
chân lí tổng quát áp dụng cho mọi lãnh vực của hoạt động con người, ngay cả
tông giáo nữa. Mặc dù tông giáo chắc chắn có tiềm năng giúp người ta sống đời có
ý nghĩa và hạnh phúc, khi bị sử dụng sai, nó cũng có thể trở thành một nguồn về
tranh chấp và chia rẽ. Tương tự như thế, trong những lãnh vực thương mại và tài
chính, các hệ thống tự thân có thể là ổn cố, nhưng nếu những người sử dụng
chúng là bất chấp thủ đoạn và bị thúc đẩy bởi sự tham lam chỉ phục vụ bản thân,
thì những lợi ích của những hệ thống đó có thể bị xói mòn. Bất hạnh thay, chúng
ta thấy điều này đang xảy ra trong nhiều loại của các hoạt động con người: thậm
chí trong những môn thể thao quốc tế, sự tham nhũng còn đe doạ ngay cả khái
niệm về chơi đẹp.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Dĩ nhiên, nhiều
người tinh tế đã nhận thức được vấn đề này và đang làm việc thành tâm để chấn
chỉnh chúng từ bên trong những lĩnh vực chuyên môn của chính họ. Các chính
khách, công chức, luật sư, nhà giáo dục, nhà môi trường, nhà hoạt động xã hội,
và vân vân – những người từ mọi mặt đã dấn mình vào nỗ lực này. Điều này rất
tốt cho tới nay, nhưng sự kiện là, chúng ta sẽ không bao giờ giải quyết được
những vấn đề của chúng ta chỉ bằng việc thiết định những luật lệ và quy tắc
mới. Rốt ráo ra, nguồn gốc cho những vấn đề của chúng ta nằm ở bình diện cá
nhân. Nếu người ta thiếu những giá trị đạo đức và sự liêm khiết, không hệ thống
luật lệ và quy tắc nào sẽ là đầy đủ cả. Chừng nào người ta còn ban ưu tiên cho
những giá trị vật chất, thì khi ấy sự bất công, tham nhũng, bất công bình, bất
khoan dung, và tham lam – tất cả những biểu hiện hướng ngoại của sự làm ngơ về
những giá trị nội tâm – vẫn còn đeo đẳng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Vậy chúng ta
phải làm sao đây? Chúng ta quay về đâu để tìm trợ giúp? Khoa học, với tất cả
những hữu ích mà nó mang lại cho thế giới bên ngoài của chúng ta, còn chưa cung
ứng được một nền tảng khoa học cho sự khai triển những cơ sở của sự liêm khiết
cá nhân – những giá trị con người nội tâm cơ bản mà chúng ta tán thưởng nơi
người khác và hẳn làm tốt khi thăng tiến trong chính bản thân chúng ta. Vậy có
lẽ chúng ta nên tìm kiếm những giá trị nội tạng từ tông giáo, như người ta đã
làm trong mấy ngàn năm nay chăng? Hẳn nhiên là tông giáo đã giúp đỡ cho hàng bao
nhiêu triệu con người trong quá khứ, đang giúp đỡ hàng triệu con người ngày
nay, và sẽ tiếp tục giúp đỡ hàng triệu con người trong tương lai. Nhưng với tất
cả những ích lợi mà tông giáo cung ứng sự hướng dẫn luân lí và ý nghĩa nơi đời
sống, trong thế giới thế tục ngày nay, chỉ riêng tông giáo không còn đủ làm một
cơ sở cho đạo đức. Một lí do cho điều này là nhiều người trên thế giới không
còn theo bất cứ một tông giáo đặc thù nào nữa. Một lí do khác nữa là, khi các
dân tộc của thế giới ngày càng trở nên liên kết mật thiết hơn trong một thời
đại toàn cầu hoá và trong những xã hội đa văn hoá, đạo đức dựa trên bất cứ một
tông giáo nào cũng chỉ kêu gọi được một số người trong chúng ta; nó sẽ không có
ý nghĩa đối với tất cả. Trong quá khứ, khi các dân tộc sống tương đối cô lập
với nhau – như người Tây tạng chúng tôi đã sống hoàn toàn hạnh phúc trong nhiều
thế kỉ sau bức vách là những rặng núi của chúng tôi – sự kiện rằng những nhóm
người theo đuổi những lối tiếp cận về đạo đức dựa trên cơ sở tông giáo của
riêng họ không đặt ra những khó khăn. Tuy nhiên, ngày nay, bất cứ câu trả lời
nào căn cứ vào tông giáo cho vấn đề sự làm ngơ của chúng ta về những giá trị
nội tạng, chẳng bao giờ có thể là phổ quát, và vậy là sẽ là không đầy đủ. Cái
chúng ta cần ngày nay là một lối tiếp cận về đạo đức không viện vào tông giáo
và có thể được chấp nhận một cách bình đẳng với những người có đức tin và những
người không có đức tin: một nền đạo đức thế tục.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Phát biểu này có
thể là kì lạ khi nó tới từ một người từ lúc còn rất nhỏ tuổi đã là một vị tăng
khoác áo. Tuy vậy tôi không thấy sự mâu thuẫn nào ở đây. Tín ngưỡng của tôi
khiến tôi nỗ lực cho sự lợi lạc và hữu ích của toàn thể chúng sinh hữu tình và
vươn ra ngoài truyền thống của riêng tôi, tới những ai thuộc các tông giáo khác
và những ai chẳng thuộc tông giáo nào, hoàn toàn theo đúng điều này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Tôi vững tin
rằng vừa có thể vừa đáng giá là thử tìm một cách tiếp cận thế tục mới về đạo
đức phổ quát. Sự tin tưởng của tôi đến từ xác tín của tôi rằng tất cả chúng ta,
toàn thể con người, về căn bản có khuynh hướng và thiên hướng về điều mà chúng
ta nhận biết là tốt. Bất cứ điều gì chúng ta làm, chúng ta làm là bởi chúng ta
nghĩ nó sẽ có lợi ích nào đó. Đồng thời tất cả chúng ta tán thưởng lòng tốt nơi
người khác. Tất cả chúng ta bằng bản tính, đều hướng về những giá trị con người
cơ bản về tình hương và từ bi. Tất cả chúng ta đều ưa thích sự rộng lượng của
người khác hơn sự nhỏ nhen của họ và ai trong chúng ta lại chẳng ưa thích hơn
sự bao dung, kính trọng, và tha thứ những yếu kém của chúng ta về hẹp hòi, bất
kính, và phẫn hận?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Xét vì điều này,
tôi có ý kiến vững chắc rằng chúng ta có trong tầm tay một đường lối, và một
phương tiện để đặt cơ sở cho những giá trị nội tâm mà không mâu thuẫn với bất
cứ tông giáo nào và, then chốt, là cũng chẳng lệ thuộc vào tông giáo. Sự phát
triển và thực hành thị kiến mới này về đạo đức là điều tôi xin đề ra để triển
khai theo dòng của cuốn sách này. Niềm hi vọng của tôi là làm như thế sẽ giúp
thăng tiến sự hiểu biết về nhu cầu cho nhận thức đạo đức và giá trị nội tâm
trong thời đại của chủ nghĩa duy vật cực độ này.<o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: large;">Ngay khởi đầu
tôi xin minh xác rằng ý hướng của tôi không phải là tuyên phán những giá trị
luân lí. Làm điều đó chẳng có hữu ích gì. Gắng sức áp đặt những nguyên tắc luân
lí từ bên ngoài, áp đặt chúng bằng mệnh lệnh như thế chẳng bao giờ có thể hữu
hiệu. Thay vì thế tôi kêu gọi mỗi người trong chúng ta tới được sự hiểu biết tự
thân về tầm quan trọng của những giá trị nội tâm. Vì chính những giá trị nội
tâm này là nguồn mạch vừa cho một thế giới hài hoà về mặt đạo đức vừa cho sự an
bình tâm trí, tín cẩn, và hạnh phúc cá nhân mà tất cả chúng ta đều tìm kiếm. Dĩ
nhiên, tất cả những tông giáo chủ yếu của thế giới, với sự nhấn mạnh về tình
thương, từ bi, kiên nhẫn, bao dung, và tha thứ, có thể và quả có làm thăng tiến
những giá trị nội tâm. Nhưng thực tại của thế giới ngày nay là việc đặt cơ sở
cho đạo đức trong tông giáo không còn thích đáng nữa. Đây là lí do tôi tin rằng
đã đến thời điểm để tìm ra một đường lối suy nghĩ về tính tâm linh và đạo đức
vượt ngoài tông giáo.</span><o:p></o:p><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<div style="text-align: right;">
<span style="font-size: large;">(còn tiếp)</span></div>
</div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-29917451306637863392016-06-14T02:13:00.003-07:002016-06-14T02:27:06.330-07:00BÍ KÍP HỌC CHỮ CÁI TIẾNG NGA TRONG THỜI SÔVIẾT<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18pt; margin: 0in 0.05in 0.0001pt 0in; text-align: right;">
<strong><span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Hà Vũ Trọng</span></strong><span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Để đấu tranh chống nạn mù chữ
ở dân chúng tuổi thành niên trên khắp các lãnh thổ bao la của Liên bang Sôviết,
Nghệ sĩ Nhân dân Sôviết Sergey Merkurov đã nhận sứ mệnh thiết kế một cuốn sách
học 36 mẫu tự Kirin trong Tiếng Nga, được minh hoạ thành 36 kiểu sao cho thật
hấp dẫn và vừa dễ hấp thu, vỏn vẹn 36 trang. Điều đáng ngạc nhiên tới mức khó
tin là cuốn sách này được phát hành năm 1931 dưới điều kiện của một xã hội
tưởng như không có<span class="apple-converted-space"> </span><em>sex</em>.
Qua đó, nó cũng phản ánh những thái độ tự do “phóng túng” còn sót lại trong
thời kì trước Stalinist. <o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Trong cuốn sách minh hoạ bằng
màu nước có tên là<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://www.raruss.ru/component/flippingbook/book/4-erotic-abc/2-abc.html"><em><span style="color: black; text-decoration: none;">Bảng chữ cái huê
tình Sôviết</span></em></a><span class="apple-converted-space"><i> </i></span>(<a href="http://www.raruss.ru/erotic/974-russian-alphabet.html">Советская
эротическая азбука</a>), Merkurov vẽ nên bố cục các mẫu tự thành những cảnh huê
tình của nam nữ giao hoan, kết hợp những hình tượng thần thoại như Dương thần, thần
Ái tình, v.v… Tất cả tràn ngập hành vi và các tư thế giao hợp đủ kiểu
theo trí tưởng tượng, khiến ta có thể gọi đây là một cuốn “Kama Sutra bằng mẫu
tự”. Nhìn xem những con chữ ăn nằm với nhau đủ mọi tư thế thú vị, có lẽ là cách
“dụ dỗ” người lớn học chữ nhanh nhất, hiệu quả nhất. Không phải chỉ những chữ
số như 69 kích thích trí tưởng, mà ở đây, trong cái bảng mẫu tự Kirin còn gọi
là<span class="apple-converted-space"> </span><em>azbuka</em>, mỗi chữ cái
được tạo hình bằng những thân thể giao hoan, và tự tìm khoái lạc trong khuôn
chữ của chính nó. Trong khi có những con chữ mang tính nhân hình dễ tưởng tượng
ra những tư thế hớ hênh và gợi dục như V, hoặc M, lại có những chữ cái khó khăn
như<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Zhe_%28Cyrillic%29&action=edit&redlink=1" title="Zhe (Cyrillic) (trang chưa được viết)"><span style="color: black;">Ж</span></a>,<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ef_%28Cyrillic%29&action=edit&redlink=1" title="Ef (Cyrillic) (trang chưa được viết)"><span style="color: black;">Ф</span></a><span class="apple-converted-space"> </span>khiến ta thán phục cái cách mà người
hoạ sĩ đã khéo xử lí cái cách “nhào lộn” cho chúng.<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Hoạ sĩ thiết kế cuốn “bí kíp”
cho cuộc vận động học chữ cái là<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sergey_Merkurov"><span style="color: black;">Sergey
Merkurov</span></a><span class="apple-converted-space"> </span>(1881—1952)
người Armenia gốc Hilạp, vốn là nhà điêu khắc vĩ đại nhất của Sôviết, Nghệ sĩ
Nhân dân của Liên bang Sôviết, tác giả của nhiều tượng đài hoành tráng đồ sộ
nhất về Joseph Stalin và V. I. Lenin. Merkurov cũng là bậc thầy về đắp mặt nạ
người chết, và đã đưa tay nghề này lên tầm nghệ thuật cao, ông để lại một<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://www.deathmask.kiev.ua/"><span style="color: black;">bảo tàng mặt nạ đắp sau khi chết</span></a><span class="apple-converted-space"> </span>của khoảng 300 nhân vật văn hoá và
chính trị của Nga và Sôviết, như Leo Tolstoy, Lenin, Esenin, Blok, Maiakovsky,
Gorky, Stalin, Frunze, Krupskaya, Dzerzhinsky… Mới đây, cuộc triển lãm ở Gorki
Leninskiye (Bảo tàng Lịch sử Lenin),<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://www.atlasobscura.com/articles/death-masks-of-the-soviet-union"><span style="color: black;">trưng bày loại hình nghệ thuật u ám này</span></a><span class="apple-converted-space"> </span>của ông, đã khiến công chúng trải qua
một cú sốc khi nhìn kĩ lại từng gương mặt sau khi chết - trong đó có nhiều cái
chết rất mờ ám - của các nhân vật Cách mạng Bolshevik trong một thời kì lịch sử
với nền chính trị cực tàn bạo. Riêng cuốn sách<span class="apple-converted-space"> </span><em>Bảng chữ cái huê tình Sôviết</em><span class="apple-converted-space"> </span>là một tác phẩm đáng ngạc nhiên, cho
thấy tính đa diện của người nghệ sĩ này khi phóng túng bằng bút cọ thay cho búa
đục đối với những tượng đài lãnh tụ.<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIPWsfGM6pskn3tr9iRNxcaskxgWOjqx8n9hSvmBftGf3Rbi5tgfFfYqP2tVdFfur13CHPM7LO7BukofU_IB2sWUe_BPf4wkQa6xn8jJ0ipZHX8PzefOk0If4NS7stvoQfgnVDArgrZo7A/s1600/01+tolstoy_merkurov.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIPWsfGM6pskn3tr9iRNxcaskxgWOjqx8n9hSvmBftGf3Rbi5tgfFfYqP2tVdFfur13CHPM7LO7BukofU_IB2sWUe_BPf4wkQa6xn8jJ0ipZHX8PzefOk0If4NS7stvoQfgnVDArgrZo7A/s400/01+tolstoy_merkurov.jpg" width="283" /></a> </div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSVfBc6Pidd5QEmE0tHKoAhsBB1bBNOYn5kUjH2vbks6RhFWmbIx2Zw6hY57bdc14HeIbw1__adk4KXvpT6q0A72N9oFzl6E7xbWiAQvFP8ysZhNdCwAU_N1UQjoGv5VLguPRHM0u1Kek8/s1600/03+merkurov-at-work-900.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSVfBc6Pidd5QEmE0tHKoAhsBB1bBNOYn5kUjH2vbks6RhFWmbIx2Zw6hY57bdc14HeIbw1__adk4KXvpT6q0A72N9oFzl6E7xbWiAQvFP8ysZhNdCwAU_N1UQjoGv5VLguPRHM0u1Kek8/s400/03+merkurov-at-work-900.jpg" width="315" /></a></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghwXVAkvu_hopvKvm5TyPD1vK-d0He0wopf-buH0tNyH_zx3FqfMLefKM3ZID63ek8T1SINH2unhh0XNTtTkAgUfTSy_INZTSI_xqnBi0mRDhPzzd3foSpkwv4TnPMmqO_rEBmnK-2AR4p/s1600/02+gorky.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghwXVAkvu_hopvKvm5TyPD1vK-d0He0wopf-buH0tNyH_zx3FqfMLefKM3ZID63ek8T1SINH2unhh0XNTtTkAgUfTSy_INZTSI_xqnBi0mRDhPzzd3foSpkwv4TnPMmqO_rEBmnK-2AR4p/s400/02+gorky.jpg" width="266" /></a></div>
<br />
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"> Tượng đài Tolstoy, Stalin, và Gorky (mặt nạ
chết)<o:p></o:p></span><br />
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Các minh hoạ tuyệt diệu 36
chữ cái như thể 36 bức thánh tượng<span class="apple-converted-space"> </span><em>icon
</em>mang tính “báng bổ”, rõ ràng được cảm hứng từ trí tưởng tượng huê tình của
nghệ thuật Hi Lạp và nhất là nghệ thuật ‘truỵ lạc’ của thành Pompeii của đế
quốc La Mã, được hỗ trợ bằng những hình tượng thần Ái tình đang hưng phấn cùng
những dương vật chắp cánh bay lượn như những thiên thần hay Thánh linh giáng
hiện đương khi những Dương thần đắm chìm trong những cảnh truy hoan tập thể, và
không thiếu cảnh đồng tính nam và nữ. Mỗi chữ cái trình bày và trang trí giống
với những chữ hoa lớn đầu tiên mở đầu trân trọng cho mỗi chương kinh sách thời Trung
cổ.<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Cuốn sách học chữ cái bằng
hình ảnh huê tình này, không chỉ là chứng cứ về một số nỗ lực kì lạ của nước
Nga Sôviết đã từng toan tính đem dục tính vào những con chữ làm phương tiện
giáo hoá giai cấp công nhân để xoá mù chữ, vì các đồng chí<span class="apple-converted-space"><i> </i></span>nào mà chẳng thích<span class="apple-converted-space"> </span><em>sex</em>! Dù sao, ngày nay cuốn
sách 36 trang này vẫn còn là bí kíp khá hiệu quả cho tất cả những ai, </span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;">và <span style="color: #2b2b2b;">chưa có cơ
hội nắm bắt được bảng chữ cái Kirin kì quặc và rất khó nhớ này, tất nhiên</span>
dành cho lứa <a href="http://vk.com/dokolka"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">18+.</span></a><span style="color: #2b2b2b;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
</div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Giờ ta hãy bắt đầu học đánh vần bảng chữ cái</span><span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"> a bờ vờ gờ đờ…<o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMj2l9Idk845cGCAXsdplKn9gK-hSi1kbWDxkHyUf0TILRIqiN1ZzrFIegcDTo6-aDFf-xDojQzQ3RN-COfovzN5iALCWZJAXYZsZfP8VgMCLjBaRFbLKN_L-m4Z7sBrwQxHbVnm-u9GPo/s1600/-01.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMj2l9Idk845cGCAXsdplKn9gK-hSi1kbWDxkHyUf0TILRIqiN1ZzrFIegcDTo6-aDFf-xDojQzQ3RN-COfovzN5iALCWZJAXYZsZfP8VgMCLjBaRFbLKN_L-m4Z7sBrwQxHbVnm-u9GPo/s640/-01.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">01. А а: chữ a - cách đọc: ‘a’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-nmJATZJQ8Dg85G_-YCLYP7_176noCCztypn-9MkPDuWFihd8LbJIh0oNgHCU3R3QdOe-N44Szzav6j22U5BuuSqBHzHCI1DTJrCd9zFCDB_D1m9XpBlnZgwK7OfFBE2Wh9-kxGHzEHtN/s1600/-02.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-nmJATZJQ8Dg85G_-YCLYP7_176noCCztypn-9MkPDuWFihd8LbJIh0oNgHCU3R3QdOe-N44Szzav6j22U5BuuSqBHzHCI1DTJrCd9zFCDB_D1m9XpBlnZgwK7OfFBE2Wh9-kxGHzEHtN/s640/-02.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">02. Б б: chữ b - cách đọc: ‘bờ’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXPLDHwKj6utU0EAh9vAZ-s2FhS_2nwaDhWFpBI2KExMhhI03h3VUNxOAmwqd-KRVZdg5ICKKDTR8Fn4jMuBf8qSdaDsxgt4u1omie7JILg4ngxdnd4z0wJ7FqEE-55Hhx4Y0tJwmd0iuz/s1600/-03.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXPLDHwKj6utU0EAh9vAZ-s2FhS_2nwaDhWFpBI2KExMhhI03h3VUNxOAmwqd-KRVZdg5ICKKDTR8Fn4jMuBf8qSdaDsxgt4u1omie7JILg4ngxdnd4z0wJ7FqEE-55Hhx4Y0tJwmd0iuz/s640/-03.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">03. В в: chữ v - cách đọc: ‘vờ’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2UOgbOqe6HSdEpRPgQRMhQsTKMDUZYQpEXhHPFF8ewbP9SIGiSUwWoYWc5dSr_8oPtUHUnNLyKT29MSUGRnovxFLk6BijyefG4XmuZWbPqVDBuQSEehjRb9irU7TZF7cQ32MO0XK28rQe/s1600/-04.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2UOgbOqe6HSdEpRPgQRMhQsTKMDUZYQpEXhHPFF8ewbP9SIGiSUwWoYWc5dSr_8oPtUHUnNLyKT29MSUGRnovxFLk6BijyefG4XmuZWbPqVDBuQSEehjRb9irU7TZF7cQ32MO0XK28rQe/s640/-04.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">04. Г г: chữ g - cách đọc: ‘gờ’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS51e2lLJuv0lJ73k7bAi2waeqDmpQPU8SlTJcKytljgno5ECkvwVb87d04i-xJUPo8rJzsx_6tA5XzuhFmmjZePjDzNZ8SgnilvShXaKmdWVPQwpUSchXtFU5YsurnDvbD3oVutt1FZ9Z/s1600/-05.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS51e2lLJuv0lJ73k7bAi2waeqDmpQPU8SlTJcKytljgno5ECkvwVb87d04i-xJUPo8rJzsx_6tA5XzuhFmmjZePjDzNZ8SgnilvShXaKmdWVPQwpUSchXtFU5YsurnDvbD3oVutt1FZ9Z/s640/-05.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">05. Д д: chữ đ - cách đọc: ‘đờ’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi6h-WQbABlcEPTp1bNOqHfmRndguKIcgO0W_W-RRUNkFX364EGz1OrE1KUhhlSwPBRbLYtDNto3PARjN5_9LJe-qzu5CJkRuS4VPQgQi9pojDVa2dNVLWc-VIi-NTL_bOXpSxZ7i3ZpIb5/s1600/-06.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi6h-WQbABlcEPTp1bNOqHfmRndguKIcgO0W_W-RRUNkFX364EGz1OrE1KUhhlSwPBRbLYtDNto3PARjN5_9LJe-qzu5CJkRuS4VPQgQi9pojDVa2dNVLWc-VIi-NTL_bOXpSxZ7i3ZpIb5/s640/-06.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">06. Е е : chữ ie - cách đọc: ‘ie’ - đọc i rồi nối với e<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg74osrBt_IrImSnyZO_Wg8CffonYHAV4aMzBIp7C1B1cGnOSzIr-G_wEbNd5mZpQwR_yVopzd6WFLEY2xBs3T9JiTyWCFae93lPe-nFInikuPt-AMD-ALjEPE4vFxdcRvw50zhZboTCnhu/s1600/-07.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg74osrBt_IrImSnyZO_Wg8CffonYHAV4aMzBIp7C1B1cGnOSzIr-G_wEbNd5mZpQwR_yVopzd6WFLEY2xBs3T9JiTyWCFae93lPe-nFInikuPt-AMD-ALjEPE4vFxdcRvw50zhZboTCnhu/s640/-07.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">07. Ж ж: chữ gi -
cách đọc: ‘gi’ phát âm cứng và mạnh<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPQiO81dEqow9vlnFZmojnEet4M3UrZgHer-osEMALE4BLJJJrKaJamsNqsGpT2ggCq03xmY8KydpKFMlkGrw-3YZPuFQHPhkfaFAGHiRmui9DKRJW3eB_aYDgi-KDAYHEmBLwijHeZIkr/s1600/-08.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPQiO81dEqow9vlnFZmojnEet4M3UrZgHer-osEMALE4BLJJJrKaJamsNqsGpT2ggCq03xmY8KydpKFMlkGrw-3YZPuFQHPhkfaFAGHiRmui9DKRJW3eB_aYDgi-KDAYHEmBLwijHeZIkr/s640/-08.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">08. З з: chữ d - cách đọc: ‘dờ’ phát âm nhẹ và mềm<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQ9cDivvoYGu56ftcHO_UYPqDw28nGpUVuuHhr1FCJDIoUGydZSkuohJeUEhPW3Ag6YkickaZkBd3cmNERcyODqJ81FmXuOW0GT-_arEF2WuFrkfCGhDr9p6t5mAe52aeEQsrCrviH74GG/s1600/-09.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQ9cDivvoYGu56ftcHO_UYPqDw28nGpUVuuHhr1FCJDIoUGydZSkuohJeUEhPW3Ag6YkickaZkBd3cmNERcyODqJ81FmXuOW0GT-_arEF2WuFrkfCGhDr9p6t5mAe52aeEQsrCrviH74GG/s640/-09.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14pt;">09. И и: chữ i - cách đọc: ‘i’ (i ngắn)<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<div>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiX8z4AboDNXDa1cEY5G7B_D5RHTR2dXm5flSb47QLqwMqSXsM-bZOxQPWnHqBKNf9FpZb7d_dVkQq-Ld82DQvNo_pJsOkdOw6UFKr7fLW4NdeTxkBNG3m16H8nKjuuZYcp5qB-zbrLgmS/s1600/-10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiX8z4AboDNXDa1cEY5G7B_D5RHTR2dXm5flSb47QLqwMqSXsM-bZOxQPWnHqBKNf9FpZb7d_dVkQq-Ld82DQvNo_pJsOkdOw6UFKr7fLW4NdeTxkBNG3m16H8nKjuuZYcp5qB-zbrLgmS/s640/-10.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">10. ?<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqQ21v61DU3_F8EKfaphBPkrReOvPafy6lbOY5GASVX1u3PN1ylDHL3euXZrhjJLu_bcRGvrz8A65DpG5LB2GAYEBEha2ZVdbsLALb6CtoMLQXnfzklBUHZc2wd6u0tAM3AxC4ZcobYkYM/s1600/-11.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqQ21v61DU3_F8EKfaphBPkrReOvPafy6lbOY5GASVX1u3PN1ylDHL3euXZrhjJLu_bcRGvrz8A65DpG5LB2GAYEBEha2ZVdbsLALb6CtoMLQXnfzklBUHZc2wd6u0tAM3AxC4ZcobYkYM/s640/-11.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">11. Й й: chữ y - cách đọc ‘y’ (y dài)<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCGKfi7erOURs-6jvk786Z0dEPj79WeC5b7qwyZo293fZDxMW8ROtOqmVkLe8WDsvQDJvhsuX4u8M9CNu1ehdyolJ5TVFFwCp735RAP0Yyrf9XxFzOidhRf3z_6COOIflaxMp-WPNRdxAw/s1600/-12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCGKfi7erOURs-6jvk786Z0dEPj79WeC5b7qwyZo293fZDxMW8ROtOqmVkLe8WDsvQDJvhsuX4u8M9CNu1ehdyolJ5TVFFwCp735RAP0Yyrf9XxFzOidhRf3z_6COOIflaxMp-WPNRdxAw/s640/-12.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">12. К к: chữ c - cách đọc: ‘cờ’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhWTtNpKdqPk6DW4VpK5IdmTUvidr7j7nAbAPLiUJtAaiz7Zn5bydM3AdQRc40ToTBv02CdjSvqxRRwEcUq3VOogoO1owPndHxZTQn9e8k-ZUAbpmwhl9r9-cpVCu3pEilkIlUJg1jo6Z8/s1600/-13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhWTtNpKdqPk6DW4VpK5IdmTUvidr7j7nAbAPLiUJtAaiz7Zn5bydM3AdQRc40ToTBv02CdjSvqxRRwEcUq3VOogoO1owPndHxZTQn9e8k-ZUAbpmwhl9r9-cpVCu3pEilkIlUJg1jo6Z8/s640/-13.jpg" width="492" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">13.
Л л: chữ l - cách đọc ‘lờ’ (l cao)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-LfLH7cnyrtkHPPQBjApMB-NTOBA96vuDVJ9TO7Eued-Lvb4qREZdP-KQZmWSTMc7OqI05z06WC2_RXNpjIF5ZBGOAM1GzoHKppPtMszj2AVK8n7nVYft0_LdOH99_4_D49DWmAV2LpGF/s1600/-14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-LfLH7cnyrtkHPPQBjApMB-NTOBA96vuDVJ9TO7Eued-Lvb4qREZdP-KQZmWSTMc7OqI05z06WC2_RXNpjIF5ZBGOAM1GzoHKppPtMszj2AVK8n7nVYft0_LdOH99_4_D49DWmAV2LpGF/s640/-14.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">14. М м: chữ m - cách đọc: ‘m’ (‘em’ ngân dài ‘mờ’ - phát
âm cứng)<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgT0QjuSuEQlw9K-vmnXtjGWV5inMdRaejM6tRb_ASTtcKqEu7SfppjFrCCl7119URXsNfzVgTSNuZUdQWjDFe0npADE5_E-UgST36ygBC7rSfVefPDDJzljcnvyxOF-mNv-cUIX99SuL1X/s1600/-15.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgT0QjuSuEQlw9K-vmnXtjGWV5inMdRaejM6tRb_ASTtcKqEu7SfppjFrCCl7119URXsNfzVgTSNuZUdQWjDFe0npADE5_E-UgST36ygBC7rSfVefPDDJzljcnvyxOF-mNv-cUIX99SuL1X/s640/-15.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">15. Н н : chữ n - cách đọc: ‘n’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNYmmWDX2hPE0ErJvjfWPucqsYT-qhnnyDRX8SA_Z3ZhWwatpLqXdkZl45xL-KyP_gcTUMqCjoI54nBnSpH6pn73bkkXVqmrs7x0okwFDsIU8FbbIjsog3DQuaFMhGvwq2t1daDEvSqciV/s1600/-16.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNYmmWDX2hPE0ErJvjfWPucqsYT-qhnnyDRX8SA_Z3ZhWwatpLqXdkZl45xL-KyP_gcTUMqCjoI54nBnSpH6pn73bkkXVqmrs7x0okwFDsIU8FbbIjsog3DQuaFMhGvwq2t1daDEvSqciV/s640/-16.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">16. О о: chữ ô - cách đọc: ‘ô’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj5n6hGHel62sI1DpXcCxeI3-iacXaXsBEOzPxefv2EHaPjRb73fbeOUWEHkXxtdOLWAJRCM73sgDzWPCwuaJFx6p3Zl1TqxalF-7kwDQekB5G3NwrKe7tR74b5XNSxcY6PyooPxR2YK0q3/s1600/-17.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj5n6hGHel62sI1DpXcCxeI3-iacXaXsBEOzPxefv2EHaPjRb73fbeOUWEHkXxtdOLWAJRCM73sgDzWPCwuaJFx6p3Zl1TqxalF-7kwDQekB5G3NwrKe7tR74b5XNSxcY6PyooPxR2YK0q3/s640/-17.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">17. П п: chữ p - cách đọc: p</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br />
<br />
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTG6Tr2psmYV_O-bMxjlTMKR3sFRwBttKF5f3F7gHYCnTnTtOKLu6qihhIN1mB_AEw6vSSwSR_Xs779HmTO8xVLfIMOpQokp3tPpOWynZLscjWPbAl9bzYSTKf2eO2R58OiN1rj9_92BrO/s1600/-18.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTG6Tr2psmYV_O-bMxjlTMKR3sFRwBttKF5f3F7gHYCnTnTtOKLu6qihhIN1mB_AEw6vSSwSR_Xs779HmTO8xVLfIMOpQokp3tPpOWynZLscjWPbAl9bzYSTKf2eO2R58OiN1rj9_92BrO/s640/-18.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">18. Р р: chữ r - cách đọc: ‘r’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj54tQK8VgZHifverOm2vySJTeJJoKnrYE1S0uQ5GhHWbcLQP58kOLasFehgwRdy0bJ7m54v_N3N0_r_hZ6B5DGHvk1PTN1bOhbpoTMpuKIUA18-uYqXI9mpfECSr9NuxH1lcFzwaGWKeeV/s1600/-19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj54tQK8VgZHifverOm2vySJTeJJoKnrYE1S0uQ5GhHWbcLQP58kOLasFehgwRdy0bJ7m54v_N3N0_r_hZ6B5DGHvk1PTN1bOhbpoTMpuKIUA18-uYqXI9mpfECSr9NuxH1lcFzwaGWKeeV/s640/-19.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">19. С с: chữ x - cách đọc: ‘xờ’ đọc nhẹ</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<br />
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguVg_aJRNVDz_9w3i_0ExeTAu-4ol2sQvZMVKn6Lgi8PEitTaicz4ns0l-q2yfiBu-rMduKPUx9FSq_a_YsvY6pZ2PiV3Sucvn9oZZ5ykClIX7aFcHK75swyVrxqsdjgUSuHlFI9c1qhTm/s1600/-20.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguVg_aJRNVDz_9w3i_0ExeTAu-4ol2sQvZMVKn6Lgi8PEitTaicz4ns0l-q2yfiBu-rMduKPUx9FSq_a_YsvY6pZ2PiV3Sucvn9oZZ5ykClIX7aFcHK75swyVrxqsdjgUSuHlFI9c1qhTm/s640/-20.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">20. Т т: chữ t - cách đọc: ‘tờ’ <o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCWSCN518HtmnLFf5XSSfXXJzI0K56I-hkAY1IzbdPsMDi9stfHGzaTxu2nciS9hFus9Fg0lKdR7FZSxQr4Jxfk6pRvVy1p4748rILRkC9j6C-RxwLaTNrknFVoA4J0aGEfbjUtsyTDVAa/s1600/-21.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCWSCN518HtmnLFf5XSSfXXJzI0K56I-hkAY1IzbdPsMDi9stfHGzaTxu2nciS9hFus9Fg0lKdR7FZSxQr4Jxfk6pRvVy1p4748rILRkC9j6C-RxwLaTNrknFVoA4J0aGEfbjUtsyTDVAa/s640/-21.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">21. У у: chữ u - cách đọc: ‘u’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBRjgJ2duq3A_B-bQ_9HZaSOaee_oIEMJJ0TlNsVVu-m5Cz2TZ4_aqPB6zAkxPvRaQKi02OEC7lWFk3G9poqH-d3_vWjtGEdz1-mjmG72KqpyLpcKirRakcpqqLqn3Rt7FQyJqgtnvJw79/s1600/-22.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBRjgJ2duq3A_B-bQ_9HZaSOaee_oIEMJJ0TlNsVVu-m5Cz2TZ4_aqPB6zAkxPvRaQKi02OEC7lWFk3G9poqH-d3_vWjtGEdz1-mjmG72KqpyLpcKirRakcpqqLqn3Rt7FQyJqgtnvJw79/s640/-22.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">22. Ф ф: chữ f - cách đọc: ‘ép-phờ'</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<br />
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGN_L68eOL9NFAZtfOghVIFZxD7dA2pckEK5lDqWPNFBR3syYkOZjJLstnfkec6BV4BjZTlOv0Kzb0htwmNe6VhTZcaWHzhCBYph67gGGyeggCbO32vGRxMYD-GzNuZTXVj4KUTawKelIg/s1600/-23.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGN_L68eOL9NFAZtfOghVIFZxD7dA2pckEK5lDqWPNFBR3syYkOZjJLstnfkec6BV4BjZTlOv0Kzb0htwmNe6VhTZcaWHzhCBYph67gGGyeggCbO32vGRxMYD-GzNuZTXVj4KUTawKelIg/s640/-23.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">23. Ь ь: dấu mềm<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3NhTPZPswn-ZMofnF30ORaBs-JTBSr2xrekigrg6S2PW3fpdtL88g-VX4g6fhyVFAyx5QK95tRD_v-GvCjErgUrvbvEPKfTi82hy0dRbBHf5yZ3LOpfoMSyZRAesfSZJFmS8oESp6x5od/s1600/-24.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3NhTPZPswn-ZMofnF30ORaBs-JTBSr2xrekigrg6S2PW3fpdtL88g-VX4g6fhyVFAyx5QK95tRD_v-GvCjErgUrvbvEPKfTi82hy0dRbBHf5yZ3LOpfoMSyZRAesfSZJFmS8oESp6x5od/s640/-24.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">24. Ъ ъ: dấu cứng<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguxb9-xh0Tt0vjgQ2zlCNAdBb9O60UX3Ehbdf50iQIPwK6ZEk0XcS8_Q5VRvGJeE-IVReofw_wjonnUg1rPb-AqdFITsX9qa51cdexu6MPqnBUjOsCUzptPDnWQxEm8KVCOVtXB1MYDHbw/s1600/-25.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguxb9-xh0Tt0vjgQ2zlCNAdBb9O60UX3Ehbdf50iQIPwK6ZEk0XcS8_Q5VRvGJeE-IVReofw_wjonnUg1rPb-AqdFITsX9qa51cdexu6MPqnBUjOsCUzptPDnWQxEm8KVCOVtXB1MYDHbw/s640/-25.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">25. </span><span lang="EN-CA" style="background: #F9F9F9; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-weight: bold;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/%D1%A2" title="Ѣ"><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;">Ѣ</span></a>ѣ
đọc như </span><span class="ipa"><span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;">‘e’</span></span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"> </span></span><span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;">hay<span class="apple-converted-space"> </span><span class="ipa">ʲe</span></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><span class="ipa"><br /></span></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><span class="ipa"><br /></span></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><span class="ipa"><br /></span></span>
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><span class="ipa"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicID8aUUyEDRuDVT98xU08rORzChfAi9ppDgZd4M0upSVkxSqr-jRfs7O0MizzimLY9nT8dvzgHpv8bUXN8p2yvkDjzcWRbNzGNPy4dAqxA5BaPNc6Axs-DdCQfc2x-UdLe4t0MqXjvPJF/s1600/-26.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicID8aUUyEDRuDVT98xU08rORzChfAi9ppDgZd4M0upSVkxSqr-jRfs7O0MizzimLY9nT8dvzgHpv8bUXN8p2yvkDjzcWRbNzGNPy4dAqxA5BaPNc6Axs-DdCQfc2x-UdLe4t0MqXjvPJF/s640/-26.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">26. Ц ц: chữ s - cách đọc: ‘sờ’ phát âm mạnh và cứng<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVnfqyVQeLoEAQs52S2vxs0zwMksNm1IbFdIAZSv2JbkmeeoKdwabu3i59EgniyEnS2FZ25NPCCoOfDi4aU6W73h-bbQTxfcwPy2umPqJjglKHPBXOl2ZC4XXe3Wu21smZL9syFrHbshei/s1600/-27.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVnfqyVQeLoEAQs52S2vxs0zwMksNm1IbFdIAZSv2JbkmeeoKdwabu3i59EgniyEnS2FZ25NPCCoOfDi4aU6W73h-bbQTxfcwPy2umPqJjglKHPBXOl2ZC4XXe3Wu21smZL9syFrHbshei/s640/-27.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">27. Ш ш: chữ s - cách đọc: ‘sờ’ phát âm mạnh</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpsjtVhGntuBJkpMHDWpIIbDDDS2f-nqMAGWbDDRycSdZjZL2Uo1QwCLWid9r7z8w6wb4iwBbKTrYyTeKjvLVOuT0yV63K-cidrLs8RaEQG6Izw2fUYb0wkqEZOExY4e6AXvcz28bV2ccR/s1600/-28.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpsjtVhGntuBJkpMHDWpIIbDDDS2f-nqMAGWbDDRycSdZjZL2Uo1QwCLWid9r7z8w6wb4iwBbKTrYyTeKjvLVOuT0yV63K-cidrLs8RaEQG6Izw2fUYb0wkqEZOExY4e6AXvcz28bV2ccR/s640/-28.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">28. Щ щ: chữ s - cách đọc: ‘sờ’ phát âm mạnh và cứng<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVXxMcaD8ngdGvDLFC3SRc5i5ATTS5sh-viRo0covnhVnfBqf5CPm8KubnKqJx6EJHnUL_Cqv5pnxE4PFi09_Gj-W0Pq1GJbu_Q2XFc3LdHrsK9b1OREGOUizrN8G4GlbfV3NxKY-WmUgn/s1600/-29.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVXxMcaD8ngdGvDLFC3SRc5i5ATTS5sh-viRo0covnhVnfBqf5CPm8KubnKqJx6EJHnUL_Cqv5pnxE4PFi09_Gj-W0Pq1GJbu_Q2XFc3LdHrsK9b1OREGOUizrN8G4GlbfV3NxKY-WmUgn/s640/-29.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">29. Х х: chữ kh - cách đọc: ‘khờ’ phát âm cứng</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDH_U-d2IvsaZtwScuSaYFyhN55ldH-Yi1OALeTacW5pY9YIrKBtsdwISM6UyPiHCwnQaQNhVBBIilx1Zin4OSOsbLYqpnvaJAbHDdygGYjF3pwdZTcPBeQdICEw16nTftq5XnofbV8ilc/s1600/-30.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDH_U-d2IvsaZtwScuSaYFyhN55ldH-Yi1OALeTacW5pY9YIrKBtsdwISM6UyPiHCwnQaQNhVBBIilx1Zin4OSOsbLYqpnvaJAbHDdygGYjF3pwdZTcPBeQdICEw16nTftq5XnofbV8ilc/s640/-30.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">30. Ч ч: chữ tr - cách đọc ‘trờ’ phát âm cứng và mạnh</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyhhURRWITE_-_JhaCeqGxNbEUfkhBd0PiDNV8UILB1rkn0KaIlTKQ-0nf0QeaOCCLYgv2FjJqF0nA7kZ3Hsy_h9wS4hD_Eyuv4up2iB31p9jPi_cRSoemouLytws9G9QOy4-AcQW7xoUY/s1600/-31.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyhhURRWITE_-_JhaCeqGxNbEUfkhBd0PiDNV8UILB1rkn0KaIlTKQ-0nf0QeaOCCLYgv2FjJqF0nA7kZ3Hsy_h9wS4hD_Eyuv4up2iB31p9jPi_cRSoemouLytws9G9QOy4-AcQW7xoUY/s640/-31.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">31. Ы ы: chữ ưi - cách đọc: ‘ưi’<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span>
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6o1WBqgmlivuxTTYrJrmPkceTA4HS9kKvFADt7oEAuggOwTmzXHh3O9sUPUyokNq2HBZPvB3EZ3KnlkoDWypeU5KN4YWrkcvJ2BYNX-BrN3i_De-gl0a4NOZ-eCQ3CpnsdzZV_mIWeisO/s1600/-32.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6o1WBqgmlivuxTTYrJrmPkceTA4HS9kKvFADt7oEAuggOwTmzXHh3O9sUPUyokNq2HBZPvB3EZ3KnlkoDWypeU5KN4YWrkcvJ2BYNX-BrN3i_De-gl0a4NOZ-eCQ3CpnsdzZV_mIWeisO/s640/-32.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">32. Э э: chữ e - cách đọc: e <o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiV8QckZSaFF9jqjRbZGze5akjO7VMHSigIE1mnzFPR4Bg9OG9JpwwpXsUI8xPF21Rclodb11unGBcKXXPhALMSN_S9ojCFEiGW21RjZMrhO_7e4hhA3uwf2jK-lp4XAtNHjDAHQEO1wqLQ/s1600/-33.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiV8QckZSaFF9jqjRbZGze5akjO7VMHSigIE1mnzFPR4Bg9OG9JpwwpXsUI8xPF21Rclodb11unGBcKXXPhALMSN_S9ojCFEiGW21RjZMrhO_7e4hhA3uwf2jK-lp4XAtNHjDAHQEO1wqLQ/s640/-33.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">33. Ю ю: chữ zu - cách đọc: ‘zu’</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br />
<br />
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8wQzHp2yuWO8pCXPm0tpVhBTc2Wv3tZG46-dVRPRQbqnxxBvW-Dp_LsHYisedmMe1IuxP9PbSqze_fHXll2kTS5vTcj1VX7BwDqOXUdH7hgTSKxO5ul5gFN9vaEu0XRrNxXyZyiM8ncBt/s1600/-34.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8wQzHp2yuWO8pCXPm0tpVhBTc2Wv3tZG46-dVRPRQbqnxxBvW-Dp_LsHYisedmMe1IuxP9PbSqze_fHXll2kTS5vTcj1VX7BwDqOXUdH7hgTSKxO5ul5gFN9vaEu0XRrNxXyZyiM8ncBt/s640/-34.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">34. Я я: chữ ia - cách đọc: ‘ia’ (i rồi nối với a)</span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5EWhCo0l8m2yXehBVFy-BNa-G2G46MqDvAAXcmIIqnLay-9-y5dW_oo6nQkgBc1iBScnSjTfLYy5Znyuh9_REMF81RHkSzkYxbwTe8yvz5UxYO9DSLDJ7tM8AOCWHKpgX49uawt-bAITB/s1600/-35.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5EWhCo0l8m2yXehBVFy-BNa-G2G46MqDvAAXcmIIqnLay-9-y5dW_oo6nQkgBc1iBScnSjTfLYy5Znyuh9_REMF81RHkSzkYxbwTe8yvz5UxYO9DSLDJ7tM8AOCWHKpgX49uawt-bAITB/s640/-35.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">35. </span><span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/%D1%B2" title="Ѳ"><span style="color: #0b0080; text-decoration: none;">Ѳ</span></a>ѳ - cách đọc như f hay ph
(sau này thay bằng chữ ф)</span><span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="background: rgb(249, 249, 249); font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjT_Qx953vzUx0iir_ttKcnxmwRey3HiYUZaYMAb4Q6jVMVTqCfvMHaOaim4bselUyb4huzz8BBjWh3a2DiZkUJx8FnEMzonfRz4Qw-w8ZKF0pJfTWuXbtx11fHN0XmUezcpuhrUhJmeyv8/s1600/-36.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjT_Qx953vzUx0iir_ttKcnxmwRey3HiYUZaYMAb4Q6jVMVTqCfvMHaOaim4bselUyb4huzz8BBjWh3a2DiZkUJx8FnEMzonfRz4Qw-w8ZKF0pJfTWuXbtx11fHN0XmUezcpuhrUhJmeyv8/s640/-36.jpg" width="492" /></a></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;">36. </span><span lang="EN-CA" style="color: #252525; font-size: 14pt;">Ѵ: Izhitsa, mẫu tự cuối cùng trong bảng chữ cái
xưa, tương ứng với những âm ‘I’ hoặc ‘v’ (như и và в), hoặc cũng có âm ‘u’ như
trong âm ghép ‘uk’</span><span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #252525; font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><a href="http://www.procontra.asia/?attachment_id=2970"><strong><span style="color: black; text-decoration: none;">Tham khảo thêm</span></strong><span style="color: black;">:</span></a><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Trang WordPress của<span class="apple-converted-space"> </span><a href="http://rosswolfe.wordpress.com/2013/03/31/soviet-era-erotic-alphabet-book-from-1931-%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%B0%D0%B7%D0%B1%D1%83%D0%BA/"><span style="color: black;">Ross Wolfe</span></a><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><a href="http://maxb.home.xs4all.nl/erotype.html"><span style="color: black;">http://maxb.home.xs4all.nl/erotype.html</span></a><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><a href="http://www.domusweb.it/en/news/2011/03/03/naked-and-dressed-alphabets.html"><span style="color: black;">http://www.domusweb.it/en/news/2011/03/03/naked-and-dressed-alphabets.html</span></a><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><a href="http://joshhonn.com/?p=2180"><span style="color: black;">http://joshhonn.com/?p=2180</span></a><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: .05in; margin-top: 0in;">
<div style="text-align: left;">
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;">Phát âm trực tuyến chữ cái tiếng
Nga: </span></div>
<span lang="EN-CA" style="color: #2b2b2b; font-size: 14.0pt;"><a href="https://www.languagehelpers.com/words/russian/alphabet.html">https://www.languagehelpers.com/words/russian/alphabet.html</a><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: center;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div style="background: white; line-height: 14.5pt; margin-bottom: 4.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 4.5pt;">
<span lang="EN-CA" style="color: #1d2129; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-72278982885488678562016-06-04T17:21:00.001-07:002016-06-04T17:23:35.267-07:00BÀI HÁT ĐEN<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Wislawa
Szymborska<span class="apple-converted-space"> <o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<span class="apple-converted-space"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Hồ Liễu <i>dịch từ bản Anh ngữ </i></span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYYiX5SYCi4fzQosExrMGr9jHacPHypNr6g-VTHmQxPcRkHtyEgnfqrdN0nRtqPOdjbKApDC43sLmEFlUDAab_E5GllTdIm2698pcz76y9Xa_SRohSw7gyQIbEv1_61J9Jvp8gePj6RhZc/s1600/maxresdefault+%25281%2529.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYYiX5SYCi4fzQosExrMGr9jHacPHypNr6g-VTHmQxPcRkHtyEgnfqrdN0nRtqPOdjbKApDC43sLmEFlUDAab_E5GllTdIm2698pcz76y9Xa_SRohSw7gyQIbEv1_61J9Jvp8gePj6RhZc/s400/maxresdefault+%25281%2529.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Người
thổi kèn ngân nga, tay chơi saxo,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">hắn
có hệ thống về thế giới, hắn làm tốt không lời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Tương
lai–ai đoán được đây. Quá khứ–ai có nó đúng được nào.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Chỉ
chớp xua những ý tưởng kia đi và chơi một bài hát đen.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Họ
đang nhảy má kề má. Khi có ai gục xuống.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Đầu
đập sàn theo nhịp kèn. Họ nhảy cạnh hắn đúng phách.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Hắn
không thấy những đầu gối bên trên. Những mi mắt nhợt nhạt hé rạng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">hái
từ đám đông chen chúc, những sắc màu kì dị của đêm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Đừng
sinh sự. Hắn sẽ sống. Hẳn phải uống quá độ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">máu
bên thái dương hắn phải là vết son. Có chuyện gì đâu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Chỉ
một gã trên sàn. Hắn tự ngã, hắn sẽ tự vực dậy thôi,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">hắn
đã qua cuộc chiến. Họ vẫn tiếp tục nhảy trong du dương chuột rút,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">cánh
quạt xoay trộn lạnh và nóng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .2in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">kèn
tru lên như con chó với đèn hồng. <o:p></o:p></span></div>
<h1 style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in;">
<span style="font-size: 15.0pt; font-weight: normal; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-theme-font: minor-latin; mso-font-kerning: 0pt;"> </span></h1>
<h1 style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in;">
<span style="font-size: 15.0pt; font-weight: normal; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-theme-font: minor-latin; mso-font-kerning: 0pt;"> </span></h1>
<h1 style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in;">
<span style="font-size: 15.0pt; font-weight: normal; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-theme-font: minor-latin; mso-font-kerning: 0pt;"> </span></h1>
<h1 style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-size: 15.0pt; line-height: 150%; mso-bidi-font-weight: normal; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-theme-font: minor-latin; mso-font-kerning: 0pt;">BLACK SONG</span><span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></h1>
<h1 align="right" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .1in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;"> </span></h1>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .1in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Wislawa
Szymborska<span class="apple-converted-space"> <o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .1in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;">Translated from
the Polish by</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 15.0pt; line-height: 150%;"> Stanislaw Baránczak <i>and</i> Clare Cavanagh<b><o:p></o:p></b></span></div>
<h1 style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;"> </span></h1>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">The long-drawn
saxophonist, the saxophonist joker,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">he’s got his system for
the world, he does fine without words.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">The future—who can guess
it. The past—who’s got it right.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">Just blink those thoughts
away and play a black song.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">They were dancing cheek
to cheek. When someone dropped.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">Head struck floor to the
beat. They danced by him in time.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">He didn’t see the knees
above him. Pale eyelids dawned,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">plucked from the packed
crowd, the night’s strange colors.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">Don’t make a scene. He’ll
live. He must have drunk too much,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">the blood by his temple
must be lipstick. Nothing happened.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">Just some guy on the
floor. He fell himself, he’ll get himself up,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">he made it through the
war. They danced on in cramped sweetness,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">revolving fans mixed cold
and heat,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">the saxophone howled like
a dog to a pink lantern.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">Nguồn: </span><span style="font-size: 15pt; line-height: 150%; text-indent: -12pt;">https://books.google.com.vn/books?id=IImdBAAAQBAJ&pg=PA6&lpg=PA6&dq=szymborska+black+song&source=bl&ots=9aM3bVtrtQ&sig=OvACsIH00UoLnB3Gz50I8qKpC7I&hl=vi&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=szymborska%20black%20song&f=false</span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-25553257082056057992016-06-04T16:24:00.002-07:002016-06-04T16:24:15.523-07:00BÀI THƠ TÌNH HÀI HƯỚC<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Wislawa
Szymborska</span></b><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"> <b><o:p></o:p></b></span></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span class="apple-converted-space"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Hồ Liễu <i>dịch từ bản Anh ngữ<o:p></o:p></i></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhG9Ut8sPV1qkHawnr96_hr8t2nX1MaNOW82_hrs53inBkDqK7B1PN3PCMi6DrDgJ884UvDe9mvED4Ks5jRpsjLLScMGGAQgFl53L14miT3zvUMt4lzTExM9pwfVfAk6uL63UuAgePzNRX4/s1600/szymborska.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="221" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhG9Ut8sPV1qkHawnr96_hr8t2nX1MaNOW82_hrs53inBkDqK7B1PN3PCMi6DrDgJ884UvDe9mvED4Ks5jRpsjLLScMGGAQgFl53L14miT3zvUMt4lzTExM9pwfVfAk6uL63UuAgePzNRX4/s400/szymborska.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Quanh
cổ tôi đeo chuỗi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Ngày
nào cũng là ngày vui<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">vững
nhờ tiếp xúc<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">của
những sự kiện không ngờ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Tôi
chỉ biết làn nhịp<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">cho
giai điệu du dương<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">đến
nỗi chỉ cần nghe,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">bạn
cũng phải ngân nga theo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Tôi
sống không nơi tự mình,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">tôi
là chức năng của một nguyên tố.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Một
kí hiệu trong khí.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Hay
một vòng tròn trên nước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Mỗi
lần mắt bạn mở,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">tôi
chỉ lấy cái của mình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Chung
thuỷ tôi để lại sau<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">đất
của bạn, lửa của bạn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<b><span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;"><br /></span></b></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<b><span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;"><br /></span></b></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<b><span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">COMIC LOVE POEM<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;">Wislawa Szymborska</span></b><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"> </span></span><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 107%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 125%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: right;">
<i><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 16pt; line-height: 125%;">Translated by</span></i><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 16pt; line-height: 125%;"> Stanislaw Baranczak <i>and</i> Clare Cavanagh<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">I wear beads around my
neck.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">Every day’s a day of joy<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">sustained by the touch<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">of unforeseen events.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">I only know the rhythm<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">to a melody so soft<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">that if you ever heard
it,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">you’d have to hum along.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">I exist not in myself,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">I’m an element’s
function.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">A symbol in the air.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">Or a circle on the water.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">Each time your eyes open,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">I only take what’s mine.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">I leave faithfully behind<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 16pt; line-height: 150%;">your earth, your fire.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Nguồn:
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .6in; margin-right: 0in; margin-top: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">https://books.google.com.vn/books?id=IImdBAAAQBAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=comic+love+poem+by+szymborska&source=bl&ots=9aM3bVqkBT&sig=LZFv8CBCKFKJfyvBDjDTjQTW52I&hl=vi&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=comic%20love%20poem%20by%20szymborska&f=false<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in; text-indent: -12.0pt;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-66352144513274424482016-06-04T07:57:00.000-07:002016-06-04T07:59:10.623-07:00RỜI RẠP CHIẾU BÓNG<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Wislawa
Szymborska<span class="apple-converted-space"> <o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<span class="apple-converted-space"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Hồ
Liễu <i>dịch từ bản Anh ngữ<o:p></o:p></i></span></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<span class="apple-converted-space"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;"><i><br /></i></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf5ZkqIk6SW1BXAS6oT4W6-3RbmqTPp2sC7ADIx_RAml_oDkYPh1w5OawHvuSpH-p74qQhHQsIkl3BT1doQ9OUG90TqpYlozARdSamFNYe4C4tdNJcoHIrw0JsmxXSPCVANJWY0B7PsQUL/s1600/1328137201_850215_0000000000_sumario_normal.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf5ZkqIk6SW1BXAS6oT4W6-3RbmqTPp2sC7ADIx_RAml_oDkYPh1w5OawHvuSpH-p74qQhHQsIkl3BT1doQ9OUG90TqpYlozARdSamFNYe4C4tdNJcoHIrw0JsmxXSPCVANJWY0B7PsQUL/s400/1328137201_850215_0000000000_sumario_normal.jpg" width="267" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Những
giấc mơ rập rờn trên màn bạc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Quầng
trăng lung linh suốt hai giờ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Có
khúc hát tình u sầu,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">một
hành trình có hậu kết hoa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Sau
chuyện thần tiên, thế giới mù sương, lam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Các
vai và các gương mặt ở đây không qua diễn thử.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Người
lính ca sầu thân binh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Thiếu
nữ cũng hát lời chinh phụ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Tôi
quay về với ngươi, thế giới thực,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">chen
chúc, đen đúa, và đầy phận số– <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">bạn,
chàng trai bên dưới cổng cụt tay, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">bạn,
thiếu nữ mắt trống hoang rồi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">LEAVING THE MOVIE
THEATER <o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Wislawa
Szymborska<span class="apple-converted-space"> </span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;">Translated by</span></i><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;"> Stanislaw Baranczak <i>and</i> Clare Cavanagh<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Dreams
flickered on white canvas.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">The
moon’s husk glimmered for two hours.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">There
was the melancholy song of love,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">a
happy journey’s end and flowers. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">After
the fairy tale, the world is hazy, blue.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">The
roles and faces here are unrehearsed.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">The
soldier sings the partisan’s laments.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">The
young girl plays her song of mourning too.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">I’m
coming back to you, the real world,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">crowded,
dark, and full of fate– <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">you,
one-armed boy beneath the gate,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">you,
empty eyes of a young girl. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Nguồn: </span><br />
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">https://books.google.com.vn/books?id=IImdBAAAQBAJ&pg=PA4&lpg=PA4&dq=Leaving+the+movie+theater+by+wislawa+szymborska&source=bl&ots=9aM3bSomBX&sig=Ey-5KyJtXMoDWU0YLmO7kN15Zpc&hl=vi&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Leaving%20the%20movie%20theater%20by%20wislawa%20szymborska&f=false<o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-26249963162875503702016-06-04T05:51:00.002-07:002016-06-04T07:31:55.213-07:00LÁ THƯ, KHÔNG GỬI<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Muriel
Rukeyser <o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Hồ Liễu <i>dịch</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_XyvLTdp5HdGr6OfsuUfWUoVomATX1cMdKW-5iJetNqPiDypRZeQe-0mg2ynyuB6VSUVmOhYo5oMhKtT7N1RdPUS8DdBEWclrkPt5q85UJnxvUPnvwJWun5_L4sbwj0X4Chv8PJ1ng4BT/s1600/muriel-rukeyser.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="282" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_XyvLTdp5HdGr6OfsuUfWUoVomATX1cMdKW-5iJetNqPiDypRZeQe-0mg2ynyuB6VSUVmOhYo5oMhKtT7N1RdPUS8DdBEWclrkPt5q85UJnxvUPnvwJWun5_L4sbwj0X4Chv8PJ1ng4BT/s400/muriel-rukeyser.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">“<i>Tình ơi, tình ơi, tình ơi,<o:p></o:p></i></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;"> Sao em nỡ bỏ tôi một mình?</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">”
<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;"> James Joyce<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Nếu em có thể viết : Hè chờ anh đến,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">hoa thắm màu, nhưng nửa sống nửa chết và
yếu ớt,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">trái đất đau, như em đau, vì đợi chờ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">và mây in vệt nhoà tối lên trăng lu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Nếu em có thể viết : chẳng
năng lượng nào động đậy,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">dông oà hay chân buông tới khi anh đến,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">cây tươi tốt, nhưng không kết trái đong
đưa<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">nặng
: và cơn
gió ỉu tiếp tục lèo lái<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">tất cả Hè ngưng trước khi vào xa xăm <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">từ đó anh, toả sáng, sẽ tới… Nhưng Hè vẫn
sống,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">trí phát triển, và thần kinh nhạy cảm với
quyền năng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">và không gió chờ, chẳng cây đứng nhưng </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;">hào
phóng </span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;">cho kho vụ mùa rực cháy</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;">:</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16pt; line-height: 150%;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">cửa vẫn mở đón anh, và những hình hài
khác tạt qua,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">và em vui tiếp họ và sống : nhưng chờ đợi anh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">(và đôi lúc thầm ngắm những nếp nhăn,
trong cốc).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">LETTER, UNPOSTED<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Muriel
Rukeyser<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;"> </span></i><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">“My love, my love, my love,<br />
why have you left me alone?”<br />
</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">James
Joyce</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">If
I could write : Summer waits your coming,<br />
the flowers are colored, but half-alive and weak,<br />
earth sickens, as I sicken, with waiting,<br />
and the clouds print on the dull moon a dark and blotting streak.<br />
If I could write : no energy is kinetic,<br />
storm breaks nor foot falls until you arrive,<br />
the trees thrive, but no fruit is born to hang<br />
heavily : and the stale wind continues to drive<br />
all pausing summer before it into the distance<br />
from which you, shining, will come . . . . But summer lives,<br />
and minds grow, and nerves are sensitized to power<br />
and no winds wait, and no tree stands but gives<br />
richly to the store of the burning harvest :<br />
the door stands open for you, and other figures pass,<br />
and I receive them joyfully and live : but wait for you<br />
(and sometimes secretly watch for wrinkles, in my glass).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Nguồn: http://murielrukeyser.emuenglish.org/writing/letter-unposted/<o:p></o:p></span></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-11355597389993859402016-06-02T21:25:00.000-07:002016-06-02T21:25:05.817-07:00*** <div align="right" class="MsoNormal" style="background-color: #fafafa; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue Light', HelveticaNeue-Light, 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 19.6px; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-align: right;">
<b><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Wislawa Szymborska</span></b><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;"> <b><o:p></o:p></b></span></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background-color: #fafafa; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue Light', HelveticaNeue-Light, 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 19.6px; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-align: right;">
<span class="apple-converted-space"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 16pt; line-height: 22.8267px;">Hồ Liễu <i>dịch từ bản Anh ngữ</i></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMz3zuj59bgbVsQZUwRaWAeoawo7VfB1Wak7YlW3NKHGoh3xUsGPbZ_dMvXF0TgRzXKAhCx87odR4K27CqywmRNVO_BJW2w123bKNI21R7rJc7mxKxXssbzP99gBjkMaksCnCzBlR2bs83/s1600/szymborska+wislawa+portret+forum+_6732639_0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMz3zuj59bgbVsQZUwRaWAeoawo7VfB1Wak7YlW3NKHGoh3xUsGPbZ_dMvXF0TgRzXKAhCx87odR4K27CqywmRNVO_BJW2w123bKNI21R7rJc7mxKxXssbzP99gBjkMaksCnCzBlR2bs83/s1600/szymborska+wislawa+portret+forum+_6732639_0.jpg" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;"> </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;">Một
khi lần </span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">ngược
</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;">lần </span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">xuôi thế giới: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">-- nó </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;">vốn </span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">nhỏ
vừa khít hai bàn tay chụm<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">đơn
sơ đến</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;"> <span lang="VI">nỗi mỉm cười là đã tả hết</span></span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">chung
chung đến</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;"> nỗi,</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">
</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">tựa
chân lí xưa vang trong kinh cầu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">Lịch
sử không</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;"> khua chiêng gióng trống
khải hoàn đón chào ta</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">--
nó ném cát bẩn vào mắt ta.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">Nằm
trước ta những đường dài chẳng dẫn về đâu,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">giếng
nhiễm độc và bánh mì chua cay.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">Chiến
lợi phẩm của ta là hiểu biết về thế giới,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">--
nó lớn vừa khít hai bàn tay chụm,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;">gian nan đến nỗi mỉm cười là đang tả hết</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">,
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">lạ
lùng </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;">đến</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;"> nỗi, tựa chân lí
xưa vang trong </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: VI;">kinh </span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">cầu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 18.0pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 18.0pt; line-height: 150%;"> ***<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 18.0pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 18.0pt; line-height: 150%;"> </span><b style="line-height: 18pt; text-align: right;"><span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Wislawa Szymborska</span></b><span style="color: #333333; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 16pt; line-height: 18pt; text-align: right;"> </span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: #FAFAFA; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-line-height-alt: 15.75pt; text-align: right; text-indent: 12.0pt;">
<i><span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Translated by</span></i><span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> Stanislaw Baranczak <i>and</i> Clare
Cavanagh </span><span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: #FAFAFA; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-line-height-alt: 15.75pt; text-align: right; text-indent: 12.0pt;">
<span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Once
we had the world backwards and forwards:<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">—it
was so small it fit in two clasped hands,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">so
simple that a smile did to describe it,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">so
common, like old truths echoing in prayers.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">History
didn’t greet us with triumphal fanfares:<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">—it
flung dirty sand into our eyes.<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Ahead
of us lay long roads leading nowhere,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">poisoned
wells and bitter bread.<o:p></o:p></span></div>
<div class="timebreak" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: 12.0pt;">
<br /></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Our
wartime loot is knowledge of the world,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">—it
is so large it fits in two clasped hands,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">so
hard that a smile does to describe it,<o:p></o:p></span></div>
<div class="hang" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -12.0pt;">
<span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">so
strange, like old truths echoing in prayers.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .3in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-82038617830833974622016-05-30T19:46:00.002-07:002016-05-30T19:51:27.274-07:00 ĐÔI BÊN CỐ NÓI CHO NHAU<div style="text-align: right;">
<b>Muriel Rukeyser </b></div>
<div>
<div style="text-align: right;">
Hồ Liễu <i>dịch</i></div>
<div style="text-align: right;">
<i><br /></i></div>
<div style="text-align: right;">
<i><br /></i></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLzjcz0XzuQc7mOZMPYDYp963zxaMH89QFFRnChrnGzgfUMGMbVpCKCqjTp18i_eStJNWRTYpLgfsJEdqpv1mVEGU2hPPbDUbHUvlDm_By3Vtl39pInqF9HA7SBNhrnGRJPvJo9Cg3-Anv/s1600/Couple-Communicating.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLzjcz0XzuQc7mOZMPYDYp963zxaMH89QFFRnChrnGzgfUMGMbVpCKCqjTp18i_eStJNWRTYpLgfsJEdqpv1mVEGU2hPPbDUbHUvlDm_By3Vtl39pInqF9HA7SBNhrnGRJPvJo9Cg3-Anv/s1600/Couple-Communicating.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<i><br /></i></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Nói với em. Cầm tay
em. Giờ anh làm gì?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Em sẽ kể hết với anh. Em
sẽ chẳng giấu gì.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Lúc em lên ba, còn bé đọc truyện
con thỏ<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
bị chết, trong truyện, em cuộn
dưới ghế :<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
thỏ hồng : hôm đó sinh nhật em, và cây nến<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
cháy bỏng ngón tay em, và người
ta bắt em hạnh phúc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Ồ, hãy trưởng thành
để biết em. Em
không hạnh phúc. Em sẽ cởi mở:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Giờ em đang nghĩ về những cánh buồm
trắng vút lên trời tựa nhạc,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
như tù và vui thổi, chim chóc
chao liệng, có cánh tay ôm em. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Em đã yêu một người, muốn được sống,
để dong buồm.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Nói với em. Cầm
tay em. Giờ anh làm gì? <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Khi lên chín, em sướt mướt đa cảm,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
bồng bênh : mự em ở
goá chơi Chopin,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
và em gục đầu trên cây đàn gỗ
sơn, mà khóc.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Giờ em muốn gần gũi anh. Em sẽ<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
gắn kết sao đó phút giây chuỗi
ngày mình gần với chuỗi ngày anh.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Em không hạnh
phúc. Em sẽ cởi mở.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Em hẳn thích tối đến góc nhà
sáng đèn, và thơ trầm lắng.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Đời em đã biết sợ. Đôi
lúc em ngẫm<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Về bi kịch đời y, thực sự.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Cầm tay em. Nắm hồn
em trong tay anh. Giờ anh làm gì?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Mười bốn tuổi, em lắm lần mơ về
tự tử,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
và em đứng ở cửa sổ dốc, lúc
hoàng hôn, ngóng về cái chết :<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
nếu ánh sáng không làm tan mây
và cánh đồng đẹp ngời,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
nếu ánh sáng không chuyển hoá
ngày ấy, hẳn em đã nhảy xuống.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Em không hạnh phúc. Em
cô đơn. Nói với em.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Em sẽ cởi mở. Em
nghĩ y chẳng hề yêu em:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
y yêu những bãi biển tươi sáng,
những làn môi lăn tăn bọt nước<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
cỡi những con sóng nhỏ, y yêu đám
hải âu đánh vòng:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
y nói bằng cái miệng bóng: anh
yêu em Hãy trưởng
thành để biết em.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
: Giờ anh làm
gì? Nếu ta
có thể chạm nhau,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
phải chi những thực thể riêng rời
của ta có thể đi đến siết nhau,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
xoắn như chiếc bánh thai đố Trung
Hoa... hôm qua<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Em đứng trong một đường phố đông
người người sinh động,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
và chẳng ai nói một lời, và buổi
sáng rạng ngời.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Ai nấy im lìm, di chuyển.... Cầm
tay em. Nói với em.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
Trích trong tập <i>Lí thuyết về bay</i>/ <i>Theory of Flight</i> (1935), “Thơ từ Thời thơ ấu”/ “Poem Out of Childhood”.
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 18.0pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 18.0pt; vertical-align: baseline;">
<b><span style="border: none windowtext 1.0pt; letter-spacing: .3pt; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0mm; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; padding: 0mm; text-transform: uppercase;">EFFORT AT SPEECH BETWEEN TWO PEOPLE<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; vertical-align: baseline;">
<b>Muriel
Rukeyser <o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: Speak to
me. Take my
hand. What
are you now?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> I will tell you
all. I will conceal
nothing.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> When I was three, a little child read a story about
a rabbit<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> who died, in the story, and I crawled under a
chair :<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> a pink rabbit :
it was my birthday, and a candle<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> burnt a sore spot on my finger, and I was told to
be happy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: Oh, grow to know
me. I am not
happy. I will be open:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> Now I am thinking of white sails against a sky like
music,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> like glad horns blowing, and birds tilting, and an
arm about me.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> There was one I loved, who wanted to live, sailing.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: Speak to me.
Take my hand. What are you now?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> When I was nine, I was fruitily sentimental,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> fluid : and my
widowed aunt played Chopin,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> and I bent my head on the painted woodwork, and
wept.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> I want now to be close to you.
I would<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> link the minutes of my days close, somehow, to your
days.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: I am not happy.
I will be open.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> I have liked lamps in evening corners, and quiet
poems.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> There has been fear in my
life. Sometimes I
speculate<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> On what a tragedy his life was, really.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: Take my
hand. Fist my mind in
your hand. What are you
now?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> When I was fourteen, I had dreams of suicide,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> and I stood at a steep window, at sunset, hoping
toward death :<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> if the light had not melted clouds and plains to
beauty,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> if light had not transformed that day, I would have
leapt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> I am
unhappy. I am
lonely. Speak to me.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: I will be
open. I think he never
loved me:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> He loved the bright beaches, the little lips of
foam<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> that ride small waves, he loved the veer of gulls:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> he said with a gay mouth: I love
you. Grow to know me.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: What are you
now? If we could touch
one another,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> if these our separate entities could come to grips,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> clenched like a Chinese puzzle . . . yesterday<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> I stood in a crowded street that was live with
people,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> and no one spoke a word, and the morning shone.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> Everyone
silent, moving. . . . Take my
hand. Speak to me.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 11.35pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nguồn: http://www.poetryfoundation.org/poems-and-poets/poems/detail/56285<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-indent: -12pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-79185618989836535512016-05-28T21:38:00.001-07:002016-05-29T06:50:23.718-07:00CHO BÚ ĐÊM<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0mm 0mm 0.0001pt 14.2pt; text-align: right;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Muriel
Rukeyser <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0mm 0mm 0.0001pt 14.2pt; text-align: right;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Hồ
Liễu <i>dịch<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">“Cho
bú đêm” từ <i>Tuyển tập Thơ </i>(1951) của
Rukeyser đưa ra cho ta người mẹ trong đêm, thức giấc vì tiếng khóc đòi sữa của
con. “Cho bú đêm” là một bài hát ru kinh hoàng và nhức nhối trong cốt lõi của
thơ ca tiếng Anh, thể thơ năm vần. Nhưng chênh với những dòng đều đặn, nó tràn
ngập dị giáo thiết thân, và với sự quay trở lại của những thanh âm, tựa tiếng
tim đập, mà Rukeyser gọi là những vần của mình. Bà giải thích với thính giả tại
một buổi nói chuyện năm 1968, “Chính ngay vần, khi đến với chúng ta theo truyền
thống châu Âu là một sự quay trở về của âm thanh. Riêng sự quay trở về chẳng
bao giờ là đủ đối với tôi. Tôi muốn âm thanh thiết lập và tái diễn nhiều lần,
như những tái hồi nhiều lần trong đời sống của chúng ta.” <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Ở
đây, toàn thân và cả tiếng, Rukeyser đi theo tiếng nói của chính mình và tiếng
nói của đứa con, không coi trọng đích tới hơn hành trình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglSsTtqgtm4G_pme5RLcIAA8pG5laObfFSRWtd6EcMIaKDUqys5fZu7PA_shZzOHviRRoCu9YT9yLUGB2AwCi9RE_HXB249cVh9j1Kb-PWPrWrirIrcYUfvqPuvjtNcLTGXGS2kuIIpwja/s1600/jess-veda-bf-nyc-august-2011-1-bw.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglSsTtqgtm4G_pme5RLcIAA8pG5laObfFSRWtd6EcMIaKDUqys5fZu7PA_shZzOHviRRoCu9YT9yLUGB2AwCi9RE_HXB249cVh9j1Kb-PWPrWrirIrcYUfvqPuvjtNcLTGXGS2kuIIpwja/s640/jess-veda-bf-nyc-august-2011-1-bw.jpg" width="428" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Sâu
hơn giấc ngủ nhưng chẳng bằng cái chết<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Tôi
nằm lơ mơ ngủ và cái đầu huyền bí<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">nhớ
nhớ quên quên. Tiếng khóc ban sơ tôi<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">nhớ
quên và tin ngay.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Tôi
biết yêu thương và tôi biết điều ác:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">thức
tỉnh với bài hát cháy bỏng và cái cây cháy loà,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">tuyệt
vọng về thời mình và người cho bú an nhiên<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">biết
ngủ, biết lớn, giới tính của lửa và cỏ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">và
con rắn đen xương vàng ánh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Cái
đen thiếp ngủ, cái vàng cháy bỏng; tiếng
khóc nhì tôi tỉnh<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">hẳn
và cho bú và được bú khi cho bú.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Hạt
ánh vàng, đau đớn xanh, những địa tiên <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">bước
qua ngôi nhà, đen đúa trong tăm tối buổi sáng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Đám
hình bóng mọc trong mạch máu tôi, niềm tin tôi tươi sáng,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Đầu
tôi có những giấc mơ sâu hơn đêm hơn ngủ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Mọi
con thú đen cất tiếng đòi uống,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">mọi
chào đời đều kêu khóc, đơn giản như ta,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">thấy
trong lá, trong mây và tối, trong mộng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">sâu
như giờ khắc này, sẵn sàng lại ngủ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">NIGHT
FEEDING<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Muriel
Rukeyser <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Deeper than sleep but not so deep as death<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">I lay there dreaming and my magic head<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">remembered and forgot. On first cry I<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">remembered and forgot and did believe.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">I knew love and I knew evil:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">woke to the burning song and the tree burning
blind,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">despair of our days and the calm milk-giver
who<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">knows sleep, knows growth, the sex of fire and
grass,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">renewal of all waters and the time of the
stars<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">and the black snake with gold bones.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Black sleeps, gold burns; on second cry I woke<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">fully and gave to feed and fed on feeding.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Gold seed, green pain, my wizards in the earth<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">walked through the house, black in the morning
dark.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Shadows grew in my veins, my bright belief,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">my head of dreams deeper than night and sleep.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Voices of all black animals crying to drink,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">cries of all birth arise, simple as we,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">found in the leaves, in clouds and dark, in
dream,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">deep as this hour, ready again to sleep.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-align: justify; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<b><u><span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">Nguồn: <o:p></o:p></span></u></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 20.4pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm; text-align: justify; text-indent: -11.9pt; vertical-align: baseline;">
<span style="color: #404040; font-family: "times new roman" , serif; font-size: 16.0pt; line-height: 150%;">http://www.poetryfoundation.org/poems-and-poets/poems/detail/54597<o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0mm; margin-left: 14.2pt; margin-right: 0mm; margin-top: 0mm;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5804810768569610324.post-21750735997957292702016-05-19T18:42:00.002-07:002016-05-19T19:22:19.424-07:00NHÀ THIẾT KẾ QUASAR KHANH: KIẾN TRÚC SƯ CỦA KHÔNG KHÍ<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"><b>Hà Vũ Trọng</b> <i>tổng hợp<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"><i><br /></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt;"><i><br /></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFZWRw13obu2zTt4WKXHhrMTrKLtS-km3yUSdsJjdYS6cXDOkbYz_Dh0dCcBRwfrS9mZXHaNUX9b8BHZLcjc07bo1GYR5EvxnytobkTGq54oczIrsOl8XfA2EsvVjdy_wCCyfdte2oTAon/s1600/01+quasar-Khanh.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFZWRw13obu2zTt4WKXHhrMTrKLtS-km3yUSdsJjdYS6cXDOkbYz_Dh0dCcBRwfrS9mZXHaNUX9b8BHZLcjc07bo1GYR5EvxnytobkTGq54oczIrsOl8XfA2EsvVjdy_wCCyfdte2oTAon/s640/01+quasar-Khanh.png" width="520" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOqzps0AeD7KZXbEJcMYjRfT7RY0UtzugyXe9RLqoVwZgpfzftopFq0zl8xFvw7KiYLB95Fb7yO-dpFWr-2tvcj3GnHfU9U7360PWYYNwb1IggYcWiZd1ympoNf2LdO4PB2KaQNwYXOsUg/s1600/05+logo+quasar_800.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOqzps0AeD7KZXbEJcMYjRfT7RY0UtzugyXe9RLqoVwZgpfzftopFq0zl8xFvw7KiYLB95Fb7yO-dpFWr-2tvcj3GnHfU9U7360PWYYNwb1IggYcWiZd1ympoNf2LdO4PB2KaQNwYXOsUg/s400/05+logo+quasar_800.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<em><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">“Quasar Khanh là nhà thiết kế biểu tượng
cho văn hoá Pop vào cuối thập niên 1960 và là một trong những nhân vật biểu
trưng nhất của thế hệ này.”</span></em><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;"> Đó là nhận định được nhìn
lại sau nửa thế kỉ về công trạng của kĩ sư và nhà thiết kế huyền thoại Quasar
Khanh qua những lời trân trọng của <em><span style="font-style: normal; mso-bidi-font-style: italic;">Jacques Séguéla (</span></em>ông trùm quảng cáo đa
quốc gia Havas của Pháp). Trong độ tuổi
30, Quasar </span><span lang="EN-CA" style="background: white; color: #141823; font-size: 14.0pt;">đã “chế tạo” ra thẩm mĩ cho thời kì 60-70 trong vai trò </span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">nhà phát minh của khoa học ứng
dụng và nhà thiết kế. Sáng tạo của ông rất nhiều và đa dạng trong các lĩnh vực
thiết kế, tàu, hàng không, kiến trúc, xe hơi, đồ nội thất và thời trang. Thậm
chí, về vật lí thực nghiệm, ông được xem là “đối thủ của Einstein”, suốt mấy
chục năm, ông thách thức lí thuyết tương đối của Eisntein, qua phúc trình trên
Tạp chí Nature và những đề xuất thực nghiệm cụ thể với NASA để kiểm chứng lại,
vì ông cho rằng E khác với MC2, có thể càng ngày càng chứng minh và công nhận
rằng ông hợp lí.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">Tinh thần sáng tạo khoa học, kết hợp kĩ
thuật, nghệ thuật và lối sống vào trong việc chế tạo của ông đều mang tính khái
niệm và cách tân với tầm nhìn xa tới tương lai, cũng như năng lực sáng tạo suốt
đời không mệt mỏi. Trong lĩnh vực này, </span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">Quasar Khanh là người Việt Nam duy nhất có tên trong Từ điển
Bách khoa Larousse, </span><span lang="EN-CA" style="background: white; color: #141823; font-size: 14pt;">các tác phẩm đồ nội thất đệm hơi lừng danh của ông hiện nằm
trong các bảo tàng lớn trên thế giới, được xem như những tác phẩm nghệ thuật điêu
khắc trong suốt, có thể gấp lại, du cư, mềm dẻo và bền bỉ, chỉ bị một lỗi duy
nhất là đã đi trước thời đại nửa thế kỉ. Sản phẩm đệm hơi của Quasar Khanh tất
nhiên ảnh hưởng tới tới thẩm mĩ nghệ thuật pop art, điển hình là qua nghệ sĩ
Jeff Koons với những bông hoa hoặc những chú thỏ đệm hơi vào cuối thập niên 70
cho tới lối tạo hình “bong bóng” trong điêu khắc của nghệ sĩ này; hoặc gần gũi
hơn trong đời sống giải trí mà giờ đây ta thấy con cái chúng ta vui chơi nhún
nhảy trong những ngôi nhà hay lâu đài bơm hơi, bể nước bơm hơi, thú vật nhún
bơm hơi,v.v…</span></div>
<div style="background: white; line-height: 16.5pt; margin-bottom: 7.5pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="background: white; line-height: 17.6pt; margin-bottom: 12.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 14pt;">Quasar Khanh, tên khai
sinh là Nguyễn Mạnh Khánh, sinh năm 1934 tại Hà Nội. Năm 1949, Quasar theo mẹ
sang <st1:place w:st="on"><st1:city w:st="on">Paris</st1:city></st1:place> lúc
15 tuổi du học qua sự đỡ đầu của giáo sư Hoàng Xuân Hãn, cha là kĩ sư đã qua
đời trước khi Quasar chào đời trong khi ông đang thi công làm cảng Hải Phòng. Theo
bước chân cha mình, Quasar tốt nghiệp trường ưu tú đào tạo kĩ sư của Pháp là
Trường Cầu Đường Quốc gia Paris, nhưng sau này Quasar đổi hướng từ công trình
dân dụng để đi vào thế giới thiết kế và thời trang. Năm 1957, ông kết hôn với
nhà thiết kế thời trang trẻ Emmanuelle Khanh, và lấy nghệ danh Quasar để bắt
đầu sự nghiệp thiết kế, từ đây đánh dấu thời gian cả hai sẽ trở thành một cặp
đôi sáng tạo và tiên phong. <o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">Với kinh nghiệm về sử dụng khí
nén trong công trình dân sự khi ông tìm ra để thay thế cho các nguyên liệu độc
hại như thuỷ ngân và chì chiếm ưu thế trong vật liệu xây dựng, ông đã thấy được
rõ ràng hai đặc tính vốn có của nhân tố này đó là sức mạnh và tính trong suốt.
Ý tưởng sử dụng khí nén ứng dụng cho đồ nội thất bơm hơi bắt đầu hình thành sau
đó. Quasar Khanh là người đầu tiên có sáng kiến táo bạo và khai triển một dòng
đồ đạc nội thất toàn bộ được bơm hơi và đã được ông hoàn thiện qua loạt sản
phẩm “Aerospace” (Không gian vũ trụ) khởi hứng từ cuộc chạy đua chinh phục
không gian. Những sản phẩm này đánh dấu một cuộc cách mạng và là những tiêu
chuẩn trong thế giới thiết kế. Quan niệm của ông cho “Aerospace”: <i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">“Không khí có thể kiến tạo được: trường bao bọc tất cả vật chất khác,
không khí có thể nén lại thay cho được đổ đầy và như vậy được dùng như một khối
kết cấu.”</span></i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;"> Các bộ sofa ‘Chesterfield’,
ghế ‘Apollo’, ghế thư giãn ‘Relax’ và
những loại đèn hơi, v.v… được chế tạo giữa những năm 1968-1972 ở ngoại ô Paris,
trong một xưởng chế tạo đồ chơi bãi biển. Chúng được làm hoàn toàn bằng nhựa dẻo
PVC và bằng thủ công như những sản phẩm “thời trang cao cấp” (haut-couture),
một số bộ phận này được ráp lại bằng những vòng kim loại. Bộ sưu tập “Aerospace”
đã trở thành một biểu tượng của ngành thiết kế đồ nội thất, và được trưng bày trong những bảo tàng lớn
nhất thế giới như Trung tâm Georges Pompidou, Bảo tàng Thiết kế Paris Vitra,
Bảo tàng Nghệ thuật Trang trí Paris, Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại New York… </span></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqEnCyfHgBRfbzhgNhTEIUhzHkbqQMRsZYOFVumi3TgRGXygPkGn0tZYbMB4qvxQSOeA1yh4t0wWq_c0duotM4eFckulMIbPEpjtEUWH5KBc18nwVsNftB6lPqM0078VTwqdwGKIlcFelV/s1600/06+La+collection+A%25C3%25A9rospace%252C+meubles+en+polychlorure+de++vinyle+bleu%252C1968.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="275" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqEnCyfHgBRfbzhgNhTEIUhzHkbqQMRsZYOFVumi3TgRGXygPkGn0tZYbMB4qvxQSOeA1yh4t0wWq_c0duotM4eFckulMIbPEpjtEUWH5KBc18nwVsNftB6lPqM0078VTwqdwGKIlcFelV/s400/06+La+collection+A%25C3%25A9rospace%252C+meubles+en+polychlorure+de++vinyle+bleu%252C1968.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYsa_k9d2peshF-YaKY65gjtrmg6VpvUfqaUPv62q9I62oK1-HLrjtIvrb-YxQw9J7nCGK5r_NTX6owlj2fBPLlVtbRqMD86kgLWPbLWMws9Pl9dVYmL2LeR5id2bUt0X3ET7PVuEbvc1S/s1600/10+canap+apollo+orange+et+marron+2_800.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="192" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYsa_k9d2peshF-YaKY65gjtrmg6VpvUfqaUPv62q9I62oK1-HLrjtIvrb-YxQw9J7nCGK5r_NTX6owlj2fBPLlVtbRqMD86kgLWPbLWMws9Pl9dVYmL2LeR5id2bUt0X3ET7PVuEbvc1S/s400/10+canap+apollo+orange+et+marron+2_800.JPG" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhh95jNCYjA8hIhndVkYc8RkaXe7mF-AJ_iTP1c9x78_MLCm_dtk6t4fIugVHxb651ORctRbVMQRIo6D4c4DEiLcU8lapqMq8pVv-RdfquaN-nIZSdd-P1-B2Lf3OAPv06dUsHj1iA8hILh/s1600/09+canap+chesterfield++jaune+_800.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="251" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhh95jNCYjA8hIhndVkYc8RkaXe7mF-AJ_iTP1c9x78_MLCm_dtk6t4fIugVHxb651ORctRbVMQRIo6D4c4DEiLcU8lapqMq8pVv-RdfquaN-nIZSdd-P1-B2Lf3OAPv06dUsHj1iA8hILh/s400/09+canap+chesterfield++jaune+_800.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoXEOUXREnJjmSWULSDrXrZqEPs4kE4XOHrEhq1YYaXA7W8wMfe563dwxeQOqs-6XJT0rJbeTBfJxtChEDLnE_L7G2S3GLlA-h6y0lND8NuEEE6bvjuHwOh8FXetQXr_pEnf7vTBNNqRQ5/s1600/08+Chaise+longue+RELAX+%252C+polychlorure+de+vinyle+++translucide+%252C1968.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="255" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoXEOUXREnJjmSWULSDrXrZqEPs4kE4XOHrEhq1YYaXA7W8wMfe563dwxeQOqs-6XJT0rJbeTBfJxtChEDLnE_L7G2S3GLlA-h6y0lND8NuEEE6bvjuHwOh8FXetQXr_pEnf7vTBNNqRQ5/s400/08+Chaise+longue+RELAX+%252C+polychlorure+de+vinyle+++translucide+%252C1968.jpg" width="400" /></a></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: navy; font-family: "georgia" , serif;"> M</span><span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: navy;">ột số sản phẩm trong </span><span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: navy; font-family: "georgia" , serif;">b</span><span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: navy;">ộ sưu tập “Aérospace” của Quasar
Khanh, 1968</span><span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: navy;"><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 14pt;">Với tư cách
nhà phát minh, Quasar Khanh có nhiều sáng chế, chẳng hạn ông tạo ra loại xe hơi
hình khối gọi là Quasar Unipower (hay Cube Car), từng được sản xuất tại Anh từ
giữa năm 1967-68, báo hiệu trước và rất sớm loại xe hơi thông minh trong đô thị,
có hình khối lợp toàn bộ bằng plexiglass, sau này chúng được thiết kế và sản
xuất hàng loạt. Hình dạng khác thường của khối động cơ này thời đó thu hút giới
truyền thông và giới làm phim khi họ thấy tiềm năng trong việc tiếp thị và
quảng bá, và loại xe này cũng đã xuất hiện trong nhiều bộ phim; </span><span lang="EN-CA" style="color: #222222; font-size: 14.0pt;">người ta đặt cho nó cái tên
là “xe Giáo hoàng” vì nó có lồng kính bảo vệ các vị nguyên thủ khi công du và phát
biểu trước đám đông.<span class="apple-converted-space"> </span></span><span lang="EN-CA" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyHWWjvygkqdM7eZRgJWlNEdtkasjZlo61L1w65Ac-0lTPhPPpgQUCBU0JbMVMp5m7wG_a98GNU2Vo8GtBYEOGA3Eq1tpfKpDHpc-ME1HqvawaQ9mDD4EMeIZYag5HYN9yozXExdqgsM1B/s1600/Quasar-+Emmanuelle-+Atlantique+et+Othello+Khanh+dans+la+Quasar+Unipower+1972+photo+archives+famile+Khanh.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="270" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyHWWjvygkqdM7eZRgJWlNEdtkasjZlo61L1w65Ac-0lTPhPPpgQUCBU0JbMVMp5m7wG_a98GNU2Vo8GtBYEOGA3Eq1tpfKpDHpc-ME1HqvawaQ9mDD4EMeIZYag5HYN9yozXExdqgsM1B/s400/Quasar-+Emmanuelle-+Atlantique+et+Othello+Khanh+dans+la+Quasar+Unipower+1972+photo+archives+famile+Khanh.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrb_aRIj-H-ES9RwPF4o-CiaasTK597WZhmRUtm-1FAIV1TDUT3OLcWd85nK1SN2cH4Eb2dqZXOGcED4OzE814Tx2Ktm_tipAgQitPF-looGs6Eb6sD2tOoHBWqg_V1SN9iiv-3WIePZzq/s1600/quasar+unipower+1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="276" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrb_aRIj-H-ES9RwPF4o-CiaasTK597WZhmRUtm-1FAIV1TDUT3OLcWd85nK1SN2cH4Eb2dqZXOGcED4OzE814Tx2Ktm_tipAgQitPF-looGs6Eb6sD2tOoHBWqg_V1SN9iiv-3WIePZzq/s400/quasar+unipower+1.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span lang="EN-CA" style="color: maroon; font-size: 14.0pt;"> <span style="font-family: inherit;"> Xe Quasar Unipower, 1967</span><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="background: white; font-size: 14pt;">Quasar Khanh cũng đã tạo
nên những không gian sống bằng hơi cho cuộc Triển lãm “Những cấu trúc bằng hơi”
được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại Paris vào năm 1968. Những nhà
tổ chức nhắm tới triển lãm mọi phương diện của khái niệm này: những phát minh
kĩ thuật, những ứng dụng thực tiễn và những biểu hiện nghệ thuật. Những nhà
biên tập của tạp chí <i>Utopie</i> là những
người cổ suý cho cuộc triển lãm mà họ dự đoán một tương lai được đánh dấu bằng
những tiến bộ cách mạng trong kiến trúc, quy hoạch đô thị và giao thông công
cộng. Tất cả những triển lãm đều là những phát minh cách mạng có những cấu trúc
bằng hơi làm mẫu số chung. Tất nhiên Quasar Khanh là điểm thu hút trung tâm
trong cuộc Triển lãm này. Qua nhiều năm, Quasar bổ sung thêm dòng đồ nội thất
bằng nhôm đúc khuôn cát, và sản xuất nguyên mẫu loại thuyền Khanh Hydrair KX1
và QuasarArk Q2. Từ khi về nước, Quasar đồng thời cũng mong muốn mang những mẫu
thiết kế đến gần hơn tới người hâm mộ trong nước, chúng ta có thể ghé thăm
phong trưng bày Gaya ở khu vực trung tâm thành phố Sài Gòn, với các mẫu thiết
kế mới nhất là thành quả hợp tác giữa ông với người bạn đời Emmanuelle Khanh cùng
một số nhà thiết kế Việt Nam thuộc nhiều lĩnh vực khác.<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhG5WltIZ1tGPnjGDu5HrSaZoTBbq6XokBxfrJa4QQxskUZ3ZqRBkfFugigxcZKANCkCwqMImL8s63d7ZAi0fj7e4Kn0p5-oOgWugbeul8smO0QUXLRkdWiox_0HiEt9LZvBUXnCBPI9jLW/s1600/04+gia+dinh+Quasar.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="268" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhG5WltIZ1tGPnjGDu5HrSaZoTBbq6XokBxfrJa4QQxskUZ3ZqRBkfFugigxcZKANCkCwqMImL8s63d7ZAi0fj7e4Kn0p5-oOgWugbeul8smO0QUXLRkdWiox_0HiEt9LZvBUXnCBPI9jLW/s400/04+gia+dinh+Quasar.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<em><span lang="EN-CA" style="background: white; border: 1pt none; color: maroon; padding: 0in;"><span style="font-family: inherit;"> Quasar Khanh cùng
với gia đình cổ điển Bắc Kì trong ngôi nhà bằng đệm hơi kì ảo</span></span></em><span lang="EN-CA" style="background: white; color: maroon;"><o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: 11.25pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="background: white; font-size: 14pt;">Biệt danh hay nghệ danh “Quasar”,
theo ông, gợi lên tính hiện đại và tính đại đồng: là một người Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
lưu vong tại Pháp, ông tìm kiếm một bản sắc không bị trói buộc bởi quốc tịch
nào. <i>Quasar </i>trong thiên văn học để
chỉ loại thiên thể hay chuẩn tinh </span><span lang="EN-CA" style="background: white; color: #141823; font-size: 14.0pt;">cực xa và cực sáng ở dải ngân
hà trong những hố đen hàng triệu năm ánh sáng, </span><span lang="EN-CA" style="background: white; font-size: 14pt;">thường dùng để ví phản ánh
cái khoảng cách giữa tài năng sáng tạo của ông với cái kỉ nguyên đang sống, dù
là ở đâu, từ Paris tới Sài Gòn. Thế nhưng, cái khoảng cách Quasar phát tia sáng
tạo và để được đó nhận, đã phải chịu một “tiền định” nghịch lí là tỉ lệ nghịch,
hay bị đẩy lùi xa hơn nữa với chính cái nôi mà chuẩn tinh này ra đời: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="background: white; font-size: 14pt;">Năm 1994, giữa thời điểm
Việt Nam trong viễn cảnh thay đổi lớn mang tính quyết định tới tương lai về
chiến lược phát triển đô thị, Quasar Khanh đã chọn lựa về sống ở quê nhà, trong
một căn biệt thự Pháp cũ được sửa sang lại ở Sài Gòn trên đường Phạm Ngọc Thạch,
không ngừng đưa ra những phát minh mới, và đặc biệt ưu ái dành những tia sáng
tạo chói sáng cuối đời mình cho quê hương. Tại Sài Gòn, những thiết kế mà ông vốn
ôm ấp nhiều chục năm và sau đó cho ra nguyên mẫu chiếc tàu đệm khí (di chuyển
trên bộ và dưới nước với tốc độ 100 hải lí/giờ so với 50 hải lí/giờ của Hải
quân Hoa Kì) khi ấy đã không được đón nhận, mà nay có lẽ rất cần cho việc “bảo
vệ biển đảo”. Trong thiết kế sản phẩm dân dụng, ông cho ra nguyên mẫu chiếc xe
đạp </span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">"Bambooclette"</span><span lang="EN-CA" style="font-family: "georgia" , serif; font-size: 11.5pt;">
- </span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">loại xe đạp địa
hình có khung bằng tre và mây mà ông đề xuất người Việt dùng làm </span><span lang="EN-CA" style="background: white; font-size: 14.0pt;">phương tiện trong đô thị,
vừa thân thiện với môi trường,</span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;"> và thay thế xe đạp cũ của Trung Quốc. Và một <span style="background: white;">giấc mơ “điên rồ” khác của Quasar: sau khi thăm khu
xưởng Ba Son, ông đề xuất dự án và đưa ra mô hình cây cầu cao 40 mét mà ông
thiết kế hình xoắn ốc khổng lồ (như một bãi đậu xe) từ phía bờ sông xưởng Ba
Son bắc qua khu Thủ Thiêm khi ấy hãy còn “lác đác bên sông chợ mấy nhà” và đầy dẫy
biển quảng cáo. Cây cầu này thiết kế khi ấy để giải quyết vấn nạn đã làm trì
trệ việc quy hoạch thành phố suốt hơn một thập kỉ mà không phải di dời Cảng Sài
Gòn. Giấc mơ này đã không được thực hiện mà sau đó quyết định được thay bằng đường
hầm Thủ Thiêm (gần đây dường như cơ quan chức năng đã nhìn ra và đang bắt đầu
làm cây cầu ở vị trí này với một quy mô khác hẳn). Nhưng tầm nhìn về tương lai
đô thị Việt Nam của ông không dừng lại ở đó, khi ấy, ông hình dung ra một mạng
lưới các tòa nhà cao tầng xoè ra như cánh quạt từ phía bên kia chiếc cầu, đang
chuyển hoá những mái nhà lụp xụp thành một thành phố của ngày mai. Quasar chê
trách những thành phố truyền thống ngày càng trở thành nạn nhân của lối tư duy
hai chiều, “Hoặc là chúng phình đại ra, như Los Angeles, hoặc tất cả chỉ là những
toà nhà cao tầng nơi người ta sống trong cô lập.” Ông hình dung ra khu Thủ
Thiêm, bên kia sông, là thành phố ba chiều thật sự đầu tiên, nơi mà tất cả các
công trình cao tầng sẽ được kết nối ở những cấp độ khác nhau bằng những đường
đi bộ và đường sá được nâng cao. Quasar mường tượng ra thành phố mới này là những
khách đi bộ, đi xe đạp hoặc trượt patanh từ nơi này đến nơi khác. Đối với giao
thông cơ giới, ông ủng hộ thang máy và có thề là tàu điện với giá rẻ, vừa hiệu
quả vừa không ô nhiễm. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;">Những giấc mơ “điên rồ” cuối cùng của Quasar
Khanh đã không trở thành hiện thực ở quê nhà, thật trớ trêu vì ông từng xác
định bản thân: “Tôi là một nhà phát minh. Tôi là một nhà khoa học. Tôi không
phải là kẻ mơ mộng.” Tuổi già bắt đầu khi những hối tiếc lớn hơn những giấc mơ.
Nhưng Quasar Khanh sẽ không bao giờ kết thúc giấc mơ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWnA0JEFRq0g0rN9BIqS3M5Ms5zWEPu5au4WMZucu9g0plS4d6k8MigbK5LFbIyzS23mNNHNQH86YCvuoObyT28t90JlCiRsy60hykj_aJ3LkBHWbdiGMK4p_U4SbGsq6SVan1cKjZ3irL/s1600/cda6d6b7981490c3732b6508bbd21960.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="276" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWnA0JEFRq0g0rN9BIqS3M5Ms5zWEPu5au4WMZucu9g0plS4d6k8MigbK5LFbIyzS23mNNHNQH86YCvuoObyT28t90JlCiRsy60hykj_aJ3LkBHWbdiGMK4p_U4SbGsq6SVan1cKjZ3irL/s320/cda6d6b7981490c3732b6508bbd21960.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="color: #003366; font-size: 11.0pt;"> Chiếc “Bambooclette” làm bằng khung tre
và mây được phổ biến ở châu Âu</span><span lang="EN-CA" style="background: white; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-CA" style="font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgWLfXhVV7oLewmurV3Zr2VDY2JH7NlHrfhrc4uRNroTeNxZYnHVm5PsORL4pnDqKZgFWPjICmLSQDDq5N667odDP4agE5Uq3kK_YfOsxrJflvQSgHvpnU7q53rSkf8o_pnvVw6ClfH5jyl/s1600/13+Quasar_rival-d-Einstein+Far+Eastern+Economic+Review+++2003.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgWLfXhVV7oLewmurV3Zr2VDY2JH7NlHrfhrc4uRNroTeNxZYnHVm5PsORL4pnDqKZgFWPjICmLSQDDq5N667odDP4agE5Uq3kK_YfOsxrJflvQSgHvpnU7q53rSkf8o_pnvVw6ClfH5jyl/s400/13+Quasar_rival-d-Einstein+Far+Eastern+Economic+Review+++2003.jpg" width="372" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0t5iWK73NRhefNbgdg9eZXgtvNXSJck4m-v1HyfCNPvCRUwqJ38U55nsKkV6sjFIvRwnFv2VSYn3tj9WmfSlO72kIdWNaWYYOQs3CDw7_oG1VcD55w2kMEsvYQ2w06J_EsRjd0ZpNg5ow/s1600/12+Quasar_Khanh_inventro_hovercraft.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="298" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0t5iWK73NRhefNbgdg9eZXgtvNXSJck4m-v1HyfCNPvCRUwqJ38U55nsKkV6sjFIvRwnFv2VSYn3tj9WmfSlO72kIdWNaWYYOQs3CDw7_oG1VcD55w2kMEsvYQ2w06J_EsRjd0ZpNg5ow/s400/12+Quasar_Khanh_inventro_hovercraft.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span lang="EN-CA" style="background: white; color: maroon; font-size: 14.0pt;">Quasar Khanh trên chiếc tàu đệm khí (hovercraft), Far
Eastern Economic Review, 2003 <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhO9cQz7vn70BSrn1RHtByUl6QqC4IMt65EI74ZhUnyk0rPBTm-RzYcUeUG9cbFvPEOW5aCBjJB2z9rtoZXYcvlnv7HbIaIpvFNlouhgLsvd4n3FnWzRAeU4cbW0dm92xzwaj8_Kh_QodzH/s1600/02+Emmanuelle+and+Othello+Khanh+vogueuk_feb1969.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhO9cQz7vn70BSrn1RHtByUl6QqC4IMt65EI74ZhUnyk0rPBTm-RzYcUeUG9cbFvPEOW5aCBjJB2z9rtoZXYcvlnv7HbIaIpvFNlouhgLsvd4n3FnWzRAeU4cbW0dm92xzwaj8_Kh_QodzH/s400/02+Emmanuelle+and+Othello+Khanh+vogueuk_feb1969.jpg" width="273" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span lang="EN-CA" style="background: white; color: maroon; font-size: 14.0pt;"> Vợ, Emmanuelle Khanh và con trai Othello Khanh, 1969<o:p></o:p></span></i><br />
<i><span lang="EN-CA" style="background: white; color: maroon; font-size: 14.0pt;"><br /></span></i>
<i><span lang="EN-CA" style="background: white; color: maroon; font-size: 14.0pt;"><br /></span></i>
<span style="background-color: #fefefe; color: #4b4f56; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;"><br /></span>
<span style="background-color: #fefefe; color: #4b4f56; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;">Tham khảo:</span><br />
<br />
<a href="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FQuasar_Khanh&h=0AQF6r6MI" rel="nofollow" style="background-color: #fefefe; color: #365899; cursor: pointer; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; text-decoration: none; white-space: pre-wrap;" target="_blank">https://fr.wikipedia.org/wiki/Quasar_Khanh</a><br style="background-color: #fefefe; color: #4b4f56; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;" /><a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fvelvet-galerie.com%2FQuasar-Khanh-La-collection-AEROSPACE-1968&h=0AQF6r6MI" rel="nofollow" style="background-color: #fefefe; color: #365899; cursor: pointer; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; text-decoration: none; white-space: pre-wrap;" target="_blank">http://velvet-galerie.com/Quasar-Khanh-La-collection-AEROSPACE-1968</a><br style="background-color: #fefefe; color: #4b4f56; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;" /><a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fluxury-furniture-vietnam.com%2Fdesigner-furniture%2Fquasar-khanh-vietnamese-furniture-designer%2F&h=0AQF6r6MI" rel="nofollow" style="background-color: #fefefe; color: #365899; cursor: pointer; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; text-decoration: none; white-space: pre-wrap;" target="_blank">http://luxury-furniture-vietnam.com/designer-furniture/quasar-khanh-vietnamese-furniture-designer/</a><br style="background-color: #fefefe; color: #4b4f56; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;" /><a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.jacques-seguela.com%2F2011%2F11%2Fpreface-quasar-khanh.html&h=0AQF6r6MI" rel="nofollow" style="background-color: #fefefe; color: #365899; cursor: pointer; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; text-decoration: none; white-space: pre-wrap;" target="_blank">http://www.jacques-seguela.com/2011/11/preface-quasar-khanh.html</a><br style="background-color: #fefefe; color: #4b4f56; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;" /><a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.lesautomobilesextraordinaires.com%2Fmain.aspx%3Fpage%3Dtext%26id%3D1187%26cat%3Dauto&h=0AQF6r6MI" rel="nofollow" style="background-color: #fefefe; color: #365899; cursor: pointer; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 12px; line-height: 15.36px; text-align: left; white-space: pre-wrap;" target="_blank">http://www.lesautomobilesextraordinaires.com/main.aspx?page=text&id=1187&cat=auto</a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
holieuhttp://www.blogger.com/profile/04293019682501613071noreply@blogger.com0